Joanna Jabłkowska
Między literaturą i
niemcoznawstwem : o badaniach
naukowych prof. zw. dr habil.
Krzysztofa A. Kuczyńskiego
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Germanica 3, 5-9
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
F O L IA G E R M A N IC A 3, 2002
Joanna Jablkowska
MIĘDZY LITERATURĄ I NIEMCOZNAWSTWEM
O BADANIACH NAUKOW YCH
PROF. ZW. DR. HABIL. KRZYSZTOFA A. KUCZYŃSKIEGO
P rofesor K rzysztof A . K uczyński od wielu lat pełni funkcję kierow nika K a te d ry L iteratu ry przy łódzkiej germ anistyce. U rodził się 2 kw ietnia 1948 r. w Jeleniej G órze, następnie m ieszkał z rodzicam i we W rocław iu a od 1955 r. w Łodzi. Ojciec był profesorem , historykiem m ediew istą. D o szkoły podstaw ow ej i średniej profesor K uczyński uczęszczał w Łodzi. T u taj też ukończył studia germanistyczne.
Pracę m agisterską pisał pod kierunkiem prof, d r hab. M arii K ofty. Po zatrudnieniu w Uniwersytecie Ł ódzkim (1971) bardzo szybko sprecyzow ał swe zainteresow ania naukow e, k tó re dotyczą przede wszystkim polsko- -niemieckich k o ntaktów w dziedzinie kultury i literatury. N iektórym wówczas w ybranym preferenq'om p o zo stał w ierny do dziś. R ozpraw ę d o k to rsk ą pisan ą pod kierunkiem prof. dr. hab. A rn o W illa ukończył już w 1975 r. Z ajął się w niej obrazem Polski w literaturze N R D (P olska rzeczywistość
powojenna w prozie N R D lat 1960-1975). Problem atyce polsko-niem ieckiej
pośw ięcił p ro f. K uczyński tak że sw ą pracę h ab ilitacy jn ą pt. Recepcja
literatury Republiki Federalnej Niem iec w Polsce 1949-1979, Ł ódź 1981.
K olokw ium habilitacyjne odbyło się we W rocław iu w 1981 r. Jeszcze przed habilitacją był p.o. kierow nika Z ak ład u H istorii L iteratury Niemieckiej X X w ieku, a w 1984 r. zostaje kierownikiem K ated ry L iteratury Niemieckiej. Od 2001 r. kieruje K a ted rą B adań Niemcoznawczych. W 1993 r. uzyskuje tytuł profesora i m ianow anie n a profesora zwyczajnego.
Z ainteresow ania badawcze profesora Kuczyńskiego m o żn a podzielić na kilk a klarow nych zakresów. Pierwszy, m oim zdaniem najważniejszy, okreś
6 Jo a n n a Jab łk o w sk a
liłabym jako polonica w krajach niemieckiego obszaru językowego i germanica w Polsce. P ro feso r od p o czątk u swej pracy naukow ej interesow ał się stosunkam i kulturalnym i między Polską a N iem cam i i w zajem ną recepcją literatury. D o tego obszaru należą zarów no praca doktorska, ja k i habilitacyj na, a także szereg innych publikacji. W okół d o k to ra tu pow stało kilka prac n a tem at stosunków literackich i kulturalnych m iędzy Polską i N R D :
Polonica w twórczości pisarzy N R D lat sześćdziesiątych, A U L , 1978, S. I,
z. 22, s. 13-25; Temat polski w literaturze N R D , „P race Polonistyczne” X X X IV /1978, s. 167-196; M otyw przyjaźni polsko-niem eckiej a problem
uprzedzeń narodowościowych w młodej prozie N R D , A U L , 1979, S. I, z. 59,
s. 21-33.
P ra ca nad habilitacją zaow ocow ała natom iast szeregiem publikacji na te m a t recepcji litera tu ry R F N w Polsce i polskiej w R F N , np.: Die
B R D -Literatur in der VR Polen (1949-1976), Probleme der Literatursoziologie und der literarischen W irkung, H rsg. v. T h. H öhle und D . Som m er, Halle
1978, s. 106-115; Literatura polska w R F N (19 4 9 -1 9 7 5 ), „ G erm an ica W ratislaviensia” , 31/1979, s. 95-111; „Die erste P o lk a " H orsta Bienka na
tle literatury zachodnioniemieckiej w Polsce i O niektórych aspektach recepcji literatury Republiki Federalnej Niem iec w Polsce 1949-1979, A U L , F L ,
4/1981, s. 3-21 i 23-53; Literatura R epubliki Federalnej Niem iec w Polsce
1949-1956, A U L , F L , 5/1982, s. 3-18.
Szerzej zakrojonej tematyce literackich związków między Polską i Niemcami pośw ięcona jest książka Prawda i mit. Studia i szkice z polsko-niemieckich
stosunków literackich. W arszaw a 1990, tom zbiorowy Deutsch-polnische Litera turbeziehungen des 19. Und 20. Jahrhunderts 1980 oraz wiele drobniejszych
publikacji, np. R ichard M aria Werner und sein Lemberger Hebbel-Kreis.
Hebbel-Forschung in Polen. H ebbel-Jahrbuch 1988, s. 127-131 lub Zwischen Herder und Grass. Deutsche Literaturforschung in Polen in den achtziger Jahren, Funktionsbestimm ungen und W irkungsmoglichkeiten der Literatur. H rsg. v. Z.
Swiatłowski. Rzeszów 1991; W yodrębnić tu należy om ów ienia przekładów starszej literatury polskiej n a język niemiecki: Literatura polska w przekładach
niemieckich w latach 1880-1900, Studia Historica Slavo-Germanica, 1985, t. 14,
s. 261—269; Adam M ickiewicz in deutscher Übersetzung, [w:] Adam M ickiewicz.
D er grosse Dichter der polnischen Nation, red. G. W ytrzens. W ien 1998, s.
68-74 lub J ó z e f Ignacy Kraszewski w przekładach niemieckich do roku 1939.
P rzyczynek do polsko-niemieckich stosunków literackich w X I X i X X wieku,
„S tu d ia H istorica S lavo-G erm anica” , XV/1989, s. 185-191.
Bardzo istotnym aspektem badań nad stosunkami między polską i niemiec kojęzyczną k u ltu rą i literaturą są w działalności naukow ej p ro feso ra K uczyń skiego prace n a tem at k o n tak tó w polsko-austriackich. Zw róciłabym tu uw agę n a arty k u ły p ublikow ane w Polsce i A ustrii: T em a tyka polska
M iędzy lite ra tu rą i niem coznaw stw em 7
polsko-austriackie 1683-1983, red. W . Sladkowski, A . A. W itusik. Lublin
1983, s. 246-258; O Polsce nad Dunajem. Polska w literaturze austriackiej
po 1945 r., A kcent, 3/1983, s. 97-104; Ingeborg Bachmanns Polenreise, Ingeborg Bachmanns Aufnahm e in der polnischen L iteraturkritik i Ingeborg Bachmanns Rezeption in Polen. M aterialien, A U L , F L 11/184, s. 111—121,
123—130, 145-150; Der literarische Transfer in Galizien M ittler-Verleger-
-Zeitschriften (1867—1914), [w:] Galizien als gemeinsame Literaturlandschaft,
H rsg. v. F . R inner und K . Zerinschek, Innsbruck 1988, s. 49-54; Polskie
fa le Dunaju. Tem atyka polska w literaturze austriackiej po roku 1945, [w:] Szkice ze współczesnej literatury austriackiej, red. N. H onsza, W rocław 1991,
s. 129-139; Über die Grenzen hinaus... Z u einigen M ittlern der polnischen
Literatur in Österreich und der österreichischen in Polen, Studia Niemcoznawcze
U W , V II/1993, s. 1947-1955; Polnische Literatur in Galizien. Z u einigen
M ittlern und Übersetzern polnischer Autoren ins Deutsche, [w:] M unera Philologica. Giorgio Starnaw ski ab amicis collegis disciolis oblata, red. K . A.
K uczyński, Z. J. N ow ak, H . Tadeusiewicz. Ł ódź 1992, s. 223-230; Popu
laryzatorzy literatury polskiej w A ustrii po 1945 roku, „P am iętnik L iteracki”
(L ondyn), XX/1995, s. 109-156; Österrechische L iteratur in Polen. E ntw ick
lungslinien nach 1945, [w:] Polnische Tage am Institut fu r Übersetzer- und Dolmetscherausbildung der Universität Wien, H rsg. v. D . M üller-O rt. Lodz
1997, s. 58-64. W ażnym osiągnięciem są trzy książki poświęcone tej tematyce:
Ludzie i książki. Z polsko-niemiecko-austriackiego pogranicza kulturowego X X wieku. Piotrków Trybunalski 1995 i wydany z A . Kozłow skim tom Polskie fa le Dunaju. Polsko-austriackie powinowactwa kulturalne. Częstochow a
1992 oraz z A. Kozłow skim i B. M iązkiem Polska-Austria. Drogi porozu
mienia. Ł ódź 1999. W kręgu zainteresow ań profesora K uczyńskiego znalazła
się także p isarka i tłum aczka obecnie m ieszkająca w A ustrii, G erda Leber- -I-lagenau. T om Gerda Leber-Hagenau a stosunki polsko-austriackie w X X w. (Łódź 1998) jest owocem konferencji zorganizowanej w Łodzi z udziałem gości polskich i austriackich.
N a zamówienie Deutsches Polen-Institut w D arm stad t sporządził profesor K uczyński bibliografię literatury polskiej, k tó ra u k azała się w tłum aczeniu niemieckim. K siążkow e wydanie tej bibliografii nosi tytuł Polnische Literatur
in deutscher Übersetzung von den Anfängen bis 1985. D a rm sta d t 1987. Jest
to istotny wkład w prace n a rzecz popularyzacji polskiej literatury w N iem czech, której najwybitniejszym m entorem jest pochodzący z Łodzi K arl D edecius. Z Dedeciusem łączy profesora K uczyńskiego wieloletnia znajom ość i współpraca. Jem u też poświęcił kilka znaczących publikacji. Najważniejszymi z nich są m onografia Czarodziej z D arm stadt. R zecz o Karlu Dedeciusie. Ł ó d ź 1999 o raz tom zbiorowy: K arl Dedecius - ambasador kultury polskiej
w Niemczech. Ł ódź 2000, wydany razem z I. Bartoszew ską. Tom jest
8 J o a n n a Jabłk ow ska
tłum aczow i, k tó rą profesor K uczyński zorganizow ał w Ł odzi w 1999 r. W ażnym aspektem sym pozjum były nie tylko życie i tw órczość założyciela D eutsches P olen-Institut, lecz także problem y translacji.
A m basadorzy k ultury polskiej oraz pisarze polskiego pochodzenia m iesz kający w N iem czech i w A ustrii zajm ują szczególne m iejsce w pracy badawczej profesora K uczyńskiego. Przybliżał w swych publikacjach nie tylko tw órczość D edeciusa i L eber-H agenau, lecz także sylwetki O skara J a n a T auschinskiego, A lb erta Weissa, G u n th era W ytrzensa, K lau sa Staem - m lera, M a rio n G räfin D ö n h o ff, A d am a Zielińskiego i innych.
O drębnym działem działalności naukow ej profesora K uczyńskiego jest dzieło G erh a rta H au p tm an n a. Jest współzałożycielem Polskiego Tow arzystw a im. H a u p tm a n n a i zaangażow any jest w prace n a rzecz m uzeum G e rh a rta H a u p tm a n n a w Jagniątkow ie. Ju ż w 1990 r. zorganizow ał m iędzynarodow ą konferencję na tem at jego twórczości, której wyniki opublikow ane zostały w tom ie Gerhart H auptmann. A utor des 20. Jahrhunderts. W ü rzb u rg 1991 (razem z Peterem Sprenglem), a w ro k u 2001 wyszły dw a kolejne tom y zbiorowe: w W ürzburgu Weggefährten Gerhart Hauptmanns. Förderer - Bio
graphen - Interpreten (razem z K . H ildebrandtem ) i w W ałbrzychu Carl i Gerhart H auptmannowie a dziedzictwo kulturowe Europy (razem z E . B iał
kiem).
N ie ta k wnikliwie ja k H auptm annem , ale konsekw entnie, zajm uje się p rofesor także sylwetkami innych pisarzy niemieckich: H . Bieńka, H . H . K irsta, G . W allraffa, E. W icherta.
Isto tn e m iejsce w pracy naukow ej p ro feso ra K uczyńskiego zajm uje badanie dziejów filologii germańskiej w Polsce. Nie tylko polonofile w N iem czech i A ustrii, ale i popularyzatorzy niemczyzny w naszym kraju, naukow cy, uczeni germaniści znaleźli się w kręgu zainteresow ań profesora Kuczyńskiego. Publikow ał artykuły o Zygm uncie Łem pickim , Zdzisławie Żygulskim , W il helm ie Szewczyku, A rno W illu, M ichale Cieśli i innych. M o ż n a powiedzieć, że profesor K uczyński jest kronikarzem polskiej germ anistyki. Sumiennie dokum entuje nie tylko inform acje o sylwetkach znanych naukow ców , lecz także system atycznie publikuje bibliografię osiągnięć badaw czych naszego środow iska. T ę działalność bibliograficzną rozpoczął tuż po doktoracie; n ajpierw grom adził bibliografię łódzkich germ anistów , p o tem zajął się zbieraniem m ateriałów dotyczących całego kraju. W 1991 r. u k azał się pod jego redakcją tom Z dziejów germ anistyki historyczno-literackiej w Polsce.
Studia i m ateriały, któ ry zaw iera także dwie bibliografie profesora. Od
1995 r. ukazuje się regularnie bibliografia polskich publikacji germanistycznych w Convivium.
Profesor K uczyński utrzym uje ożywione k o n tak ty naukow e z wielom a ośrodkam i w kraju i za granicą: z D eutsches Polen-Institut w D arm stad t, z partnerskim i uniwersytetami w Giessen, Regensburgu i Chemnitz, z Stiftung
M iędzy lite ra tu rą i niem coznaw stw em 9
G erhart-H auptm ann-H aus w Düsseldorfie, z Forschungsstelle O stm ittel-Europa w D o rtm u n d zie czy z Bundesinstitut für ostdeutsche K u ltu r und G eschichte w O ldenburgu.
W o statnim dziesięcioleciu profesor K uczyński żywo interesuje się też zagadnieniam i niem coznaw czym i. O d 1994/1995 prow adził specjalizację niem coznaw czą n a germanistyce łódzkiej, w latach 1993-1998 i od 2001 kieruje stw orzoną przez siebie K a te d rą Badań Niem coznaw czych (przy Instytucie Studiów M iędzynarodow ych UŁ). T u zajm ował się m . in. studiam i nad dziejami niemieckiego O stforschung, ostatnio zajął się także dziejami ludności niemieckiej w Łodzi.
Profesor K uczyński jest wychowaw cą wielu pokoleń studentów , m agist ran tó w i d o k to ran tó w zarów no z dziedziny historii literatury niemieckiej, ja k i niem coznaw stw a.
Wiele energii poświęci! profesor K uczyński pracy „w terenie” . Z akładał i rozw ijał ośrodki germ anistyczne w mniejszych m iejscow ościach, czym przyczyni! się do ożywienia życia kulturalnego słabszych regionów. Byl kiero w n ik iem Z a k ła d u F ilologii G erm ań sk iej W SP w C zęstochow ie (1990-1992), a w latach 1993-1997 w Piotrkow ie T rybunalskim . O piekuje się kolegiam i językow ym i w P łocku i W łocławku. Z drugiej strony należy podkreślić, że profesor K uczyński angażuje się też w „w ielką” politykę. D w a razy tow arzyszył Prezydentowi R P w jego podróżach do Niemiec.
Profesor K rzysztof A . Kuczyński jest członkiem wielu tow arzystw n au k o wych, m. in.: Ł T N , Polskiego Tow arzystw a im. G erh a rta H au p tm an n a, Stwarzyszenia Germanistów Polskich, G erhart-Hauptm ann-Gesellschaft, Raabe- G esellschaft, Hebbel-Gesellschaft.
Z a swój dorobek naukowy oraz dydaktyczny został wyróżniony nagrodam i R e k to ra U Ł , M in istra E dukacji N arodow ej oraz bardzo prestiżow ą nagrodą im. H um boldta.
