Łukaszewicz, Bohdan
"Rozmiary przymusowego
zatrudnienia obywateli polskich w
gospodarce Prus Wschodnich w
latach 1939-1944", Bohdan
Koziełło-Poklewski, [w:] "Studia nad
faszyzmem i zbrodniami
hitlerowskimi II",
Warszawa-Wrocław 1975 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 442-443
442 R e ce n zje i o m ó w ie n ia
spełniała w walce o utrzym anie polskiego stanu posiadania w w arunkach niew oli. Dla językoznawców fototypiczne w ydanie tekstów, zapisanych w spo sób na ogół dokładny pod względem językowym, stanow i również interesujący m ateriał źródłowy. A zatem Stoi lipa, lipuleczka to pod w ielu w zględam i godna uwagi, dobrze w ydana pozycja.
Edward M artuszew ski, Tadeusz Sw at
B o h d a n K o z i e ł ł o - P o k l e w s k i , R o z m i a r y p r z y m u s o w e g o z a t r u d n i e n i a o b y w a t e l i p o l s k i c h
u? g o s p o d a r c e P r u s W s c h o d n i c h w l a t a c h 1939— 1944, w : S t u d i a n a d f a s z y z m e m i z b r o d n i a m i h i t l e r o w s k i m i I I , W a r s z a w a — W r o c l a w 1975, s s . 45—74. A c t a U n i v e r s i t a t i s W r a t i s l a v l e n - s i s N o 281.
Bohdan K oziełło-Poklewski niejednokrotnie już podejm ował problem atykę P ru s W schodnich w okresie d y k tatu ry nazistow skiej. O m awiany poniżej a rty kuł jest fragm entem wyników jego kilkuletnich badań. W ykorzystując zesta w ienia statystyczne, opracow ane przez M inisterstw o P racy Rzeszy na podsta wie materiałów' krajow ych urzędów pracy, a publikow anych w tajnym , prze znaczonym do użytku w ewnętrznego w ydaw nictw ie Der A rbeitseinsatz im
D zutschen Reich (od 31 lipca 1943 zmieniono ty tu ł na D er A rbeitseinsatz im G rossdeutschen Reich) oraz akta la n d ra tu r wschodniopruskich, akta B iura In
form acji i Poszukiw ań Zarządu Głównego PCK, autor stara się odpowiedzieć na pytanie, ilu obyw ateli polskich — robotników i jeńców w ojennych — za trudniano w P rusach W schodnich w latach 1939—1944.
Część pierw sza arty k u łu poświęcona jest zatrudnieniu polskich jeńców w ojennych i cyw ilnych z kam panii wrześniowej. W brew postanowieniom Kon w encji H askiej z 1907 roku i K onw encji G enewskiej z 1929 roku o możliwości w ykorzystania jenieckiej siły roboczej, Niemcy już od pierw szych dni II w oj ny św iatowej w ykorzystyw ali pracę jeńców bez w zględu n a ograniczenia, do tyczące czasu pracy, jakości wyżywienia, zakw aterow ania, rodzajów zatrudnie nia, w ynagrodzenia za pracę, opieki zdrow otnej.
W pierw szych dniach października 1939 roku w rolnictw ie wschodnio- pruskim pracow ało ponad 46 tysięcy jeńców w ojennych i cywilnych. Jedno cześnie planow ano w najbliższym czasie zatrudnić około 15—20 tysięcy jeń ców w innych działach gospodarki. W ostatnim k w artale 1939 roku ogółem zatrudnionych było w gospodarce P ru s W schodnich ponad 60 tysięcy jeńców.
W połowie m arca 1940 roku, ja k u stalił K oziełło-Poklewski, rozpoczęła się akcja pozbaw iania jeńców w ojennych statusu jenieckiego i przenoszenia ich na statu s robotników cywilnych. A kcja ta trw ała aż do połowy w rześnia 1942 roku; w jej w yniku uległ form alnem u zm niejszeniu stan zatrudnienia polskich jeńców w ojennych, zazwyczaj bowiem jeńcy naw et nie zmieniali miejsca pracy, po prostu w m iejscu dotychczasowego zatrudnienia zmuszano ich do podpisywania deklaracji, w których „zgadzali się” na pozostanie w Rze szy w charakterze robotników cywilnych. W ten sposób w oficjalnych sta tystykach grupa ta nie w ystępuje już jako zatrudnieni jeńcy w ojenni, ale jako robotnicy cywilni, stąd w styczniu 1942 roku w Prusach Wschodnich oficjalnie zatrudnionych było 6898 polskich jeńców w ojennych, co stanowiło 8% ogółu zatrudnionych jeńców w ojennych w prow incji wschodniopruskiej.
R e cen zje ! o m ó w ie n ia 443
O dsetek ten (jak i liczba bezwzględna) stale się zmniejszał. W lipcu 1942 w y nosił 5,1%.
W drugiej części arty k u łu autor przedstaw ił stan zatrudnienia robotników cyw ilnych — obyw ateli polskich, którzy stanowili podstawow ą grupę zatru d nionych przym usowo w P rusach W schodnich robotników zagranicznych. Od czerwca do grudnia 1940 roku liczba zarejestrow anych w urzędach pracy P ru s W schodnich robotników zagranicznych w ynosiła 30 505 osób, w tym 24 157 mężczyzn. J a k dowodzi Koziełło-Poklewski — liczby te mogą dotyczyć jedynie obyw ateli polskich. Pierw sze znane oficjalne dane o narodowości ro botników zagranicznych, pracujących w gospodarce P rus Wschodnich, pocho dzą z kw ietnia 1941 roku. I tak, w kw ietniu 1941 roku zatrudnionych było 52 879 obyw ateli polskich (w tym 39 575 mężczyzn). W styczniu 1942 roku liczba ta w zrosła o 21 020, na koniec zaś tego roku o dalszych 18 487 obyw a teli polskich. Na koniec 1943 roku wyniosła 131 625 (w tym 85 325 mężczyzn) zatrudnionych, by we w rześniu 1944 roku osiągnąć liczbę 91 875 mężczyzn i 54 082 kobiety. A nalizując procentow y udział obyw ateli polskich w śród ogółu zatrudnionych w P rusach Wschodnich stw ierdzić można, iż obyw atele polscy stanowili dom inującą grupę w śród zatrudnionych robotników zagranicznych: od 83°/o w kw ietniu 1941 roku po 74,4% w m arcu 1943 i 61,6% we w rześniu 1944 roku. Zm niejszenie odsetku obyw ateli polskich po 1942 roku związane było z system atycznym w zrostem liczby deportow anych z terenów Związku Radzieckiego.
Poza ustaleniem rozm iarów zatrudnienia obyw ateli polskich w gospodar ce P ru s Wschodnich, au to r przedstaw ił miejsce pochodzenia zatrudnionych i rozm iary przym usowego zatrudnienia obyw ateli polskich w Prusach W schod nich na tle całej Rzeszy.
A rty k u ł opatrzono streszczeniami w języku niem ieckim i francuskim . M iejm y nadzieję, iż zapow iadana przez O środek Badań N aukowych im. W. K ętrzyńskiego praca Bohdana K oziełło-Poklewskiego Zagraniczni ro
botnicy przym usow i w Prusach Wschodnich w latach II w ojny św iatow ej
w najbliższym czasie dotrze do rąk czytelników, co pozwoli na rozszerzenie naszej wiedzy na tem at dziejów P ru s W schodnich w tym okresie.
