• Nie Znaleziono Wyników

"Sammelbuch Griechischer Urkunden aus Ägypten", Bd. V, bearb. Friedrich Bilabel, Wiesbaden 1950. Eine Erwiderung auf die Besprechungen von Jeanne Robert und Louis Robert im "Bulletin épigraphique" ("Revue des Etudes Grecques", LXV, 1952) und P. M. Fraser,

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Sammelbuch Griechischer Urkunden aus Ägypten", Bd. V, bearb. Friedrich Bilabel, Wiesbaden 1950. Eine Erwiderung auf die Besprechungen von Jeanne Robert und Louis Robert im "Bulletin épigraphique" ("Revue des Etudes Grecques", LXV, 1952) und P. M. Fraser,"

Copied!
7
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

Sammelbuch Griechischer Urkunden aus Ägypten, Band V, 3 bear-beitet von Friedrich B i l a b e l , fertiggestellt und herausgegeben von Emil Kiessling. Selbstverlag Bilabel-Erben, in Komm, bei Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1950. S. 213—372. (Nr. 8245— 8963). Eine Erwiderung auf die Besprechungen von Jeanne R o b e r t und Louis R o b e r t im Bulletin êpigraphique S. 186—190 (Revue des Etudes Grecques, t. L X Y, 1952) und P. M. Fraser in The Journal of Egyptian Archaeology, vol. 38, 1952, S. 115-118. Die Rezensenten bemängeln, dass die im S.B. gesammelten und von neuem abgedruckten Texte den Ansprüchen einer kor-rekten wissenschaftlichen Bearbeitung nicbt genügen. Sie vermis-sen eine Nachprüfung der Texte an Hand von Originalen bzw. Photokopien, einen kritischen Apparat, ausführliche Kommentare und erschöpfende Literaturangaben. Das sind in der Tat Forde-rungen, die an die wissenschaftliche Bearbeitung und Herausgabe von Urkunden gestellt werden müssen. Auch ich bin bemüht diesen Anforderungen nicht nur bei der Veröffentlichung von Papyrus-teten, sondern auch von Inschriften1 gerecht zu werden. Wenn je-doch die Rezensenten derartiges von einem Sammelbuch verlangen, so verkennen sie vollkommen die Aufgaben, die Friedrich P r e i s i g k e im Vorwort des 1. Bandes und in der Durchführung der Arbeiten dem von ihm gegründeten Unternehmen zugewiesen hat. Das Sam-melbuch ist weiter nichts als ein Hilfswerk der Papyruskunde ge-nau wie die von ihm gegründete Berichtigungsliste der griechischen Papyrusurkunden aus Ägypten, die dank der Mitarbeit der hollän-dischen Kollegen M. D a v i d und B. A. v o n G r o n i n g e n2 nach langer Unterbrechung durch den Krieg seit 1956 wieder zu erschei-nen beginnt. Sie sind Hilfswerke, die praktischen Bedürfnissen

1 z. B. E. K i e s s l i n g , Zur lex Ursonensis (Klio Bd. X V I I , 1921) S. 258—260. Derselbe, Zum Kult der Arsinoe im Fayum (Aegyptus X I I I , 1933) S. 542—546. 2 M. D a v i d - B. A. v a n Groningen - E. K i e s s l i n g , Berichtigungsliste der Griech. Papyrusurkunden aus Ägypten. Bd. III, 1, 1956, S. 1—160.

(3)

4 1 8 Ε. KIESSLING

d i e n e n sollen, wie B i b l i o g r a p h i e n u n d Indices; sie p f l e g e n keine s e l b s t ä n d i g e F o r s c h u n g s a r b e i t zu e n t h a l t e n .

D a s S a m m e l b u c h h a t n a c h d e m P r o g r a m m P r e i s i g k e s ledig-lich d e n Zweck, i n Z e i t s c h r i f t e n , Serienwerken, M o n o g r a p h i e n des I n - u . A u s l a n d e s z e r s t r e u t v e r ö f f e n t l i c h t e T e x t e zu s a m m e l n u n d sie i n der T e x t g e s t a l t u n g d e r Vorlage n o c h m a l s i n r a s c h a u f e i n a n -d e r f o l g e n -d e n H e f t e n z u m A b -d r u c k zu b r i n g e n . U n t e r -d e m Gesichts-p u n k t einer schnellen V e r ö f f e n t l i c h u n g u n d der R a u m e r s Gesichts-p a r n i s w u r d e auf einen k r i t i s c h e n A p p a r a t (von wenigen n o t w e n d i g e n A u s n a h m e n abgesehen), auf K o m m e n t a r e u n d auf e r s c h ö p f e n d e L i t e r a t u r a n g a b e n b e w u s s t v e r z i c h t e t . A u c h v o n einer zeitlichen oder sachlichen O r d n u n g der T e x t e h a t m a n a u s diesem G-rund A b s t a n d g e n o m m e n u n d diese i n e i n e m n a c h V e r ö f f e n t l i c h u n g m e h r e r e r H e f t e v o r g e s e h e n e n S a c h i n d e x n a c h z u h o l e n g e s u c h t . Be-sondere Sorgfalt w u r d e d a r a u f v e r w a n d t , d e n W o r t l a u t einer j e d e n U r k u n d e i n der F a s s u n g , wie i h n die Vorlage b o t , m i t allen P u n k t e n u n d K l a m m e r n w i e d e r z u g e b e n u n d so den B e n u t z e r auf u n s i c h e r e L e s u n g e n u n d E r g ä n z u n g e n f ü r seine weitere F o r s c h u n g e n a u f m e r k s a m zu m a c h e n . W e r N e u d r u c k e , n e u e L e s u n g e n u n d B e r i c h t i g u n g e n s u c h t , f i n d e t diese b e q u e m in der g e n a n n t e n B e r i c h t i g u n g s liste der griechischen P a p y r u s u r k u n d e n , in der a u c h die i m S a m m e l -b u c h v e r ö f f e n t l i c h t e n I n s c h r i f t e n m i t e r f a s s t w e r d e n .

Die T ä t i g k e i t des B e a r b e i t e r s des S.B. b e s c h r ä n k t sich v o n j e h e r auf die E r f a s s u n g der z e r s t r e u t v e r ö f f e n t l i c h t e n T e x t e , auf d e n s o r g f ä l t i g e n A b d r u c k der T e x t e i n d e m vorliegende W o r t l a u t , auf eine s t i c h w o r t a r t i g e Z u s a m m e n f a s s u n g des U r k u n d e n i n h a l t e s , auf gelegentliche L i t e r a t u r a n g a b e n , auf Zeit, O r t u n d ähnliche F o r m a -lien. I n dieser b e s c h e i d e n e n Zielsetzung h a t d a s S B als H i l f s w e r k auf allen i n t e r n a t i o n a l e n P a p y r o l o g e n k o n g r e s s e n sowie i m p a p y r o -logischen S c h r i f t u m die grösste A n e r k e n n u n g g e f u n d e n , sonst h ä t t e i c h m i c h w a h r l i c h n i c h t der Mühe u n t e r z o g e n , d a s v e r w a i s t e W e r k v o r l ä u f i g f o r t z u f ü h r e n .

W e n n eine j e d e U r k u n d e des S B , wie es die R e z e n s e n t e n e r w a r -t e n , einzeln m i -t allen M i -t -t e l n w i s s e n s c h a f -t l i c h e r M e -t h o d e b e a r b e i -t e -t w o r d e n w ä r e so, wie es i n d e m h e r v o r r a g e n d e n W e r k v o n D i t t e n -b e r g e r (OGIS) geschehen ist, d a n n w ä r e n d e m B e n u t z e r allenfalls m e h r e r e h u n d e r t T e x t e v e r m i t t e l t w o r d e n . D e r Zweck des W e r k e s als S a m m e l b u c h w ä r e auf diese Weise niemals e r r e i c h t w o r d e n . H e u t e h a t der B e n u t z e r d e r 5 B ä n d e des SB f a s t 10 000 T e x t e i n d e r T e x t g e s t a l t u n g der Vorlage j e d e r z e i t g r i f f b e r e i t u n d der m ü h e

(4)

-volle, bisweilen aussichtlose W e g zu einer B i b l i o t h e k b l e i b t i h m e r s p a r t . W e r sich n ä h e r m i t e i n e m b e s t i m m t e n T e x t b e f a s s e n will, der f i n d e t die L i t e r a t u r d a z u o h n e viel Mühe in d e n a u s g e z e i c h n e t e n p a p y r o l o g i s c h e n u n d e p i g r a p h i s c h e n B i b l i o g r a p h i e n , die u n s h e u t e zur V e r f ü g u n g s t e h e n . I m ü b r i g e n i s t d a r a u f h i n z u w e i s e n , d a s s die g e s a m t e i n — u n d a u s l ä n d i s c h e L i t e r a t u r v o n 1937—1956 zur E r f a s s u n g der i m S B n o c h n i c h t a u f g e n o m m e n T e x t e u n d N e u e d i t i o -n e -n s y s t e m a t i s c h d u r c h g e a r b e i t e t wird, sodass sich die L ü c k e d e r n o c h f e h l e n d e n T e x t e b a l d v o n selbst schliessen w i r d .

I c h glaube d a m i t die A u f g a b e n u n d die Zielsetzung des SB ge-n ü g e ge-n d illustriert zu h a b e ge-n .

U m so b e d a u e r l i c h e r i s t es, dass B i l a b e l diesen v o n P r e i s i g k e v o r g e z e i c h n e t e n W e g verlassen u n d T e x t e a u s I n s c h r i f t e n K o m p e n -dien wie z.B. I G I I I , b e i d e n e n es sich in k e i n e r W e i s e u m z e r s t r e u t v e r ö f f e n t l i c h t e T e x t e h a n d e l t , im S B n o c h m a l s a b g e d r u c k t h a t . Die A u f n a h m e dieser vor ü b e r 100 J a h r e n v e r ö f f e n t l i c h t e n T e x t e der I G I I I l o h n t sich f ü r d e n S B — B e n u t z e r schon d e s h a l b n i c h t , weil sie völlig v e r a l t e t sind u n d n u r g a n z selten e i n m a l auf sie z u r ü c k -gegriffen wird. I n dieser H i n s i c h t ist die K r i t i k der R e z e n s e n t e n b e r e c h t i g t . A u c h die A u f n a h m e der T e x t e a u s O G I S i s t v e r f e h l t , weil es sieb hierbei u m eine S a m m l u n g v o n I n s c h r i f t e n h a n d e l t , die e i n e m j e d e n ohne Schwierigkeiten erreichbar i s t .

N a c h d r ü c k l i c h m u s s i c h m i c h aber dagegen v e r w a h r e n , dass die R e z e n s e n t e n m i c h als d e n derzeitigen H e r a u s g e b e r f ü r die Auf-n a h m e u Auf-n d die B e a r b e i t u Auf-n g dieser T e x t e d u r c h B i l a b e l u Auf-n e Auf-n t w e g t m i t v e r a n t w o r t l i c h m a c h e n . Sie wissen genau, d a s s S B Y, 3 — v o n 21/2 Seiten abgesehen zu L e b z e i t e n B i l a b e l s g e d r u c k t u n d mir in einer A u f l a g e v o n 400 E x e m p l a r e n ü b e r g e b e n w u r d e . W e n n d a h e r die b e i d e n R o b e r t z.B. auf S. 188 ihrer R e z e n s i o n sagen: ,,B. e t K . e n f i l e n t les références q u ' i l s o n t copiées d a n s O G I " oder F r a s e r z . B . auf S. 116 a n g i b t : .„В. a n d К . however, h a v e n o t d o n e t h i s . T h e y h a v e b e e n c o n t e n t t o r e p e a t t h e t e x t s a n d old bibliographical references as t h e y s t a n d i n CIG a n d OGIS, a n d h a v e ignored t h e , w o r k of t h e l a s t h a l f - c e n t u r y " , so v e r b i e t e t m i r die H ö f l i c h k e i t h i e r f ü r die r i c h t i g e A n t w o r t zu f i n d e n . Bei der v o r g e f u n d e n e n Sach-lage blieb mir w e i t e r gar n i c h t s ü b r i g , als s p ä t e r N a c h t r ä g e u n d Be-r i c h t i g u n g e n i m I n d e x h e f t des S B V a u f z u n e h m e n u n d i m ü b Be-r i g e n a u f die B . L . I I I , 2 zu v e r w e i s e n , die i m J a h r e 1958 e r s c h e i n e n wird. Die B e m ä n g e l u n g der N i c h t b e r ü c k s i c h t i g u n g der n e u e r e n Lite-r a t u Lite-r i s t z.T. schon d e s h a l b u n b e Lite-r e c h t i g t , weil ein gLite-rosseLite-r Teil des

(5)

420 Ε. KIESSLING

H e f t e s bereits zu Beginn des Krieges a u s g e d r u c k t u n d i m Verlauf des Krieges vor allem ausländische L i t e r a t u r in D e u t s c h l a n d k a u m zu b e s c h a f t e n w a r . Aber a u c h d a v o n abgesehen sind im SB, wie oben a u s g e f ü h r t wurde, niemals erschöpfende L i t e r a t u r g a b e n anges t r e b t worden, u n d angesoweit eanges angesich u m neuere L i t e r a t u r h i n w e i anges e h a n -delte, diese der B L v o r b e h a l t e n worden. E s ist d a h e r h ö c h s t über-flüssig, die Literaturhinweise des SB vervollständigen zu wollen. Ausserdem ist die a n zahlreichen N u m m e r n des SB v e r s u c h t e „ V e r -v o l l s t ä n d i g u n g " der L i t e r a t u r recht un-vollständig u n d ungenau ausgefallen. So vergisst F r a s e r bei SB 8276 die A r b e i t von B o t t i ; Fouilles S. 131 Nr. X V I I u n d C a g n a t S. 369 N r . 1070 anzugeben, bei SB 8334 h a t er zwar C a g n a t 1208 angegeben, aber M a h a f f y , The Empire of the Ptolemies S. 463; u n d S. 464 A n m . 2 u. 3 ausge-lassen, bei SB 8444 sind F r a s e r A b d r u c k e des T e x t e s in F. F . A b b o t a n d A. Ch. J o h n s o n , Municipal Administration in the Roman Empire (Princeton 1926), S. 510, ferner in C. G. B r u n s , Fontes iuris Romani antiqui (Tübingae 1909) S. 243 N r . 72, ferner in P . F. G i r a r d , Textes de droit romain (Paris 1937) S. 174 u n b e k a n n t . Als L i t e r a t u r e r g ä n z u n g e n verweise ich auf Wolfgang M ü l l e r , Das Edikt des Tiberius Julius Alexander (Leipz. Diss. 1950). F e r n e r w ä r e n a c h z u t r a g e n — u n d das k o n n t e F r a s e r 1952 noch n i c h t wissen — W. M ü l l e r in der Festschrift für Fr. Zucker (Berlin 1954) S. 293 ff. u n d E . G. T u r n e r , Tiberius Julius Alexander (Journal of Roman Studies 44, 1954) S. 54 ff. (mit guter Bibliographie). T y pisch f ü r das mechanische Abschreiben von L i t e r a t u r ist die E r w ä h -n u -n g vo-n „ A m i s u -n , Vest-nik, D r e v -n e i Istorii, p p . 73—75 (o-n § 7)", ein Z i t a t , m i t dem n i e m a n d etwas a n f a n g e n k a n n . D e n n erstens heisst der Autor A m u s i n , I . D . u n d zweitens h a n d e l t es sich u m d e n A u f s a t z : К ediktu Tiberija Julija Aleksandra, der in B d . I (27) der Z e i t s c h r i f t Vestnik Drevnei Istorii 1949 erschienen ist. I c h bre-che hier a b ; es lohnt sich n i c h t auf die zahlreibre-chen SB — N u m m e r n , die in der Rezension noch folgen u n d ähnlich „ v e r v o l l s t ä n d i g t " w e r d e n , weite" einzugehen. E s h a n d e l t sich hier u m eine Titelsucbt besonderer A r t .

F ü r die l e t z t e n N u m m e r n des 718 N u m m e r n u m f a s s e n d e n SB H e f t e s bin ich selbst v e r a n t w o r t l i c h . E s h a n d e l t sich u m Inschrif-t e n , die der RezensenInschrif-t R o b e r Inschrif-t ausgiebig b e a r b e i Inschrif-t e Inschrif-t u n d 1936 ver-öffentlicht h a t . Hinsichtlich fehlender L i t e r a t u r a n g a b e n k a n n ich auf das oben a n g e f ü h r t e verweisen. Den W o r t l a u t der T e x t e h a b e ich mir schon vor d e m K r i e g i n Berlin f ü r a n d e r e Zwecke aus der

(6)

R o b e r t ' s c h e n Vorlage abgeschrieben u n d ihn n u n als Füllsel dem SB H e f t a n g e h ä n g t . Wegen der k a t a s t r o p h a l e n Bibliotheksver-hältnisse nach d e m Krieg k o n n t e ich die Vorlage n i c h t nochmals einsehen. Das war a u c h gar n i c h t nötig, da der "Wortlaut des Tex-tes der einzelnen I n s c h r i f t e n in meiner A b s c h r i f t so genau m i t der Vorlage ü b e r e i n s t i m m t , dass sogar ein D r u c k f e h l e r der Vorlage im SB m i t ü b e r n o m m e n wurde.

Es ist gewiss das R e c h t eines R e z e n s e n t e n , auch bei W e r k e n , die in schwierigen Zeiten b e a r b e i t e t worden sind, scharfe K r i t i k zu ü b e n , es ist aber auch die P f l i c h t eines R e z e n s e n t e n , sich über die Zielsetzung u n d die A u f g a b e n des Werkes genauestens zu orien-t i e r e n , das seiner K r i orien-t i k a n v e r orien-t r a u orien-t wird.

* * *

Die vorstehende E r w i d e r u n g ist a u c h in der Revue des Etudes Grecques 1956 S. 507—510 m i t einem Schlusswort von J e a n n e u n d Louis R o b e r t (S. 510) v e r ö f f e n t l i c h t worden. I c h m ö c h t e m i r dazu noch einige Richtigstellungen g e s t a t t e n .

Die Rez. erklären d a r i n auf einmal, dass sie in keiner Weise eine wissenschaftliche B e a r b e i t u n g der T e x t e des S.B. gefordert h ä t t e n . D e m widerspricht j e d o c h die T a t s a c h e , dass sie die ver-s ä u m t e N a c h p r ü f u n g der N r . 8960 a n H a n d der P h o t o g r a p h i e (vgl. Revue 1952 S. 187), dass sie die N i c h t b e r ü c k s i c h t i g u n g der neueren L i t e r a t u r (ebd. S. 189) sowie der T e x t v e r b e s s e r u n g e n , der Z u s a m -m e n s e t z u n g von F r a g -m e n t e n u . ä . (ebd. 1956 S. 510) b e a n s t a n d e n . Die E r f ü l l u n g solcher W ü n s c h e w ü r d e , wie oben a u s g e f ü h r t , viel Zeit kosten a n d würde n o t g e d r u n g e n zu der A u s a r b e i t u n g eines k r i t i s c h e n A p p a r a t e s u n d eines K o m m e n t a r s zu jeder b e d e u t s a m e n U r k u n d e f ü h r e n . Der Zweck des Hilfswerkes, den B e n u t z e r n den W o r t l a u t zerstreut v e r ö f f e n t l i c h t e r u n d schwer zugänglicher T e x t e in r a s c h a u f e i n a n d e r folgenden H e f t e n u n d auf b e s c h r ä n k t e m R a u m a n die H a n d zu geben, w ü r d e d a d u r c h n i c h t erreicht. Verbesserun-gen u n d E r g ä n z u n g e n im W o r t l a u t des T e x t e s selbst o h n e ausf ü h r l i c h e B e g r ü n d u n g in e i n e m k r i t i s c h e n A p p a r a t u n d K o m m e n -t a r w ü r d e n j e d o c h d e m B e n u -t z e r n i c h -t dienlich sein, j a sie w ü r d e n i h n sogar irre f ü h r e n . D e n n er e r w a r t e t j a n u r den W o r t l a u t der Vorlage, die a m K o p f einer j e d e n U r k u n d e zitiert ist. I m Hinblick auf eine rasche V e r ö f f e n t l i c h u n g ist v o n j e h e r a u c h auf eine chro-nologische u n d sachliche O r d n u n g der T e x t e v e r z i c h t e t w o r d e n .

(7)

422 Ε. KIESSLING

Was nun die Aufnahme von CIG und OGI anlangt, die den Groll der Rez. besonders erregt hat, so habe ich mich gegen deren Aufnahme im SB vor allem deshalb ausgesprochen, weil es sich hierbei nicht um zerstreut veröffentlichte und schwer zu beschaf-fende Texte handelt. Da sie jedoch während des Krieges von dem verstorbenen Bearbeiter ausgedruckt oder gedruckt waren, waren sie meinem Einfluss entzogen.

Wenn die Rez. weiterhin behaupten, sie hätten auf diese während des Krieges ausgedruckten Bogen in ihrer Besprechung Rücksicht genommen, so ist das unrichtig. Sie zitieren in der Revue 1952 S. 186 ff. unentwegt während des Krieges veröffentlichte Literatur des In-und Auslandes, deren Verwertung sie im SB vermissen. Auch machen sie im Verlauf ihrer Ausführungen keinen Unter-schied zwischen Bearbeiter und Herausgeber, obwohl dieser in sei-nem Vorwort (SB V S. III) ausdrücklich betont, dass von den 718 Nummern des Heftes nur die letzten 10 Nummern in der Zeit katastrophaler Bibliotheksverhältnisse hinzugefügt worden sind. Im übrigen ist die Aufnahme von CIG und OGI keineswegs ein so grosses Unglück, wie es die Rez. darzustellen suchen. Denn bei der Benutzung besonders älterer Literatur werden auch die CIG zitiert, und es ist bisweilen ganz nützlich, wenn man bei einer Untersuchung ohne viel Mühe auf die Erstlesungen zurückgreifen kann, die ja nicht Wort für Wort falsch gelesen sind. Auch der wortgetreue Abdruck des auch heute noch wertvollen Werkes von Dittenberger OGI kann nützlich sein, zumal dieses Werk vergriffen ist.

Schliesslich sei vermerkt, dass eine Warnung an die Benutzer des SB höchst überflüssig ist. Wer dieses Hilfswerk kennt, oder wenigstens das Vorwort Preisigkes zum 1. Band gelesen hat, der weiss was das SB ihm bietet und was das SB nicht bietet. Ausser-dem ist am Kopf einer jeden Urkunde die Stelle zitiert, aus welcher der wortgetreue Neudruck genommen ist. Zu dem Benutzerkreis des SB gehören ja schliesslich keine Analphabeten

Cytaty

Powiązane dokumenty

Niemniej, późniejsi badacze zaliczają go w poczet polskich socjalistów (Ciołkoszowie, 1972, ss. Zwrócę wreszcie uwagę na teoretyczną aktywność wydawcy paryskiej

Ratownicze badania wykopaliskowe poprzedzające rem ont i konserwację reliktów wnę­ trza baszty późnogotyckiego zamku arcybiskupiego z 1 połowy XVI w., przeprowadzone przez

M artykułach zamieszczonych w części pierwszej dokonano przeglądu literatury i stanu badart nad problematykę naucza- nia języka polskiego jako obcego, omówiono

Taka przestrzeń zrodziła się także w ra- mach dwóch polsko-francuskich projektów, których celem była wymiana artystycz- nych doświadczeń między aktorami zawodowymi z Polski

The present work focuses on the effect of roughness element of various geometries and size on laminar to turbulent transition in subsonic flow.. In order to have a

11 Za najbardziej spektakularny przejaw postępującej w owym okresie polaryzacji francuskiego system u partyjnego przyjmuje się porozum ienie polityczno-programowe,

The present study aims to relate a continuous quantification of driving scene contents (i.e., available from driving scene semantic segmentation) to common eye measures (i.e.,

Wyniki: Kobiety, które doświadczyły w swoim życiu aktu przemocy ze strony partnera deklarują niższy poziom poczucia koherencji oraz jego trzech składowych