A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA SOCIOLOGICA 9 , 1984
J e r z y K o n ia r e k *
ZAŁOŻENIA I PROCEDURY BADAWCZE
ICH REALIZACJA I ZASTOSOWANIE
I . O gólne c e l e badań
B a d a n ia , z k tó r y c h n i n i e j s z e o p ra c o w a n ie J e s t ra p o r te m , zo-s t a ł y z r e a liz o w a n e p r z e z z e zo-s p ó ł pracow ników Z a k ła d u Metod i Tech-n ik Badań S p o łe c z Tech-n y c h I Tech-n s t y t u t u S o c j o l o g i i U Tech-n iw e rs y te tu Ł ó d z k ie g o , w ram ach p ro b lem u re s o rto w e g o R .1 1 1 ,9 , "Metody i l o ś c io w e i m odele w n au k a ch ekonom icznych i s p o łe c z n y c h " . Temat b ad a ń b r z m ia ł: "Meto d y w e r y f i k a c j i d an y ch i o ce n y n a r z ę d z i w b a d a n ia c h z w y k o rz y s ta niem wywiadu k w e s tio n a riu s z o w e g o w s o c j o l o g i i " . B ad an ia k o n c e n tr o -w ały s i ę na n a s t ę p u ją c y c h c z t e r e c h z a g a d n ie n ia c h :
1 ) o k r e ś l e n i e , j a k i u d z i a ł w p o ja w ia n iu s i ę błędów ma n i e -w ła ś c i-w e , n ie z g o d n e z ogó ln y m i 1 szczeg ó ło -w y m i d y rek ty -w am i p o s t ę pow an ie a n k ie te r ó w w w y w iad zie k w e stio n a riu sz o w y m i w sk a z a n ie sp o -sobów d z i a ł a n i a p o z w a la ją c y c h m in im alizo w ać l u b u n ik a ć błędów te g o ro d z a ju }
2 ) o ce n a w a r to ś c i ( e f e k ty w n o ś c i) ró ż n y c h sposobów w e r y f i k a c j i i n f o r m a c j i u z y sk iw a n y ch w to k u p ro w a d z e n ia wywiadu k w e s t i o n a r iu -szowego o r a z u s t a l e n i e w zajem nych r e l a c j i i p o w ią z a ń w y s tę p u ją c y c h m iędzy różnym i spo so b am i w e r y f i k a c j i d a n y c h ;
3 ) o p ra c o w a n ie i u d o s k o n a le n ie m etod i l o ś c i o w e j o ce n y s t o p n i a t r u d n o ś c i i d r a ż l i w o ś c i p y ta ń w k w e s ti o n a r iu s z u ;
4 ) u s t a l e n i e ro z m ia ró w , p rz y c z y n i sku tk ó w z ja w is k a b ra k u i n -f o r m a c j i w b a d a n ia c h s o c j o l o g i c z n y c h z z a sto so w a n ie m wywiadu kwe-s tio n a r iu kwe-s z o w e g o .
*m gr, s t . a s y s t e n t w I n s t y t u c i e S o c j o l o g i i UŁ. [15]
I I . P rz y g o to w a n ie p r o c e s u badawczego
!W f a z i e p rz y g o to w a n ia p r o c e s u badaw czego p r a c ę z e s p o łu wyzna-cz o n e b y ły k o n ie c z n o ś c ią u d z i e l e n i a o d p o w ie d z i na n a s t ę p u j ą c e py-t a n i a i
- j a k i e n a r z ę d z ia badaw cze m ają b y ć u ż y t e w b a d a n ia c h ,
- j a k pow inna w yglądać p r o c e d u r a , sc h e m a t p o s tę p o w a n ia badaw-c z e g o ,
« w j a k i s p o s ó b d o b ra ć i p rz y g o to w a ć a n k ie te r ó w do b a d a ń , - j a k a b ę d z ie z b io ro w o ść b a d a n a ,
- j a k i e w a ru n k i t e c h n i c z n o - o r g a n i z a c y j n e z a g w a r a n tu ją spraw ny p r z e b ie g p r o c e s u badaw czego.
W arto z a u w aż y ć, ż e o d p o w ie d z i na pow yższe p y t a n i a w z ajem n ie s i ę w arunkow ały i t a k n p . o k r e ś lo n e m o ż liw o śc i t e c h n i c z n e , ja k i m i d y sp o n o w a li b a d a c z e , w y z n a c z a ły w pewnym s t o p n i u r o d z a j z b i o r o -w o ści b a d a n e j i p r o c e d u r ę b ad a -w cz ą, a d e c y d u ją c s i ę na u ż y c ie o k r e ś lo n y c h n a r z ę d z i n a l e ż a ł o u w z g lę d n ia ć c e ch y o s ó b , k t ó r e m ia ły p e ł n i ć f u n k c je a n k ie te r ó w . A. N a rz ę d z ia badaw cze 1 . K w e s tio n a r iu s z wywiadu
P r z e d s ta w io n e na w s tę p i e p ro b lem y m ia ły być r o z s t r z y g n i ę t e m, i n . w o p a r c i u o m a t e r i a ł u z y sk a n y p r z y u ż y c iu sta n d a rd o w e g o wy-w iadu k wy-w e s tio n a r iu s z o wy-w e g o . W k w e s t io n a r iu s z u z a m ie sz c z o n o 51 py-t a ń , k t ó r e n i e b y ły k o n stru o w a n e s p e c j a l n i e do b ad ań w e r y f ik a c y j -n y c h , l e c z z o s t a ł y w ybrane z k w e s t io n a r iu s z y w y k o rz y sta n y c h ju ż do p ro w a d z e n ia ro z m a ity c h b a d a ń s o c j o l o g i c z n y c h , c z ę s t o b a d a ń p r o -w adzonych na p ró b a c h re p r e z e n ta ty -w n y c h . Aby w n io s k i z b ad a ń n i e o g r a n i c z a ł y s i ę do u ż y te g o , k o n k re tn e g o k w e s t i o n a r iu s z a , s t a r a n o s i ę d o b ie r a ć do n ie g o p y t a n i a d o ty c z ą c e z a g a d n ie ń w z g lę d n ie c z ę s t o i n t e r e s u j ą c y c h s o c jo lo g ó w , Z p u n k tu w id z e n ia p r a c y a n k i e t e r a kwe-s t i o n a r i u kwe-s z n i e r e p r e z e n to w a ł w yso k ieg o s t o p n i a t r u d n o ś c i , m. i n . z e w zględu nâ m ałą l i c z b ę p y t a ń , n ie sk o m p lik o w a n e r e g u ł y p r z e j -ś c i a , s ta n d a r d o w y sp o só b z a p i s u o d p o w ie d z i i t p . Dyrektywy d l a an -k i e t e r ó w z a w a r t e w i n s t r u -k c j i a n -k i e t e r s -k i e j z o s t a ł y p o m y ślan e t a -k , ab y t w o r z y ł y s t a n d a r d o w ą i n s t r u k c j ę s to s o w a n ą w b a d a n i a c h s p o ł e c z
-n y c h . I n s t r u k c j a z a w i e r a ła 10 d y re k ty w o g ó ln y c h o r a z 9 d y re k ty w sz c z e g ó ło w y c h do p o je d y n c z y c h p y ta ń . W p y t a n i a c h o tw a r ty c h z a l e cano so n d o w an ie w c e lu u z y s k a n ia o d p o w ie d z i k o m p le tn y c h i s z c z e g ó -ło w y ch . I n s t r u k c j a zarów no w sw ej c z ę ś c i o g ó l n e j , j a k i s z c z e g ó -ło w e j n i e s t a w i a ł a p rz e d a n k ie te r a m i z a d a ń o dużym s t o p n i u t r u d -n o ś c i , o czym św ia d c z y ć może m. i n . d o p u s z c z e n ie z a p is u r e l a c j o -n u ją c e g o w p y t a -n i a c h o tw a r ty c h w p rz y p a d k u t r u d n o ś c i z r e a l i z a c j ą z a l e c e n i a dokonyw ania z a p is u d o sło w n eg o .
2 . T e s t b a d a ją c y z a s ó b słów r e s p o n d e n ta
T e s t słow nikow y z a sto so w a n y w b a d a n ia c h b y ł a d a p t a c j ą t e s t u słow nikow ego M. C h o jn o w sk ie g o . B ad ał z a s ó b słó w re s p o n d e n ta i i c h ro z u m ie n ie . W t e ś c i e z n a jd o w a ły s i ę m. i n . te rm in y używ ane w py-t a n i a c h k w e s py-t i o n a r iu s z a .
3 . Schem at wywiadu o w y w iad zie
Wywiad o w y w ia d zie b y ł Jednym z e sposobów w e r y f i k a c j i i n f o r m a c ji u z y sk a n y c h w w yniku z a d a n ia p y t a n i a k w e stio n a riu s z o w e g o . P r o -wadzony b y ł w s to s u n k u do 14 p y ta ń k w e s t i o n a r iu s z a . P rzy g o to w a-no sc h e m a t wywiadu o w y w ia d z ie . Schem at t e n b y ł l i s t ą 9 ogóln y - d y s p o z y c ji , w o p a r c iu o k t ó r e a n k i e t e r , p ro w ad ząc rozmowę z r e s -p o n d en tem , p o w in ie n d ąż y ć do o d tw o rz e n ia p ro c esó w p s y c h ic z n y c h
( i n t e l e k t u a l n y c h i e m o c jo n a ln y c h ) z a c h o d z ą c y c h u r e s p o n d e n ta u - d z i e l a j ą c e g o o d p o w ie d z i na o k r e ś lo n e p y t a n i e k w e s t i o n a r i u s z a . Z 9 d y s p o z y c ji z a w a rty c h w sc h e m a c ie wywiadu o w y w ia d zie 7 b y ło id e n -ty c z n y c h w s to s u n k u do k ażdego z 14 a n a liz o w a n y c h p y t a ń , a 2 r ó ż -n i ł y s i ę i b y ły z r e la ty w iz o w a -n e do t r e ś c i p y t a -n i a . O pracow ując sc h e m a t wywiadu o w y w ia d zie s t a r a n o s i ę u j e d n o l i c i ć z e s ta w i n f o r - m a c j i , j a k i e c h c ie lib y ś m y o trz y m a ć w e f e k c i e p rz e p ro w a d z e n ia wy-w iadu o wy-w y wy-w ia d zie wy-w s to s u n k u do każdego z p y ta ń . T a k ie u j e d n o l i c e n i e wydawało s i ę p o ż ą d a n e m. i n . z e w zględu na u ł a t w i e n i e a n k i e -te ro m o p anow ania sp o so b u p ro w a d z e n ia wywiadu o w y w ia d z ie .
4 . K a rty p y ta ń do wywiadu p o g łę b io n e g o
Wywiad p o g łę b io n y b y ł k o le jn y m sposobem w e r y f i k a c j i i n f o r m a c j i u z y sk a n y c h w t r a k c i e wywiadu k w e s tio n a r iu s z o w e g o . Stosow any b y ł do 13 p y ta ń z 1 4 , w s to s u n k u do k tó r y c h p rz e p ro w a d z o n o wywiad o wy-w iedz i e . N a rzęd ziem ja k im d y s p o n o w a li a n k i e t e r z y p r z e p r o w a d z a j ą
-су wywiady p o g łę b io n e b y ła tz w . k a r t a p y ta ń d l a wywiadu p o g łę b io -neg o . W k a r c i e t a k i e j , r ó ż n e j d l a każdego z 13 p y t a ń , z a w a r ty b y ł a lg o ry tm p o s tę p o w a n ia d la a n k i e t e r a o b e jm u ją c y w s k a z a n ia , co a n k i e t e r p o w in ie n w y ja ś n ić re s p o n d e n to w i, J a k i e i w j a k i e j k o l e j -n o ś c i i-n f o r m a c j e u z y s k a ć . P am ięcio w e o p anow anie w s z y s tk ic h k a r t p y ta ń w c to p n i u u m o żliw iający m sp raw n ą r e a l i z a c j ę p rz e w id z ia n y c h k o le j n y c h d z i a ł a ń a n k i e t e r s k i c h b y ł o , w ydaje s i ę , za d an iem t r u d -nym, c z ę s t o opanowywanym w t r a k c i e r e a l i z a c j i k o le jn y c h wywiadów.
5 . D y sp o z y c je do wywiadu ro z s z e rz o n e g o Wywiad zwany ro b o c zo ro z sz e rz o n y m p rz ep ro w a d zo n o w s to s u n k u do t y c h p y ta ń s p o ś r ó d 1 3 , o k tó r y c h p rz ep ro w a d zo n o wywiad p o g łę b io n y i k t ó r e b y ły p y ta n ia m i o o p i n i e . Z d y s p o z y c ji w y n ik a ła k o n ie c z -n o ść u s t a l e -n i a , c z y re s p o n d e n t m ia ł w c z e ś n ie j k o n t a k t z tem atem odnośnego p y t a n i a k w e s t i o n a r iu s z a , c z y w y ra ż a ł o p i n i e o s p r a -w ach, k tó r y c h d o ty c z y ło p y t a n i e , j a k i e t o b y ły o p i n i e i w j a -k i c h o -k o l i c z n o ś c ia c h w yrażo n e.
B. S ch emat p o s tę p o w a n ia badaw czego
W b a d a n ia c h p r z y j ę t o z u w z g lę d n ie n ie m ce ló w b a d a n ia , p r z y g o to -wanych n a r z ę d z i badaw czych i p o s ia d a n y c h środków t e c h n ic z n y c h n a-s t ę p u j ą c y a-sc h e m a t p o a-s tę p o w a n ia . P ie rw s z y k o n ta k t z re sp o n d e n te m , a w ięc u z y s k a n ie zgody na w yw iad, w y ja ś n i e n ie c e lu s p o t k a n i a , na-w ią z u je a n k i e t e r , k t ó r y b ę d z ie p rz e p ro w a d z a ł wywiad k w e s t io n a r iu -szow y. Od n o rm a ln e j s y t u a c j i wywiadu w stęp n y k o n t a k t z badanym r ó ż n i s i ę ty m , ż e a n k i e t e r m usi w y ja ś n ić i u z a s a d n ić re s p o n d e n to -wi o b e c n o ść j e s z c z e J e d n e j o so b y w t r a k c i e wy-wiadu ( d r u g i e g o an-k i e t e r a , k t ó r y m ia ł p ro w a d z ić wywiady o w y w ia d zie i wywiady po-g ł ę b i o n e ) o r a z k o n i e c z n o ś ć p o s ł u po-g i w a n i a s i ę m apo-gnetofonem . Tak w ięc po u z y s k a n iu zgody r e s p o n d e n ta a n k i e t e r p rz e p ro w a d z a wywiad kwe-s t i o n a r i u kwe-s z o w y nagryw any na ta śm ę m agnetofonow ą. N agryw anie n i e z w a l n i a a n k i e t e r a z k o n i e c z n o ś c i dokonyw ania z a p is u o d p o w ie d z i z g o d n i e z wymogami i n s t r u k c j i a n k i e t 'e r s k i e j . Wywiadowi k w e s tio n a -riuszowemu p r z y s ł u c h u j e s i ę d r u g i a n k i e t e r , k t ó r y p rz e p ro w a d z a ć b ę d z i e wywiad o w yw ia d zie i wywiad p o g łę b io n y . J e g o o b e c n o ś ć w t r a k c i e wywiadu k w e s t i o n a r iu s z o w e g o uznano za ce lo w ą m. i n . d l a t e -g o , ż e o b s e r w a c j a r e a k c j i r e s p o n d e n t a na p y t a n i a , sp o s o b u form
u-ło w a n ia o d p o w ie d z i i t p . pow inny pomóc w le p sz y m p ro w a d z e n iu wy-wiadów p o g łę b io n y c h , u ł a t w i ć u z y s k iw a n ie p o tr z e b n y c h i n f o r m a c j i n t . sp o so b u fo rm u ło w a n ia o d p o w ie d z i na p y t a n i a k w e s t i o n a r i u s z a . Po z a k o ń c z e n iu wywiadu k w e stio n a riu s z o w e g o a n k i e t e r p ro w a d ząc y t e n wywiad p r o s i re s p o n d e n ta o w y p e łn ie n ie t e s t u słow nikow ego i u d z i e -l a p o tr z e b n y c h w y ja ś n ie ń . W tym momencie kończy s i ę r o l a a n k i e t e -ra prow ad ząceg o wywiad k w e s tio n a r iu s z o w y - a n k i e t e r t e n w ychodzi z p o m ie s z c z e n ia , g d z i e odbyw ał s i ę wywiad i z o s ta w ia re s p o n d e n ta w y p e łn ia ją c e g o t e s t z d ru g im z a n k ie te r ó w . Ten o d b i e r a od r e s p o n -d e n ta w y p e łn io n y t e s t i p rz e p ro w a -d z a wywia-d o w y w ia -d zie w s to s u n k u do każdego z 14 p y ta ń w y o d rę b n io n y ch do a n a l i z y . P rz e d ro z p o c z ę -ciem wywiadu o w y w ia d zie a n k i e t e r p ro w ad zący t e n wywiad o d tw a rz a re s p o n d e n to w i n a g ra n y w c z e ś n ie j odno śn y f r a g m e n t wywiadu k w e s tio -n a riu sz o w e g o z p y ta -n ie m i o d p o w ie d z ią u d z i e l o -n ą na p y t a n i e b ę d ą c e p rz ed m io te m wywiadu o w y w ia d z ie . P r z e b ie g w s z y s tk ic h wywiadów o w y w ia d zie nagryw any j e s t na ta śm ę m agnetofonow ą. Na z a k o ń c z e n ie s p o t k a n ia a n k i e t e r umawia s i ę z re sp o n d e n te m na ponowne s p o t k a n i e za k i l k a d n i . W t r a k c i e te g o d ru g ie g o s p o t k a n i a p rz e p ro w a d z a wy-w iady p o g łę b io n e wy-w o d n i e s i e n i u do 13 poddawy-w anych a n a l i z i e w e r y f i-k a c y jn e j p y t a ń . Na k o n ie c k ażd eg o wywiadu p o g łę b io n e g o , k t ó r y do-ty c z y p y t a n i a o o p i n i e a n k i e t e r p rz e p ro w a d z a wywiad ro z s z e s z o n y .
C. D obór i p rz y g o to w a n ie a n k ie te r ó w do b a d a ń
W b a d a n iu b r a ł y u d z i a ł dwa z e s p o ły a n k ie te r ó w . P ie rw s z y - t o a n k i e t e r z y p rz e p ro w a d z a ją c y wywiad k w e s tio n a r iu s z o w y . D ru g i z e s p ó ł t o c i , k t ó r z y p r z e p r o w a d z a li wywiady o w y w ia d zie i wywiady p o g łę -b io n e .
1 . A n k ie te r z y p ro w ad zący wywiady k w e s tio n a r iu s z o w e
G rupa t a l i c z y ł a 13 o só b członków s i e c i a n k i e t e r s k i e j I n s t y -t u -t u F i l o z o f i i i S o c j o l o g i i PAN. W szyscy o n i p r z e s z l i c y k l p r z y -gotow aw czy, w t e j i n s t y t u c j i , p r z y czym sie d e m o só b b r a ł o j u ż w c z e ś n ie j u d z i a ł w b a d a n ia c h k w e s tio n a r iu s z o w y c h p row adzonych p r z e z t ę p la c ó w k ę , n a to m ia s t s z e ś ć kandydow ało do p r a c y w c h a r a k -t e r z e a n k i e -t e r a . W tr z y n a s to o s o b o w e j e k i p i e ' z n a l a z ł o s i ę 5 męż-c z y z n i 8 k o b i e t ; 6 o só b b y ło s tu d e n ta m i s o c j o l o g i i , 4 - a b s o l w e n ta m i, p o z o s t a ł e z a ś 3 o so b y n ig d y n i e s t u d io w a ły n a tym k i e r u n -k u .
P r z y g o t o w a n ie kandydatów do b ad a ń z o s t a ł o o g r a n i c z o n e do s t a n -dardowego s z k o l e n i a w w ym iarze t r z e c h g o d z i n . Na p o c z ą t k u p rz y p o -mniano d y re k ty w y o d n o s z ą c e s i ę do p r a c y a n k i e t e r a , z a w a r t e w " P o d r ę c z n i k u a n k i e t e r a " pod r e d a k c j ą Z. G o s tk o w s k ie g o , s t a n o w i ą -c e p o d s ta w ę p r z y g o to w a n i a zarówno na s t u d i a -c h s o -c j o l o g i -c z n y -c h j a k i w s i e c i , I F i S PAN. N a s t ę p n i e p r z e d s t a w i o n o o g ó l n e c e l e b ad a ń o r a z p r o c e d u r ę i c h r e a l i z a c j i . A n k i e t e r z y z o s t a l i p o in f o r m o w a n i, aby p r o w a d z ić wywiady i z a p i s n i e z a l e ż n i e od ró w n o le g łe g o n a g r y -w a nia m agnetofono-wego. N a s t ę p n i e p r z e a n a li z o w a n o i n s t r u k c j ę a n - k i e t e r s k ą i omówiono po k o l e i w s z y s t k i e p y t a n i a k w e s t i o n a r i u s z a , w y ja ś n io n o w ą t p l i w o ś c i d o t y c z ą c e s p o so b u z a d a w a n ia p y t a ń i z a p i s y -w a nia o d p o -w ie d z i. A n k ie te r o m w y j a ś n io n o z a s a d y w y n a g ra d z a n ia za p rz e p r o w a d z o n e wywiady. O d d z ie ln ą c z ę ś ć s z k o l e n i a p o św ięc o n o sposobom p r z e p r o w a d z e n i a b a d a n i a re s p o n d e n tó w za pomocą t e s t u słow nik o w eg o . Osoby, k t ó r e n i e p o t r a f i ł y o b s ł u g i w a ć m a g n eto fo n u z o s t a ł y o d p o w ie d n io p o i n -s t r u o w a n e .
N ieskom plikow any s p o s ó b p r z y g o to w a n i a a n k i e t e r ó w do p r a c y w ią-z a ł s i ę ią-z p r o s t o t ą k w e s t i o n a r i u s ią-z a i i n s t r u k c j i . A n k ie te r o m n i e p r z e d s t a w i o n o l i s t y p o sz u k iw a n y c h i n f o r m a c j i a n i c e l u z a d a w a n ia p o s z c z e g ó l n y c h p y t a ń . 2 . A n k i e t e r z y p ro w a d z ą c y wywiady o w yw ia d zie i p o g ł ę b i o n e D obór t e g o z e s p o ł u a n k i e t e r ó w b y ł p rz e d m io te m s z c z e g ó l n e j t r o -s k i o r g a n i z a t o r ó w b e d a ń . Od p r a c y t y c h l u d z i z a l e ż a ł a w d u ż e j m i e r z e r e a l i z a c j a celów b a d a n i a . Od n i c h z a l e ż a ł o , c z y p r z y g o t o wane na u ż y t e k t y c h w ł a ś n i e badań n a r z ę d z i a b ę d ą m ożliw e do z a s t o -s o w a n ia z za d o w a la ją c y m r e z u l t a t e m . Zdecydowano s i ę na r e k r u t a c j ę t e j g ru p y a n k i e t e r ó w wśród s t u d e n t ó w i ab so lw e n tó w s o c j o l o g i i , o k t ó r y c h o r g a n i z a t o r z y b ad a ń p r z y p u s z c z a l i , ż e p o d o ł a j ą tru d n y m i nietypowym d l a a n k i e t e r a z a d an io m . W b a d a n i a c h g r u p a a n k i e t e r ó w p ro w a d z ą c y c h wywiady p o g ł ę b i o n e i o w y w ia d z ie (wywiady w e r y f i k a c y j n e ) l i c z y ł a 19 o s ó b . Wśród n i c h b y ło 6 o s ó b , k t ó r e b r a ł y j u ż u d z i a ł w b a d a n i a c h p row a dzonych w 1973 r . we W łocławku, g d z i e w y stęp o w a ły w p o d o b n e j r o l i j a k t a , k t ó r ą m i a ł y p e ł n i ć w n a s z y c h b a d a n i a c h . 11 o s ó b t o m ę ż c z y ź n i, 8 - k o b i e t y .
-wszego s z k o l e n i a zapoznaw ano a n k ie te r ó w z k o n c e p c ją b a d a ń , z a ł o -ż e n ia m i te o r e ty c z n y m i le -ż ą c y m i u p o d sta w p o w staw a n ia n a r z ę d z i , z k t ó r y c h m i e l i k o r z y s ta ć a n k i e t e r z y . P rz e d s ta w io n o im t e ż sch e m a t p o s tę p o w a n ia badaw czego z e szc z e g ó ln y m zw róceniem uw agi ш i c h ro -l ę w tym s c h e m a c ie i omówieniem k o -le jn y c h c z y n n o ś c i , k t ó r e m i e l i podejm ow ać. N a s tę p n ie w ręczono a n k ie te ro m w s z y s tk ie n a r z ę d z ia b a -daw cze. Omówiono k a ż d e z n i c h i f u n k c je , j a k i e im p r z y p i s u j ą b a-d a c z e . Po k i l k u d n i a c h , w c z a s i e k tó r y c h a n k i e t e r z y m i e l i obow iąz ek z a p o z n a ć s i ę d o k ła d n ie z obow s z y s tk im i dokum entam i s ta n o obow ią c y -mi p o d sta w ę i c h d z i a ł a ń a n k i e t e r s k i c h , m ia ło m i e j s c e d r u g i e s p o t -k a n i e , w t r a k c i e k tó r e g o b a d a c z e z a p r e z e n to w a l i s w o je o c z e k iw a n ia d o ty c z ą c e sposobów k o r z y s ta n ia z p rz y g o to w a n y c h n a r z ę d z i . A n k ie te -r z y z g ł a s z a l i sw o je w ą tp l i w o ś c i , p y t a n i a , u w a g i. N astępnym etap em p rz y g o to w a ń b y ły wywiady p ró b n e p rz e p ro w a d z o n e p r z e z o s o b y , k t ó r e n i e m ia ły k o n ta k tu z te g o r o d z a ju b a d a n ia m i. Wywiady t e b y ły n a -g ryw ane i om awiane n a s t ę p n i e w 3 -4 -o so b o w y ch -g ru p a c h pod nadzorem j e d n e j z o só b p rz y g o to w u ją c y c h b a d a n ia . T rz e b a s t w i e r d z i ć , ż e w t r a k c i e s z k o l e n i a i ju ż po je g o ukoń-c z e n iu k i l k a o só b k a n d y d u ją ukoń-c y ukoń-c h do p e ł n i e n i a f u n k ukoń-c j i a n k i e t e r a z re z y g n o w a ło z u d z i a ł u w b a d a n ia c h , a k i l k a w t r a k c i e wywiadów p ró b n y c h w ta k im s t o p n i u o d b ie g a ło od o c z e k iw an y c h p r z e z b a d a c z y s ta n d a r d ó w , ż e podziękow ano im z a d a l s z ą w s p ó łp ra c ę . Na p o c z ą tk u s z k o l e n i a poinform ow ano z r e s z t ą kandydatów na a n k ie t e r ó w , ż e p r o -c e s s z k o l e n i a b ę d z ie za raz em p ro -c e se m e l i m i n a -c j i o s ó b , k t ó r e z ró ż n y c h powodów n i e b ęd ą m ogły p o d o ła ć tru d n y m za d a n io m , j a k i e wy-n i k a j ą d l a wy-n i c h z p rogram u b a d a ń .
D. Z b io r o wość badana
B a d a n ie m ia ło z o s t a ć p rz e p ro w a d z o n e z dwiema k o n tra s to w y m i pod względem poziom u w y k s z ta łc e n ia g ru p a m i re sp o n d e n tó w . Z decydow ano, ż e j e d n ą z t y c h g ru p s ta n o w ić b ęd ą m ło d z i r o b o t n i c y o w y k s z ta łc e -n iu podstawowym lu b z a sa d -n ic z y m zawodowym, a d ro g ą a s y s t e n c i Po-l i t e c h n i k i Ł ó d z k ie j i U n iw e r s y te tu L u d z k ie g o . D o b ra n ie dwóch t a k b a rd z o r ó ż n ią c y c h s i ę g ru p re sp o n d e n tó w m ia ło na c e l u s t w i e r d z e -n i e , c z y s ta n d a rd o w e t e c h n i k i k w e s tio n a r iu s z o w e można s to s o w a ć w o d n i e s i e n i u do l u d z i o różnym p o z io m ie i n t e l e k t u a l n y m , w y k s z ta łc e -n i u , z a w o d z ie , d o ś w ia d c z e -n ia c h ż y c io w y c h i t p . C h o d z i ł o t a k ż e 'o
s t w i e r d z e n i e r ó ż n i c ( l u b i c h b r a k u ) w m o ż liw o ś c ia c h s to e o w a n ia ró ż n y c h t e c h n i k w e r y f ik a c y jn y c h w obu t y c h z b io ro w o ć c la c h .
Z a s a d n ic z ą z b io r o w o ś c ią b a d a n ą b y l i r o b o t n i c y budow nictw a z a -m i e s z k a l i w h o t e l a c h r o b o t n i c z y c h n a t e r e n i e Ł o d z i. Wylosowano w śród n i c h 150-osobow ą p r ó b ę . A s y s te n c i n a t o m ia s t s t a n o w i l i g ru p ę k o n t r o l n ą , w śród k t ó r e j m iano p rz e p ro w a d z ić 50 wywiadów. Również a s y s t e n c i b y l i m ieszk a ń cam i h o t e l i a s y s t e n c k i c h .
T o, ż e z b io ro w o ś ć bad an a r e k r u to w a ła s i ę z m ieszkańców h o t e l i ( r o b o tn i c z y c h lu b a s y s t e n c k i c h ) w y n ik a ło s t ą d , ż e z a ło ż o n y sp o só b p rz e p ro w a d z a n ia b a d a ń , t j . d z i a ł a n i e dw ójek a n k i e t e r s k i c h w k tó r y c h k ażda o so b a m ia ła in n y c z a s p r a c y z re s p o n d e n te m , k o n ie c z -n o ść p o s łu g iw a -n ia s i ę m ag-netofo-nem , d ł u g i c z a s t r w a n ia c a ł e j p r o -c e d u ry b ad a w -cz ej i t p . c z y n n ik i w y k lu c z y ły m ożliw ość k o r z y s t a n i a z p ró b ad reso w y ch i p ro w a d z e n ia b ad ań w " n o rm aln y ch " m ie s z k a n ia c h ro z rz u c o n y c h w m ie ś c ie .
E. P rz y g o to w a n ia t e c h n i c z n o - o r g a n i z a c y jn e
Z g o d n ie z z a ło ż e n ia m i b a d a c z y c a ł y p r z e b i e g wywiadu k w e s tio -n a r iu s z o w e g o , a n a s t ę p n i e wywiadów o w y w ia d zie i p o g łę b io n y c h m ia ł być z a p isy w a n y n a ta ś m ie m a g n e to fo n o w e j. Z z a ło ż o n e j p ro c e d u -r e b a d tń w y n ik a ła k o n ie c z n o ś ć o d tw a -r z a n ia -re sp o n d e n to m p y ta ń i i c h o d p o w ie d z i na n i e , j a k i c h u d z i e l i l i w w y w ia d zie k w e s ti o n a r iu s z o -wym. Aby u n ik n ą ć c i ą g ł e g o m a n ip u lo w an ia m agnetofonem , p r z e k ł a d a -n i a i p r z e w i j a -n i a ta ś m y , zdecydow ano, ż e wywiad k w e s ti o n a r iu s z o -wy n a g ra n y na j e d n e j z e s t r o n k a s e t y b ę d z ie o d tw a rz a n y na tym ma-g n e t o f o n i e , na k tó ry m b y ł n ag ry w an y , a a n k i e t e r p ro w a d ząc y wywia-dy o w y w ia d zie b ę d z ie wywia-dysponow ał d ru g im m agnetofonem , na któ ry m b ę d z ie n a g ry w a ł p row adzoną p r z e z s i e b i e rozmowę. Tak w ięc dw ójka a n k ie te r ó w i d ą c do re s p o n d e n ta z a b i e r a ł a dwa m a g n e to fo n y . T a k i s p o s ó b p o s tę p o w a n ia wymagał z g ro m a d z e n ia o d p o w ie d n ie j l i c z b y ma-g n e to fo n ó w , aby prow adząc J e d n o c z e ś n ie w ie l e wywiadów u c z y n ić c z a s p ro w a d z e n ia b a d a ń m o ż liw ie k r ó tk im . P rzy g o to w an o 27 m agneto-fonów k a se to w y c h p r o d u k c ji k r a j o w e j , o d p o w ie d n ią l i c z b ę m ik ro fo -nów i k i l k a s e t k a s e t m agnetofonow ych. Aby u s p ra w n ić p r z e b i e g ba-d ań i z a ra z e m u ł a t w i ć i ba-d e n t y f i k a c j ę t e g o , co z n a j d u j e s i ę na po-s z c z e g ó l n e j t a ś m i e , p r z y j ę t o , ż e na o d d z ie ln y c h taśm ac h z n a jd ą s i ę wywiad k w e s tio n a r iu s z o w y , wywiad o w y w ia d zie i wywiady p o g łę -b io n e .
Do p rzechow yw ania m a te r ia łó w u z y sk a n y c h z b ad ań przy g o to w an o sz ty w n e te k tu r o w e t e c z k i .
Poniew aż c z a s p r a c y a n k i e t e r a p ro w adzącego wywiad k w e s tio -n a riu s z o w y b y ł k r ó t s z y -n i ż ro z p o c z y -n a ją c e g o razem z nim p r a c ę an-k i e t e r a prow ad ząceg o wywiady p o g ł ę b io p e , p r z e d b a d a n ia m i o p ra c o -wano p l a n p r a c y d l a p o s z c z e g ó ln y c h a n k ie te r ó w na p o s z c z e g ó ln e d n i . C h o d z iło o u n i k n i ę c i e s y t u a c j i , ż e a n k i e t e r z y p ro w ad zący wywiady k w e s tio n a r iu s z o w e c z e k a j ą na a n k i e t e r a p ro w ad ząceg o wywiady o wy-w ia d z ie l u b o d wy-w r o tn ie .
I I I . R e a l i z a c j a b ad ań
Do p rz e p ro w a d z a n ia b a d a ń p r z y s tą p io n o w g r u d n iu 1976 r . W t r a k c i e b ad ań w y s tą p i ło s z e r e g t r u d n o ś c i , k t ó r e w p ły n ę ły p r z e d e w sz y stk im na p r z e d ł u ż e n i e o k r e s u i c h r e a l i z a c j i . Z asad n iczy m p r o blemem o k a z a ła s i ę n ie d o s tę p n o ś ć re s p o n d e n tó w ro b o tn ik ó w na t e r e n i e h o t e l i r o b o tn ic z y c h , g d z i e w edług p ie rw o tn y c h u s t a l e ń z a m ie r z a -no p rz e p ro w a d z ić c a ł e b a d a n ia na 150-osobow ej p r ó b i e . Z d e z a k t u a l ; zowane l i s t y m ieszkańców h o t e l i , t r u d n o ś c i z o d n a le z ie n ie m w y lo so -w anych J e d n o s te k spo-w odo-w ały, i ż ś c i s ł e p r z e s t r z e g a n i e r e g u ł do-b o ru losow ego o k a z a ło s i ę n ie m o ż liw e . W zw iązk u z tym d o b ó r r a t pondentów w n a s z y c h b a d a n ia c h b y ł w z n a c z n e j c z ę ś c i przypadkow y c o , J a k s i ę w y d a je , n i e ma w ię k sz e g o wpływu na c h a r a k t e r p ły n ą -c y -c h z n i-c h w niosków . K onsekw encją w yżej w ym ienionych k ło p o tó w b y ło z r e a l i z o w a n i e w p ie r w s z e j f a z i e b a d a ń , t j . w g r u d n iu 1976 r . t y l k o o k . 100 wywiadów. O p ó ź n ie n ie w u ru c h o m ie n iu środków f i n a n -sowych w ro k u n astęp n y m spow odow ało, i ż p rz e p ro w a d z e n ie p o z o s ta -ły c h wywiadów z 50 r o b o tn ik a m i o r a z a s y s t e n t a m i b y ło m ożliw e w m aju i czerw cu 1977 r . C z te r o m ie s ię c z n a p rz e rw a m ięd zy dwoma e t a -pam i b ad ań wymagała p rz e p ro w a d z e n ia dodatkowego s z k o l e n i a obu z e -sp o łó w a n k ie t e r ó w , k t ó r e o d b y ło s i ę b e z p o ś r e d n i o p r z e d dru g im etapem w f o r m ie p rz y p o m n ie n ia i n s t r u k c j i , k w e s t i o n a r i u s z a , d y r e k tyw i schem atów w s z y s tk ic h p row adzonych wywiadów. Negatywnym s k u t -kiem p rz e rw a n ia p r o c e s u z b i e r a n i a d a n y c h b y ło t o , ż e e k i p a a n k i e -te ró w p ro w a d z ą c y c h wywiady k w e s t i o n a r i u s z o w e z m n i e j s z y ł a s i ę o 5 o s ó b , a wywiady o w yw ia d zie p r o w a d z i ł o o 7 o s ó b m n ie j n i ż w p i e r -w s z e j f a z i e z b i e r a n i a m a t e r i a ł ó -w .
J a k wspomniano w c z e ś n i e j , b a d a n ia odbyw ały s i ę na t e r e n i e ho-t e l i r o b o ho-t n ic z y c h i a s y s ho-t e n c k ic h . O r g a n iz a to r z y b a d a ń d y sp o n o w a li lo k a l a m i , w k tó r y c h zgrom adzone z o s t a ł y na c z a s b a d a ń m ag n eto fo -n y , k a s e ty i in n e p o t r z e b n e m a t e r i a ł y . Tam ta k ż e b y ły o b e c n e 2 -3 o soby c z u w a ją c e nad kom pletow aniem dw ójek a n k i e t e r s k i c h , p r z y d z i e -l a j ą c e a n k ie te r ó w p ro w a d ząc y ch wywiady k w e s tio n a r iu s z o w e do o só b p ro w a d ząc y ch wywiady o w y w ia d zie i w r e s z c ie o d b i e r a j ą c e od a n k i e -te ró w m a t e r i a ł y , k t ó r e o d p o w ied n io o z n a c z o n e s k ła d a n e b y ły do t e -c z e k .
A n k i e t e r o d n a jd y w a ł re s p o n d e n ta w je g o p o k o ju i p r o s i ł o zg o d ę na wywiad p r z e d s t a w i a j ą c o g ó ln y te m a t rozmowy. Rozmowy odbyw ały s i ę w w yznaczonych do te g o c e l u p o m ie s z c z e n ia c h lu b w p o k o ja c h re sp o n d e n tó w , j e ś l i n i e b y ło w n i c h o só b t r z e c i c h . Odmowy u d z i e l e n i a wywiadu w y stęp o w ały w p o c z ą tk o w e j f a z i e d o śó rz a d k o . Z ja w is -ko t o n a s i l i ł o s i ę po k i l k u d n ia c h tr w a n ia b ad a ń na s k u te k r o z -c h o d z ą -c y -c h s i ę w śród m ieszkań-ców h o t e l i i n f o r m a -c j i o m ę c z ą c e j, d łu g o t r w a j ą c e j p 'ro c e d u rz e b a d a ń , k tó r y c h c e l zapew ne d l a w ięk-s z o ś c i re ięk-sp o n d e n tó w n i e b y ł z r o z u m ia ły . Można s ą d z i ć , ż e po pew-nym c z a s i e tr w a n ia b ad ań c z ę ś ć . p o t e n c j a l n y c h re sp o n d e n tó w u n i k a ł a rozmowy " z n i k a j ą c " w odpow iednim c z a s i e z e sw o ic h p o k o i b ą d ź po-d a ją c n ie p ra w po-d z iw e po-d a n e osobowe'. Wywiady z a s y s te n t a m i odbyw ały s i ę na o g ó ł w i c h w łasn y c h p o k o ja c h , co c z ę s t o w ią z a ło s i ę z o b e c n o ś c ią w t r a k c i e wywiadu in n y c h j e s z c z e o s ó b , n a j c z ę ś c i e j w spółm ałżonków re sp o n d e n tó w .
W t r a k c i e b a d a ń b y ła re a liz o w a n a p r z y j ę t a w o k r e s i e p r z y g o to -w ania b ad a ń p r o c e d u r a bad a-w cza. C zas tr w a n ia je d n e g o wywiadu kwe-s tio n a r iu kwe-s z o w e g o zam ykał kwe-s i ę w g r a n ic a c h od o k . 25 do o k . 40 mi-n u t . A n k ie te r z y p ro w ad zący t e wywiady p r z e p r o w a d z a li od je d n e g o do c z t e r e c h wywiadów d z i e n n i e . Ze w zg lęd u na t o , ż e w d ru g im e t a -p i e r e a l i z a c j i b ad a ń u c z e s t n i c z y ł o t y l k o 8 a n k ie t e r ó w , l i c z b a wy-wiadów p rz e p ro w a d z o n y c h p r z e z j e d n ą o so b ę waha s i ę od 9 do 23. A n k ie te r z y p r z e p ro w a d z a ją c y wywiady o w y w ia d zie z jednym re s p o n -dentem r o b i l i t o w c z a s i e od o k . 4 0 m in u t do 2 g o d z in . W c ią g u je d n e g o d n i a ( a r a c z e j w ie c z o r u , bo o t e j p o r z e prow adzono b a d a -n i a ) a -n k i e t e r z y c i p r z e p r o w a d z a li 1 -2 wywiady o w y w ia d z ie . Rów-nież i w t e j g r u p i e l i c z b a p rz e p ro w a d z o n y c h p r z e z p o s z c z e g ó ln e o so b y wywiadów j e s t b a rd z o z ró ż n ic o w a n a i waha s i ę od 3 do 27 wywiadów. N a le ż y p rz y p o m n ie ć , ż e a n k i e t e r p ro w a d ząc y wywiady o w y w iad zie » i a ł obow iąz ek ponownego s p o t k a n i a s i ę z re sp o n d e n te m po o k r e s i e
3 d n i i p rz e p ro w a d z e n ia z nim wywiadów p o g łę b io n y c h . M otyw acja u a n k ie te r ó w do s p e ł n i e n i a te g o w arunku g w a ra n tu ją c e g o k o m p le tn o ść m a te r ia łó w p o tr z e b n y c h do ro z w ią z y w a n ia n i e k t ó r y c h z głó w n y ch p r o -blemów badaw czych b y ła d u ż a , g d y ż z r o b i e n i e wywiadów o w y w iad zie i wywiadów p o g łę b io n y c h g w a ra n to w a ło o trz y m a n ie p e łn e g o w ynagro-d z e n ia . T rz e b a s t w i e r d z i ć , ż e 'm o ty w a c je do ponownych s p o tk a ń u
re sp o n d e n tó w , k t ó r z y p r z e z o k . 2 , a c z ę s to w ię c e j g o d z in odpow ia-d a l i na p y t a n i a , w t r a k c i e p ie rw s z e g o s p o tk a n i a b y ły z n a c z n ie m n ie js z e . D la te g o t r z e b a b y ło dostosow yw ać te r m in y ponownych s p o tk a ń do warunków j a k i e d y k to w a li r e s p o n d e n c i , a i t a k c z ę s t e b y ły p ró b y u n ik a n i a z i c h s t r o n y ponownego s p o t k a n i a z a n k ie te r e m .
Po z r o b i e n i u p i e r w s z y c h wywiadów i u z y s k a n i u m a t e r i a ł ó w z p r z e b i e g u c a ł e g o c y k l u badawczego p r z e z każdego a n k i e t e r a p r z e s ł u -chano t e n m a t e r i a ł i w t r a k c i e p r a c y p r z e k a z a n o uw agi a n k i e t e r o m . Po 2 - 3 wywiadach zrezygnow ano z d a l s z e j w s p ó łp r a c y z 3 a n k i e t e r a m i p r z e p r o w a d z a j ą c y m i wywiady w e r y f i k a c y j n e ( t j . o w y w ia d zie i p o g ł ę -b i o n e ) .
B ie ż ą c a k o n t r o l a J a k o ś c i p r z e p ro w a d z o n y c h wywiadów o k a z a ł a s i ę n i e m o ż liw a , zw ażywszy, ż e w c i ą g u d n i a b a d a c z e o tr z y m y w a l i k i l k a l u b k i l k a n a ś c i e kompletów n a g r a ń , z k t ó r y c h k aż d y obejmował 2» g o d z i n y n a g r a n i a .
W r e z u l t a c i e do o p ra c o w a n ia z a k w a lifik o w a n o 151 wywiadów z r o -b o tn ik a m i o r a z 52 wywiady z a s y s t e n t a m i . P r z e k r o c z e n i e p la n o w a n e j i l o ś c i wywiadów z a s y s te n ta m i spowodowane z o s t a ł o p rz e k a z a n ie m do o p ra c o w a n ia wywiadów z r e a liz o w a n y c h ponad no rm ę, w p rz e w id y w a n iu k o n ie c z n o ś c i o d r z u c e n ia pew nej c z ę ś c i m a t e r i a ł u n ie k o m p le tn e g o l u b n i e c z y t e l n e g o .
Po t e j z a s a d n i c z e j o p e r a c j i z b i e r a n i a d an y c h w y s tą p io n o au k ie ro w n ic tw a z a k ła d ó w , w k t ó r y c h b y l i z a t r u d n i e n i re s p o n d e n c i z p r o ś b ą o u d o s t ę p n i e n i e pew nych d an y c h osobow ych, a z w ła s z c z a da-nych d o ty c z ą c y c h zarobków b a d a n y c h p r z e z n a s o s ó b , z a w a r ty c h w do-k u m en tac h . Dane t a k i e u d a ło s i ę u z y s k a ć V s to s u n k u do 140 b ad a-n y c h . I n f o r m a c je z a c z e r p n i ę t e z dokumentów z a k ła d u p r a c y d o ty c z y -ł y t y c h sam ych s p ra w , o k t ó r e r e s p o n d e n c i b y l i p y t a n i w w y w ia d zie k w e stio n a riu sz o w y m .
IV . P rz y g o to w a n ie m a t e r i a ł ó w do o p ra c o w a n ia Kodowanie
Z asa d n ic zy m etapem p rz y g o to w a n ia o p ra c o w a n ia b y ło p r z e p i s a n i e n a g ra n y c h wywiadów k w e stio n a r iu s z o w y c h i w e r y f ik a c y jn y c h . Wywiady b y ły p rz e p is y w a n e d o s ło w n ie , z w y o d rę b n ien iem w ypow iedzi a n k i e t e -rów i re sp o n d e n tó w . A n a liz a t a k p rz y g o to w a n y c h wywiadów s t a n o w i ła p o d sta w ę do s k o n s tru o w a n ia i n s t r u k c j i kodowej o r a z k a r t kodowych.
I n s t r u k c j a kodowa w c z ę ś c i o d n o s z ą c e j s i ę do p r z e b ie g u wywiadu k w e stio n a r iu s z o w e g o z o s t a ł a zbudow ana t a k , aby j a k n a j p e ł n i e j od-tw o rz y ć p r z e b i e g p r o c e s u i n t e r r o g a c j i z u w z g lę d n ie n ie m e w e n tu a l-nych z a k łó c e ń w o d p o w ie d z ia c h re sp o n d e n tó w o r a z to w a rz y s z ą c y c h tem u błęd ó w a n k i e t e r s k i c h . I n s t r u k c j a kodowa z a w i e r a ją c a w stę p n e s z c z e g ó ło w e t y p o l o g i e zachow ań r e s p o n d e n ta i a n k i e t e r a m ia ła za z a d a n i e u c h w y c ić w ię k s z o ś ć i s t o t n y c h c e c h 1 * a sp e k tó w z ło ż o n e g o p r o c e s u i n t e r a k c j i w w y w ia d zie.
W t r a k c i e kodow ania t e j c z ę ś c i m a t e r i a ł u , t j . o d n o s z ą c e j s i ę do p r z e b ie g u wywiadu k w e s tio n a r iu s z o w e g o , o p i e r a j ą c s i ę na z a p i s i e a n k i e t e r a dokonanym w k w e s tio n a r iu s z u i r e j e s t r a c j i m agnetofonow ej w y ró ż n io n e z o s t a ł y dwa poziom y k l a s y f i k a c j i o d p o w ie d z i na t o samo p y t a n i e k w e s t i o n a r i u s z a . P ie rw s z y z t y c h poziomów z o s t a ł nazwany " z a p ise m a n k i e t e r a " . K o d e r, p o d o b n ie j a k t o ma m ie j s c e w s t a n d a r -dowych b a d a n ia c h s o c j o l o g i c z n y c h , k l a s y f ik o w a ł o d p o w ie d z i na py-t a n i e k w e s py-t i o n a r i u s z a , k o r z y s t a j ą c w y łą c z n ie z z a p is u dokonanego p r z e z a n k i e t e r a w t e k ś c i e k w e s t i o n a r iu s z a . D ru g i z poziomów nazwa-ny z o s t a ł “z a p ise m k o d e r a " . W tym p rz y p a d k u k o d e r dokonyw ał z a k l a s y f i k o w a n i a o d p o w ie d z i na t o samo p y t a n i e w o p a r c i u o in fo rm a -c j e u t r w a l o n e na ta ś m ie m a g n e to fo n o w e j.
Poziom n a g r a n ia p o z w a la ł na k o d o w an ie: a ) błędów a n k i e t e r s k i c h n a r u s z a j ą c y c h w ytyczony d y re k ty w am i b a d a c z a p r o c e s kom unikow ania s i ę m iędzy a n k ie te r e m a re s p o n d e n te m , b ) k o le jn y c h r e a k c j i re s p o n -d e n t a w p r o c e s i e -d o c h o -d z e n ia -do o s t a t e c z n e j o -d p o w ie -d z i na p y t a n i e k w e s t i o n a r i u s z a , c ) r o d z a j u , w a r t o ś c i o s t a t e c z n i e k w a lifik o w a n e j o d p o w ie d z i r e s p o n d e n t a . P o ró w n an ie " z a p is u a n k i e t e r a " 1 " z a p is u p o z w o l i ł o na a n a l i z ę błędów p o p e łn ia n y c h p r z e z a n k i e t e r a ; .. 1 г,: e o d p o w ie d z i r e s p o n d e n t a w k w e s ti o n a r iu s z u ,
dowana b y ła t a k , ż e zo b o w iązy w ała k o d e r a , by w o d n i e s i e n i u do k a ż -dego z 9 a n a liz o w a n y c h p ro c e só w p s y c h ic z n y c h , j a k i e wg z a ło ż e ń b a-d a c z y m ają m i e j s c e , gdy r e s p o n d e n t odpow iada na p y t a n i e , s t w i e r -d z i ł c z y p r o c e s t e n p r z e b i e g a ł t a k j a k o c z e k iw a ł b a d a c z ( b e z z a -k ł ó c e ń ) , c z y t e ż p r z e b i e g a ł n ie z g o d n ie z o c z e k iw a n ia m i ( w y s t ą p i ł o z a k ł ó c e n i e ) . P o n a d to k o d e r o c e n i a ł p r a c ę a n k i e t e r a prow ad ząceg o wywiad o w y w ia d z ie . P o d o b n ie dw utorow o, t z n . o c e n i a j ą c p r a c ę an -k i e t e r a i r e z u l t a t p r z e z a n -k i e t e r a o s i ą g n i ę t y , t j . i n f o r m a c j e u - d z i e l a n e p r z e z r e s p o n d e n ta , p r z e b i e g a ł o kodow anie wywiadu p o g ł ę - b io n e g q .
Na k a r t y kodowe p r z e n i e s i o n o ró w n ież i n f o r m a c j e u z y s k a n e z do-kumentów z z a k ła d u p r a c y b ad an y ch .
W p r o c e s i e kodow ania b r a ł o u d z i a ł 5 o só b - o r g a n iz a to r ó w b a-d a ń . Każa-dy k o m p le t m a te r ia łó w b y ł koa-dowany n i e z a l e ż n i e p r z e z dwóch koderów , po czym n a s tę p o w a ło u z g o d n ie n ie w y s tę p u ją c y c h m ię-d zy n im i r o z b i e ż n o ś c i . W p rz y p a d k a c h s z c z e g ó l n i e tr u d n y c h i bu-d z ą c y c h w ą tp liw o ś c i obu-dwoływano s i ę bu-do z bu-d a n ia p o z o s t a ł y c h czło n k ó w z e s p o łu . S k ła d "dw ójek k o d e r s k ic h " u l e g a ł zmianom w t r a k c i e po-stę p ó w w kodow aniu m a t e r i a ł u . T a k i s y s te m m ia ł na c e lu u n i k n i ę c i e a r b i t r a l n o ś c i w k la s y f ik o w a n iu i n f o r m a c j i o ra z w y e lim in o w a n ie pewn y ch s t a ł y c h t e pewn d e pewn c j i w y s tę p u ją c y c h w s p o s o b ie k l a s y f i k o w a pewn ia i pewn -f o r m a c j i u p o s z c z e g ó ln y c h koderów . In f o r m a c je zakodow ane na k a r t a c h z o s t a ł y n a s t ę p n i e p rz e k a z a n e do d a ls z e g o o p ra c o w a n ia z w y k o rz y sta n ie m e l e k t r o n ic z n e g o sy ste m u p r z e t w a r z a n ia d an y c h . J e r z y K o n ia re k
RESEARCH ASSUMPTIONS AND PROCEDURES
THEIR REALIZATION AND APPLICATION
T h is i n t r o d u c t o r y a r t i c l e s t a r t s w ith p r e s e n t a t i o n o f t h e m ain p ro b le m s encom passed by t h e r e s e a r c h e s fo llo w e d by d i s c u s s i o n o f t h e em ployed r e s e a r c h t o o l s s u c h a s ; q u e s t i o n n a i r e o f t h e i n t e r -v ie w , d i c t i o n a r y t e s t , scheme o f t h e i n t e r v i e w a b o u t t h e i n t e r -v i e w , and d i s p o s i t i o n s t o exp an d ed i n t e r v i e w s ' a s w e ll a s t h e a c c e p te d scheme o f t h e r e s e a r c h p r o c e d u r e . In l i n e w i t h t h i s s c h e -me, ea ch r e s p o n d e n t was g i v e n a q u e s t i o n n a i r e i n t e r v i e w and n e x t w i t h r e f e r e n c e t o s e v e r a l o f t h e q u e s t i o n s c o n t a i n e d i n i t , t h e s o - c a l l e d i n t e r v i e w s a b o u t t h e i n t e r v i e w w ere c o n d u c t e d . C o n t a c t w i t h t h e r e s p o n d e n t was renewed a few d a y s l a t e r , and t h i s ti m e i t was t h e s o - c a l l e d expanded i n t e r v i e w w i t h r e g a r d t o t h e q u e s -t i o n s which w e re u s e d e a r l i e r i n i n t e r v i e w s a b o u t t h e i n t e r
-v ie w . The w h o le m a t e r i a l o b t a i n e d t h r o u g h t h i s p r o c e d u r e was r e -c o r d e d on t h e m a g n e ti-c t a p e . C om ple te m a t e r i a l s w ere c o l l e c t e d f ro m 203 p e r s o n s i n c l u d i n g 151 w o rk e rs and 52 a s s i s t a n t s employ-ed i n a c ad em ic i n s t i t u t i o n s .
The a r t i c l e ends w i t h i n f o r m a t i o n on t h e way od p r e p a r i n g t h e c o l l e c t e d m a t e r i a l s f o r t h e i r p r o c e s s i n g and e n c o d in g .
* * "
