A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
T U R Y Z M 2, 1986
RECENZJE CRITIQUES
P A N O R A M A D U TO U RIS M E EN FRAN C E, 1984,
REVUE DE GÉOGRAPHIE DE LY ON , VOL. 59, NO. 1— 2
Z okazji X X V Kongresu M iędzynarodowej Unii Geograficznej, który odbył się w 1984 r. w Paryżu, geografow ie francuscy przygotowali spe-cjalny numer lyońskiego przeglądu greograficznego zatytułowany
Pa-norama turyzmu we Francji. Zeszyt ten został przygotowany głównie
z myślą o zagranicznych uczestnikach Kongresu.
Turystyka w e Francji jest zjawiskiem masowym, stąd też odgrywa istotne znaczenie w sferze ekonomicznej kraju, jak również rosnącą rolę w bilansie handlowym. W 1983 r. saldo turystycznego bilansu handlowego wynosiło +21,5 mld franków. Cudzoziemscy turyści w ydali w e Francji 54,3 mld franków, zaś Francuzi wydatkowali za granicą 32,8 mld. Znaczenie międzynarodowe turystyki francuskiej jest także podkreślone faktem, iż Francja posiada największy w Europie park ho telow y (1,6 min łóżek).
Ze względu na wspomnianą masowość w yjazd ów turystycznych za-równo krajowych, jak i zagranicznych a także związane z nimi różno-rodne konsekwencje społeczne, gospodarcze i przestrzenne, geografow ie francuscy od w ielu lat prowadzą intensywne badania naukowe tych zjawisk. Znacznie mniejsze natomiast zainteresowanie wzbudzały wśród geo grafó w studia nad wypoczynkiem loisirs. W yn ikało to głów n ie z te-go, iż geografow ie francuscy, bardzo przywiązani do studiów prze-strzennych, dostrzegali w turystyce przedmiot badań geograficznych, natomiast nie widzieli go w wypoczynku. N a leż y jednak podkreślić, iż obecnie zaznacza się trend w orientacji badań w tym kierunku; prze-prowadzane są one często w e współpracy z socjologami.
Prezentowany zeszyt „R evue de Géographie de Lyon ” daje ogóln y przegląd podstawowej problematyki badawczej turyzmu w e Francji. W y -razem wspomnianych tendencji badawczych jest zaprezentowanie aż
ośmiu artykułów z tematyki tradycjonalnej (wakacje Francuzów, dru-gie rezydencje, baza n oclegowa i regiony turystyczne, turystyka w śro-dowisku rolniczym, turystyka nadmorska, górska, zagraniczna, tury-styczne w yja zd y zagraniczne Francuzów) i tylko jedn ego poświęconego problematyce wykorzystania czasu w olnego w aspekcie geograficznym. Autorami prac są znani profesorowie uniwersytetcy, od w ielu lat spe-cjalizujący się w problematyce turyzmu. A rtykuły zamieszczone w pre-zentowanym tomie można podzielić na dw ie grupy. Do pierwszej, licz-niejszej, należą te, które omawiają dane zjawisko na podstawie istnie-jących statystyk (artykuły: Emila Flamenta, Joëla Mirloupa, Janine Renucci, Bernarda Barbiera, Jeana-Michela D ew ailly oraz Georgesa Ca- zesa). Do drugiej zaś te, które dokonują na podstawie istniejącego do-robku bilansu badań danego zagadnienia czy problemu (artykuły: Mi- chela Bonneau, Jacky Herbina, Daniela Clary). Prace te zaw ierają bo-gate zestawy wybranych pozycji bibliograficznych.
Pierwszą prezentowaną pracą jest artykuł pt. W akacje Francuzów. Autor — E. Flament — na podstawie w yników ankiet przeprowadzonych przez N a rodo w y Instytut Statystyki i Studiów Ekonomicznych (odpo-wiednik polskiego GUS) analizuje zmiany, iakie zaszły w ciąqu 10-lecia
(1972— 1981) w wielkości w yjazd ó w wakacyjnych*, dokonuje podsta-w o podsta-w ych charakterystyk uczestnikópodsta-w tych podsta-w yjazdópodsta-w, a także miejsc i regio nów docelowych oraz rodzajów w yko rzystyw an ej bazy nocle-gowej.
Artyku ł J. M irloupa W ypoczynek Francuzów: podejście geograficzne, poświecony wykorzystaniu czasu wolnego, reprezentuje geograficzne podejście w badaniach nad wypoczynkiem . Jak pisze autor na wstępie, był to temat zaniedbany przez geografó w francuskich, którzy dostrze-gali w nim tylko aspekt sociolooiczny. Wedłucr autora czas w o ln y sta-nowi pole do badań dla różnych dyscyplin. Zaim uie bowiem ciągle rosnącą pozycię w życiu i budżecie rodzin iak również implikuje zmia-ny w przestrzeni i rrospodarce recrionów. J. M irloup omawia zmiazmia-ny dłucrości czasu wolnego, jego mieisce w budżetach gospodarstw domo-wych, a także sposoby wypoczynku w aspekcie neograficznym. Autor w ydziela typy wykorzystywan ych przestrzeni, a także wskazuje na ró ż-ne sprzeczności (ekonomiczż-ne, środowiskowe, socjalż-ne), wynikające z czasu w oln ego i użytkowania przestrzeni.
* W 1964 r. N a ro d o w y In stytu t S ta ty styk i i S tu diów E kon o mic zn ych (1'INSEE) ustalił d e fin ic ję w y ja z d ó w w a k a c yjn yc h , o b o w ią zu ją cą po dzień d zisie jszy. Do w y -ja zd ó w w a k a c y jn yc h za lic za n e są w s z ys tk ie p o b y ty po za m iejsc em s ta łe go zam ies z-kan ia trw a ją c e p o w y ż e j 4 dni (М . В o y e r, 1972, Le tou rism e, Edidions du Seuil, Paris, s. 9).
M asow y rozw ój drugich domów w e Francji (w 1982 r. — 2 258 342) spowodował, iż geo gra fow ie interesują się tym zjawiskiem od wielu lat. W omawianym tomie artykuł D rugie rezydencje we Francji pre-zentuje J. Renucci. Autorka, główn ie na podstawie danych z 1982 r., analizuje ten specyficzny dla Francji fenomen w wielu płaszczyznach. Omówione zostały: wzrost ilościow y drugich domów, ich rozmieszczenie w poszczególnych departamentach, a także wielkość, wyposażenie, czas użytkowania oraz kategorie społeczne właścicieli. W artykule zw ró-cono uwagę na konsekwencje socjoekonomiczne dla przestrzeni w ie j-skich i miejj-skich wynikające z obecności drugich domów. N ależy bo-wiem zaznaczyć, iż 41,4% wszystkich drugich domów w e Francji znaj-duje się w miastach.
Artykuł nt. bazy noclegowej i regionów turystycznych prezentuje B. Barbier. W opracowaniu tym autor analizuje — w g departamentów — wielkość bazy turystyczno-wypoczynkowej (drugie domy, hotele, kem-pingi i pozostałe). Dane te, jak również dotyczące ruchu turystyczne-go posłużyły do przeprowadzenia zgeneralizowanej regionalizacji. B. Bar-bier dzieli Francję na cztery podstawowe regio ny (nadmorski, górski, region paryski i reszta kraju), a także dokonuje ich charaktery-styk.
Zupełnie inny charakter od opracowań dotychczas om ówionych ma artykuł M. Bonneau zatytułowany Turyzm i wypoczynek w środowisku
tolniczym We Francji. Bilans 30 lat badań geograficznych.
Zaprezentowa-no w nim cztery tematy: turyzm w iejski i jego związki z miastem, tu-ryzm wiejski w aspekcie now ej szansy dla środowiska rolniczego, za-gospodarowanie turystyczne przestrzeni rolniczych oraz turyzm wiejski a środowisko naturalne. Tem aty te odzwierciedlają prowadzoną przez francuskich geo gra fó w problematykę badań. Zawarte są w nich aktual-ny stan oraz ewolucja turyzmu na terenach rolniczych na przestrzeni ostatnich 30 lat, jak i główn e prace poświęcone tej nowej funkcji gospo-darczej i społecznej w środowisku rolniczym. Autor powołuje się na 29 pozycji bibliograficznych.
Artykuł D. C lary Turyzm nadmorski. Bilans badań omawia podsta-w opodsta-w e kierunki badań propodsta-wadzonych podsta-w regionach nadmorskich, począ-w szy od pierpoczą-wszej pracy naukopoczą-wej (robionej na stopień), a pośpoczą-więco- poświęco-nej wyłącznie problemom turystyki na wybrzeżach, tj. od 1963 r., do prac ostatnich z 1982 r. Autor analizuje procesy konsumpcji przestrze-ni przez turyzm, politykę zagospodarowaprzestrze-nia turystycznego terenów nad-morskich, jak również rolę turyzmu w życiu gospodarczym i społecz-nym. Różne aspekty turyzmu nadmorskiego są w e Francji przedmiotem bardzo licznych opracowań. Świadczy o tym m. in. ilość
cyto-wanych przez autora najważniejszych opracowań w tym zakre-sie (44).
Obok turyzmu nadmorskiego, najpopularniejszym tematem badaw-czym jest turyzm górski. Badania geograficzne poświęcone przestrze-niom górskim użytkowanym turystycznie (szczególnie alpejskim) są w e Francji coraz liczniejsze i różnorodne. J. Herbin w artykule nt. podejś-cia naukowego w badaniach turyzmu górskiego dokonuje bilansu współ-czesnego stanu badań (z lat osiemdziesiątych). W krótkich sześciu częś-ciach autor omawia kolejn o: źródła statystyczne, politykę i m odele za-gospodarowania turystycznego w górach, percepcję przestrzeni turys-tycznej, form y turystyki górskiej, w p ływ turyzmu na życie ekonom icz-ne i społeczicz-ne a także jego związki ze środowiskiem naturalnym. Mimo iż artykuł opiera się na wybranych pracach, które ukazały się w latach osiemdziesiątych, w ykaz bibliograficzny obejmuje 72 pozycje.
Dwa ostatnie opracowania poświęcone są turystyce zagranicznej. Francja jest bowiem krajem, w którym zagraniczny ruch turystyczny o dgryw a dużą rolę. K raj ten mieści się w św iatowej czołów ce zarówno pod względem w yjeżdżających (1982 r. — 17 min osób), jak i przyjm u-jących (1981 r. — 27,5 min osób) największą liczbę turystów.
J. M. D ew ailly w artykule Turystyka zagraniczna we Francji w ko -lejnych podrozdziałach analizuje źródła statystyczne, turystykę zagrani-czną jako zjawisko masowe (ew olucję frekwencji turystycznych, rodza-je pobytów, pochodzenie zagranicznych turystów), region y koncentracji zagranicznego ruchu turystycznego (w tym rodzaje w yko rzystyw an ej bazy no clegow ej) a także konsekwencje dla przestrzeni. Załączony w y -kaz najważniejszych prac obejmuje 19 pozycji.
Artykuł G. Cazesa poświęcony jest turystycznym wyjazdom Francu-zów. Autor om awia ew o lucję w yja zd ó w (1957— 1982), kierunki, a tak-że ekonomiczny bilans turystyczny na przestrzeni 22 lat (1960— — 1981).
Do prezentowanego tomu załączony jest aneks statystyczny, opra-cowany przez Lise Coulet, zaw ierający podstawowe dane dotyczące francuskiej turystyki zarówno krajow ej, jak i zagranicznej.
Ponadto zeszyt „R evu e de Géographie de Lyo n" zawiera bardzo bo-ga ty w yka z prac traktujących o regionie Rodan-Alpy, a także dział re- cencji oraz wspomnienie pośmiertne o Charlesie A v o ca t wraz z w yka -zem jego publikacji.
Dzięki temu specjalnemu numerowi lyoń skiego przeglądu geo graficz-nego, czytelnik może sobie wyrobić pogląd na znaczenie ekonomiczne i społeczne turyzmu francuskiego, zrozumieć je go oryginalność, dostrzec
rolę, jaką odgrywa w organizacji przestrzeni a także poznać wkład, któ ry wnoszą geografo w ie francuscy w tę wiedzę.
D r E lżbieta D zie g ieć
Za kład G e o g ra fii M iast i T uryzm u Instytutu G e o g ra fii Ek on om iczn ej i O rg an iz a cji Przes trzen i
U n iw e rs ytetu Łó d zk ie g o al. K o ściu szk i 21 90-418 Łó d ź
STEPHEN L. J. S M I T H , 1983, RE C R E A TIO N G EOG RAPHY, L O N G M A N GROUP LTD., LO N D O N — N E W YOR K, S. 220
W ramach serii wydaw niczej „Themes in resource management" publikowanej pod kierunkiem prof. Bruce Marshalla z Uniwersytetu W a -terloo (Ontario, Kanada) ukazała się w roku 1983 interesująca i wartoś-ciowa praca S. L. J. Smitha Geogralia rekreacji.
Autor, profesor Uniwersytetu W aterloo, jest znanym specjalistą w dziedzinie geografii rekreacji, naczelnym redaktorem „Recreation R e-search R ev iew ", pisma o zasięgu międzynarodowym. Głównym przed-miotem je go zainteresowań są problemy teoretyczno-metodyczne i w tym zakresie posiada on znaczący dorobek.
Recenzowana książka stanowi w łaściwie przegląd metod i technik przydatnych geografom w badaniach nad rekreacją. W tym miejscu chciałbym zwrócić uwagę Czytelnika na dwie sprawy: doboru metod i sposobu ich prezentacji oraz zakresu, w jakim autor używa terminu „rekreacja".
W pierwszym przypadku rzuca się w oczy swobodne korzystanie z dorobku światowego, co jest raczej ewenementem w literaturze ame-rykańskiej. Autor koncentrując się przede wszystkim na osiągnięciach północnoamerykańskich prezentuje i omawia krytycznie propozycje me-todyczne z innych krajó w w tym również socjalistycznych (głównie Związku Radzieckiego, Czechosłowacji, Polski, NRD, Bułgarii i Jugosła-wii). Szeroka znajomość literatury światowej, ograniczona jedyn ie ba-rierą językow ą (autor omawia tylko prace opublikowane po angielsku lub niemiecku), pozw o liły S. L. J. Smithowi ująć problemy metodyczne bardziej wszechstronnie, dzięki czemu wysuwane przezeń pro pozycje
mają szerszy, ponadregionalny wymiar.
Druga sprawa dotyczy stosowanego przez S. L. J. Smitha zakresu
W p ły n ę ło : 10 c ze rw c a 1985 r.
