• Nie Znaleziono Wyników

Notki bibliograficzne

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Notki bibliograficzne"

Copied!
21
0
0

Pełen tekst

(1)

Stanisław Achremczyk, Tadeusz Baryła,

Danuta Bogdan, Zbigniew Fras, Bohdan

Łukaszewicz, Barbara

Michniewska-Szczepkowska, Jerzy Przeracki

Notki bibliograficzne

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 93-112

1982

(2)

O d R ed a k cji.* D o t y c h c z a s o w y o b i e g i n f o r m a c j i n a u k o w e j s p o w o d o w a ł , i ż z d e c y d o ­ w a l i ś m y s i ę z a m i e s z c z a ć k r ó t k i e n o t k i b i b l i o g r a f i c z n e o a r t y k u ł a c h d r u k o w a n y c h w r ó ż n y c h c z a s o p i s m a c h n a u k o w y c h l u b o k s i ą ż k a c h d o t y c z ą c y c h w c a ł o ś c i c z y t e ż w c z ę ś c i d z i e j ó w n a s z e g o r e g i o n u . H u b e r t G ó r n o w i c z , S t a r o p r v s k i e n a z w y w o d n e n a P o w i ś l u G d a ń s k i m , A c t a B a l t i c o - S l a v i c a , 1980, t. 13, s s. 25— 35 • N a m a r g i n e s i e m o n o g r a f i i t o p o n o m a s t y c z - n e j P o w i ś l a G d a ń s k i e g o ( d a w n e p o w i a t y k w i d z y ń s k i , s z t u m s k i i m a l b o r s k i o r a z g m i n a P r a b u t y b y ł e g o p o w i a t u i ł a w s k i e g o ) p r z e d s t a w i o n o t u e t y m o l o g i ę i t y p o - lo g ę p r u s k i c h n a z w w o d n y c h t e g o t e r e n u o r a z ic h a d a p t a c j ę p r z e z s y s t e m y j ę ­ z y k o w e p o l s k i i n i e m i e c k i . N a z b a d a n y m o b s z a r z e w y s t ę p u j e 430 n a z w w o d n y c h : 334 p o l s k i e , 66 n i e m i e c ­ k i c h , 27 p r u s k i c h , 2 p o l s k o - n i e m i e c k i e i 1 u g r o f i ń s k a . W ś r ó d 27 z a p i s a n y c h w ź r ó ­ d ł a c h n a z w s t a r o p r u s k i c h (24 z n i c h p o c h o d z ą z e ś r e d n i o w i e c z n y c h ź r ó d e ł k r z y ­ ż a c k i c h , a 3 — z s i e d e m n a s t o - i o s i e m n a s t o w i e c z n y c h ź r ó d e ł p o l s k i c h ) j e s t 26 t o p o g r a f i c z n y c h , a t y l k o j e d n a j e s t s e m a n t y c z n i e n i e j a s n a ( b y ć m o ż e r ó w n i e ż t o ­ p o g r a f i c z n a ) ; 13 o z n a c z a ł o j e z i o r a , 10 — r z e k i , a 4 — b a g n a . Z a p r e z e n t o w a n e w p r a c y n a z w y w o d n e z r e k o n s t r u o w a n o w d i a l e k c i e p o m e z a ń s k i m j ę z y k a s t a r o - p r u s k i e g o . A u t o r z a m i e ś c i ł i c h w y k a z , a n a s t ę p n i e o m ó w i ł s t r u k t u r ę o w y c h o k r e ­ ś l e ń o r a z p o d a ł u w a g i o i c h p o l o n i z a c j i i g e r m a n i z a c j i . — ( J . P .) M a r i a n B i s k u p , R o z w ó j s i e c i m i a s t p r u s k i c h d o d r u g i e j p o ł o w y X V I I w . , K w a r t a l n i k H i s t o r i i K u l t u r y M a t e r i a l n e j , 1980, n r 3, ss. 401— 412 • J e s t t o t e k s t r e f e r a t u p r z y g o t o w a n e g o n a o d b y t e w d n i a c h o d 15— 16 l i s t o p a d a 1979 r o k u w W a r ­ s z a w i e I I S y m p o z j u m K o m i s j i H i s t o r i i M i a s t K o m i t e t u N a u k H i s t o r y c z n y c h P A N , p o ś w i ę c o n e z a g a d n i e n i u s i e c i m i e j s k i e j n a z i e m i a c h p o l s k i c h w o k r e s i e o d o k o ł o 1200— 1650 r o k u ( s e s j a t a b y ł a k o n t y n u a c j ą I S y m p o z j u m z 1974 r o k u d o t y c z ą c e g o p r o b l e m a t y k i s o c j o t o p o g r a f i i m i a s t ś r o d k o w o - w s c h o d n i o - e u r o p e j s k i c h ) . A u t o r p r z e d s t a w i ł p r o c e s u f o r m o w a n i a s i ę s i e c i m i a s t n a t e r e n i e z i e m i c h e ł ­ m i ń s k i e j , P o m o r z a G d a ń s k i e g o i P r u s w ł a ś c i w y c h , a w i ę c n a o b s z a r z e o d Ł e b y p o u j ś c e N i e m n a , b ę d ą c y m o d 1309 r o k u p o d w ł a d z ą Z a k o n u K r z y ż a c k i e g o ( n i e u w z g l ę d n i ł P o m o r z a S ł a w i e ń s k i e g o , k t ó r e n a p o c z ą t k u X I V w i e k u z n a l a z ł o s i ę p o d p a n o w a n i e m k s i ą ż ą t z a c h o d n i o p o m o r s k i c h ) . W o d n i e s i e n i u d o P r u s w ł a ś ­ c i w y c h a u t o r o m ó w i ł p r o c e s p o w s t a w a n i a i l o k a l i z a c j i m i a s t w p i ę c i u p r z e d z i a ł a c h c h r o n o l o g i c z n y c h : 1 — d o p o c z ą t k u X I V w i e k u ; 2 — w l a t a c h 1311— 1360; 3 — w l a t a c h 1360— 1410; 4 — w l a t a c h 1410— 1454; 5 — o d o k r e s u 1454/146 6 d o p o ­ ł o w y X V I I s t u l e c i a . K a ż d y z t y c h e t a p ó w z a k o ń c z o n o k r ó t k i m p o d s u m o w a n i e m i k l a s y f i k a c j ą l o k a c j i m i e j s k i c h . — (J.P .) A n t o n i n a K e c k o w a , Z a o p a t r z e n i e M a z o w s z a w sól o d X I I d o p o c z ą t k u X V I w i e k u , K w a r t a l n i j c H i s t o r i i K u l t u r y M a t e r i a l n e j , 1930, n r 4, ss. 469 — 479 • A r t y ­ k u ł p o w s t a ł w z w i ą z k u z r o z p r a w ą o d z i a ł a l n o ś c i k r ó l e w s k i c h k o m ó r s o l n y c h n a z i e m i a c h c e n t r a l n y c h P o l s k i ( z e s z c z e g ó l n y m u w z g l ę d n i e n i e m M a z o w s z a ) w o k r e ­ s ie o d X V I — X V I I I w i e k u i s t a n o w i w p r o w a d z e n i e d o t e j p r a c y . A u t o r k a p o ­ d z i e l i ł a g o n a d w i e c z ę ś c i, p r z e d s t a w i a j ą c ź r ó d ł a z a o p a t r z e n i a M a z o w s z a w s ó l w X I I i X I I I w i e k u o r a z w X I V i X V s t u l e c i u ( s w o j e r o z w a ż a n i a k o ń c z y n a r o k u 1511). KOMUNIKATY MAZURSKO-WARMIŃSKIE, 1M.2, nr 1 - 2 (159—156)

(3)

94

N o t k i b i b l i o g r a f i c z n e W X I I i X I I I w i e k u z i e m i e ś r o d k o w e j i p ó ł n o c n e j P o l s k i o t r z y m y w a ł y s ó l g ł ó w n i e z w a r z e l n i n i e m i e c k i c h ( L ü n e b u r g i H a l l e ) i z R u s i H a l i c k i e j . W X I V i X V s t u l e c i u w d a l s z y m c i ą g u n a p ł y w a ł a d o P o l s k i s ó l o b c a , a l e o d X V w i e k u z w i ę k s z y ł s i ę u d z i a ł s o li m a ł o p o l s k i e j , r u s k i e j i k r a k o w s k i e j . G ł ó w n y m i d o s t a w c a m i s o l i z a g r a n i c z n e j b y ł y m i a s t a p r u s k i e , z k t ó r y m i o ś r o d k i m a z o w i e c k i e b y ł y s i l n i e p o w i ą z a n e g o s p o d a r c z o j u ż o d X I V s t u l e c i a . P o 1410 r o k u ze s t r o n y p o l s k i e j p o j a w i ł y s i ę p i e r w s z e p r ó b y o g r a n i c z e n i a t e j w y m i a n y i d o w ó z s o li z a c z ą ł t r a f i a ć n a p r z e s z k o d y . W d a l s z y m c i ą g u j e d n a k M a z o w s z a n i e h a n d l o w a l i z G d a ń s k i e m i T o r u n i e m , a p o n a d t o z n a c z n e il o ś c i s o l i s p r o w a d z a n o n a M a z o w s z e z m i a s t p r u s k i c h t a k ż e i l ą d e m . B a r d z o w a ż n y m o ś r o d k i e m z a k u p u s o l i w l a t a c h d w u d z i e s t y c h i t r z y d z i e s t y c h X V w i e k u b y ł a l e ż ą c a n a d g r a n i c ą m a z o w i e c k ą N i d z i c a . N a t a m t e j s z e j a r m a r k i p r z y b y w a n o z o k o l i c Ł o m ż y , P r z a s ­ n y s z a , C i e c h a n o w a , M a k o w a , R ó ż a n a i O s t r o ł ę k i . N a p ł y w o w i s o l i o b c e j p r z e c i w s t a w i a ł a s ię s ó l r o d z i m a , a s p r z y j a ł y t e m u c o r a z b a r d z i e j k o n s e k w e n t n a p o l i t y k a p a ń s t w a p o l s k i e g o i z a ł o ż e n i a h a n d l o w e ż u p k r a ­ k o w s k i c h z m i e r z a j ą c e d o w i ę k s z e g o w y k o r z y s t a n i a W i s ł y j a k o g ł ó w n e j d r o g i d o ­ s t a w soli. S ó l r u s k ą d o p u s z c z a n o d o s p r z e d a ż y t y l k o n a z i e m i a c h p ó ł n o c n o - z a ­ c h o d n i c h K o r o n y , n a t o m i a s t z a k a z a n o p r z y w o z u s o li z m i a s t p r u s k i c h ( o g r a n i c z e ­ n i e t o z n i e s i o n o w 1509 r o k u , a l e p o d w ó c h l a t a c h p r z y w r ó c o n o j e w s k u t e k ż ą d a ń s z l a c h t y ) . — ( J . P . ) J a n P o w i e r s k i , P o l i t y k a b a ł t y j s k a k s i ą ż ą t p o l s k i c h w p o ł o w i e X I I I w i e k u . K o n ­ c e s j e I n n o c e n t e g o . I V , K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y , 1980, n r 2, ss. 311— 334 • W p o ­ ł o w i e X I I I s t u l e c i a w E u r o p i e j e d y n i e c z ę ś ć z i e m b a ł t y c k i c h ( o b s z a r Ż m u d z i , J a ć - w i e ż y , w s c h o d n i a c z ę ś ć P r u s i p o ł u d n i o w o - w s c h o d n i f r a g m e n t t e r e n ó w K u r o n ó w ) n i e b y ł a j e s z c z e o b j ę t a z a s i ę g i e m p a ń s t w o w o ś c i f e u d a l n e j . D o p o d p o r z ą d k o w a n i a t y c h o b s z a r ó w d ą ż y l i : Z a k o n K r z y ż a c k i , k s i ą ż ę t a l i t e w s c y , p o l s c y i z a c h o d n i o - r u s c y ( h a l i c k o - w o ł y ń s c y ) . W t y m s t u d i u m ( p o p r z e d z a j ą j e t r z y p r a c e t e g o ż a u ­ t o r a d o t y c z ą c e o k r e s u d o p o ł o w y 1252 r o k u ) J . P o w i e r s k i o m ó w i ł j e d e n z e t a p ó w r y w a l i z a c j i o z i e m i e b a ł t y j s k i e , w k t ó r y m g ł ó w n e z n a c z e n i e p o s i a d a j ą p o c h o d z ą ­ c e z 19 m a j a 1253 r o k u k o n c e s j e p a p i e ż a I n n o c e n t e g o I V n a n a w r ó c e n i e i p o d ­ p o r z ą d k o w a n i e c z ę ś c i p l e m i o n b a ł t y j s k i c h p r z e z k s i ą ż ą t p o l s k i c h , K a z i m i e r z a k u ­ j a w s k i e g o i ł ę c z y c k i e g o o r a z B o l e s ł a w a W s t y d l i w e g o . W y k o r z y s t u j ą c f a k t , iż w c z e ś ­ n i e j s z e p r z y w i l e j e p a p i e s k i e d l a K r z y ż a k ó w ( n p . z 1243 r o k u ) n i e p o z w a l a ł y n a j e d n o z n a c z n ą i n t e r p r e t a c j ę o w y ł ą c z n y c h p r a w a c h Z a k o n u d o p o d p o r z ą d k o w a n i a P r u s , p a p i e ż — o d p o w i a d a j ą c w p o ł o w i e 1253 r o k u n a s u p l i k i k s i ą ż ą t p o l s k i c h — z g o d z i ł s i ę n a p o k o j o w e p o d p o r z ą d k o w a n i e p r z e z n i c h c z ę ś c i z i e m b a ł t y j s k i c h , u z n a j ą c p o ś r e d n i o w y ż s z o ś ć d o b r o w o l n e g o p r z y j ę c i a c h r z e ś c i j a ń s t w a n a d n a w r a ­ c a n i e i p o d b ó j o r ę ż n y s t o s o w a n y p r z e z K r z y ż a k ó w z a z g o d ą p a p i e s t w a o r a z n a j ­ p r a w d o p o d o b n i e j p r z y s t a j ą c n a u n i e w a ż n i e n i e a l i e n a c j i w s z e l k i c h z i e m p o l s k i c h .— (J.P.) S i e g f r i e d F o r n a ç o n , A n f ä n g e d e r F r a u e n b u r g e r S c h i f f a h r t , E r m l a n d b u c h , 1980, ss. 167— 178 • P u b l i k a c j a p o w s t a ł a d l a u c z c z e n i a s i e d e m s e t l e c i a p i e r w s z e j w z m i a n ­ k i o F r o m b o r k u (1278). T w i e r d z ą c , że F r o m b o r k b y ł p r z e w i d z i a n y n a m i a s t o p o r t o w e W a r m i i , a u t o r s t a r a s ię u k a z a ć p o c z ą t k i ż e g l u g i f r o m b o r s k i e j ( s z y p e r s t w a i s z k u t n i c t w a ) . D o w o d ó w n a t o , ż e o m a w i a n a d z i e d z i n a s i ę g a w c z e s n e g o ś r e d n i o ­ w i e c z a , s z u k a w w y b o r z e i m i e n i a ś w . M i k o ł a j a — p a t r o n a ż e g l a r z y — d l a m i e j ­ s c o w e g o k o ś c i o ł a p a r a f i a l n e g o o r a z w p r z y j ę c i u p r z e z m i a s t o p r a w a l u b e c k i e g o ( m a m y t u t e ż a n a l i z ę d z i e w i ę c i u a r t y k u ł ó w t e g o p r a w a d o t y c z ą c y c h s p r a w ż e ­ g l u g i i p r z e w o z u t o w a r ó w ) . — ( J . P . )

(4)

J a r o s ł a w W e n t a , Z a g i n i o n y r o c z n i k o i i w s k i z X 1 I I / X 1 V w i e k u , Z a p i s k i H i s t o ­ r y c z n e , 1980, t. 45, z. 3, ss. 7— 24 • P o d s t a w ą r o z w a ż a ń j e s t a n a l i z a K r o n i k i o l i w s k i e j , K r o n i k i D e l m a r a z L u b e k i , R o c z n i k a t o r u ń s k i e g o i f r a g m e n t a r y c z n e g o r o c z n i k a o p u b l i k o w a n e g o p r z e z H e r b e r t a L u d a t a ( p o d s t a w o w e z n a c z e n i e m a t u b u d o w a w e w n ę t r z n a K r o n i k i o l i w s k i e j i t z w . w s t a w e k o l i w s k i c h w t e k ś c i e E x o r ­ d i u m o r d i n i s C r u c i f e r o r u m — f r a g m e n t u t e g o ź r ó d ł a ) . Z a ł o ż e n i e m a u t o r a b y ł o u d o w o d n i e n i e , ż e j u ż w X I I I i w p i e r w s z e j p o ł o w i e X I V w i e k u n a P o m o r z u G d a ń s k i m w k l a s z t o r z e c y s t e r s ó w w O l i w i e p r o w a d z o n o d z i a ł a l n o ś ć d z i e j o p i s a r - s k ą . P o d s u m o w u j ą c s w o j e w y w o d y a u t o r w y c i ą g n ą ł w n i o s e k , iż w X I I I i X I V w i e ­ k u w k l a s z t o r z e o l i w s k i m p r o w a d z o n o r o c z n i k ( e w e n t u a l n i e r o c z n i k i ) , k t ó r y b y ł p r a w d o p o d o b n i e w s p ó l n y m ź r ó d ł e m d l a w y m i e n i o n y c h n a p o c z ą t k u p o m n i k ó w d z i e j o p i s a r s t w a . T e n z a g i n i o n y r o c z n i k o i i w s k i n i e p o w s t a ł n a „ s u r o w y m k o r z e ­ n i u ” , a l e n i e m o ż e m y n i e s t e t y p o w i e d z i e ć n i c p e w n e g o o j e g o p o d s t a w a c h . Z n i k ­ n i ę c i e n a j s t a r s z e g o r o c z n i k a ( e w e n t u a l n i e r o c z n i k ó w ) o l i w s k i e g o w i ą z a ł o s i ę z w y ­ p a r c i e m g o p r z e z K r o n i k ą o l i w s k ą . b ę d ą c ą a t r a k c y j n i e j s z ą i w s z e c h s t r o n n i e j s z ą f o r m ą d z i e j o p i s a r s k ą . — (J. P.) J a r o s ł a w W e n t a , K r o n i k a P i o t r a z D u s b u r g a a d z i e j e Z a k o n u K r z y ż a c k i e g o z a w a r t e w „K r o n i c e o l i w s k i e j ”, S t u d i a Ź r ó d ł o z n a w c z e , 1980, t. 25, ss. 121— 132 • A u t o r p o s t a w i ł s o b i e z a ce l r o z w i ą z a n i e p r o b l e m u z a l e ż n o ś c i m i ę d z y c z t e r n a s t o w i e c z ­ n y m i ź r ó d ł a m i d o d z i e j ó w P o m o i z a W s c h o d n i e g o i P r u s , a s z c z e g ó l n i e m i e j s c a t z w . E x o r d i u m o r d i n i s C r u c i f e r o r u m ( n i e w i e l k i f r a g m e n t K r o n i k i o l i w s k i e j , d o t y c z ą c y d z i e j ó w Z a k o n u K r z y ż a c k i e g o ) w ś r ó d i n n y c h p o m n i k ó w d z i e j o p i s a r s t w a p o m o r s k i e ­ g o i p r u s k i e g o . P r z e d m i o t e m a n a l i z y s ą — o p r ó c z K r o n i k i o l i w s k i e j — K r o n i k a P i o t r a z D u s b u r g a , K r o n i k a M i k o ł a j a z J e r o s c h i n a , R e l a c j a H e n r y k a z H o h e n l o h e , T r a n s l a c j a ś w . B a r b a r y i E p i t o m e c a n o n i c i S a m b i e n s i s . P o p r z e d s t a w i e n i u s t a n u b a d a ń i w ł a s n y c h d o c i e k a ń J . W e n t a w y k l u c z y ł m o ż l i w o ś ć k o r z y s t a n i a p r z e z a u t o r a K r o n i k i o l i w s k i e j z K r o n i k i J e r o s c h i n a , g d y ż u n i e m o ż l i w i a ł o b y t o w y t ł u m a c z e n i e z w i ą z k u t e j p i e r w s z e j z K r o n i k ą D u s b u r g a i z m u s i ł o b y do p r z y j ę c i a a b s u r d a l n e j t e z y o k o r z y s t a n i u p r z e z a u t o r a K r o n i k i o l i w s k i e j z p i ę c i u w y ż e j w y m i e n i o n y c h ź r ó d e ł . A k c e n t u j ą c , iż K r o n i k a o l i w s k a s t a n o w i n i e r o z d z i e l n ą c a ł o ś ć i ż e o b i e j e j c z ę ś c i s ą w s p ó l n e g o a u t o r s t w a , z a p r o p o n o w a ł d w i e w e r s j e u k ł a d u z a l e ż n o ś c i p o ­ m i ę d z y u m a w i a n y m i p r z e z s i e b i e p r z e k a z a m i i w s k a z a ł , j a k o n a ź r ó d ł o K r o n i k i o l i w s k i e j , n a n i e z a c h o w a n ą , p i s a n ą p o ł a c i n i e r e d a k c j ę K r o n i k i D u s b u r g a , z n a c z n i e r ó ż n i ą c ą s i ę o d z n a n e j n a m r e d a k c j i . N a k o n i e c J . W e n t a z a s y g n a l i z o w a ł s p o r n ą k w e s t i ę o c e n z u r o w a n i a K r o n i k i D u s b u r g a s t w i e r d z a j ą c , ż e p r a w d o p o d o b i e ń s t w o t e g o j e s t d u ż e , . j e d n a k r o z s t r z y ­ g n i ę c i e w t e j s p r a w i e m o ż e n a s t ą p i ć d o p i e r o w t r a k c i e d a l s z y c h b a d a ń . — (J. P . ) A n d r z e j N a d o l s k i , R o z w a ż a n i a o G r u n w a l d z i e , K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y , 1980, n r 2, ss. 447 —^ 5 7 • Z p e w n o ś c i ą n a l e ż y s z u k a ć n o w y c h ź r ó d e ł d o o k r e s u W i e l k i e j W o j n y 1409— 1411, a l e j e d n o c z e ś n i e n i e w o l n o z a p o m i n a ć o d o t y c h c z a s o w y c h o s i ą g ­ n i ę c i a c h b a d a w c z y c h i z n a n y c h j u ż p r z e k a z a c h . P r z y p o m i n a o t y m t a w ł a ś n i e p r ó ­ b a z a s y g n a l i z o w a n i a d o d a t k o w y c h m o ż l i w o ś c i i n t e r p r e t a c j i p r z e b i e g u b i t w y g r u n ­ w a l d z k i e j w o p a r c i u o t a k z n a n e ź r ó d ł o , j a k i m j e s t C r o 7 ii c a C o n / l i c t u s . P r z y j m u ­ j ą c t e n t e k s t z a p o d s t a w ę s w o i c h r o z w a ż a ń A . N a d o l s k i z a s t a n a w i a s i ę n a d : 1 — k w e s t i ą a u t o r s t w a K r o n i k i ; 2 — o p i s e m p o ś c i g u K r z y ż a k ó w z a w o j s k a m i W i t o l ­ d a ; 3 — p r o b l e m e m u s t a w i e n i a i n a z e w n i c t w a c h o r ą g w i r y c e r s k i c h ; 4 — r o l ą

(5)

96

N o t k i b i b l i o g r a f i c z n e p i e c h o t y — z w ł a s z c z a p r z y k o ń c u b i t w y — o r a z l i c z e b n o ś c i ą w o j s k s t r o n w a l c z ą ­ c y c h ; 5 — z n a c z e n i e m l e k k i e j p i e c h o t y w b i t w i e . — (J.P.) H e l e n a C h ł o p o c k a , E d y c j a i r e e d y c j a «S a t y r y » J a n a F a l k e n b e r g a, Z a p i s k i H i s t o ­ r y c z n e , 1980, z. 4, ss. 97— 102 • W 1969 r o k u Z o f i a W ł o d e k o r a z H a r t m u t B o o c k m a n n o d n a l e ź l i , n i e z a l e ż n i e o d s i e b i e , p o s z u k i w a n ą o d d a w n a S a t y r ę J a n a F a l k e n b e r - g a — t e o l o g a d o m i n i k a ń s k i e g o , k t ó r y n a s o b o r z e w K o n s t a n c j i p r z e d s t a w i ł n a p i ­ s a n y p o G r u n w a l d z i e p a s z k w i l - p a m f l e t n a P o l a k ó w i i c h w ł a d c ę . W 1973 r o k u Z. W ł o d e k o p u b l i k o w a ł a t o o s o b l i w e ź r ó d ł o , a w d w a l a t a p ó ź n i e j H . B o o c k m a n n z a m i e ś c i ł j e j a k o d o d a t e k d o s w o j e g o w s z e c h s t r o n n e g o s t u d i u m o a u t o r z e ź r ó d ł a , r o z p a t r u j ą c j e n a s z e r o k i e j p o d s t a w i e s p o ł e c z n e j , k u l t u r a l n e j i p o l i t y c z n e j . H i s t o ­ r y k z a e h o d n i o n i e m i e c k i w y j a ś n i ł j u ż w c z e ś n i e j c i e k a w ą k w e s t i ę , k t o p o s i a d a ł i p r z e c h o w y w a ł c a ł k o w i t y o d p i s S a t y r y , m i m o z n i s z c z e n i a , p o t ę p i o n e g o p r z e z k o ­ l e g i u m k a r d y n a l s k i e w R z y m i e o r a z r e w o k o w a n e g o p r z e z a u t o r a , o r y g i n a ł u ( b y ł o t o r ó w n o z n a c z n e z n i e p i s a n y m n a k a z e m p o d o b n e g o p o t r a k t o w a n i a w s z e l k i c h k o p i i z d y s k r e d y t o w a n e g o p i s m a ) . O s o b ą t ą b y ł s t r o n n i k Z a k o n u K r z y ż a c k i e g o J o h a n n e s U r b a c h ( A u e r b a c h ) i t o z je g o k o l e k c j i p o c h o d z i k o d e k s u z y s k a n y p r z e z k l a s z t o r w E r f u r c i e ( o b e c n i e w B i b l i o t e c e U n i w e r s y t e c k i e j w L i p s k u ) . H . C h ł o p o c k a , p o d d a j ą c s z c z e g ó ł o w e j a n a l i z i e e d y c j ę i r e e d y c j ę S a t y r y a k c e n ­ t u j e w y ż s z o ś ć w y d a n i a o p r a c o w a n e g o n i e c o p ó ź n i e j , a l e z a t o d o k ł a d n i e j , p r z e z H. B o o c k m a n n a . J e g o p u b l i k a c j a , w y k o r z y s t u j ą c a p o s z e r z o n ą p o d s t a w ę w y d a w n i ­ c z ą , w y d o b y w a o s o b l i w o ś c i i c e c h y c h a r a k t e r y s t y c z n e S a t y r y o r a z p o z w a l a l e p i e j z r . o z u m i e ć m o t y w y n a p i s a n i a t e g o u t w o r u p r z e z F a l k e n b e r g a . — ( J. P.) Z e n o n H u b e r t N o w a k , O s p o s o b a c h w e r b o w a n i a i n t e l e k r u a i i s t c h o d o Z a k o n u K r z y ż a c k i e g o w P r u s a c h w p i e r w s z e j p o ł o w i e X V w i e k u , Z a p i s k i H i s t o r y c z n e , 1980, z. 2, ss. 101— 106 • P o k l ę s c e g r u n w a l d z k i e j n a s t ą p i ł w Z a k o n i e K r z y ż a c k i m w P r u s a c h w z r o s t z a p o t r z e b o w a n i a n a i n t e l e k t u a l i s t ó w , k t ó r z y b y l i n i e z b ę d n i d o s p r a w n e g o z a r z ą d z a n i a n i e c o r o z c h w i a n y m p a ń s t w e m o r a z d o r e p r e z e n t o w a n i a j e g o i n t e r e s ó w n a a r e n i e m i ę d z y n a r o d o w e j , s z c z e g ó l n i e w w a l c e d y p l o m a t y c z n e j z p a ń s t w e m p o l s k o - l i t e w s k i m ( s o b ó r w K o n s t a n c j i w l a t a c h 1414— 1418 o r a z p r o c e s p r z e d k r ó l e m w ę g i e r s k i m i r z y m s k i m Z y g m u n t e m L u k s e m b u r s k i m w r o k u 1419/ 1420). O t y m , iż K r z y ż a c y n i e p r z e b i e r a l i w ś r o d k a c h w e r b u j ą c d o s w o i c h s z e r e ­ g ó w l u d z i w y k s z t a ł c o n y c h , p r z e k o n u j e t e n w ł a ś n i e a r t y k u ł . P o d s t a w ą j e g o j e s t , z a m i e s z c z o n y t a k ż e w a n e k s i e , n i e d a t o w a n y , a p o c h o d z ą c y z l a t 1416— 1420, l i s t p r o b o s z c z a p a r a f i i ś w . J a n a w S t a r y m M i e ś c i e T o r u n i u — M i k o ł a j a M e i n k e — d o w i e l k i e g o m i s t r z a , M i c h a ł a K ü c h m e i s t r a . D o t y c z y o n p i ­ s a r z a s t a r o m i e j s k i e g o F r a n c i s z k a S l a w s e r a i s p r a w y j e g o p l a n o w a n e g o w s t ą p i e n i a d o Z a k o n u K r z y ż a c k i e g o . U z g o d n i w s z y r z e c z c a ł ą z w i e l k i m m i s t r z e m p r o b o s z c z r ó ż n y m i s p o s o b a m i p r ó b o w a ł n a k ł o n i ć o w e g o F r a n c i s z k a d o w s t ą p i e n i a d o Z a k o ­ n u . T e n b y ł z a i n t e r e s o w a n y p r o p o z y c j ą i b y ł b y j ą n a j w i d o c z n i e j p r z y j ą ł , g d y b y n i e to , ż e b y ł ż o n a t y . N i e p r z e s z k a d z a ł o t o j e d n a k M e i n k e m u t ł u m a c z y ć F r a n ­ c i s z k o w i , iż p o u z y s k a n i u z g o d y m a ł ż o n k i p o w i n i e n j ą o p u ś c i ć i p r z e j ś ć n a s ł u ż b ę d o K r z y ż a k ó w . P l a n y k s i ę d z a k r z y ż a c k i e g o z o s t a ł y j e d n a k o s t a t e c z n i e p r z e k r e ś l o n e w s k u t e k z d e c y d o w a n e g o s p r z e c i w u ż o n y F r a n c i s z k a w o d n o s z ą c e j s i ę d o n i e j k w e s t i i . — (J. P.) U d o A r n o l d , R e f o r m a t o r s k i e t e n d e n c j e w z a k o n i e k r z y ż a c k i m w P r u s a c h w p i e r w s z e j p o ł o w i e X V w i e k u , Z a p i s k i H i s t o r y c z n e , 1980, z. 4, ss. 7— 19 • P u n k t w y j ś c i a d l a a u t o r a s t a n o w i N a p o m n i e n i e — p i s m o m n i c h a z a k o n u k a r t u z ó w , H e n ­

(6)

r y k a B e r i n g e r a z k l a s z t o r u w K a r t u z a c h b ę d ą c e ż ą d a n i e m r e f o r m i s k i e r o w a n e w 1427 r o k u d o ó w c z e s n e g o w i e l k i e g o m i s t r z a z a k o n u k r z y ż a c k i e g o w P r u s a c h , P a w ł a v o n R u s d o r f a . A l e w i e l k i m i s t r z n i e w y k a z y w a ł ż a d n e g o z a i n t e r e s o w a n i a p o m y s ł a m i r e f o r m w z a k o n a c h w o g ó l e , a w z a k o n i e k r z y ż a c k i m w s z c z e g ó l n o ś c i ( p r ó b a u p o r z ą d k o w a n i a s t o s u n k ó w w p r u s k i e j c z ę ś c i Z a k o n u , w y m u s z o n a n a w i e l ­ k i m m i s t r z u w 1427 r o k u , n i e m i a ł a w i ę k s z e g o z n a c z e n i a d l a t e g o z a g a d n i e n i a ) . P o w a ż n y w p ł y w n a d a l s z e w y d a r z e n i a m i a ł y t a r c i a m i ę d z y w i e l k i m m i s t r z e m a m i s t r z e m n i e m i e c k i m , E b e r h a r d e m von S a u n s h e i m e m . J a k s t w i e r d z a a u t o r , d e ­ c y d u j ą c ą f a z ą s p o r u b y ł o w y c i ą g n i ę c i e w 1437 r o k u n a ś w i a t ł o d z i e n n e s t a t u t ó w w i e l k i e g o m i s t r z a W e r n e r a v o n O r s e l n a z 1329 r o k u . M i s t r z a n i e m i e c k i e g o p o p a r ł a k a p i t u ł a i n f l a n c k a i w 1439 r o k u t r z y g a ł ę z i e Z a k o n u p o d z i e l i ł y s ię . P o n a d t o w r o ­ k u n a s t ę p n y m s t a n y z j e d n o c z y ł y s i ę w Z w i ą z e k P r u s k i , a w 1441 r o k u u m a r ł v o n R u s d o r f . K w e s t i i s t a t u t ó w z 1329 r o k u n i e r o z s t r z y g n ą ł k o l e j n y w i e l k i m i s t r z — K o n r a d v o n E r l i c h s h a u s e n ( z m a r ł w 1449 r o k u ) . P ó ź n i e j , p o o d r o c z e n i u k a p i t u ł y g e n e r a l n e j z 1452 r o k u , p r z y s z ł a w o j n a t r z y n a s t o l e t n i a i s p r a w ę t ę o d ł o ż o n o a d a c t a . K o r z y s t a j ą c z t a k i e g o b i e g u w y d a r z e ń n i e z a j m o w a n o s i ę t e ż r e f o r m a m i z a k o n u . J e d y n y m p r z e j a w e m d ą ż e ń r e f o r m a t o i s k i c h w z a k o n i e k r z y ż a c k i m b y ł y w c z e ­ ś n i e j p o w z i ę t e u s t a l e n i a k a p i t u ł y g e n e r a l n e j z 1442 r o k u , k t ó r y m U . A r n o l d p o ­ ś w i ę c a k o l e j n y f r a g m e n t s w o j e j p r a c y . P o d s u m o w u j ą c c a ł y p r o b l e m a u t o r p o d k r e ś l a , iż a k c j a r e f o r m a t o r s k a w z a k o ­ n i e k r z y ż a c k i m w X V s t u l e c i u b y ł a t r a d y c y j n o - f o r m a l n y m n a w r o t e m d o n a j d a ­ w n i e j s z y c h p r z e p i s ó w z g r o m a d z e n i a , n a t o m i a s t p r ó b ę r e f o r m y r e g u ł y m o ż n a z a u ­ w a ż y ć d o p i e r o n a p o c z ą t k u X V I I w i e k u . K w e s t i a , c z y t e n d e n c j e t a k i e s ą c h a r a ­ k t e r y s t y c z n e d l a z a k o n u k r z y ż a c k i e g o w p ó ź n y m ś r e d n i o w i e c z u , c z y t e ż d o t y c z ą p o z o s t a ł y c h z a k o n ó w r y c e r s k i c h , c z e k a n a w y j a ś n i e n i e . — ( J . P.)

E l ż b i e t a K u l i c k a , Legenda o rzym ski m pochodzeniu Litw inów i jej stosunek do m itu sarmackiego, P r z e g l ą d H i s t o r y c z n y , 1980, t . 71, z. 1, s s . 1— 21 • A r t y k u ł r o z p a t r u j e g e n e z ę i r o z w ó j l i t e r a c k i p r z e k a z u o r z y m s k i m p o c h o d z e n i u L i t w i n ó w , a t a k ż e j e g o s t o s u n e k d o k o n c e p c j i s a r m a c k i e g o p o c h o d z e n i a o b u n a r o d ó w R z e c z y ­ p o s p o l i t e j . W e d ł u g a u t o r k i p r z e k a z m i a ł p o w s t a ć w ś r ó d L i t w i n ó w w l a t a c h 1447— 1470. O d k o ń c a X V I w i e k u l i t e w s k i e p o d a n i e , p o p r z y s t o s o w a n i u g o d o n o w e j w e r s j i s a r m a c k i e g o m i t u , o d p o w i a d a j ą c e j u n i f i k a c y j n e j p o l i t y c e J a g i e l l o n ó w , p e ł ­ n i ł o f u n k c j ę e l i t a r n e j t e o r i i g e n e a l o g i c z n e j n a k o r z y ś ć w i e l k i c h l i t e w s k i c h r o d z i n . O d d r u g i e j p o ł o w y X V I I w i e k u t e o r i a o r z y m s k i m p o c h o d z e n i u p r z o d k ó w n a j ­ b a r d z i e j z n a n y c h r o d ó w s t a ł a s i ę p o p u l a r n a w ś r ó d p o l s k i c h m a g n a t ó w . A t r a k c y j n y m i t s a r m a c k i r o z u m i a n y j a k o i d e o l o g i a , k u l t u r a i o b y c z a j o w o ś ć o k a z a ł s i ę j e d n y m z p o d s t a w o w y c h c z y n n i k ó w i n t e g r u j ą c y c h o b a n a r o d y . — (D. B.)

G e r a r d L a b u d a , Miejsce «Banderia Prutenorum» w twórczości historiograficz-

n e j Jana Długosza, S t u d i a Ż r ó d ł o z n a w c z e , 1980, t , 25, s s. 23— 35 • A r t y k u ł p o w s t a ł — w z w i ą z k u z k s i ą ż k ą S . E k d a h l a z 1976 r o k u w s z e c h s t r o n n i e o m a w i a j ą c ą Ban­ deria. J e g o z a d a n i e m j e s t u d z i e l e n i e o d p o w i e d z i n a d w i e k w e s t i e s p o ś r ó d w d a l ­ s z y m c i ą g u d y s k u s y j n y c h : c h o d z i m i a n o w i c i e o u d z i a ł D ł u g o s z a w p o w s t a n i u i n ­ w e n t a r z a c h o r ą g w i k r z y ż a c k i c h o r a z o r e l a c j ę m i ę d z y k o m e n t a r z a m i h i s t o r y c z ­ n y m i k r o n i k a r z a w Banderia a t e k s t e m z a w a r t y m w Annales. G. L a b u d a , w b r e w d o t y c h c z a s o w y m m n i e m a n i o m , s t w i e r d z i ł b r a k p r z e s ł a n e k p r z e m a w i a j ą c y c h z a t y m , a b y D ł u g o s z m i a ł b y ć a u t o r e m z l e c e n i a , k t ó r e g o w y k o ­ n a w c ą s t a ł s i ę S t a n i s ł a w D u r i n k . Z l e c e n i o d a w c ą b y ł b o w i e m — z a w i e d z ą d w o r u 7 — K o m u n i k a t y . . .

(7)

98

N o tk i b i b l i o g r a f i c z n e k r ó l e w s k i e g o — b i s k u p k r a k o w s k i Z b i g n i e w O l e ś n i c k i i n a d z o r u j ą c a w y k o n a n i e z l e c e n i a k a p i t u ł a . P r a c ą n a d z o r o w a ł j e d e n z w y ż s z y c h k a n o n i k ó w , a l e n a j w i ę k s z e z a i n t e r e s o w a n i e n i ą p r z e j a w i a ł s e k r e t a r z b i s k u p a , J a n D łu g o s z . C o d o d r u g i e g o z a g a d n i e n i a , t o w ł a s n o r ę c z n e o p i s y D ł u g o s z a c h o r ą g w i k r z y ­ ż a c k i c h w B a n d e r i a p o w s t a ł y w l a t a c h 1448— 1454, a w i ę c w c z e ś n i e j n i ż a n a l o g i c z ­ n e ic h o p i s y w A n n a l e s . P r z e k a z u j ą c s w o j ą r e l a c j ę o G r u n w a l d z i e w A n n a l e s k r o ­ n i k a r z k o r z y s t a ł z w ł a s n e g o o p i s u c h o r ą g w i z a m i e s z c z o n e g o w B a n d e r i a , a l e i n a ­ c z e j u p o r z ą d k o w a ł k o l e j n o ś ć o p i s u k i e r u j ą c s i ę k r y t e r i u m h i e r a r c h i i i p r z y n a l e ż ­ n o ś c i t e r y t o r i a l n e j k a ż d e j c h o r ą g w i . U z u p e ł n i e n i a d o k o m e n t a r z a u m i e s z c z o n e g o w B a n d e r i a p r z e d 1455 r o k i e m z o s t a ł y s p o r z ą d z o n e w l a t a c h 1478— 1480 n a p o d ­ s t a w i e i n f o r m a c j i u z y s k a n y c h p r z e z D ł u g o s z a p o d c z a s p o b y t ó w w P r u s a c h w t r a k ­ c i e w o j n y t r z y n a s t o l e t n i e j . — ( J. P.) K a r o l G ó r s k i , L i t e w s k i e p o w i ą z a n i a « B a n d e r i a P r u t e n o r u m » J a n a D ł u g o s z a . N a m a r g i n e s i e k s i ą ż k i S v e n a E k d a h l a , w : D l u g o s s i a n a . S t u d i a h i s t o r y c z n e w p i ę ć - s e t l e c i e ś m i e r c i J a n a D ł u g o s z a , W a r s z a w a 1980, ss. 168— 180 ( Z e s z y t y N a u k o w e U n i w ë r s y t e t u J a g i e l l o ń s k i e g o , z. 561, P r a c e h i s t o r y c z n e , z 65) • D łu g o & z o w e B a n d e ­ r ia P r u t e n o r u m , j a k o ź r ó d ł o s z c z e g ó l n e i s y m b o l i c z n e , n a d a l c i e s z ą s i ę ż y w y m z a i n t e ­ r e s o w a n i e b a d a c z y , d o c z e g o n i e w ą t p l i w i e p r z y c z y n i ł y s i ę z n a c z n i e d w i e o s t a t n i e e d y c j e t e g o d z i e ł a p r z y g o t o w a n e p r z e z K a r o l a G ó r s k i e g o (1958 r o k ) i S v e n a E k d a h l a (1976 r o k ) . P r z y o k a z j i k s i ą ż k i t e g o o s t a t n i e g o p o p r z e d n i w y d a w c a k o ­ d e k s u z a j ą ł s i ę w o m a w i a n y m t u a r t y k u l e k i l k o m a d y s k u s y j n y m i z a g a d n i e n i a m i s z c z e g ó ł o w y m i , a m i a n o w i c i e : 1 — s p r a w ą p r z e k a z a n i a 10 c h o r ą g w i k r z y ż a c k i c h z d o b y t y c h p o d G r u n w a l d e m n a L i t w ę ; 2 — c z a s e m p o w s t a n i a u z u p e ł n i e ń B a n d e - r i ó w p i s a n y c h r ę k ą I I ; 3 — w i a r y g o d n o ś c i ą D ł u g o s z a ; 4 — ś c i s ł o ś c i ą d a n y c h l i c z ­ b o w y c h d o t y c z ą c y c h z b r o j n y c h w p o s z c z e g ó l n y c h c h o r ą g w i a c h ; 5 — g e n e z ą l e g e n d y o b r o d a c h k r z y ż a c k i c h z a w i e s z o n y c h w k a t e d r z e w a w e l s k i e j . K . G ó r s k i s t w i e r d z i ł , iż n a j w i ę k s z ą z a l e t ą p r a c y S. E k d a h l a j e s t p o s t a w i e n i e p r o b l e m u r o l i L i t w y w W i e l k i e j W o j n i e i k o n s e k w e n t n e r o z p a t r y w a n i e g o w ł a ś n i e z l i t e w s k i e g o p u n k t u w i d z e n i a , c o p o z w a l a n a m l e p i e j z r o z u m i e ć p r z e b i e g ó w c z e s ­ n y c h w y d a r z e ń o r a z n i e w ą t p l i w i e o ż y w i a d y s k u s j e n a d o k r e s e m W i e l k i e j W o j ­ n y . — (J. P.). M a r i a n B i s k u p , D z i a ł a l n o ś ć d y p l o m a t y c z n a J a n a D ł u g o s z a w s p r a w a c h p r u s ­ k i c h го l a t a c h 1454— 1466, w : D l u g o s s i a n a . S t u d i a h i s t o r y c z n e w p i ę ć s e t l e c i e ś m i e r c i J a n a D ł u g o s z a , W a r s z a w a 1980, ss. 141— 167. ( Z e s z y t y N a u k o w e U n i w e r s y t e t u J a ­ g i e l l o ń s k i e g o , z 561, P r a c e h i s t o r y c z n e , z. 65) • A u t o r w y o d r ę b n i a t r z y e t a p y d z i a ­ ł a l n o ś c i d y p l o m a t y c z n e j D ł u g o s z a : 1 — d o 1454 r o k u ( p i e r w s z e o z n a k i w ł ą c z a n i a s i ę k a n o n i k a k r a k o w s k i e g o d o w a l k i d y p l o m a t y c z n e j o P r u s y ) ; 2 — l a t a 1457— 1459 ( s z e r s z a d z i a ł a l n o ś ć D ł u g o s z a w a k c j i s p ł a t y z a c i ę ż n y c h k r z y ż a k i c h i p e r t r a k ­ t a c j a c h p o k o j o w y c h ) ; 3 — l a t a 1464— 1466 ( n a j i n t e n s y w n i e j s z e z a a n g a ż o w a n i e d z i e j o p i s a w r o k o w a n i a c h p o k o j o w y c h ; m . i n . w s p ó ł u d z i a ł p r z y o s t a t e c z n e j r e d a k ­ c j i t r a k t a t u t o r u ń s k i e g o ) . O w ł ą c z e n i u D ł u g o s z a d o a k c j i d y p l o m a t y c z n e j w P r u ­ s a c h w o k r e s i e w o j n y t r z y n a s t o l e n i e j z a d e c y d o w a ł a j e g o w i e d z a o p r o b l e m i e p o - m o r s k o - k r z y ż a c k i m , m e n t a l n o ś ć i z a a n g a ż o w a n i e e m o c j o n a l n e ( p r z e k o n a n i e o n i e ­ z b y w a l n o ś c i d a w n y c h p r a w P o l s k i d o z i e m p o m o r s k i c h i k o n i e c z n o ś c i i c h o d z y s ­ k a n i a , a n a s t ę p n i e u t r w a l e n i a j e d n o ś c i t y c h o b s z a r ó w z K o r o n ą P o l s k ą ) o r a z d o ś w i a d c z e n i e i u z d o l n i e n i a w s p r a w a c h a d m i n i s t r a c y j n o - f i n a n s o w y c h . G o d n e p o d ­ k r e ś l e n i a s ą p o s t a w a p a t r i o t y c z n a , w y s i ł e k , s u m i e n n o ś ć i e r u d y c j a h i s t o r y c z n o - p r a - w n a k r o n i k a r z a . J e g o d z i a ł a l n o ś ć d y p l o m a t y c z n a n i e b y ł a w p r a w d z i e p i e r w s z o ­

(8)

p l a n o w a ( u s t ę p o w a ł t a k w y t r a w n y m p r a w n i k o m , j a k J a n D ą b r ó w k a c z y J a k u b z S z a d k a ) , a l e d ł u g o t r w a ł a , ż m u d n a , o f i a r n a , u m i e j ę t n a i e f e k t y w n a ( j a k o d y p l o - m a t a - e k s p e r t s p ę d z i ł p i ę t n a ś c i e m i e s i ę c y n a r e a l i z a c j i r ó ż n o r o d n y c h m i s j i i p o l e c e ń k r ó l e w s k i c h w s p r a w a c h p o m o r s k o - p r u s k i c h ) . D z i ę k i w y s i ł k o m n a r z e c z p o l s k i e j r a c j i s t a n u w l a t a c h 1454— 1466 D ł u g o s z w y d a t n i e w z b o g a c i ł s w ó j w a r s z t a t h i s t o ­ r y c z n y i g r u n t o w n i e j p o z n a ł z a g a d n i e n i a s t o s u n k ó w p o l s k o - k r z y ż a c k i c h . — (J. P.) E d w a r d R o s e n , C z y K o p e r n i k , b y l „ s z c z ę ś l i w y m n o t a r i u s z e m " ? K w a r t a l n i k H i ­ s t o r i i N a u k i i T e c h n i k i , 1980, n r 3, ss. 601— 605 • J e s t t o p r z y c z y n e k d o i n t e r p r e ­ t a c j i ź r ó d e ł d o ż y c i o r y s u M i k o ł a j a K o p e r n i k a , n a p i s a n y w z w i ą z k u z a r t y k u ł a m i J a n a O b ł ą k a (M i k o ł a j a K o p e r n i k a i n w e n t a r z d o k u m e n t ó w w s k a r b c u n a z a m k u io O l s z t y n i e ) S t u d i a W a r m i ń s k i e , 1972, t . 9) o r a z P i o t r a B a ń k o w s k i e g o ( R e w e l a c y j n e o d k r y c i e . M i k o ł a j K o p e r n i k « f e l i x n o t a r i u s », u k o l e b k i d z i e j ó w p o l s k i c h a r c h i w ó w , A r c h e i o n , 1974, t. 59). P r z e d m i o t e m k o n t r o w e r s j i j e s t s p o s ó b r o z u m i e n i a z a p i s u s p o r z ą d z o n e g o p r z y j e d n y m z d o k u m e n t ó w w s p i s a n y m w 1508 r o k u i n w e n t a r z u a r c h i w u m k a p i t u ł y w a r m i ń s k i e j . Z a p i s ó w d o t y c z y k o p i i t r a k t a t u p o k o j o w e g o m i ę d z y P o l s k ą a Z a k o - ' n e m K r z y ż a c k i m z 1411 r o k u , a b r z m i n a s t ę p u j ą c o : „ H a e c c o p i a m i s s a f u i t d o m i n o e p i s c o p o p e r d [ o m i n u m ] N i c [ o l a u m ] C o p p e r n i c f e l i c e m n o t a r i u m d e v o l u n t a t e d o m i n o r u m v i s i t a t o r u m a n n o [ M D ] X I ” . P o d a j ą c p r z y k ł a d p o d o b n e g o s f o r m u ł o w a n i a w i d n i e j ą c e g o w j e d n y m z l i s t ó w K o p e r n i k a o r a z n i e z b y t f o r t u n n e g o j e g o t ł u m a c z e n i a d o k o n a n e g o w 1821 r o k u , E. R o s e n s k o r y g o w a ł p r z e k ł a d z a p i s u z i n w e n t a r z a a i c h i w u m k a p i t u l n e g o i t e n o r w y p r o w a d z o n y c h z e ń w n i o s k ó w : u w a g a p r z y d o k u m e n c i e z 1411 r o k u d o t y c z y ł a n i e K o p e r n i k a — „ s z c z ę ś l i w e g o n o t a r i u s z a ”, a l e K o p e r n i k a i i n n e g o k a n o n i k a w a r m i ń ­ s k i e g o , F e l i k s a R e i c h a —- n o t a r i u s z a p u b l i c z n e g o . D o t y c h c z a s o w e u s t a l e n i a o d n o ­ s z ą c e s i ę d o d z i a ł a l n o ś c i p u b l i c z n e j a s t r o n o m a p o t w i e r d z a j ą w n i o s k i a u t o r a o m a ­ w i a n e g o a r t y k u ł u w z a s y g n a l i z o w a n e j p r z e z n i e g o k w e s t i i . — (J. P.) I r e n a J a n o s z - B i s k u p o w a , Z a i n t e r e s o w a n i a a r c h i w a l n o - h i s t o r y c z n e b i s k u p ó w w a r m i ń s k i c h w p o c z ą t k a c h X V I w . , A c t a U n i v e r s i t a t i s N i c o l a i C o p e r n i c i , H i s t o r i a X V I , 1980, N a u k i h u m a n i s t y c z n o - s p o ł e c z n e , z. 114, ss, 89— 97 • T e n p r z y c z y n e k d o d z i e j ó w s t o s u n k ó w p o l s k o - k r z y ż a c k i c h w l a t a c h 1510— 1515 d o t y c z y i n i c j a t y w y b i s k u p ó w w a r m i ń s k i c h : Ł u k a s z a W a t z e n r o d e i j e g o n a s t ę p c y F a b i a n a L u z j a ń s k i e - g o , a m i a n o w i c i e p o s z u k i w a n i a m a t e r i a ł ó w u d o w a d n i a j ą c y c h p r a w a P o l s k i d o z i e m p r u s k i c h w z w i ą z k u z p r z y g o t o w a n i a m i d o z j a z d ó w p o z n a ń s k i e g o z 1510 r o k u i p o ż o ń s k o - w i e d e ń s k i e g o z 1515 r o k u . B i s k u p W a t z e n r o d e i n t e r e s o w a ł s i ę t ą k w e s t i ą j u ż o d 1500 r o k u , j e d n a k ż e w t y m s a m y m c z a s i e , k i e d y p r a c o w a ł n a r z e c z k r ó l a p o l s k i e g o , c z ł o n e k k a p i t u ł y w a r m i ń s k i e j — F a b i a n L u z j a ń s k i — p r o w a d z i ł k w e ­ r e n d ę ź r ó d ł o w ą w k a n c e l a r i a c h i a r c h i w a c h p o l s k i c h n a z l e c e n i e w ł a d z Z a k o n u . W 1512 r o k u , p o i n g r e s i e n a b i s k u p s t w o w a r m i ń s k i e , o r i e n t a c j a p o l i t y c z n a L u z j a ń s k i e g o u l e g ł a d i a m e t r a l n e j z m i a n i e w s k u t e k z a g r o ż e n i a z e s t r o n y w i e l k i e g o m i s t r z a , k s . A l b r e c h t a H o h e n z o l l e r n a . W n a p i ę t e j s y t u a c j i p o l i t y c z n e j d o s z ł o d o z j a z d u s t a n ó w p r u s k i c h w N o w y m M i e ś c i e L u b a w s k i m w d n i a c h o d 20— 25 s t y c z ­ n i a 1515 r o k u , g d z i e b i s k u p F a b i a n z a p r e z e n t o w a ł o b s z e r n y w y w ó d p r a w P o l s k i d o P r u s . P o g r u n t o w n e j a n a l i z i e t e g o w y s t ą p i e n i a a u t o r k a w n i o s k u j e o t y m , iż L u z j a ń s k i d o b r z e z n a ł s p r a w y a k t u a l n e , z n a c z n i e g o r z e j j e d n a k b y ł o z j e g o o r i e n ­ t a c j ą w p r z e s z ł o ś c i . W o b e c t e g o n a l e ż y w ą t p i ć , a b y k a n c e l a r i a k r ó l e w s k a k o r z y ­ s t a ł a z t y c h m a t e r i a ł ó w , t y m b a r d z i e j ż e d y s p o n o w a ł a w ó w c z a s z e s t a w i e n i e m d o ­ k u m e n t ó w , n a k t ó r y c h o p a r ł s i ę d o k t o r G a r s i a s Q u a d r o s p r z y g o t o w u j ą c t r a k t a t j u r y s t y c z n y o p r a w a c h P o l s k i d o P r u s . — (D. B.)

(9)

100

N o t k i b i b l i o g r a f i c z n o A n d r z e j K l o n d e r , R a c h u n k i c e c h u b r o w a r n i k ó w S t a r e g o M i a s t a E l b l ą g a j a k o ź r ó d ł o d o b a d a ń n a d p r o d u k c j ą p i w a w X V I — X V I I го., K w a r t a l n i k H i s t o r i i K u l ­ t u r y M a t e r i a l n e j , 1980, n r 2, ss. 201— 210 • W b a d a n i a c h n a d p i w o w a r s t w e m w P o l ­ s c e w y k o r z y s t y w a n o d o t ą d p r z e w a ż n i e t y l k o r e j e s t r y p o d a t k o w e ( a k c y z a , c z o p o w e ) o r a z r a c h u n k i m ł y n ó w z b o ż o w y c h . A u t o r , a k c e n t u j ą c w i e l k ą r o l ę p i w a w w y ż y ­ w i e n i u l u d z i w ś r e d n i o w i e c z u i w c z a s a c h n o w o ż y t n y c h , w s k a z a ł n a z n a c z e n i e i n ­ n e g o t y p u ź r ó d e ł , j a k i m i s ą r a c h u n k i c e c h ó w b r o w a r n i k ó w . W W o j e w ó d z k i m A r c h i w u m P a ń s t w o w y m w G d a ń s k u z n a j d u j ą s i ę m . i n . r a c h u n k i c e c h u b r o w a r n i k ó w S t a r e g o M i a s t a E l b l ą g a z l a t 1530— 1700 ( p o d o b n e a k t a z N o w e g o M i a s t a E l b l ą g a s ą s k r o m n i e j s z e ) . A . K l o n d e r p r z e a n a l i z o w a ł p o w y ż s z e m a t e r i a ł y w o d s t ę p a c h p i ę ­ c i o l e t n i c h , a d a n e t e p o r ó w n a ł z r a c h u n k a m i k a m l a r i i i e l b l ą s k i c h m ł y n ó w s ł o ­ d o w y c h . P o o g ó l n y m s c h a r a k t e r y z o w a n i u ź r ó d ł a , p r z e d s t a w i o n o : s t r u k t u r ę c e c h u , r o z ­ m i a r y p r o d u k c j i , o r g a n i z a c j ę i t e c h n i k ę p r o d u k c j i o r a z h a n d e l p i w e m . W a r t o t u ­ t a j w s p o m n i e ć , iz p o d s t a w y s p o ł e c z n o - e k o n o m i c z n e s t a r o e l b l ą s k i c h b r o w a r n i k ó w . z d e c y d o w a n i e p o d c i n a ł n i e l e g a l n y i m p o r t p i w a z P i u s K s i ą ż ę c y c h ( s z c z e g ó l n i e Ś w i ę t a S i e k i e r k a , m n i e j P a s ł ę k i M o r ą g ) , z P r u s K r ó l e w s k i c h ( T o l k m i c k o ) i z N i e ­ m i e c ( L u b e k a , B r u n s z w i k i R o s t o c k ) . — (D. B.) ‘ K i n g a S z e z e p k o w s k a - N a l i w a j e k , Z a s o b y z l o t n i c t w a u s c h y ł k u ś r e d n i o w i e c z a n a P o m o r z u G d a ń s k i m , Z i e m i C h e ł m i ń s k i e j i n a W a r m i i , R o c z n i k G d a ń s k i , 1980, t . 40, z. l , s s . 65— 96 • A r t y k u ł , k t ó r e g o p o d s t a w ę ź r ó d ł o w ą s t a n o w i ą i n w e n t a r z e k o ś c i e l n e i a k t a w i z y t a c y j n e , j e s t p r ó b ą r e k o n s t r u k c j i p i e r w o t n e g o w y p o s a ż e n i a ś w i ą t y ń a r c h i d i a k o n a t u p o m o r s k i e g o i d i e c e z j i w a r m i ń s k i e j w n a c z y n i a l i t u r g i c z n e i o z d o ­ b y o ł t a r z o w e w p ó ź n y m ś r e d n i o w i e c z u . J e s t t o f r a g m e n t r o z p r a w y d o k t o r s k i e j p t. Z ł o t n i c t w o g o t y c k i e n a z i e m i a c h P o l s k i p ó ł n o c n e j p r e z e n t u j ą c y k i l k a d z i e s i ą t z a ­ c h o w a n y c h d z i e ł z ł o t n i c z y c h z e w s p o m n i a n e g o t e r e n u , w y k o n a n y c h — p o z a j e d ­ n y m p r z y p a d k i e m — n a z a m ó w i e n i e K o ś c i o ł a m i ę d z y p i e r w s z ą ć w i e r c i ą X I V a p i e r w s z ą p o ł o w ą X V I w i e k u . P o o p i s a n i u z a s o b ó w k o ś c i o ł ó w g d a ń s k i c h i t o r u ń s k i c h o r a z ś w i ą t y ń i k l a s z ­ t o r ó w a r c h i d i a k o n a t u p o m o r s k i e g o , w y l i c z o n o z a b y t k i z l o t n i c t w a g o t y c k i e g o w d i e c e z j i w a r m i ń s k i e j ( a n a l i z i e p o d d a n o k o ś c i ó ł p a r a f i a l n y w R e s z l u , k l a s z t o r f r a n c i s z k a n ó w w W a r t e m b o r k u c z y l i B a r c z e w i e , k a t e d r ę f r o m b o r s k ą , l i d z b a r s k ą k a p l i c ę z a m k o w ą , b o g a t e k o ś c i o ł y e l b l ą s k i e i 16 i n n y c h ś w i ą t y ń p a r a f i a l n y c h n a o b s z a r z e d i e c e z j i ) . A u t o r k a s t w i e r d z i ł a , i ż w l a t a c h 1550— 1650 w w y p o s a ż e n i u o m a w i a n y c h s k a r b c ó w k o ś c i e l n y c h n i e b y ł o w i ę k s z y c h z m i a n , n a t o m i a s t z n a c z n i e u c i e r p i a ł y s r e b r a k o ś c i e l n e , k t ó r y c h s t a n z a c h o w a n i a w a h a s i ę o d 1 d o 2 5 % ( p r z y ­ c z y n y : z n i s z c z e n i a , r a b u n k i , k o n t r y b u c j e , s p r z e d a ż i p r z e t a p i a n i e ) . — (J. P.) Z o f i a W a r d ę s k a , N a t i o p a c h n i e z n a n e g o l i s t u M i k o ł a j a K o p e r n i k a i i n n y c h ź r ó d e ł d o j e g o b i o g r a f i i , K w a r t a l n i k H i s t o r i i N a u k i i T e c h n i k i , 1980, n r 3, ss. 607— 618 • J a k d o t y c h c z a s , b r a k g r u n t o w n e j b i o g r a f i i K o p e r n i k a , d l a t e g o t e ż d l a p e ł n o ś c i o b r a z u i s t n i e j ą c e j p o d s t a w y ź r ó d ł o w e j g o d n e o d n o t o w a n i a s ą w s z e l k i e n i e z n a n e d o t ą d m a t e r i a ł y . W p r o w a d z o n y c h p r z e z a u t o r k ę p o s z u k i w a n i a c h w s k a ­ z ó w k ą b y ł a k o r e s p o n d e n c j a z w i ą z a n a z p o d r ó ż ą T a d e u s z a C z a c k i e g o i M a r c i n a M o l s k i e g o d o P r u s W s c h o d n i c h ( O l s z t y n , F r o m b o r k , K r ó l e w i e c ) , o d b y t ą w s i e r p n i u 1802 r o k u ( p o d p r o t e k t o r a t e m k r ó l a p r u s k i e g o — F r y d e r y k a W i l h e l m a I I I , p r z y p o ­ p a r c i u W a r s z a w s k i e g o T o w a r z y s t w a P r z y j a c i ó ł N a u k i z a i n t e r e s o w a n i u J a n a Ś n i a ­ d e c k i e g o ) w c e l u z e b r a n i a m a t e r i a ł ó w d o t y c z ą c y c h o s o b y a s t r o n o m a . P o p r z e d s t a ­ w i e n i u n i e w i e l k i c h u z u p e ł n i e ń i p o p r a w e k d o l o s ó w k i l k u n a s t u a u t o g r a f ó w K o ­

(10)

p e r n i k a u k a z a n y c h p r z e z J e r z e g o D r e w n o w s k i e g o ( M i k o ł a j K o p e r n i k w ś w i e t l e s w e j k o r e s p o n d e n c j i , W r o c ł a w 1978), a u t o r k a p o d a j e i n f o r m a c j ą o n i e z n a n y m d o t ą d l i ś c i e d o A c h a c e g o C z e r n y , w o j e w o d y m a l b o r s k i e g o , n a p i s a n y m p r z e z K o p e r n i k a 18 V I I 1534 r o k u w K r a k o w i e l u b w e F r o m b o r k u , o r a z o r a c h u n k a c h k a p i t u ł y w a r ­ m i ń s k i e j z o k r e s u p o b y t u M i k o ł a j a i A n d r z e j a K o p e r n i k ó w w I t a l i i . S u g e r u j e , iż w s p o m n i a n e g o l i s t u n a l e ż y s z u k a ć w s p u ś c i ź n i e n a u k o w e j J a n a Ś n i a d e c k i e g o w K i j o w i e , n a t o m i a s t i n n y c h m a t e r i a ł ó w , k t ó r e z d o b y l i C z a c k i i M o l s k i — m . i n . w K ó r n i k u i W a r s z a w i e . — (J. P.) R o m a n M a r c h w i ń s k i , K r o m e r a G r ó d e c k i . P o d s t a w y k a r t o g r a f i c z n e K r o m e r o w - s k i e j «P o l o n i i », A c t a U n i v e r s i t a t i s N i c o l a i C o p e r n i c i , H i s t o r i a X V I , 1980, N a u k i h u m a n i s t y c z n o - s p o l e c z n e , z. 114, ss. 133— 149 • T o p r ó b a n o w e g o s p o j r z e n i a n a p i e r w s z ą z a c h o w a n ą g e n e r a l n ą m a p ą P o l s k i , j a k ą j e s t k a r t a W a c ł a w a G r ó d e c k i e g o , o p u b l i k o w a n a p o r a z p i e r w s z y o k o ł o 1562 r o k u w b a z y l e j s k i e j o f i c y n i e J a n a O p o - r y n a . P o n i e w a ż a u t o r P o l o n i i o d c h w i l i p o d j ę c i a i n i c j a t y w y n a p i s a n i a t e g o d z i e ł a w i d z i a ł w n i m r ó w n i e ż m a p ę P o l s k i W . G r ó d e c k i e g o , R . M a r c h w i ń s k i s k o n f r o n ­ t o w a ł t r e ś ć o m a w i a n e j m a p y z i n f o r m a c j a m i k a r t o g r a f i c z n y m i z n a j d u j ą c y m i s i ę w p r a c y M a r c i n a K r o m e r a . P o z w o l i ł o t o n a w z b o g a c e n i e n a s z e j w i e d z y o m a p i e G r ó d e c k i e g o o r a z n a w ł a ś c i w ą o c e n ę u m i e j ę t n o ś c i K r o m e r a w p o s ł u g i w a n i u s ię m a p ą . P o p r e z e n t a c j i ź r ó d e ł w i e d z y k a r t o g r a f i c z n e j K r o m e r a a u t o r a r t y k u ł u s t w i e r ­ d z i ł, iż b i s k u p w a r m i ń s k i d o c e n i a ł z n a c z e n i e m a p y j a k o p o m o c y i ź r ó d ł a w w a r ­ s z t a c i e h i s t o r y c z n y m . P o r ó w n a n i e K r o m e r a z M a c i e j e m z M i e c h o w a , k t ó r y j a k o p i e r w s z y z k r o n i k a r z y p o l s k i c h u m i e ś c i ł i n f o r m a c j e p o c h o d z ą c e z m a p y , w y p a d a n a k o r z y ś ć t w ó r c y P o l o n i i . W y n i k a t o z f a k t u , ż e K r o m e r d y s p o n o w a ł b e z p o ś r e d ­ n i o l u b p o ś r e d n i o ( p o p r z e z k a r t ę G r ó d e c k i e g o ) m a p a m i W a p o w s k i e g o — n a j c e n ­ n i e j s z y m i m a p a m i z i e m p o l s k i c h n a n a s t ę p n e s t u l e c i a . — (D. B.) A n d r z e j K l o n d e r , S i a n y P r u s K r ó l e w s k i c h w o b e c p o l i t y k i c e l n e j S t e f a n a B a ­ to r e g o (Î5 78 — 1586), Z a p i s k i H i s t o r y c z n e . 1980, t. 45, z. 1, ss. 7— 19 • A u t o r o m a w i a p i e r w s z y e t a p w a l k i s t a n ó w P r u s K r ó l e w s k i c h z k r ó l e m o z n i e s i e n i e p o b o r u w o d ­ n e g o w B i a ł e j G ó r z e i j e j f i l i a c h . S t e f a n B a t o r y d l a u z y s k a n i a n o w y c h f i n a n s ó w n a p r o w a d z e n i e w o j n y z M o s k w ą z a o s t r z y ł p o l i t y k ę f i n a n s o w ą w s t o s u n k u d o c a ł e j R z e c z y p o s p o l i t e j . C i ę ż a r p o d a t k u w P r u s a c h K r ó l e w s k i c h z ł o ż o n y b y ł g ł ó w n i e n a m i e s z c z a n i s t a r o s t ó w . S z l a c h t a , m i m o f o r m a l n e g o z w o l n i e n i o j e j t o w a r ó w o d c ł a , o d c z u w a ł a s k u t k i t y c h o b c i ą ż e ń k o r z y s t a j ą c z h a n d l o w e g o p o ś r e d n i c t w a m i e s z ­ c z a n . W j e j i n t e r e s y g o d z i ł a t e ż o p ł a t a o d t o w a r ó w l e ś n y c h . S t a n y P r u s K r ó l e w s k i c h p r z e z c a ł y o k r e s i s t n i e n i a c ł a w B i a ł e j G ó r z e z m i e ­ r z a ł y d o j e g o l i k w i d a c j i . P o d w a ż a n o p r a w o m o c n o ś ć p o c z y n a ń k r ó l e w s k i c h u r z ę d ­ n ik ó w ’ o r a z z a r z u c a n o i m p r z e k r a c z a n i e u p r a w n i e ń , a n a w e t i n s t r u k c j i k r ó l a . S z c z e g ó l n ą a k t y w n o ś ć w ś r ó d u c h y l a j ą c y c h s i ę w y k a z a ł G d a ń s k . W l a t a c h 1582— 1583 p o d s k a r b i J a n D u l s k i k i l k a k r o t n i e p i s a ł d o R a d y M i a s t a , a b y g d a ń s z c z a n i e n i e p r z e s z k a d z a l i , le c z p o m a g a l i w z e b r a n i u o k r e ś l o n e g o u n i w e r s a ł e m p o b o r u . Z d a ­ r z a ł y s i ę w y p a d k i o s t r z e l i w a n i a n i e k t ó r y c h ło d z i. D o 1584 r o k u s y s t e m k o m ó r c e l n y c h z o s t a ł j e s z c z e b a r d z i e j r o z b u d o w a n y . S y ­ t u a c j a u l e g ł a z m i a n i e , g d y B a t o r y p o p a d ł w k o n f l i k t z w i ę k s z ą c z ę ś c i ą s z l a c h t y i n a s e j m i e 1585 r o k u , p o z a n i e w i e l k ą a k c y z ą d l a P r u s , n i e u c h w a l o n o p o d a t k ó w . W m a r c u 1585 r o k u p o b ó r w o d n y w P r u s a c h z o s t a ł z n i e s i o n y . D r u g i e t a p w^alki o c ło w P r u s a c h K r ó l e w s k i c h o t w o r z y ł y u c h w a ł y s e j m u k o r o n a c y j n e g o w 1588 r o k u . — (D. B.)

(11)

102

N o t k i b i b l i o g r a f i c z n e A n d r z e j G r o t h , P i l a w s k i e k s i ę g i c e l n e z l a t 163S— 1712, Z a p i s k i H i s t o r y c z n e , 1980, t. 45,

z.

1, ss. 133— 141 • W S t a a t l i c h e s A r c h i v l a g e r w G e t y n d z e z a c h o w a ł o s i ę 69 p i ł a w s k i c h k s i ą g c e l n y c h z l a t 1638— 1712. A u t o r o m a w i a z a k r e s i c h t r e ś c i o r a z p r z y d a t n o ś ć d l a b a d a ń s t a t y s t y c z n y c h . K s i ę g i p i ł a w s k i e z a w i e r a j ą s z e r s z e i n f o r m a c j e n i ż g d a ń s k i e k s i ę g i c ł a p a l o ­ w e g o ( n p . z a p i s y w a n o w n i c h p o r t w y j ś c i o w y i p o r t p r z e z n a c z e n i a p o s t r o n i e e k s p o r t u i i m p o r t u ) . N a t e j p o d s t a w i e a u t o r d o c h o d z i d o i n t e r e s u j ą c e g o s t w i e r d z e ­ n i a , n a d k t ó r y m b e z s k u t e c z n i e d y s k u t o w a l i h i s t o r y c y r ó ż n y c h k r a j ó w , a m i a n o w i c i e , ż e m i e j s c e z a m i e s z k a n i a s z y p r a j e s t z g o d n e z m i e j s c e m p r z e z n a c z e n i a t y l k o w 25,3°/o. C i ą g ł o ś ć c h r o n o l o g i c z n a p i ł a w s k i c h k s i ą g c e l n y c h d a j e m o ż n o ś ć d o k o n a n i a s z c z e g ó ł o w e j o c e n y w i e l k o ś c i i d y n a m i k i o b r o t ó w p o s z c z e g ó l n y m i g r u p a m i t o w a ­ r ó w w r ó ż n y c h o k r e s a c h h i s t o r y c z n y c h . A u t o r w y m i e n i a z a g a d n i e n i a m o ż l i w e d o s t a t y s t y c z n e g o o p r a c o w a n i a d l a p o s z c z e g ó l n y c h p o r t ó w Z a l e w u W i ś l a n e g o j e ś l i i d z i e o o b r o t y t o w a r o w e ( g l o b a l n y r o c z n y p r z y w ó z i w y w ó z w a l f a b e t y c z n y m u k ł a d z i e t o w a r ó w , r o c z n y p r z y w ó z i w y w ó z w e d ł u g k r a j ó w i p o r t ó w , p r z y w ó z i w y w ó z w e d ł u g k r a j ó w w s k a l i m i e s i ę c y i k r a j u ) o r a z w k w e s t i i r u c h u s t a t k ó w ( s t a t k i n a w e j ś c i u l u b w y j ś c i u w e d ł u g p o r t ó w w e j ś c i o w y c h i p o r t ó w p r z e z n a c z e ­ n i a w l i c z b a c h r o c z n y c h , m i e s i ę c z n y r u c h s t a t k ó w n a w e j ś c i u l u b w y j ś c i u w e d ł u g k i e r u n k ó w ) . — (D. B.) S t a n i s ł a w S a l m o n o w i c z , F i z y k a w g i m n a z j a c h a k a d e m i c k i c h P r u s K r ó l e w s k i c h , K w a r t a l n i k H i s t o r i i N a u k i i T e c h n i k i , 1980, n r 3, ss. 513— 521 • G i m n a z j a a k a d e ­ m i c k i e w P r u s a c h K r ó l e w s k i c h , a w i ę c ś r e d n i e s z k o ł y h u m a n i s t y c z n e w E l b l ą g u ( p o w s t a n i e — 1535 r o k ) , G d a ń s k u (1558) i T o r u n i u (1568), n a p r z e ł o m i e X V I i X V I I s t u l e c i a o s i ą g n ę ł y s t a t u s s z k ó ł p ó l w y ż s z y c h . D z i e j e n a u c z a n i a f i z y k i o r a z r o z w ó j b a d a ń n a u k o w y c h z t e g o z a k r e s u w t y c h t r z e c h z n a n y c h p r o t e s t a n c k i c h p l a c ó w k a c h o ś w i a t o w y c h s ą p r z e d m i o t e m o m a w i a n e g o o p r a c o w a n i a . A u t o r , k o n ­ c e n t r u j ą c s i ę g ł ó w n i e n a w i e k u X V I I I , p r e z e n t u j e s y l w e t k i p r o f e s o r ó w f i z y k i w p o s z c z e g ó l n y c h g i m n a z j a c h i o m a w i a s t o s o w a n e t a m p o d r ę c z n i k i . O d p o ł o w y X V I I w i e k u g i m n a z j a a k a d e m i c k i e P r u s K r ó l e w s k i c h p r z o d o w a ł y n a z i e m i a c h p o l s k i c h w p r z y s w a j a n i u n o w y c h k o n c e p c j i f i z y k i i n a j w c z e ś n i e j w ł ą c z a ł y j e d o d y d a k t y k i . P o p o c z ą t k o w y m p a t r z e n i u n a f i z y k ę p r z e z p r y z m a t a r y s t o t e l e s o w s k i e j f i l o z o f i i p r z y r o d y , o d s z e ś ć d z i e s i ą t y c h l a t X V I I w i e k u m o ż n a m ó w i ć o p o c z ą t k a c h z a i n t e r e s o w a n i a f i z y k ą w d z i s i e j s z y m r o z u m i e n i u t e j d y s c y ­ p l i n y . W p ł y n ą ł n a t o r o z w ó j b a d a ń a s t r o n o m i c z n y c h w G d a ń s k u i T o r u n i u n a p r z e ł o m i e X V I I / X V I I I w i e k u , j a k t e ż i w a l k a o p e ł n e u z n a n i e s y s t e m u h e l i o c e n - t r y c z n e g o K o p e r n i k a . P o n a d t o w i e l k i e z n a c z e n i e m i a ł o r o z p o w s z e c h n i a n i e s i ę p o ­ g l ą d ó w K a r t e z j u s z a i B a c o n a , z a ś w p r o c e s i e n a u c z a n i a — p o d r ę c z n i k ó w C h r i s t i a ­ n a W o l f f a . W l a t a c h 1710— 1730 w r e c e p c j i n o w y c h k o n c e p c j i f i z y k i p r z o d o w a ł a w c a ł e j P o l s c e s z k o ł a t o r u ń s k a , n a t o m i a s t o k o ł o 1740 r o k u c e n t r u m n o w o c z e s n y c h b a d a ń f i z y c z n y c h s t a ł s i ę G d a ń s k . C h o c i a ż o s i ą g n i ę c i a p o p u l a r y z a t o r s k o - d y d a k t y c z n e p r o ­ f e s o r ó w g i m n a z j ó w a k a d e m i c k i c h P r u s K r ó l e w s k i c h b y ł y n a p r a w d ę z n a c z n e , t o j e d n a k ś r o d o w i s k o t o n i e p o s i a d a ł o — w p r z e c i w i e ń s t w i e d o a s t r o n o m ó w i m a t e ­ m a t y k ó w — p o w a ż n i e j s z e g o s a m o d z i e l n e g o d o r o b k u n a u k o w e g o ( p o z a g d a ń s k i m k r ę g i e m u c z o n y c h n i e z w i ą z a n y c h z g i m n a z j u m , l a t a c z t e r d z i e s t e — s z e ś ć d z i e ­ s i ą t e X V I I I w i e k u ) . — ( S . Ä ) . W a c ł a w O d y n i e c , M e c e n a t J a n a I I I S o b i e s k i e g o w P r u s a c h K r ó l e w s k i c h , Ś l ą s k i K w a r t a l n i k H i s t o r y c z n y S o b ó t k a , 1980, n r 2, ss. 297— 302 • A u t o r p o d k r e ś l a p o ­

Cytaty

Powiązane dokumenty

nych Uniwersytetu w Białymstoku, sekretarz naukowy działającego na tym uniwersytecie Centrum Badań Struktur Demografi cznych i Gospo- darczych Przednowoczesnej

W trzeciej autorka zajmuje się blurbami, krótkimi formami tekstowymi umieszczanymi w różnych miejscach okładki oraz obrazami autora pojawiającymi się na czwartej stronie okładki

Wydaw. Utworzona tuż po II wojnie światowej Biblioteka Uniwersytetu Łódzkie- go dysponuje znaczącą kolekcją starych druków, pochodzą z prywatnych książnic rodów szlacheckich

Agnieszka Chamera-Nowak Katedra Książki i Historii Mediów Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytet Warszawski, Warszawa, Polska ORCID 0000-0001-6445-2143..

Wyodr ˛ebnianie dialogów Obserwable Entropia Symulacje.. Wprowadzenie do

Opuszczony został duży fragment odnoszący się do „złych mnichów” i ich przełożonych (w Rozmowie w. 6 Utwór cytowany według wyd.: Rozmowa Mistrza Polikarpa ze

In the next reaction step (labelled as reaction 1), the unreacted acyl chloride group of malonyl chloride, which is now attached to the surface of the substrate, acts as the active

Radosław Poniat, dr, adiunkt w Instytucie Historii i Nauk Politycz- nych Uniwersytetu w Białymstoku i pracownik działającego na tym uniwersytecie Centrum Badań Struktur