A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA O EC O N O M IC A 154, 2001
R ysza rd Broszkiewicz*
PROCESY 1 FAZY CYKLICZNEGO ROZWOJU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO POLSKI
1. UW AGI W ST Ę PN E
Podstaw ow ym celem opraco w an ia jest prezentacja tezy o w spółzależnoś- ciach procesów cyklicznego rozw oju gospodarki narod ow ej, w ystępujących w Polsce, na tle zw iązków z kom pleksow ą restru k tu ry zac ją p o d m io to w ą, k ap itało w ą i gałęziową. W rzeczywistości problem jest je d n a k znacznie szerszy, ze względu na, tzw. „otoczenia Polski” . W ah ania cykliczne w naszym kraju stanow ią swego rodzaju zwierciadło „w ah ań cyklicznych” współczesnego św iata, w tym zwłaszcza w ystępujących w skali europejskiej.
W obec tego w spółzależności te klasyfikuję w edług kryteriów :
a) więzi gospodarczej, wyróżniając ścisłe, um iarkow ane, słabe i m inim alne, b) substytucyjności i kom plem entarności w m iędzynarodow ych stosunkach gospodarczych,
c) cyklicznego przebiegu faz i m echanizm ów k o n iu n k tu ra ln y c h i de- k o n iu n k tu raln y ch ,
d) różnic potencjałów gospodarczych regionów i stre f ek onom icznych państw sąsiedzkich i pozostałych uczestniczących w handlu m iędzynarodow ym ,
e) różnic kulturow ych i konsum pcyjnych, uw arunkow anych m. in. historią, położeniem geograficznym , wzorcam i w łasnego i zapożyczonego m odelu „k o n su m p cji” ,
0 różnic system ow o-ustrojow ych.
P rzedstaw iona klasyfikacja współzależności jest nad m iern ie uproszczo na i nie w yjaśnia faktów istnienia pozostałych zw iązków . C hodzi tu m . in. o związki przyczynow o-skutkow e w ystępujące w gospo darce rynkow ej.
N a wstępie form ułujem y następujące twierdzenie: jeżeli poziom rozw oju społeczno-gospodarczego d anego k raju jest now oczesny i w szechstronny, to
* Prof. dr hab. w Katedrze Polityki Ekonomicznej i G ospodarki Regionalnej, A kadem ia Ekonom iczna we Wrocławiu.
siła o ddziaływ ania tego k ra ju jest uzależniona nie tylko od jego potencjału zdolnego d o kreacji m iędzynarodow ych stosu nk ów handlow y ch , lecz także od sto p n ia otw artości i ekonom icznej efektyw ności krajów uczestniczących w w ym ianie i kształtow aniu kursów w alutow ych. T o w p rakty ce oznacza, że w p ań stw ach g o sp o d ark i rynkow ej, istn iejąca m iędzy nim i ró ż n ic a potencjałów gospodarczych stanow i siłę m o to ry cz n ą stopniow ego w yrów nyw ania poziom ów ich rozw oju.
S tosunki te, gdy są o p arte n a zasadach w zajem nych korzyści i u trzy m yw ane przez dłuższy okres, m o g ą prow adzić d o po w staw an ia trw ałych zw iązków ekonom icznych, o p arty c h n a więzach kooperacyjny ch i w spólnych przedsięw zięciach inwestycyjnych. Przedsięwzięcia tego ro d zaju co raz częściej w ystępują w relacjach m ięd zy n aro d o w y ch , tj. w skali p rzed sięb io rstw , spółek i k o rp o ra c ji, względem p o d o b n y ch p o d m io tó w g o sp o d aru ją cy ch w krajach o niższym poziom ic rozw oju.
W procedurach negocjacyjno-decyzyjnych uczestniczą nie tylko organizacje rządow e i sam orządow e, lecz także instytucje b an k o w o -k red y to w e i ubez pieczeniowe. K o n tra k ty określają wzajem ne pow inności stron uczestniczących w porozum ieniach, w tam także zasady preferencji i ograniczeń występujących w sytuacjach transferu kapitałów , technologii i deficytow ych czynników produkcji.
O p ró cz porozum ień bilateralnych, co raz częściej m o żn a zaobserw ow ać tendencje d o k ształtow ania się unii gospodarczych zrzeszających te p a ń stw a, k tó re w ykazują zainteresow anie ak ty w n ą i efektyw ną w spó łp racą g o sp o d a rc z ą , n a u k o w o -te c h n ic z n ą , ek o lo g icz n ą, k u ltu ra ln o -o ś w ia to w ą i przygraniczną. Procesy integ row ania się p aństw o różn y ch poziom ach rozw oju w ynikają nie tylko z konieczności rozw iązyw ania w spólnych p ro blem ów (w w yrów nyw aniu różnic w poziom ach rozw ojow ych), lecz także w spólnych przedsięw zięć zm ierzających d o p rz eciw d ziałan ia czyn nik om d e k o n iu n k tu ry i niw elow ania uciążliwości sk u tk ó w ich po w staw an ia. D o tyczy to przykładow o: bezrobocia, inflacji, niskiej efektyw ności h an d lu zagranicznego itp.
Należy przy tym podkreślić, że korzyści w spólnot gospodarczych najczęściej ro z p atru je się w pryzm acie wspólnej polityki an ty recesyjnej p aństw sto w a rzyszonych. U m ożliw ia to rozprzestrzenianie się polityki antykryzysow ej w obszarze integracji w spólnotow ej.
W y p ad a zauw ażać, iż o b o k zalet, integracja p o siad a też swoje w ady, k tó re w iążą się nie ty lk o z częściow ą u tr a tą a u to n o m ii g o sp o d arczej. W p rz y p ad k u światowej d ek o n iu n k tu ry , skutki te m o g ą być dotkliw sze dla uform ow anych w spólnot gospodarczych.
Je d n a k p otencjał skoncentrow an y w tych w spó ln otach ch a rak tery zu je się rów nież zró żn ico w a n ą s tru k tu rą gałęziow ą i specjalizacją p ro d u k to w ą . O kazuje się, że zróżnicow ania te stan o w ią znaczącą szansę p rz etrw a n ia faz
kryzysow ych i d ep resy jn y ch w cyklach g o sp o d a rc z y c h . D o św ia d c z e n ia dow odzą, że łatwiej jest pok o n ać recesję i przełam yw ać bariery kryzysow e, przy zaangażow aniu środków w spólnotow ych.
2. A N A L IZ A CYKLICZNEG O P R Z E B IE G U PR O C E SÓ W T R A N SF O R M A C JI W P O L S C E DLA LAT 1985-1995
Cykl jest serią postępujących po sobie faz w o kreślonym p o rz ąd k u i pow tarzających się okresow o z różn ą regularnością. P ro b lem aty k ę cyklu gospodarczego rozpatruje się najczęściej w kategoriach w zrostu gospodarczego, a także ostatnio coraz częściej w aspektach rozwoju społeczno-gospodarczego.
B adając przebieg zmian cyklicznych w skali m akroekonom icznej najłatwiej jest op erow ać kateg o rią w zrostu gospodarczego w skali m ak ro . M iernikiem tego w zrostu jest p ro d u k t krajow y b ru tto (PK B ), ja k o finalny efekt działal ności gospodarczej w szystkich podm iotó w w chodzących w skład g osp o d ark i narodow ej. W tab. 1 przedstaw iono ch arak tery styk i ilustrujące zależności m ak ro ek onom iczne w procesach w zrostu gospodarczego Polski w latach
1990-1994.
T a b e l a 1
Kategorie m akroekonom iczne w latach 1990-1994 w Polsce (w min P L N )
W yszczególnienie 1990 1991 1992 1993 1994
PKB (min PLN ) Spożycie (min PLN) Akum ulacja (min PLN ) Inwestycje (min PL N ) Środki trwałe (wartość)
54 052 38 110 15 942 11 581 338 474 80 883 66 334 14 549 16 884 329 135 114 944 95 744 19 200 20 160 355 157 155 780 130 033 25 745 24 716 384 526 210 407 17 485 35 557 33 865 421 391
Ź r ó d ł o : M ały rocznik sta tystyczn y, Warszawa 1994, s. 307; 1996, s. 321.
Z powyższych danych w ynika, że tem po w zrostu P K B , spożycia, a k u m ulacji i inwestycji pozostaw ały w ścisłym związku z koniecznością łagodzenia konfliktów społecznych. K onflikty te ogniskow ały się w okół prob lem ów w zrostu bezrobocia, w zrostu kosztów utrzy m ania, ze w zględu n a procesy inflacyjne, pow o d u jące rów nocześnie w zrost cen i p o g łęb ian ie deficytu budżetow ego. Przed przystąpieniem do opisu tych w spółzależności stru k - tu raln o -d y n a m ic zn y ch n ależałoby p rz ep ro w ad zić an alizę re tro sp e k ty w n ą kształto w an ia się w skaźników dynam iki cen n iek tó ry ch k atego rii m a k ro ekonom icznych.
T a b e l a 2 W skaźniki dynam iki cen niektórych kategorii m akroekonom icznych w lalach 1985-1990
w Polsce, rok pop. = 100%
W yszczególnienie 1985 1986 1987 1988 1989 1990
Produkt globalny 117,3 118,0 127,0 165,6 320,0 638,6
K oszty materialne (bez amort.) 118,1 117,8 125,6 163,0 271,8 705,3
Produkt krajowy brutto 116,7 119,0 128,2 168,0 398,5 580,1
W skaźnik cen detalicznych 115,0 117,5 125,3 161,3 343,8 717,8
W skaźnik cen dóbr i usług dla ludności 114,0 117,2 125,1 162,2 359,1 595,0 W skaźnik cen nakł. inwestycyjnych 118,4 122,9 129,4 164,8 294,6 681,0 W skaźnik cen prod, sprzed, przem. 118,3 117,8 128,8 139,8 312,8 722,4 W skaźnik cen tow. produk. rolniczej 109,4 111,8 122,1 188,4 351,5 396,4 W skaźnik cen cif (import) 122,0 117,1 140,8 165,7 277,4 734,1 W skaźnik cen trans, (eksport) 125,0 119,3 146,0 170,1 323,4 614,4 Ź r ó d ł o : Opracowanie własne na podstawie: Rocznik sta tysty c zn y , W arszawa 1991, s. 172.
W ykrzystując inform acje statystyczne zaw arte w tab. 2 interesu jąca jest analiza skali zróżnicow ań poszczególnych w artości w skaźników dynam iki i w zw iązku z tym: uszeregow ano poszczególne kategorie według kryterium m alejących w artości w skaźników o raz obliczono średnie arytm etyczne i o d chylenia od w artości średnich. Przyjęta m eto d a obliczeń um ożliw ia śledzenie przebiegu zm ian w skaźników dyn am iki w obserw o w an ych m o m en tach czasow ych, a odchylenia od w artości średnich arytm etycznych um ożliw iają ustalenie, k tó ra z kategorii m akroekonom icznej, m ierzona w artością w skaźnika dynam iki, wykazuje największe zróżnicow anie w obserw ow anych zbiorow oś- ciach (tab. 3).
T a b e l a 3 Ranking wskaźników dynamiki kategorii m akroekonom icznych w latach 1985-1990
W yszczególnienie Suma w skaźników SX Średnia arytmetyczna X (S X -X ) Ceny detaliczne 263,4 248,8 + 14,6 Ceny importu 259,5 248,8 + 10,7
Ceny sprzedaży przemysłowej 256,4 248,8 + 7,6
Produkt krajowy brutto 251,7 248,8 + 2,9
Ceny inwestycyjne 251,2 248,8 + 2,4
K oszty materialne 250,3 248,8 + 1,5
Ceny eksportu 249,7 248,8 + 0,9
Produkt globalny 247,2 248,8 -1 ,6
Ceny dóbr dla ludności 245,3 248,8 -3 ,5
Ceny produkcji rolniczej 213,2 248,8 -3 5 ,2
W zbiorze obserw ow anych w skaźników dynam iki zauw ażam y, iż ceny d etaliczn e w zrastały szybciej, aniżeli ceny p ro d u k tó w p o c h o d z e n ia ro l niczego. Z bliżo ne było także tam p o w zrostu cen sprzed aży p ro d u k c ji przem ysłow ej, względem cen im p o rtu , przy czym różn ice tych dw ó ch o statn ich w skaźników dynam iki wiązały się ze zm ianam i cen n a ryn k ach zagranicznych. Interesujące są też różnice w artościow e w skaźników ek sp o rtu i im p o rtu , n a niekorzyść tych pierwszych, co też w iązało się ze spadkiem efektyw ności eksportu. Pow stałe różnice w skaźników p ro d u k tu krajow ego (b ru tto ) względem p ro d u k tu globalnego w yn ik ają raczej z o d m ien n eg o sposobu obliczania.
Biorąc pod uw agę także to, że odchylenie stan d ard o w e obserw ow anych w skaźników dynam iki p o siad a w artość m inim aln ą, tj. 0,5477, to m o ż n a na tej podstaw ie stwierdzić, że wartości d odatn ich odchyleń i odchyleń ujem nych są m inim alne, gdyż w ynoszą 4-0,3.
N a podstaw ie tych zróżnicow ań należałoby podzielić te k atego rie według ran k in g u ustalonego w tab. 3 n a trzy podstaw ow e grupy dziedzin, tj.
a) dziedziny znajdujące się w przedziale ( + 1 4 ,6 -5- + 7 ,6 ), b) dziedziny zaw arte w przedziale ( + 2 ,9 -ŕ 0,9),
c) dziedziny o odchyleniach ujemnych będące w przedziale (-35,2 ч— 1,6). P rzy to czo n e in form acje p re zen tu ją zachow an ie się k ateg o rii m a k ro ekonom icznych w okresie trw ania cyklu d ek o n iu n k tu raln eg o . Z d an y ch tych jednozn acznie w ynika m om en t charakterystycznych zw rotów od ro k u 1988 spow odow anych także m echanizm am i cenowym i. Począw szy od ro k u 1989 obserw ujem y m. in. w zrost PK B , cen d ó b r inw estycyjnych, a tak że w zrost kosztów m aterialnych. W skaźniki dynam iki produkcji globalnej były wyższe od p ro dukcji rolniczej i niższe od cen detalicznych to w aró w i usług n a b y w anych przez ludność z dochodów gospodarstw dom ow ych.
R ok 1990 stanow i kolejny m om ent w analizie cyklu gospodarczego, gdyż był on początkiem now ego system u społeczno-ustrojow ego. W zw iązku z tym nie należy przedłużać cyklu gospodarczego z lat 1985-1995, gdyż to w ym agałoby pracochłonnych obliczeń stabilizacji cen do ro k u podstaw ow ego, przy czym naw et gdyby to uczyniono, to m ały byłby z tego pożytek. O kreślony o b ra z uproszczonych w yników analizy m o żn a byłoby uzyskać p o p rzez analizę zm ian w skaźników s tru k tu ry . P rzy k ład o w o m o ż n a tu przedstaw ić udziały spożycia i akum ulacji w produkcie krajow ym podzielonym w latach 1985-1995.
O kazało się, że naruszenie podstaw ow ych p ro p o rcji p o d ziału p ro d u k tu narodo w eg o w ro k u 1989 doprow adziło do napięć społecznych i od tego m om entu czasow ego obserw ujem y utrzym yw anie się w ysokiego poziom u
T a b e l a 4
U dział spożycia i akumulacji w produkcie krajowym w latach 1985-1995
Lata
Spożycie Akumulacja
struktura dynamika struktura dynam ika
1985 71,9 100,0 21,8 100,0 1986 70,9 122,9 29,1 123,4 1987 70,5 128,3 29,5 129,2 1988 66,7 165,7 33,3 197,7 1989 60,0 353,0 40,0 471,5 1990 72,4 55,2 27,5 31,5 1991 80,5 176,1 19,5 112,2 1992 84,4 144,3 15,6 108,3 1993 84,3 135,8 15,7 138,9 1994 84,0 134,5 16,0 137,7 1995 81,7 133,3 18,3 156,8
Ź r ó d ł o : Opracowanie i obliczenia własne na podstaw ie roczników statystycznych G U S za okres obserwowany.
konsum pcji, przy spadkow ych tendencjach udziału akum ulacji w tym procesie podziału. Zrozumiałe, że to m usiało obniżyć poziomy nakładów inwestycyjnych z akum ulacji ze źródeł krajow ych.
Przebieg zm ienności obserw ow anych k ateg o rii m ak ro e k o n o m ic z n y c h w skazuje na cykliczność w ahań w spółzależnych, przy czym lata 1988-1990 stanow iły pu n k t zw rotny. N a przebieg zm ienności wpłynęło szereg czynników i na pełne ich wyjaśnienie niezbędna byłaby analiza m no żniko w a realizowanej polityki gospodarczej po ro k u 1989. W spółczesne koncepcje analizy m n o ż nikow ej opierają się także na analizach wpływu w ydatków budżetow ych na p ob udzenie aktyw ności gospodarczej i w zrost zatru d n ien ia. W zw iązku z tym często identyfikow any jest m akrom o del K eynesa w układzie; d T /d G , gdzie: У - w artość produkcji realnej, G - realne w ydatki rządow e.
W spółczesne koncepcje analizy m nożnikow ej uw zględniają m. in.: a) bad an ie opóźnień czasow ych,
b) nierów nom iem ość zm ian kategorii m ak ro ek on om iczny ch i to zarów n o k o n tro lo w a n y c h przez p o d m io ty polityki, ja k też nie p o d d ając y ch się proced u ro m ko ntrolnym ,
c) zarów no zmienne egzogeniczne, jak i param etry m odeli ulegają ustawicz nym zm ianom , k tóre ch arak tery zu ją się tym , że zm iany są jednoczesne i wielokierunkow e i to bez statystycznych związków przyczynow o-skutkow ych,
d) przeb ieg tych procesów zm ian s tru k tu ra ln y c h w g o sp o d a rc e m a c h a ra k te r nieliniow y o ra z znaczący wpływ m a ją ta k ż e u w a ru n k o w a n ia m iędzynarodow e.
Wielce użyteczna m oże się okazać analiza scenariuszow a przebiegu cykli gospodarczych, w szczególności tra k tu ją c g o sp o d ark ę ja k o m akrosystem ekonom iczny. A naliza ta pow inna zaw ierać m eto d y b a d a n ia wejść, tra n s form acje o raz b ad a n ia w yników wyjść. Isto ta zagadn ienia po leg a n a takim d o b o rz e wejść, aby poszczególne scenariusze zaw ierały niezbędny zb ió r m nożników charakteryzujących wielowariantowe kom binacje przełożeń strategii polityki ekonom icznej na język m odeli sym ulacyjnych. W a rto przy tym nadm ienić, że wejście tw orzą zmienne egzogcniczne m odelu ekonom etrycznego, p aram etry stru k tu raln e m odelu oraz zbiór ograniczeń praw nych, zasobow ych, org an izacy jn o -in sty tu cjo n aln y ch . P odejm ując ro z w aża n ia n a te m a t roli m nożnikó w w analizach polityki gospodarczej należy podkreślić, że w Polsce nic z n a jd o w a ły n ależn eg o im m iejsca, gdyż w w a ru n k a c h g o s p o d a rk i nierynkow ej, pełniłyby one bierne funkcje rejestrujące, a nie sterujące. Jest to problem bardzo złożony, aby m ożna go rozw inąć w ram ach tego artykułu.
Problem ten będzie poruszony w końcow ym fragm encie arty k u łu . Z anim jed n ak to nastąpi przejdźm y d o ogólnej ch a rak tery sty k i czynników w pły
wających na przebieg zm ienności badanych kategorii w zrostu gospodarczego.
3. A N A LIZA C Z Y N N IK Ó W W PŁY W A JĄ C Y C H NA PR ZEBIE G W Y B R A N Y C H CYKLI W P O L S C E N A TL E U W A R U N K O W A Ń STR ATEG II R E S T R U K T U R Y Z A C Y JN Y C H
W tej części o p raco w an ia główny akcent będzie p o ło żon y n a opisie mechanizm ów i tendencji w m akrocyklach ekonom iczno-społecznych. W związ ku z tym przedstaw ione będą następujące cykle gospodarcze:
a) budżetow y ogniskujący relacje zw iązane z fin anso w an iem sekto ra publicznego, indukując im pulsy kreatyw ne dla sek to ra p ryw atneg o w celu zasileń finansow ych w realizacji polityki budżetow ej,
b) m on etarn y wpływający n a politykę pieniężno-kredytow ą i inwestycyjną, c) inwestycyjny, sterujący procesam i produkcyjn o-usłu go w y m i,
d) za tru d n ien ia i rynków pracy, e) trw an ia strategii m arketingow ych,
0 preferencji dochodow ych gospod arstw dom ow ych.
D o k o n u ją c specyfikacji tych cykli k iero w an o się nie ty lk o in tu ic ją niezbędną do klasyfikacji, lecz także użytecznością d la tego typu bad ań .
Cykl budżetowy ilustruje am plitudę w ahań nie tylko dochodów i w ydatków lecz także saldo w yniku polityki budżetow ej państw a. P ań stw o ja k o p o d m io t polityki budżetowej steruje procesam i zasileń budżetow ych sektora publicznego i g o sp o d arstw dom ow ych. D o d a tn ie sald o b u d że tu stan o w i nadw y żkę n iew y d a tk o w an y ch śro d k ó w budżetow y ch w dan y m ro k u bu dżeto w y m , k tó ra w następnym okresie m oże być w ykorzystana n a tw orzenie rezerwy
budżetow ej i finansow anie priorytetów społeczno-gospodarczych. D eficyt budżetow y, w g o spodarkach słabo rozw iniętych, pow oduje k u m ulow anie się prob lem ów sp ołeczno-go spodarczych w p o staciach: b ezro b o cia, inflacji, w zrostu cen, w zrostu kosztów u trzym ania itp.
T a b e l a 5
D o c h o d y i w ydatki budżetu pań stw a w latach 1985-1995 w Polsce (w min PL N )
Rok D ochod y Wydatki Saldo
1985 404,4 407,9 -3 ,5 1986 489,9 495,2 -12,3 1987 585,0 597,5 -1 2 ,3 1988 1 008,9 1 001,0 + 7,3 1989 3 010,8 3 368,7 -3 5 7 ,9 1990 19 624,3 19 380,1 + 243,9 1991 21 088,0 24 186,6 - 3 098,0 1992 31 277,0 38 118,9 - 6 912,0 1993 45 901,0 50 243,0 --4 342,0 1994 63 125,0 68 865,0 - 5 740,0 1995 83 722,0 91 170,0 - 7 448,0 Ź r ó d ł o : Opracowanie i obliczenia własne na podstawie roczników statystycznych G U S w obser wowanym okresie i w przeliczeniu na min PL N .
Z p rzedstaw ionych info rm acji w ynika, że w zrastający m tend encjom d o ch o d ó w budżetow ych p ań stw a tow arzyszyły większe w ydatki bud żetu p ań stw a , przy czym tendencje te m iały swój p o czątek o d ro k u 1990 i utrzym yw ały się do ro k u 1995. P osługując się d an ym i statystycznym i w badanym okresie oszacow ano param etry funkcji trendów , k tó ry ch postacie analityczne są następujące:
a) dochody budżetu państw a: = 3 3 1 \4 L n ( t) - 8520,8 m in P L N , R 2 = 0,1989,
b) wydatki budżetu państwa: ľ ^ 5 = 5716,1/ + 244,6 P L N , Ŕ 2 = 0,2194. R ó żn ica m iędzy w spółczy nnikiem d e te rm in a c ji, tj. d la 0,21194 - 0,1989 = 0,013, jest m ia rą deficytu budżetow ego.
A naliza porów naw cza dotycząca relacji między produktem krajow ym b ru t to a dochodem budżetu państw a w latach 1985-1995 w ykazuje że, w yraźnie zaznaczyła się am plituda w ahań dla lat 1988-1991, a n astępn ie obserw ujem y m inim alne wznoszenie krzywej stru k tu ry d o ch o d ó w budżetow ych w PK B .
Cykl m on etarn y obejm uje przebieg procesów polityki pieniężnej, zwłaszcza w zakresie zm ian zasobów pieniężnych w latac h 1985-1995. D a n e te ilustruje tab. 6 (min PLN ).
T a b e l a 6 Przebieg procesów polityki pieniężnej w latach 1985-1995
Rok Zasoby pieniężne Emisja pieniądza O szczędności ludności
1985 429 1 031 167 1986 541 1 187 209 1987 719 1 339 248 1988 1 179 2 728 370 1989 7 389 12 779 800 1990 18 882 48 078 327 1991 24 375 68 283 628 1992 26 102 95 246 950 1993 41 109 121 183 1 149 1994 55 924 147 780 1 446 1995 104 257 224 100 2 042
Ź r ó d ł o : Obliczenia i opracowania własne na podstawie roczników statystycznych G U S . Wartości zasobów pieniężnych banków, emisji pieniądza i oszczędności ludności przeliczono na PL N .
O kazuje się, że w artości aktyw ów bankow ych i emisji p ien iąd za w yk a zywały m inim alne w ahania cykliczne, przy czym zaró w n o w artości obiegu pieniądza, jak i oszczędności na tle skali w ykresu były m inim aln e, względem aktyw ów i emisji. Przeliczenia starych nom inałów zlotow ych n a nom inały now e zniekształcają je d n a k ogólny obraz, przy czym od ro k u 1990 o b se r w ujem y także w zrost w artości prezentow anych k ateg orii m o n etarn y ch .
W zw iązku z tym oszacow ano p aram etry funkcji tren d u zasobów pienięż nych w postaci liniowej:
У & , = 6999,21 + 12465 PLN
P o lity k a m o n e ta rn a obserw ow anego okresu była p o d p o rz ą d k o w a n a bieżącym procesom obsługi pieniężnej zarów no sek to ra publicznego, ja k i rozw ijającego się se k to ra pry w atnego. M o ż n a też d o strz e g a ć zw iązki m iędzy oscylacjam i m o n etarn y m i a oscylacjam i w zro stu g o sp o d arcze g o i rozw oju społecznego.
C ykl inwestycyjny jest typu k o n iu n k tu raln eg o i w strefie jego działan ia ogniskują się zagadnienia o podstaw ow ym znaczeniu dla g o sp o d ark i n a rodow ej przyszłych okresów . A naliza tego cyklu p rz ep ro w ad zo n a będzie w trzech przekrojach czasow ych, tj. lata 1985-1995, a tak że 1985-1990 o raz
W zw iązku z tym oszacow ano p aram etry funkcji tren d u o ra z u stalo no po stać analityczną dla okresu obserw ow anego obejm ującego lata 1985 1995, w układzie następującym :
C , = 16077L n ( t ) - 10650 m in P L N , przy R 1 = 0,06050.
R ów nież i w tym przypadku odchylenia w artości inwestycji i śro dkó w trwałych w ykazują zbliżone oscylacje, co oznacza także bardziej u m iark ow an ą ko rek tę w artości środkó w trw ałych względem inwestycji. T o w iązało się także z p roceduram i przew artościow yw ania środ kó w trw ałych w zw iązku z restru k tu ry zacją naszej gospodarki.
T a b e l a 7
W artość środków trwałych i inwestycji w przedziałach la l 1985-1990 i 1991-1995 w Polsce
Środki trwałe Inwestycje Środki trwałe Inwestycje
1985- 1990 1991--1995 57 717,1 1 814,3 338 474,0 11 581,0 58 801,2 1 906,2 339 135,3 16 883,7 61 101,1 1 987,0 355 154,9 20 159,7 62 628,1 2 096,9 384 526,0 24 715,9 64 971,3 2 044,4 421 391,2 33 865,1 59 299,4 1 837,3 893 130,7 47 144,7
Ź r ó d ł o : Opracowanie własne na podstaw ie roczników statystycznych G U S dla czasowych przedziałów obserwacji.
Istnieje p arad o k s polegający n a tym , że w arto ść środ kó w trw ałych nie wzrastała na skutek inwestycji, lecz w związku z kalkulacją księgowo-finansową podw yższającą w sposób sztuczny ich w artość na tle zam ierzonej sprzedaży.
O szacow ane param etry m odelu opisującego wpływ inwestycji (IN W ) na w arto ść środków trw ałych um ożliwiły o pracow anie następującej ich postaci analitycznej:
IN W = 6,9766099e ^ -4 ,7 9 1 3 1 59e~1X 2 + 0,5 64 28972* - 124 345, przy m aksym alnym błędzie w ynoszącym 0,003% .
Cykl za tru d n ien ia i rynków pracy w latach 1985-1995 m iał szczególny c h a rak ter, gdyż był to okres przełom ow ych w ydarzeń w naszym kraju , któ ry z bardzo głębokiego kryzysu zaczął stopniow o w chodzić w fazę um iarkow anej dynam iki. Zm ieniła się także polityka zatru dn ien ia przechodząc od zasady pełnego za tru d n ien ia do zasady racjonalnego za tru d n ien ia i to w tw orzących się podstaw ach rynku pracy.
Interesujące wyniki obserw acji za lata 1985-1995 uzysk an o b ad ając zm iany liczebności zasobów pracy, zatrudn ien ia i bezrobocia. Z m ieniające
się proporcje w tych zm ianach strukturalnych w zakresie dem ografii stanow ią ilustrację głęboko p rzep ro w ad zan y ch reform i w z rastając eg o pro b lem u bezrobocia. Najlepiej tę sytuację przedstaw ia tab . 8.
T a b e l a 8 Ludność, zasoby pracy i zatrudnienie oraz bezrobocie w Polsce w latach 1985-1995 (w tys. osób)
Lala Ludność Zasoby pracy Zatrudnienie Bezrobocie Z asob y zatrudnienia (w %) 1985 37 300 21 772 1 7 9 1 5 83,3 1986 37 600 21 830 17 939 • 82,2 1987 37 800 21 861 17 879 81,7 1988 37 900 21 882 17 700 ■ 80,9 1989 38 000 21 889 17 558 80,2 1990 38 038 21 962 16 474 1 126 75,0 1991 38 182 22 055 15 772 2 156 71,1 1992 38 309 22 181 15 356 2 509 69,2 1993 38 418 22 333 15 117 2 890 67,6 1994 38 505 22 502 15 282 2 838 67,9 1995 38 581 22 647 15 324 2 754 67,7
Począwszy od ro k u 1989 następow ało stopniow e zm niejszanie się liczby zatru d n io n y ch w gospodarce narodow ej, co w iązało się ze w zrostem bez ro b o cia, w ykazanym w tab. 8. Jest to jed n ak problem b ard zo złożony zarów n o w ujęciu społecznym , jak i ekonom icznym i w zw iązku z tym ograniczam y się d o prezentacji statystycznej.
Jednym z ostatnich problem ów , charak teryzu jący ch procesy cyklicznych zjawisk w ystępujących w Polsce w latach 1985-1995 będzie analiza cyklu preferencji dochodow ych gospodarstw dom ow ych. Preferencje te rozpatrzym y na tle w spółzależnych kategorii m akroekonom iczn ych , w tym celu wy korzystane będą w skaźniki dynam iki: ludności, spożycia, cen detalicznych tow arów i usług o raz d o chodów nom inalnych i realnych w Polsce w latach
1985-1995 (w % ).
R ów nież i w tym przykładzie oscylacje obserw ow anych kategorii m a k ro ekonom icznych u k ład ają się w sposób zróżnicow any, przy czym zakłócenia kulm inacyjne w cyklu dotyczą lat 1989-1991, przy rozw arciu nożyc m iędzy d ochodam i nom inalnym i a realnym i gospo darstw dom ow ych.
W zakończeniu m o żn a sform ułow ać w spółzależności am plitud cyklu przebiegu p ro cesów sp o łeczno-gospo darczych w o b serw o w an y c h latac h 1985-1995. W pew nych fra g m e n ta c h o p ra c o w a n ia d o k o n a n o p o d z ia łu czasow ego na dw a podokresy, tj. 1985-1990 i 1991-1995, ze względu na zm iany ch arakterystyk społeczno-gospodarczych, pow od ow any ch czynnikam i kryzysow ym i. O pracow anie m a c h a ra k te r studialny, p rezentujący m etody
p o m iaru w ahań cyklicznych tych m ak ro k a tcg o rii ekonom icznych, k tó re są w spółzależne. Cykle te m ają zniekształcone przebiegi ob serw ow anych cech statystycznych, gdyż ich realizacje odbyw ały się w zm iennych system ach społeczno-ustrojow ych.
R ysza rd Broszkiew icz
PR O C E S S E S A N D P H A SE S OF P O L A N D ’S SO C IA L -E C O N O M IC D E V E L O P M E N T
The author attempts to prove a thesis about relationships between processes o f the national econom y cyclical developm ent present in Poland 'ánd a com prehensive restructuring o f particular entities and econom ic sectors. Cyclical aspects o f transform ation processes are analysed between 1985 and 1995. The Author formulates a conclusion about interrelationships between am plitudes o f a cycle o f social-econom ic processes over the years 1985-1995.
