Koszty uzdatniania wody i oczyszczania ścieków a ceny produktów tych procesów

Pełen tekst

(1)Marta. Stępień. w". KII •• d,. Rochu.eweKl Flnan... • l. uzdatniania wody · ścieków a ceny tych procesów. 1. Wprowadzenie Gospodarowanie zasobami wodnymi stanowi niezwykle ważny problem w Polsce z uwagi na ich ograniczoność oraz niską jako ść, a równocześnie wysokie zapotrzebowanie. "Wobec ogromnego znaczenia wody. a zwłaszcza wody pitnej, przy ograniczonych jej zasobach nabiera wagi zapewnienie oszczędnego jej użytkowania', powszechne zastosowanie zamkniętych obiegów zaopatrzenia w wodę, wielokrotne wykorzystywanie wody oraz ochrona zbiorników wodnych przed zanieczyszczeniem"'. Ponadto ze staraniami o wejście Polski do Unii Europejskiej wiąże się speł nienie wysokich wymagań jakościowych wody wodociągowej. Będzie to wymagało odpowiednich działań połegających na poprawie funkcjonowania procesów pozyskiwania wody, a związane z nimi koszty spowodują wzrost ceny dostarczanej wody. Konieczność racjonalizacji gospodarki wodnej dotyczy zarówno jednostek gospodarczych, jak i gospodarstw domowych. Przez gospodarkę wodną w przedsiębiorstwie należy rozumieć działania zwillzane z zaopatrzeniem I Wywodqc rachunek. 7. formuł matematycznych. P . BartoslC1Uk udowadni'l , że wzrosl oszczcdności (ograniczenie l.uzycia) wody powoduje wzrost opiat za wodę. czyli wuost jej ceny. wynikający z prawidlowośc i reagowania kOS7JÓW na 7.miany wielkości produkcji . .,Pows taje wi~c sytuacja paradoKsalna - ekologiczne działania polegające na uszcz.;dzaniu wody mog 'ł prowadzić do pogorszenia stanu ś rodowiska naturalnego" (s . 117) . Intcrcsujilcc rozważania stanowi:1 przyczynek do charakterystyki roli rachunku kosztów w procesie kształtowania cen wody przy zasto sowaniu formuły kosztowej . Por .; P. Bartoszczuk. Matematyczny model ustalunia opIat za wodę wodociągowq, "Ekonomia i Środowisko" Biał ystok 1999, nr 1(14), S. 107- 117 . 2 1.S . Chaczatu mw, Gospodarowanie przyro dą, PWE, Warsl.awa 1985, s. 144..

(2) Marta. w wodę, jej posiadaniem i wykorzystaniem (zużyciem) w procesie produkcji i dla celów bytowych oraz ochroną zasobów wodnych przed zanieczyszczeniem'. W przemyśle woda jest jednym z niezbędnych i pożądanych surowców, czynników pomocniczych, energetycznych i sanitarnych oraz przeciwpożaro wych. Pobór wody na potrzeby gospodarki narodowej systematycznie maleje - ogółem w hektometrach sześciennych wynosił 14 182,6 w 1980 L, a II 3 J3,4 w 1998 L; udział poboru wody dla celów produkcyjnych wynosił 71,8% w 1998 L, a dla zaopatrzenia wodociągów komunalnych pobrano 19,4% ogółu wody'. Do województw o największym poborze wody dla celów produkcyjnych należą: Mazowieckie, Wielkopolskie, Zachodniopomorskie i Święto krzyskie - razem 66% całości poboru'. Natomiast zużycie wody ogółem w sieci wodociągowej w 1998 L wyniosło l 894,2 hektometrów sześciennych, w tym l 452,6 w gospodarstwach domowych, a na l mieszkańca miast 47,2 m 3/rok'. Do województw o największym zużyciu wody w gospodarstwach domowych należą: Śląskie, Mazowieckie, Wielkopolskie i Dolnośląskie, których łączne zużycie wody stanowi 47% ogółu zużycia. W gospodarce rynkowej znane są trzy podstawowe podejścia do kształtowa nia cen, tj. zorientowane na koszty, zorientowane na popyt i zorientowane na konkurentów. W większości przypadków decyzje cenowe podejmowane są przy wykorzystaniu kombinacji trzech wymienionych podejść, z uwzględnieniem zróżnicowania akcentów w zależności od specyfiki danej firmy. W instytucjach użyteczności publicznej sytuacja jest szczególna, gdyż chodzi tu o zachowanie sprawiedliwości i równości - struktura opłat umożliwiająca pełne odtworzenie kosztów jest określana dla każdej kategorii klientów. Przedsiębiorstwa komunalne działające jako spółki prawa handlowego speł niają szczególną rolę z uwagi na specyfikę usług, jakie wykonują. Z tego powodu nie mogą funkcjonować tak jak inne podmioty w gospodarce rynkowej. "Charakteryzują się one: - pozycją monopolisty (posiadanie na własność sieci wodociągowej, kanalizacyjnej, cieplnej itp. oraz niemożność zrezygnowania przez odbiorców z tej usługi),. - brakiem pełnej samodzielności w podejmowaniu decyzji i odpowiedzialności za ich realizację (duża zależność od władz samorządowych), - brakiem stosowania mechanizmów rynkowych w kształtowaniu cen (rynek nie kształtuje ich wysokości, a prawo popytu i podaży nie może być. Por.: M. Stępień, Koszty gospodarki wodnej w matym przedsiębiorstwie przl'Inyslowym [w:) Gospodarowa"ie wodq IV małych jednostkach, pod red. B. Poskrobki, część I, materiały z Konferencji Naukowo-Technicznej, Politechnika Białostocka, Białystok 1990, s. 89-91. 4 Ochrona .~rodowi.~ka /999./llformac)e i opracOlvarria statystyczne, GUS, Warszawa 1999, s. 120, t.bl. 4(68). 'lbidem,s.121.tabl.5(69). 6 Ibidem.s. 133, t.bl. 14(78). 3.

(3) .' uzdatniania. . l. .vciekóu.' .... zastosowane w związku z koniecznością utrzymania mocy maksymalnych dla zaspokojenia potrzeb w warunkach ekstremalnych)"7 Źródlem informacji niezbędnych do kalkulacji opłat za wodę jest rachunkowość, która ma za zadanie dostarczać informacje o kształtowaniu się odpowiednich kosztów, stanowiących podstawę kalkulacji ceny wody (opłaty za wodę). W celu uzasadnienia sensu i poziomu opłat za wodę, system informacyjny zarządzania "producentów" wody powinien dostarczać informacje społeczności lokalnej (przede wszystkim użytkownikom wody, ale nie tylko) o kosztach jednostkowych tego produktu'. Celem opracowania jest wskazanie przydatności rachunku kosztów w procesie kształtowania cen wody i wykazanie wpływu kosztów na wysokość opłaty za dostarczoną wodę i odebrane ścieki na przykładzie Spółki X.. 2. Ko.ztowa. formuła. ceny a. opłaty. za. wodę. Wśród różnych metod ustalania ceny' w gospodarce rynkowej najbardziej elementarną jest kształtowanie cen na podstawie kosztów, tzw. kosztowa formuła cen Metoda ta "obejmuje kalkulację wszystkich kosztów, jakie mogą być związane z danym produktem, zarówno zmiennych, jak i stałych, powięk szoną o pożądaną marżę określaną przez kierownictwo firmy"". Zastosowanie tej metody jest stosunkowo proste, nie wymaga hadania popytu, uwzględnia nia konkurencji, ani rozpatrywania innych czynników, które mogłyby mieć wpływ na cenę. Wystarczy informacja księgowa o wielkości i strukturze kosz-. '0.. tów oraz wyników finansowych firmy. W każdym przypadku kształtowanie ceny produktu według formuły kosztowej wymaga poprawnego i odpowiednio szczegółowego ujęcia kosztów. Rachunek kosztów jest tu podstawą - spełnia funkcję informacyjną. Jest sprawą oczywistą, że nieprawdziwa lub zniekształcona informacja o kosztach może spowodować obniżenie konkurencyjności i zyskowności.. D. Roszkowska, Ekologiczne konsekH'l'lIcje pr.vwatyzwji przt:dsifbiorstw komunalnych Iw:] Ekologiczni' aspekty prYj.l'atyzacji, pod red, B. Poskrobki, Wydawnictwo Ekonomia i Środo wisko, Białystok 1996, s. 94. H Por.: F. Piontek, Sozockonomiczn)' rachunek (fl'krywno.<ci dzia/alllości gospodarczej w warunkach gospodarki rynkowej i samor:ądl/o.<:ci terytoria/m'j, Wydawnictwo Ekonomia i 1. Środoiwko, Białystok 1996, s. 52.. Por. szerzej: N. Hanna, M.R. Dodge, KSZ/(IltoWllllil' (l'fl. Strategie i lHoCl'dur.v, PWE, Warszawa 1997; $. Surd ykowska, w.vkorz.vstafl;e rachunku ko.~ztó.,..,· w procesie ustalania cen lIowych produktów, Zeszyty Naukowe _. Seria specjalna: Monografie, AE w Krakowie, Kraków 1982, nr 50, s. 49~60; $. Snjak, RaclllmkowoJli zarządcza w warunkach it!flacji, TNOiK, Toruń 1994, 'I. s. 179-203. Por.: A. Jarugowa, I. Sobi.lJlska, R, Sochacka, Metody kalkultlfji. Koszty, cel/y, dl'ey::jt', PWE, Warszawa 1994, s. 114~150. II N. Hanna, M.R., Dodge, op. cit., 5, 81. 10.

(4) Marta Stcpiel1. Kosztowe formuły ustałania cen mo ż na pogrupować według kryterium czasu " . Z krótkim okresem (do roku) decyzyjnym związane sq następujące formuły: ceny nie niższe niż koszty zmienne łub techniczny koszt wytworzenia, koszty zmienne plus marża, techniczny koszt wytworzenia plus marża, koszty istotne plus marża , natomiast z okresem długim (powyżej roku) fo rmuły: ceny nie ni ższe niż koszty calkowite, koszty całkowite plus marża, koszty całkowite płu s zwrot kapitału . W wypadku u s tałania ceny wody znajduje zastosowanie formuła kosztowa . Jednak towarzy s zą jej pewne ograniczenia wynikające z po łityki społec znej dotyczilcej m.in. u s ług komunałnych . Zgodnie z ustawą z 1990 r. o samorzqdzie terytorialnym I) zadania ZWii)Zane z produkcją i dostawą wody zostały przekazane gminom. Koszty jednostkowe pozyskania wody (ujmowanie, uzdatnianie, transport i dostarczanie odbiorcom) stanowią podstawę o kreś lania przez gminy , na wniosek przed s iębi o rs tw pozyskujących wodę, opłat za wodę. Tak więc opłaty za pobór wody są w Polsce kalkulowane proporcjonalnie do kosztów jej pozyskania, uzdatniania i dostawy. Przyjęcie odpowiednio skontrolowanej pod względem merytorycznym (uzasadnienie kosztów i zastosowane procedury) ccny wody (ustalonej według formuly kosztowej) jako opłaty za jej dostarczenie, stanowiłoby postępowanie racjonalne ekonomicznie. Jednak radni podejmujący decyzje o wysokości opłat za dostarc zaną wodę kierujij s ię zwykle innymi przesłankami niż ekonomiczne czy ekologiczne (ochrona zasobów wodnych) . "Radni nie dyskutują czy przedkładane w kalkulacji płanowane koszty eksploatacji wodoc iągów są uzasadnione , ale czy proponowana podwy żka to istotne dodatkowe obciążenie gospodarstw domowych", zwła szcza w relacji do innych ucią żliw ych podwy żek oraz reałnych dochodów tych gospodarstw. Rady gminne , nie wprowadzając podwyżek opłat, odkładają na przyszłość konieczne remonty i modernizacje, co skutkuje pogorszeniem się stanu eksploatowanego majątku trwałego"". Jest to sytuacja nieprawidlowa, której istotne skutki mogą być odczuwalne w przyszło ści .. 3. Koszty uzdatniania wody I oczyszczania w Spółce X. ścieków. Spółka. X 16 jest jednoosobową Spółką Skarbu Gminy A, która powstała w 1998 r. na bazie zorganizowanej części majątku likwidowanego Przedsię-. "- I'or. ·. SS ·· k , 0l' . u, ., ' .. :\' . 197. . oJa Ll U s taWił z dnia 8 marca 1990 r. o s .amorząd z i c gminnym (I .j . Dz .U . 1996 , nr 13 , poz . 74 , Z póJ,n. zm .) . !4 Por. : H. Bylka, K.\'ZIll/lOwalJil' opla! za wodr i .<'cid :;. Mof/iwo.,'ci; ogranic:'l'IIia , .. Przcgl:jd Komunalny" 1998, nr 3. 15 P. Bartoszczuk, op. cit" s. 108. 16. być. Z uwagi na brak zgody badanej. podana .. Spółki. na ujawnienie danych liczbowych jej nazwi.l nic. może.

(5) uz.datniania wody i oc:.yszczanill .\:cieków ... Wodociąg ów i Kanalizacji. Spó łka dysponuje własnym majątkiem związanym z przedmiotem działałności oraz korzysta z ujęć wody na podsta wie umowy o nieodpłatne używanie, zarz<)dza sieci,! wodociągową o długości 230 km i kanalizacyjną - 170 km. Podstawowym przedmiotem działalności Spółki X jest:. biorstwa. ,. - ujmowanie, uzdatnianie , badanie , dostawa i dystrybucja wody do odbior-. cow,. - odprowadzanie, oczyszczanie i kontrola składu ścieków, - eksploatacja oraz remonty obiektów i sieci wodociągowo-kanalizacyj• neJ. Dodatkowo Spółka prowadzi działalność usługową w zakresie eksploatacji kanalizacji opadowej, badań laboratoryjnych wody i ścieków, planowania, projektowania i doradztwa w sprawie urządzeń wodociągowo - kanalizacyjnych, montażu, naprawy , badań i legalizacji urządzeń do pomiaru wody i ścieków , itp . Organizacyjnie w s kład Spółki wchodZ<j: dwa Zakłady Wodociągowo -Kanałizacyjne, Baza Sprzętu, Laboratorium, Zakład Uzdatniania Wody, dwie Oczyszczałnie ścieków. Każda z jednostek realizuje przydzielone sobie zadania, takie jak: eksploatacja i remonty sieci wodno-kanalizacyjnej, analizy fizyko-chemiczne wody i ścieków oraz analizy bakteriologiczne wody, eksploatacja powierzchniowego ujęcia wody (30 % ogółu zapotrzebowania) oraz studni (70% ogółu zapotrzebowania), dozorowanie i regulowanie pracy urzą dzeń uzdatniania wody, utrzymanie c iąglośc i pracy ufZlldzeń pompujących i tloczących wodę do sieci i do zbiornika wyrównawczego , oczyszczanie doplywających i dow ożonych ścieków itp . Proces oczyszczania ścieków odbywa się w sposób mechaniczny (kraty automatyczne, piaskowniki, osadniki wstępne), biologiczny (metoda osadu czynnego) i obróbki osadów (zagospodarowanie na potrzeby rolnicze oraz na rekultywację terenów) . Koszty działalności operacyjnej Spółki X, której głównym przedmiotem dzialalności jest ujmowanie wody, jej uzdatnianie , transport i dostarczanie odbiorcom (gospodarstwom domowym - mieszkańcom , pr zedsiębiorstwom przemysłowym i pozostałym) są ujmowane w układzie rodzajowym (zespół 4 planu kont) i w układzie podmiotowym (zespół 5 planu kont). Są one przedmiotem rachunku kosztów, który stanowi "podsystem systemu informacyjnego rachunkowości, obejmujący planowanie, ewidencję, kalkulację i analizę kosztów. Rachunek kosztów polega na badaniu i transformowaniu, według przyję tego modelu, informacji o kosztach działalnośc i podmiotu, służących użyt kownikom do oceny sytuacji, podejmowania decyzji gospodarczych i kontroli ich realizacji" ".. 1"1 Leksykon racJlllllkowo.i:d polsko-allgielsko-frallc/ł.\'ko- niemiecki. SK wP. Warszawa 1992 , S. 145 ..

(6) Marta Slfpieli Spośród. podstawowych zadań rachunku kosztów powszechnie wskazywanych w literaturze'" na szczególną uwagę w kontekście przedmiotu tego opracowania zasługują lakie zadania jak: ustałenie kosztów dła celów połityki cenowej, kontroła przebiegu procesów produkcyjnych i uzyskiwanych efektów, dostarczanie informacji odbiorcom zewnętrznym. Poszczegółne rodzaje kosztów w Spółce X obejmuj'l typowe (powszechnie znane) pozycje oraz specyficzne związane z rodzajem działalności. Do tych drugich należą w szczególności: zużycie materiałów podstawowych w oczyszczalniach S'I to koagulanty i polimery, w remontach ujęć wody jest to siarczek glinu i chlor, w remontach sieci wodociągowo-kanalizacyjnej są to części do usuwania awarii i bieżącej konserwacji, czyli zasuwy, rury. kształtki, pierścienie itp .. w laboratorium są to odczynniki chemiczne. Koszty usług obcych obejmuj'lm.in. dzierżawę pompowni ujęcia wody. naprawy wodomierzy. remonty sieci wodociągowo-kanalizacyjnej. pomp i urządzc.i uję(' wody. maszyn i urzi)dzeń w oczyszczalniach ścieków. budowli np. zbiorniki wyrównawcze. studnie, osadniki. Do kosztów usług łączności i pocztowych należą m.in. koszty usług zwi'lzanych z uiszczaniem przez klientów Spółki rachunków za wodę i ścieki. Koszty transportowe obejmują koszty przywozu iwiru i ziemi - materiałów niezbędnych przy usuwaniu awarii sieci wodociągowo-kanalizacyjnej - oraz usługi wywozu nieczystości z ujęć wody. Koszty usług komunalnych "I zwi'lzane z wywożeniem śmieci i składowaniem odpadów na wysypisku śmieci. Do kosztów związanych z podatkami i opłatami należy zaliczyć w szczególności: podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych. podatek VAT nie podlegający odliczeniu. opłaty za korzystanie ze środowiska . Wskazane koszty są specyficzne. gdyż ich wysokość zależy od decyzji gminy. W szczególności wysokość podatku od nieruchomości i środków transportu określa wła ściwa Rada Gminy. na terenie której znajduje się maj;ltek trwały i grunty Spółki oraz został zarejestrowany dany środek transportowy. np.: od budynków lub ich części związanych z działalnością gospodarczą inną niż rolnicza lub leśna , z wyjątkiem budynków lub ich części przedzielonych na potrzeby bytowe osób zajmujących łokale mieszkalne. oraz od części budynków mieszkalnych zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej 12.28 zł od I m' powierzchni użytko wej, od budowli 2% ich wartości , od gruntów związanych z działalnością gospodarczą inną niż dzialalność rolnicza lub leśna. z wyjątkiem związanych z budynkami mieszkalnymi 0,40 zł za I m 2 powierzchni użytkowej. Podatek Y AT nie podlegający odliczeniu jest kosztem. ponieważ usługi wodociągowo-kanałizacyjne są zwolnione z tego podatku (zgodnie z przepisami w takiej sytuacji nie ma możliwości odliczenia podatku płaconego przy zakupach materiałów czy u s ług obcych). Jest to jeszcze bardziej dotkłiwe IMPor. m.in.: A. Jarugowa, RlH:hulJl'k kos:.u)W w zar z ądzaniu pr:.edsi{'biorstwl'm, PWE, W'lr· szawa 1986, s. 14()- 142; Raclllll/l'k koszUh ..." pod red . K. Sawiekiego. Fundacja Rozwoju Rachun · kowo śc i. w Polsce , Warszawa 1996. s. 33- 37 ..

(7) Koszty ul.datll;allia. !.c ieków . ... w wypadku realizacji inwestycji, gdzie niemożność odliczenia podatku VAT powoduje wzrost kosztów o 22%. Opiaty za korzystanie ze środowiska 5'1 to koszty, których wysokość reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów" . Określa ono wysokość opłat za każdy metr sześcienny pobranej wody ze studni głębinowych i wód powierzchniowych w zależności od odbiorcy wody. I tak za I m-' pobranej wody na cele socjalno-bytowe Spółka płaci O,Oł72 zł, za wodę na cełe przemysłowe 0 ,8075 zł, za wodę na inne cele 0.2572 zł. W skład tej pozycji wchodzą również opłaty za ścieki wprowadzone do rzek . W ramach tej grupy kosztów należałoby wyróżnić opłaty za składowanie odpadów, których stawki określa Rozporządzenie Rady Ministrów'''. Amortyzacja dotyczy budowli, czyli sieci wodociągowo-kanalizacyjnych, innych typowych środków trwalych oraz wartości niematerialnych i prawnych, takich jak prawo wieczystego użytkowania gruntów, na których są zlokalizowane poszczególne obiekty Spółki. Jak wynika z tabeli l. dominującą pozycję kosztów rodzajowych w Spółce stanowią koszty utrzymania pracowników. Łączne obciążenie kosztów Spólki z tego tytułu wynosi 40.79%. Kolejnymi znaczącymi pozycjami są koszty amortyzacji (17,8%) oraz koszty zużycia materiałów i energii (19.0%). Wysoki udział kosztów wynagrodzeń wraz z pochodnymi w całości kosztów wynika z faktu, że Spólka w znacznej mierze jest spólką usługową, która musi posiadać odpowiedni stan osobowy. aby sprostać nalożonym zadaniom. Ewidencyjny podzial kosztów wedlug rodzajów dzialalności (zespól 5 planu kont) oparty jest na kryterium moi.liwości ich powiązania z procesami uzdatnia wody i oczyszczania ścieków (wyodrębnienie kosztów bezpośrednich i pośrednich) obejmuje: - koszty działalności podstawowej, które w momencie ich powstania można przypisać do tej działalności (koszty bezpośrednich płac, zużycia materiałów i energii. świadczeń dla pracowników): są one odnoszone są w ciężar kosztów poszczególnych jednostek organizacyjnych. czyli dotyczą Zakładów Uzdatniania Wody i Oczyszczalni ścieków; "I to w szczególności następujące miejsca powstawania kosztów: Zakład Uzdatniania Wody, Zaklad Wodociągowo Kanalizacyjny , Zakład Sieci, Oczyszczalnie ścieków (I i II); - koszty wydziałowe - są to koszty pośrednie związane z procesami uzdatniania wody i oczyszczania ścieków oraz z eksploatacją sieci wodociągowo -kanalizacyjnej, które trudno jest w sposób jednoznaczny rozliczyć na poszczególne uslugi. - koszty działalności pomocniczej - związane są z utrzymaniem komórek uzupełniających do działalności podstawowej, takich jak np . transport wraz z warsztatem, laboratorium. Rozporządzenie. Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1993 r. w sprawie opiat za szczególne korzystanie z wód i urządzcti wodnych (DL U . nr 1:0, poz. 637). 211 Rozporzqdzenic Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 1998 r. w sprawie opiat la składowanie ]l). udpadów (Oz.U . nr 162 . poz. 1128) ..

(8) Marta. - koszty. Stępie,!. ogólnozakładowe. nistracją Spółki. - są to koszty związane z zarządzaniem i admioraz wszystkie te koszty, które dotyczą calej firmy,. Tabela I. Struktura kosztów rodzajowych w 1999 r. Rodzaj kosztów Zużycie materiałów Zużycie. energii Usługi obce Podatki i opiaty Wynagrodzenia Skladki ZUS Fundusz socjalny Świadczenia na rzecz pracowników Amortyzacja PodrÓŻe służbowe Pozostałe. koszty. Koszty (w. zł). I 148 101,5 786951,8 I 117904,7 I 090 838,5 2716923,7 I 187652,0 71771,7 165668.7 I 807752,4 11691,1 55998,0. Struktura (w. (it,). I I ,'0 7,70 I I ,CK) 10,74 26,75 11,70 (),71 1,63 17,80 0,12. 0,55. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Spółki.. W stosowanym w Spółce X ewidencyjnym modelu rachunku kosztów, który obejmuje układ rodzajowy (konta zespołu 4) oraz układ podmiotowy (konta zespołu 5) koszty rodzajowe podlegają - za pośrednictwem konta 490 "Rozliczenie kosztów" - rozliczeniu na miejsca powstawania kosztów (rodzaje działalności) lub na "Rozliczenia między okresowe kosztów". Przy rozliczaniu kosztów rodzajowych przestrzega się następujących zasad: - koszty bezpośrednie odnosi się na konta miejsc powstawania kosztów (np. Koszty ujęcia wody I, Koszty ujęcia wody II, Koszty oczyszczalni ścieków I, Koszty rozbioru wody) lub na konto "Koszty działalności pomocniczej", - koszty pośrednie związane z działalnością podstawową odnosi się na konto "Koszty wydziałowe", - koszty pośrednie związane z zarządzaniem całością Spółki ujmuje się na koncie "Koszty ogólnozakładowe". Rozliczanie kosztów w czasie oprócz typowych rozliczeń międzyokreso wych czynnych (remonty awaryjne, czynsze) obejmuje jako rozliczenia bierne, opłaty za korzystanie ze środowiska zaliczane do kosztów bieżącego miesiąca, a regulowane zwykle po upływie kwartału na podstawie odpowiednich not obciążających.. Zgromadzone koszty na kontach zespołu 5 na koniec okresu są przenoszone są na konta zespołu 7 - "Koszt własny sprzedaży - woda" i "Koszt własny sprzedaży - ścieki". Na konta te przenosi się też koszty z kont "Koszty wydziałowe" i "Koszty ogólnozakładowe". Koszty ujęte na kontach "Koszt własny sprzedaży" na koniec roku przenosi się na konto 860 "Wynik finansowy", gdzie odpowiednim rodzajom przychodów przyporządkowuje się określone koszty..

(9) Koszty /lzdatniania wody i oczysz.czania Jcieków .... 4. Kaikulacia w Spółce X. opłat. za dostarczanq. wodę. I odbierane. ścieki. Kalkulacja opIat za wodę i ścieki została sporządzona zgodnie z rozporzą dzeniem Rady Mini strów z 1998 r. dOlycz~lcym zasad ustalania opiat za wodę i wprowadzanie ścieków 21 . Zgod nie z § 3 ust. 2 tego rozporządze nia podstawę do ustalenia opłat stanowi~l planowane i uzasadnione roczne koszty utrzymania i eksploatacj i urządzeń zaopatrzenia w wodę i urządzeń kanalizacyjnych. powiększone o narzut zysku . Jest tu więc stosowana formuła kosztowa kształtowania cen - koszty całkowite plus marża. Na podstawie powyż.szego zap isu należy stwierd z ić po pierwsze, że o płata za dostarczoną wodę i odbierane ścieki nie może być niższa niż to wynika z poziomu ekonomi cznie uzasadnionych koszt ów . po drugie - powinna zaw i e rać zysk . Podstawę opracowania kalkulacji opiat za wodę i odbierane śc i eki stanowi~l : - planowane roczne koszty dzial a ln ośc i Spólki. - planowane wielkośc i ilościowe sprzedanej wody i odbioru śc ieków. Kalkulację opłat za wodę i ścieki sporządzono metodą kalkulacji doliczeniowej - koszty wyd z iało we rozliczane są w stosunku do kosztów robocizny (płace wraz z narzutami ). koszty ogóln ozak ładowe - w stosunku do kosztów wy tworzenia . Do prognozy kosztów przyjęto rzeczywiste koszty poniesione w 1999 r. pod wyższon e o ok . ł 0 %, z wyjątkiem amortyzacji. której wielkość została przyjęt a zgodnie z płanem amo rt yzacj i na 2000 r. Planowane w i e lkości ił ościowe wody i śc ieków przyję t o na poziomie ś red niorocznej wysoko ści 1999 r.. tj. - planowana il ość wody - 4800000 m". - planowana il ość śc i eków - 4 650 000 m". Prognozowane wielkości poszczególnych kosztów przedstawia tabela 2 . Ujęt o w niej koszty uznane za niezbędn e dla prawidłowego funkcjonowania Spółki X. Na podstawie dan ych zawartych w tabeli 2 o raz planowanych ilości obliczono cenę I m' wody (tabela 3) i cenę I m' ścieków bytowo-gos podarczych (tabela 4). W obliczeniach uwzględni on o zysk w wysoko śc i 5 % kosztów cał kowitych. Ponieważ Spółka ponosi opłaty za korzystanie ze środ ow i s ka w różnej wysokości zależnie od odbiorcy wody, opłatę za wodę zróżn ic ow ano dla mieszkańców (gospodarstw dom owych). dla przemy s łu i dla pozostałych odbiorców. Spółka dostarcza wodę w 93,2% dla gospodarstw domowych lub innyc h odbiorców, dła których opłata za korzystanie ze ś rodowi s ka jest ni ższa. w 2.6 % dla odbi orców. dla których ta op łata jest wyższa i w 4,2% dla odbior21 Rozporządzenie. Rady Ministrów z dnia 13 paź.dziernika 1998 r. w sprawie urz'ldzcl'l zaopaIrzenia w wodę i urz'jdl.cll kanalizacyjnych oraz zasad ustalania opiat za woli!; i wprowadzanie ~ cickó w (Dz.U. nr 132, poz . K62)..

(10) MarIa. SIępieli. ców, dla których opłata za korzystanie ze środowiska jest opłatą pośrednią· Tabela 5 zawiera wyliczenie opłat za wodę dla mieszkańców, prze mysłu i pozostał yc h odbiorców . W wypadku kanali zacji, opłat y za korzystanie ze ś rodowi s k a s ą płaco ne w zależności od wskaźnika, który jest najbardziej przekroczony, dlatego cena za J m" śc ieków jest jednakowa dla wszyst kich użytk ow ników. Tabela 2. Prognozowane. wielkości. kosztów Koszty. Koszty zwi;lzane z oczysznan iem śc ieków by towo- gos pod arc zyc h. związane. z produkcją wody. Koszty w układzie kalkulacyjnym. %. li. %. zl. Wynagrodzenie wraz narzutami AmortY 7.acja. 12, 1 15,7 711 52 7 I 08 1 441 16,2 15 ,6 951 337 I 068820 9,3 Materiały 233052 3.4 544 031 6,0 349408 Energia 505 174 7.4 1,0 5 ,0 Opiaty za korzystanie ze środ o wi s ka 340570 59 181 0 ,7 Usługi remontowe 343087 5 ,0 40 119 6 ,2 225 844 3.9 Podalki 428254 4() I 227 7,0 Pozostałe koszlY 4 10 254 5,8 0 ,1 0,3 Koszty zakupu 8824 20035 I ,7 4,6 Transport wlasny II 7693 267 175 4 ,9 Remonty bicżą\:c 6 ,4 553661 56599 16,3 Koszty wydział owe 440 15 1 290 170 19 .6 I ,O 8 ,1. . , . _. __ ..956629 Kos7Jyogólnozak ł adowe I 347206 _-_......... ·. .. . .. .. . . . . .. ... . ....... . . . .. . . . .. .. .. .... . . .. . ... . ...... - . - ....... .... ..... .... ... -.. .... .... --......... . -. . ...... • 83 ,3 100,0 Razem 4882308 6869 160 .. .... · .. ... . .. ", .,.", ."' .'. " .. ....... --.. .... . . ... .. , . .. . , . , ." .. ... ".,,,,, ,' ... . .. . . -.. " " ' ,, " "" " ' " 5,8 Oczyszczalnia śc ieków w miejscowości A 338 869 63641 6 10,9 Koszty utylizacji odpadów z oczyszczalni w A ,. ,. ",. _. '. ,. ,,,. -. · .. ... ......... .. .. .... , ... ........ ...... ........... , .............. .... .. .... _. Razem. _. . ... . ... .. .... .. ." .. -. .. -. '. ",. ". ... ... .. """. .. ,.". ". . .... ... ...... ".... 5857592. ... ". , ". ". . ..... .. .- ... ... 100 ,0. ŻrOOło: opracowanie własne na podstawie danych Spółki X.. Tabela 3. Kalkulacja opłaty w. wodę. Wyszczególnienie Koszly produkcji (w l i) Zysk (5 % kosztów produkcji) I1o~ć. sprzedanej wody (w m'). Cena (zł/mI). Wartość. 6869 160 343458 4 8(KI (XX) I ,50. ŻrOOlo: opracowanie własne na podstawie danyl:h Spółki .. Zależność ceny wody od kosztów jej produkcji można zbadać, stosując metodę symulacji zmian ceny w zależn ośc i od zmiany kosztów. Ustalając prognozę opłat (cen) na 2000 r., przeprowadzono symulacje wzrostu kosztów i ich wpływu na op łatę za wodę i śc ieki . Do sy mulacji wybrano koszty, które.

(11) K. .fcieków .... uz.datniania. w strukturze kosztów mają dominujiłq pozycję . Przeprowadzono pięć niezależnych symulacji wplywu zmian (wzrostu) o 10% poszczegó lnych rodzajów kosztów na poziom cen (wynagrodzenie wraz z narzutami, amortyzacja, materialy, energia) oraz koszty ogólem. Tabela 4. Kalkulacja opiaty za scieki socjalno-bytowe Wyszczególnienie. Wartość. Koszty oczyszczania ~cie k ów (w zł) Zysk. (5% kosztów oczyszczania ścieków) Ilość oczyszczonych ścic,ków (w I1ll) Cena (zl/ml ). 5 857592 292 8S0 46500(X) 1,32. 2:ród ło : opracowanie w"l.~nc na podstawie danych Spółki.. Tabela 5. Zróżnicowane opiaty za. wodę. dla ró7.nych grup odbiorców. Wyszc zególnienie. Koszty produkcji wody dla mieszkańców (zl) Il ość podanej wody mie szkańco m (In') Cena bez opłat za korzysIanie ze środOWiska (l.lIm:') Opłata za korzystanie ze środo wiska (zł/m ' ) Zysk (%). Cena (lłlm~) KO:i7Jy produkcji wody dla pr:t.cmyslu (zł) Ilo ść podanej wody przemy s ł owi (m}) Cena bez opłat za korzystanie ze ś rodowi ska (zl/m,l) Oplata za korzystanie ze środowiska (zl/m') Zysk (%). Cena. (zł/m}). Koszty produkcj i wody dla pozos tałych odbiorców (1,1) Il ość podanej wody pozostałym odbiorcom (m l ) Cena bez opiat za konyslanic ze środowiska (zl/m l) O płata za korzystanie ze ś rodowi ska (zl/m)) Zysk (%1. Cena. (zł/m.l). +. Warto ść. 6087 21 I 44755CXl U6 0.0172 5. 1.45 169 482 124608 1.36 0.8075. 5 2,28 271 877 199892. 1.36 0 .2572 5 1,70. Żródło: opracowanie własne na podstawie danych Spółki , Symulację. zmiany opiat za wodę w zależności od wzrostu kosztów zawiera tabela 6, a zmianę opiat za śc ieki - tabela 7. Z tabeli 6 wynika, że IHtjwiększy wplyw na wzrost opiaty za wodę ma symulowany wzrost kosztów wynagrodzeń wraz z narzutami oraz kosztów amortyzacji - każdy 00,02 zl, co oznacza zmianę opiaty o 1,38% ,0,88 % i 1,18% dla poszczególnych grup odbiorców. Wzrost kosztów materialowych o 10% nie powoduje wzrostu opiat dla żadnej z grup odbi orców. Natomiast wzrost kosztów ogólem o 10% powoduje wzrost opiaty za wodę odpowiednio 09,66%,6 ,14 % i 8,24%. Zróżnicowanie wyrażonych procentowo zmian opiat.

(12) Marta. Stępieli. dla mieszkańc ów (gospodarstw domowych), przemy sIu i pozostalych odbiorców wynika z różnych dla nich opIat za korzystanie ze ś rodowiska (zob. tabela 6). Zachowanie tych opIat na stalym poziomie powoduje, że zmiana ceny wody, wyrażona procentowo, jest tym wyższa, im n iższy jest udzial opIaty za korzystanie ze środowiska w cenie wody . I tak wedłu g kalkulacji opIat za wodę zawartej w tabeli 6 - dla gospodarstw domowych udzial ten wynosi 1,19%, dla przemysIu 35,42% , dla pozostalych odbiorców 15,13% . Oczywiście udział ten ulega zmianie w wypadku symulowanego kolejno wzrostu opłat za wodę, pozostaje jednak prawidlowość, że w reakcj i na wzrost kosztów produkcji najmniej zmienia się ta cena wody, w której opłata za korzystanie ze środowiska ma największy udział. Fakt ten wyraża wyraźne preferencje dla gospodarstw domowych oraz najwięk sze obciążenie przemysIu , któ ry też, jak wiadomo, dostarcza najbardziej zanieczyszczone śc ieki , co niewątpliwie nawet po ich oczyszczeniu przyczynia s ię do wzrostu kosztów uzdatniania wody pobieranej przez jedn os tkę gospodarczą - producenta wody - Spólkę X. Tabela 6 . Z miana oplaly za od wzrostu kosl,tów. wodę. dla poszczególnych grup od biorcó w w Opłata. micszkaricy. Koszty. Wynagn:xlzenic wraz z narzutami Amortyzacj a. I ,47 1,47 1,45 1.46 1.59. Materiały. Energia Ogółem. zmiana (w. %). 1,38 1,38 0,00 0 ,69 9 ,66. wodę. przemy s ł. .. w zl. za. w zł. pozostali odbiorcy. zmiana. 2.30 2,30. 2,28 2.29 2.42. zależności. (w %) 0,88 0,88 0,00 0,44 6, 14. w zl. zmiana. (w %). 1,72 1,72 1,70 1.71 1,84. I ,18 I ,18 0,00 0,58 8 ,24. 2rOOlo: opracowanie własnc na podstawic danyc h Spó łki .. Tabela 7. Zmiana. opłaty. za. śc ieki. Koszty Wynagrodzenie wraz z narlutami Amortyzacja Materiały. Energia Ogólcll1. w. zależności. od wzroslu kaszlów Oplata za. ś cie ki. w zl. zmiana (w % ). U4 1.35 U3 1,32 1,45. 1.52 2,27 0,76 0,00 9.85. Źródło: opracowanie własne na pods tawie danych Spół ki.. Z tabeli 7 można wyc iągnąć nieco inne wnioski - tu wzrost amortyzacji o 10% powoduje wzrost o płaty o 0,03 zł , tj , 2,27% ( ud ział amortyzacji w calo-.

(13) uzdalIIialI ja. . .kieków .... ści. kosztów jest wyższy niż w przypadku kosztów związanych z produkcją wody, stąd mocniejszy wplyw zmiany kosztów na oplatę) . Wzrost kosztów materialowych o 10% wplywa na zwiększenie opIaty o 0,0 I zl, wplyw wzrostu kosztów energii jest zerowy. Natomiast wzrost kosztów ogólem o 10% spowoduje wzrost opIaty za ścieki 00,13 zl, tj . o 9 ,85 %. Przedstawiona symulacja wzrostu kosztów stanowi prezentację wplywu zmian kosztów produkcji na cenę produktu i próbę uzasadnienia znaczenia rachunku kalkulacyjnego kosztów także w odniesieniu do kategorii ekonomicznych i ich pomiaru, związanych z ochroną środowiska.. 5.. Zakończenie. Poważny problem gospodarki wodnej i kształtowania ceny wody pojawil się również wraz z procesem komercjalizacji przedsiębiorstw komunalnych, które "na skutek prowadzonej wcześniej polityki inwestycyjnej, nie sprzyjającej. potrzebom gospodarki komunalnej i ochrony środowiska. wchodzily w okres transformacji z niedoborem infrastruktury technicznej i wysokim (ok. 40-50%) stopniem zużycia środków trwalych oraz dużą awaryjnością"". Zorganizowanie przedsiębi o rstw komunalnych w postaci spólek z ograniczoną odpowiedzialnością nie wydaje się najlepszym rozwiązaniem w ś wietle zewnętrznych uwarunkowań ich dzialalności."W ramach obecnych uregulowań nowe inwestycje na rzecz ochrony środowiska mogą stanowić barierę inwestowania. glównie z uwagi na brak tych efektów, które występują w przemyśle, tj. przynoszenie korzyści ekonomicznych dla inwestującego na rzecz ochrony środo wiska. W wypadku uslug komunalnych nastąpił wzrost opIat" i sprzeciw spoleczeństwa obarczonego wzrastającymi nieustannie kosztami funkcjonowania przedsiębiorstw komunalnych"". Spólka X jest spółką prawa handlowego, w związku z tym powinna przynosić zyski, które są podstawą rozwoju każdej jednostki gospodarczej. Spółka jest naturalnym monopolistą na rynku zaopatrzenia miasta w wodę i oczyszczania ścieków, wynika to z faktu posiadania urządzeń sieci wodociljgowOkanalizacyjnych. Problematyczne jest ustalanie wysokości opIat za dostarczoną wodę i oczyszczone ścieki, ponieważ. organem określającym te opIaty jest Rada Gminy i zawsze będzie istnial konflikt interesów mieszkańców, dla których jest to znaczny wydatek, a interesami Spólki, dla której jest to przychód . Sprzeczność interesów mieszkańców, dla których oplata za wodę i ścieki powinna być jak najniższa, z interesami Spólki, która musi ponosić określone koszty zwią zane z uzdatnianiem wody, odbiorem i oczyszczaniem ścieków oraz eksplo22 D. ROS7.kowska, op. cit., s. 94.. tego faktu jest udowodniona matematycznie teza zawarta w opracowaniu P. Bartoszcluk, op .cir..s.I07-11 7. 24 D. Roszkowska , ap. dl., s. 95 . 2.1 Uzasadnieniem.

(14) Marla '. atacją. sieci wodociągowo-kanalizacyjnej , w znaczący sposób rzutuje na sytuację ckonomicznlj Spólki X, Zmiana ustaleń Rozporządzenia przenosząca to prawo z Rady Gminy na Zarząd Spółki wpłynęłaby w istotny sposób na sy tuację ekonomiczno-finansową nie tyłko Spółki X . ale także innych firm komunalnych , Wydaje się zasadne. aby dla spółek prawa handlowego podstawlj określania wysokości opłat za dostarczoną wodę i oczyszczone ścieki był tylko rachunek ekonomiczny , Opłaty za wodę i ścieki są ustalane na koniec roku z momentem obowiązywania od pierwszego stycznia roku następnego, natomiast sytuacja ekonomiczno-gospodarcza jest taka, że koszty wplywające na wysok ość opłat zmieniają się czasem raz, a częściej kilka razy do roku wskutek np, podwyżki cen energii elektrycznej, paliw. usług telekomunikacyjnych i innych , Sprzeczność między ekonomicznym interesem przedsiębiorstwa a interesem polityki społecznej musi być rozwiązana w sposób zadowalający obie strony przedsiębiorstwo, aby mogło skutecznie działać na rynku (prowadzić rachunek ekonomiczny i nim s ię kierować) oraz społeczeństwo, aby mogło z tych produktów korzystać, Konieczne jest więc racjonalnie uwarunkowane subwencjonowanie działalności firm wodociągowych, Obecnie prowadzone s(! prace przez Izbę Gospodarczą "Wodociągi Polskie", zrzeszająq większość firm wodociągowych z kraju, nad zmianą sposobu ustalania opłat.. Literatura Bartoszc zuk P., Mor ematycz.ny model usta/ania opIat ~(1 wodę wodociągową . .. Ekonomia i Srodowisko" Bialystok 1999. nr 1(14). Bylka H., KsztalrO\vanie op/ar:w wodę i j:deki . Mu ~/ ;I\'().~('i i ograniczenia. " Przegląd Komunalny" 1998, nr 3. Chaczaturow T.S .. GOJpodaro\V{wie przyrodą. PWE. Warszawa 1985 . Hanna N. , Dodge M.R., KsztallOwanie cen. Slralegh~ i procedury. PWE, Warszawa 1997. Jarugowa A 0' Raclll/lwk kosztów IV za rzqdWrliu przedJi fhio n;twem. PWE, Warszawa 1986. Jarugowa A .• Sobanska L, Sochad:a R .. Metody kalkulacji. Koszly . celly. decyzje, PWE , Warszaw;ll994 . Leksykon rachunkolVo.~:ci polsko ~ a"gielsk(} ·fr(lllcusko-niemiecki. SK wP, Warszawa 1992. OChro/Ul .frodow;,)·ka J 999. IIIj'ol'lluuje i opracowania l'Wtystyczm' . GUS. Wars zawa 1999 . Piontek F" Sozockollom;cl,IIY radwllek tjeklywtlo,k i fizia/alllości gmijJOlJarczej w wonm kacI! gospodarki rynkowej i s amorz.ądno .fe; ({'ryto f ;atllej, Wydawnictwo Ekonomia i Ś",dowisko, Bialystok 1996, Rachullek kosztów, pod red. K. Sawickiego, Fundacja Rozwoju Rachunkowosci w Polsce, Warszawa 1996, Roszkow ska D., Ekologiczne kOllsekwetlt'je pf)'wary:..acji przedsifbiors,w komtmalnych Iw : I Ekologic:.ne aspekty prywatyzacji, pod red. B. Poskrobki. Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Bialystok 1996 , Rozporządzenie Rady Ministrów'/. dnia 27 grudnia 1991 r. w sprawie opłat za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych (Dz,U, nr 133, poz, 637) ,.

(15) " zdalIIiania. .. ścieków .... R oz porządzenie. Rady Ministrów z dnia ł3 października 1998 r. w sprawie urządzeń zaopatrzenia w wodę i urządzeń kanalizacyjnych oraz zasad ustalania opIat za wodę i wprowadzanie ścieków (Dz .U. nr 132, poz. 862). R ozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 grudnia 1998 r. w sprawie opiat za składowanie odpadów (Dz.U . nr 162.poz. 1128). Sojak S., Rachunkowośt~ zarzqdcza w warunkach inJ1acji, TNOi K, Toruń 1994.. S t ęp i e ń. M ., KoSZlY gospodarki wodnej IV matym prz edsiębiorstwie pr:emyslowym [w:J GospodarowalJie wO(/ą IV ma/yeh jedlJostkach , pod red. B. Poskrobki , częsć I. materiały z Konrerencji Naukowo-Technicznej Politechnika Białostoc ka , Białystok 1990 . Surd ykowska S., Wykorzystanie rachunku kosztów no proceJie ustalallia celi lImvyclt produktów, Zeszyty Naukowe - Seria specjalna: Monografie. AE w Krakowie, Kraków. 1982, nr 50. U'lawa z dnia 8 marca 1990 r. o z późno zm.).. samorządzie. gminnym (I.J. Dz.U. 1996. nr 13, poz. 74,. The C05t5 of Water and Sewage Treatment and the Prlee of Waler One of the conditions ol' PoJand's cnlry into (he Europc'lIl Union is meeting high quality standards for mains waler . This will mean improving the processes involved in ohtaining waler. The extra COslS involved. though, will mea n a rise in Ihe price Dr watcr delivered to (,·onsumers. This is whal is knowo as the watcr cha rge . The formula used to caJculate this is {he rull costs plus the margin. Arriving at the price or a produet according to a cost formuła demands an exacl and dctailed determination ol' the COS15. as these play the runrlamenlal role ol' information carriers in (he calculation . Usi ng Ihe example ar company X. this paper aims to cvaluale the usefulness ol' cosl accounts in establishing water price-s. and lo demonstrate (he influe nce or costs on Ihe levcl or charges for water supplicd and wastc trcated..

(16)