Stan zachowania i program konserwacji malowideł ściennych w salach reprezentacyjnych zamku w Lidzbarku Warmińskim : (z obrad Komisji Konserwatorskiej w dniu 2 października 1970 r.)

Celińska, Elżbieta

Stan zachowania i program

konserwacji malowideł ściennych w

salach reprezentacyjnych zamku w

Lidzbarku Warmińskim : (z obrad

Komisji Konserwatorskiej w dniu 2

października 1970 r.)

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 672-674

E L Ż B I E T A C E L I Ń S K A

STAN ZACHOWANIA I PROGRAM KONSERWACJI

MALOWIDEŁ ŚCIENNYCH W SALACH REPREZENTACYJNYCH

ZAMKU W LIDZBARKU WARMIŃSKIM

(Z obrad Komisji Konserwatorskiej w dniu 2 października 1970 r.)

W ra m a c h p rz y g o to w a ń do u ro c z y sto śc i 500 ro c z n ic y u ro d z in M ik o ła ja K o p e r­ n ik a p ro w a d z i się s z e re g p ra c p rz y o b ie k ta c h le ż ą c y c h n a S z la k u K o p e rn ik o w sk im . N a te r e n ie w o je w ó d z tw a o lszty ń sk ie g o , p o z a F r o m b o rk ie m , L id z b a r k W a rm iń s k i je s t je d n y m z w a ż n ie js z y c h p u n k tó w te g o S z la k u . P r a c e , ja k ie b ę d ą p ro w a d z o n e p rz y z a m k u — p o z a ju ż w y k o n y w a n y m i p rz y u p o rz ą d k o w y w a n iu te r e n u i zab e z p ie cz e n iu m u ró w o b w o d o w y ch — s k u p ia ć się b ę d ą n a p r z y g o to w a n iu s a l I p ię tr a do e k sp o z y c ji. S to s u n k o w o n ie w ie lk ie n a k ła d y n a k o n s e rw a c ję , ja k r ó w n ie ż o g ra n ic z o n a m o c p rz e ­ ro b o w a P r z e d s ię b io rs tw a P a ń s tw o w e g o — P r a c o w n ie K o n s e rw a c ji Z a b y tk ó w (P P P K Z ), n ie p o z w a la ły d o te j p o ry n a p o d ję c ie p ra c p rz y m a lo w id ła c h ście n n y c h w sz e rsz y m z a k r e s ie . O d sło n ięto i zab e z p ie cz o n o d o ty c h c z a s je d y n ie ś re d n io w ie c z n e m a lo w id ła w s a li s ą d o w e j i n a ś c ia n a c h k ru ż g a n k ó w . W r a m a c h p r a k ty k w a k a c y j­ n y c h od 1968 r. p ro w a d z o n e są p o n a d to s y s te m a ty c z n e p ra c e p rz y o d s ła n ia n iu i k o n ­ s e r w a c ji m a lo w id e ł s k le p ie n n y c h w k ru ż g a n k a c h , k tó r e w y k o n u ją s tu d e n c i K a te d r y T e c h n o lo g ii i T e c h n ik M a la rs k ic h U n iw e r s y te tu M ik o ła ja K o p e r n ik a w T o ru n iu po d n a d z o re m p ra c o w n ik ó w n a u k o w y c h . Z w ię k s z e n ie n a k ła d ó w fin a n s o w y c h n a o b ie k ty z w ią z a n e ze S z la k ie m K o p e rn ik o w sk im u m o ż liw ia ją p rz y s tą p ie n ie do d a lsz y c h p ra c . O d sło n ięc ie i k o n s e r w a c ja m a lo w id e ł ś c ie n n y c h je s t zło żo n y m p ro b le m e m k o n s e r­ w a to rs k im , zw łasz cz a ta m , g d zie w y s tę p u je k ilk a w a r s t w p r z y k ry ty c h ty n k a m i lu b p o b ia ła m i w la ta c h p ó ź n ie jsz y c h . Z a c h o d z i w ó w cz a s k o n ie c zn o ść p rz e p ro w a d z e n ia b a d a ń o d k ry w k o w y c h . W lip c u i s ie r p n iu 1970 r. e k ip a p ra c o w n ik ó w P P P K Z G d a ń sk n a z le ce n ie W o je w ó d z k ie g o K o n s e rw a to r a Z a b y tk ó w w O lsz ty n ie p rz y s tą p i ła do p ra c o d k ry w k o w y c h . P rz e p ro w a d z o n o b a d a n ia s o n d a ż o w e śc ia n d la s tw ie rd z e n ia s ta n u z a c h o w a n ia m a lo w id e ł (so n d y k rz y ż o w o -p a so w e , p a s y s ze ro k o śc i 10 cm w u k ła ­ d z ie p o z io m y m i p io n o w y m p o z w a la ją z d u ż y m p r a w d o p o d o b ie ń stw e m o k re ś lić z a ­ w a rto ś ć n a w a r s tw ie n ia ścia n , u ja w n ić w a ż n ie js z e h is to ry c z n e w a r s tw y , ich ilość, czas p o w sta n ia , w a rto ś ć a rty s ty c z n ą i s ta n z a c h o w a n ia m a lo w id e ł). B a d a n ia m i o b ję to s a le I p ię tr a s k rz y d ła p ó łn o c n e g o i z ac h o d n ie g o z a m k u o ra z k a p lic ę z a m k o w ą , g d zie s p o d z ie w a n o się zn aleź ć n a jw ię k s z ą ilo ść z a c h o w a n e j d a w n e j p o lic h ro m ii. Ze w z g lę ­ d u n a d o b ry s ta n z a c h o w a n ia m a lo w id e ł w y łą cz o n o z b a d a ń w ie lk i r e f e k ta r z i k r u ż ­ g a n k i, g d zie p ra c e p ro w a d z ą s tu d e n c i, p o n a d to s a lę są d o w ą , w k tó re j ju ż w cze śn iej p rz e p ro w a d z o n o p ra c e k o n s e rw a to r s k ie .

B a d a n ia i d o k u m e n ta c ja z n ic h s p o rz ą d z o n a s ta ł y się p o d s ta w ą do d y s k u s ji d la K o m is ji K o n s e rw a to rs k ie j m a ją c e j u s ta lić w a rto ś ć i z a k re s p ra c p rz y m a lo w id ła c h . P o s ie d z e n ie K o m is ji p o w o ła n e j p rz e z P P P K Z G d a ń sk n a z le ce n ie W o jew ó d zk ieg o

K R O N I K A N A U K O W A ₆₇₃

K o n s e rw a to ra Z a b y tk ó w o d b y ło się w L id z b a r k u W a r m iń s k im w d n iu 2 p a ź d z ie rn ik a 1970 r. U c z e stn ic z y li w n ie j: I n w e s to r W K Z — L u c ja n C zu b iel; g łó w n y k o n s e r w a to r P P P K Z — W a rsz a w a — M a ria O rth w e in ; p rz e d s ta w ic ie l Z a rz ą d u M u zeó w i O c h ro n y Z a b y tk ó w — K ry s ty n a J ę d r z e je w s k a ; g łó w n y k o n s e r w a to r P P P K Z — T o r u ń — Z o fia W o ln ie w icz ; g łó w n y s p e c ja lis ta P P P K Z G d a ń s k — Z b ig n ie w Ś w ie r k ; p o n a d to z P r a c o w n i K o n se rw a c ji D zieł S z tu k i w G d a ń sk u — T e re s a S ta n k ie w ic z , A n d rz e j R ó ża ń sk i, P io t r M u za le w sk i; z Z a k ła d u P K Z w O ls z ty n ie — S ła w a M o jzy c h ; z M u ze u m M a z u rs k ie g o — k o n s e r­ w a to r — J a c e k W z ią te k i k u s to sz — K a m ila W ró b le w sk a ; z O d d z iału O c h ro n y D ó b r K u ltu r y — E lż b ie ta C eliń sk a .

P o z a p o z n a n iu się z o d k ry w k a m i i m a te ria łe m d o k u m e n ta c y jn y m K o m is ja s tw ie rd z iła , że w b re w o c ze k iw a n io m ilo ść i s ta n z a c h o w a n y c h m a lo w id e ł w m ie j­ s ca c h p ro w a d z o n y c h b a d a ń je s t z n ik o m y . M alo w id ła w y s t ę p u ją g łó w n ie w g ó r­ n y c h p a rtia c h , n a sk le p ie n ia c h i ż e b ra c h s k le p ie n n y c h . J e d y n ie w k a p lic y w y s tę p u ją n a c ało ści, a w trz e c h in n y c h s a la c h z a c h o w a ły się w ię k sz e ich f r a g m e n ty . W szcze­ g ó ło w y m p rz e g lą d z ie s ta n z a c h o w a n ia m a lo w id e ł i w n io s k i K o m is ji p rz e d s ta w ia ją się n a stę p u ją c o :

K a p l i c a . P o lic h ro m ia w y s t ę p u je n a c ało ści, o rn a m e n t ro ś lin n y n a s z a ry m tle p r z y ­ k r y ty je s t je d n o litą c z e rw o n ą w a r s t w ą m a la r s k ą n a ś c ia n a c h , w łu k a c h s k le p ie n ­ n y c h z a c h o w a n e s ą m a lo w id ła fig u ra ln e . N a js ta rs z y , n ie w ie lk i i m a ło c z y te ln y f r a g ­ m e n t, p rz y p u s z c z a ln ie ś re d n io w ie c z n e j p o lic h ro m ii o d sło n ię to n a ś c ia n ie p o łu d n io ­ w e j p o p r a w e j s tro n ie o łta rz a . P o s ta n o w io n o p o z o sta w ić z a c h o w a n ą X V III-w ie c z n ą p o lic h ro m ię , o czy sz cz a ją c j ą z k u r z u i b ru d u . Ś c ia n y p o k ry ć z re k o n s tr u o w a n ą n a p o d s ta w ie z ac h o w a n eg o fr a g m e n tu tk a n in ą . W j e d n e j z p ły c in o d sło n ić w ię k sz y f r a g m e n t m a lo w id ła sp o d c z e rw o n e j w a r s t w y p r z e s ła n ia ją c go ru c h o m ą ra m ą z n a ­ p ię tą tk a n in ą . S a l a B a t o r e g o . N a s k le p ie n ia c h s tw ie rd z o n o is tn ie n ie p o lic h ro m ii p ie rw o tn e j: s z a re w y s k le p k i i c z e rw o n o -z ie lo n e ż e b r a (p a sy w z d łu żn e ). N a śc ia n a c h n ie s tw ie r d z o ­ n o z a c h o w a n e j w c z e ś n ie jsz e j p o lic h ro m ii, a is tn ie ją c a w a r s t w a m a la rs k a n ie p r z e d ­ s ta w ia w a rto ś c i z a b y tk o w e j. J e d y n ie w n a ro ż n ik u p o łu d n io w o -w s c h o d n im w y s tę p u ją m a łe fr a g m e n ty f ig u r a ln o -r o ś lin n y c h m a lo w id e ł ś re d n io w ie c z n y c h o p o w ie rz c h n i ca 0,5 m 2, k tó r e n a le ż y z a k o n s e rw o w a ć i w y e k sp o n o w a ć . Z e w z g lę d u n a z ły s ta n p rz y c z e p n o śc i t y n k u i w a r s t w m a la rs k ic h n a s k le p ie n ia c h , zaleco n o ja k n a jsz y b s z e p rz y s tą p ie n ie do k o n s e r w a c ji. P o o d k ry c iu o ry g in a ln e j p o lic h ro m ii s k le p ie ń n a le ż y sca lić fr a g m e n ty sk le p ie ń re k o n s tr u o w a n y c h . W n ę k ę n a ś c ia n ie w s c h o d n ie j u p o ­ rz ą d k o w a ć e k s p o n u ją c (w c z eśn ie j o d k ry tą w n ie j) p o lic h ro m ię .

S a l a 1 (ze s k le p ie n ie m ż eb ro w y m ). N ie stw ie rd z o n o t u is tn ie n ia p o lic h ro m ii. Z a ­ le c o n o je d y n ie w y k o n a n ie w y p ra w y t y n k a r s k o - m u r a r s k ie j.

S a l a 2. Z a c h o w a ła s ię p o lic h ro m ia n a ż e b r a c h w k o lo rz e s z a ro c z a rn y m i częścio ­ w o cze rw o n y m , n a ś c ia n a c h w id n ie ją f r a g m e n ty s ta r y c h ty n k ó w . P o s ta n o w io n o o d ­ sło n ić p o lic h ro m ię ż e b e r, sca lić t y n k i n a cało śc i ścia n .

S a l a 3. N a s k le p ie n ia c h is tn ie je p o lic h ro m ia ja s n o s z a ra , n a ż e b ra c h c z a rn e p a sy p rz e c h o d z ą le k k o u k o ś n ie n a w y s k le p k i, n a śc ia n a c h b r a k p o lic h ro m ii. U sta lo n o o d ­ sło n ić i z a k o n s e rw o w a ć p o lic h ro m ię s k le p ie ń i ż eb e r, s c a lić i u z u p e łn ić ty n k i. S a l a n a r o ż n a . N ie s tw ie rd z o n o w n ie j is tn ie n ia p o lic h ro m ii, a n i n a ś c ia n a c h , a n i n a ż e b ra c h . U sta lo n o z a r w a ć t y n k i n a ż e b ra c h , n a k ła d a ją c m o ż liw ie n a jb liż sz ą w a rs t w ę do p ro filu p ie rw o tn e g o , p rz e b a d a ć f r a g m e n t ś c ia n y p r z y k o m in k u i w r a ­ zie s tw ie rd z e n ia , że je s t n a ło ż o n a , u s u n ą ć ją , co p o z w o li o d sło n ić, b y ć m o że, p i e r ­ w o tn ą , g o ty c k ą .

6 7 4 K R O N I K A N A U K O W A

S k r z y d ł o z a c h o d n i e . W k o r y ta r z a c h s k rz y d ła z ac h o d n ie g o n ie stw ie rd z o n o is tn ie n ia p o lic h ro m ii.

S a l a 7 (m ała, k w a d ra to w a ze s k le p ie n ie m k rz y ż o w o -ż e b ro w y m ). S tw ie rd z o n o p o li­ c h ro m ię n a s k le p ie n ia c h o ra z w ię k sz e f r a g m e n ty p o lic h ro m ii w k o lo rz e s z a ro b r ą z o - w y m o te m a ty c e p e jz a ż o w e j w g ó rn y c h p a r tia c h śc ia n (b le n d y ). I s tn ie ją c a p o lic h ro ­ m ia z o sta n ie o d s ło n ię ta , z a k o n s e rw o w a n a i s c a lo n a k o lo ry s ty c z n ie .

S a l a 8. N a s k le p ie n ia c h z a c h o w a ła się p o lic h ro m ia w k o lo rz e s z a ry m , je d n o lita , ż e b ra w k o lo rz e z ie lo n y m . N a trz e c h ś c ia n a c h , p o za o k ie n n ą , w g ó rn y c h p a r tia c h is tn ie ją f r a g m e n ty p o lic h ro m ii o te m a ty c e p e jz a ż o w e j. Z d e c y d o w a n o , b y p o lic h ro m ię o d sło n ić i z ab ezp ieczy ć, u s u n ą ć p o b ia ły n a s k le p ie n ia c h , p rz e p ro w a d z ić k o n s e rw a c ję , z e r w a ć fr a g m e n ty n o w e g o s k le p ie n ia w p o łu d n io w o -w s c h o d n im n a r o ż n ik u s a li i p o ­ ło ży ć n o w y ty n k , z a c h o w u ją c p ie r w o tn y p ro f il ż e b e r. D e c y z ja o sp o so b ie sc a le n ia m a lo w id e ł n a ś c ia n a c h , u z a le ż n io n a od p r o c e n tu z a c h o w a n ia ty c h m a lo w id e ł, p o d ję ta z o sta n ie w tra k c ie p rz e p ro w a d z a n ia p ra c .

S a l a s ą d o w a (sk rz y d ło p o łu d n io w e ). Z a le c o n o o d s ło n ię te i z a k o n s e rw o w a n e w la ta c h u b ie g ły c h m a lo w id ła o czy ścić z k u rz u i p rz e p ro w a d z ić s c a le n ie k o lo ry s ty c z ­ n e ł a t ty n k o w y c h n a śc ia n a c h , p rz e p ro w a d z ić p o n o w n e b a d a n i a s ta n u te c h n ic z n e g o s ta r y c h ty n k ó w i w ra z ie p o trz e b y w zm o cn ić. P o n a d to K o m is ja z a le c iła p rz e p ro w a d z e n ie d o d a tk o w y c h b a d a ń a r c h ite k to n ic z ­ n y c h . Ic h ilo ść i w s k a z a n ia w ę z łó w b a d a w c z y c h u s ta l i się w p o ro z u m ie n iu z P r a ­ c o w n ią K o n s e rw a c ji D zieł S z tu k i. Z e w z g lęd u n a s ta n te c h n ic z n y i p ro c e n t z a c h o w a n e j p o lic h ro m ii z ap ro p o n o w a n o n a s tę p u ją c ą k o le jn o ś ć p ra c : n a jp ie r w w S a li B a to re g o , a n a s tę p n ie w sa la c h 7, 8 i k a p lic y . W c za sie p ro w a d z o n y c h p r a c m u r a r s k ic h s p ra w o w a n y m u s i b y ć ścisły n a d z ó r k o n s e r w a to r a - te c h n o lo g a .

Z u w a g i n a z b liż a ją c e się u ro c z y sto śc i k o p e rn ik o w s k ie d ą ży ć n a le ż y do z a p e w ­ n ie n ia w ię k sz y c h ś ro d k ó w fin a n s o w y c h , j a k ró w n ie ż z w ię k sz e n ia m o c y p rz e ro b o w e j P P P K Z , a b y w y k o n a ć ja k n a jw ię c e j z a p la n o w a n y c h p ra c .

P r o to k ó ł z o b ra d K o m is ji p r z e s ła n o do Z a rz ą d u M u zeó w i O c h ro n y Z a b y tk ó w M in is te r s tw a K u ltu r y i S z tu k i z p ro ś b ą o z w ię k sz e n ie lim itó w , a ta k ż e do p o szczeg ó l­ n y c h z a in te r e s o w a n y c h p ra c a m i in s ty tu c ji.