Marek Rubnikowicz,Małgorzata
Markiewicz
Głazica, gm. Szemud, woj. gdańskie.
Stanowisko 1
Informator Archeologiczny : badania 20, 217-218
217 -G IEC Z BQ , g m .Ig le r z w > j. łó d z k i· â t S A W l i k o 0 p a t r z pd£n« i r v d Q lo w i« c K G L IW IC E Wo j T k a t o w ic k i« Brama R a c ib o r s k a p a t r z póśtie średniowiecze G L A lIC A , gm.Szemud w o j* g d a ifa k ie S t a n o w i s k o 1 U n iw e r s y te t M ik o ła ja K o p e rn ik a P ra c o w n ia D z ie jó w S z k ła I n s t y t u t A r c h e o lo g ii 1 E t n o g r a f i i w T o ru n iu
B a d a n ia p ro w a d z ił mgr Marek ftubnlkow icz / a u to r sprawozda n ia / p rz y w s p ó łu d z ia le mgr M a łg o rz a ty M a r k ie w ic z . F in a n so w a ł IA 1 E U n iw e r s y te tu M .K o p e rn ik a w T o ru n iu o ra z w kz
w G dańsku. P ie r w s z y sezon b adać* Pó ź n o śre d n io w ie cz n e h u ta s z k ła /XV w ./
Prowadzone od 1982 r . b a d a n ia te re n o w e m ające na c e lu ro z p o z n an ie śre d n io w ie c z n e g o 1 now ożytnego h u t n ic t w a s z k ła na Pomorzu d o p ro w a d z iły do z lo k a liz o w a n ia z n a cz n e j i l o ś c i hut s z k ł a . S ta n o w is k a m i o n a jw ię k s z y c h w a lo ra c h poznawczych s ą o b ie k t y p ó ź n o ś re d n io w ie cz n e . Z n i koma i l o ś ć m a t e r ia łó w z ab ytk o w ych w y s tę p u ją c y c h na p o w ie rz c h n i g r u n t u , c z ę s t o z a le g a ją c y c h v t e r e n i e o u t r u d n io n e j ■ c z y t e ln o ś c i■ p o d ło ż a pow oduje, * « s ta n o w is k a t e są stosunkowo n i e l i c z n e , Is t o t n y m elem entem b ad a ć p oszu kiw aw czych są in fo r m a c je p is a n e , p o t w ie r d z a ją c e d z ia ła ln o ś ć h u t s z k ła w o b r ą b ie badanych m ie js c o w o ś c i*
S ta n o w is k ie m z lo k a liz o w a n ym p r z y pomocy in f o r m a c ji p is a n y c h pochodzących t 1438 r . są p o z o s t a ło ś c i po h u c ie s z k ła w G ła z l c y , O b ie k t te n p ołożony j e s t w o d l e g ło ś c i o k o ło 2300 n na p ó łn o cn y zachód od Szem uda, w p o ło w ie w y so k o ś ci znacznego w y n ie s ie n ia morenowego, b ez p o ś red n i o p rz y k ra w ę d z i g łę b o k ie g o parowu. Parów t e n , o b e c n ie w z n a cz n e j c z ę ś c i zasyp any w wyniku p rz e m y sło w e j e k s p l o a t a c j i ż w iru b y ł je d n o c z e ś n ie g r a n ic ą o d d z ie la j ą c ą n i e w i e l k ą p ła s z c z y z n ą , na k t ó r e j s tw ie r d z o n o r e l i k t y h u ty s z k ła *
Wykopy z lo k a liz o w a n e z o s t a ły w n ie w ie lk im z a g łę b ie n iu , w p o łu d n io w e j c z ę ś c i garbu t e r e nowego. P o k r y c ie c a ł e j p o w ie r z c h n i upraw ą łąk o w ą u n ie m o ż liw iło o k r e ś l e n i e z a się g u w o p a rc iu o m a t e r i a ł y zab ytkow e w y s tę p u ją c a na p o w ie r z c h n i g r u n t u . Poprowadzono zatem s i e ć rowów o sz e r o k o ś c i 1 w , ro z m ie s z c z o n yc h na c a ł e j p o w ie r z c h n i, na k t ó r e j s tw ie rd z o n o z a le g a n ie różnych p o z o s t a ło ś c i z w iąz an ych z d z i a ł a l n o ś c i ą h u ty s z k ł a . Na p o d s ta w ie w y s tę p u ją c y c h zaburzeri struk t u r y w arstw o w ej z lo k a liz o w a n o z a s ię g s ta n o w is k a . W m ie js c u n a jw ię k s z e j i l o ś c i w trą tó w a n t r o p o g e n ic z n y ch w w a rstw ę n a t u r a ln ą p o sz e rz a n o w ykop y, o d s ł a n i a j ą c tym samym c a ł ą p o w ie rz c h n ie h u t y . Ha p rz e b a d a n e j t ą metodą p o w ie r z c h n i 222,5 n 2 o d k r y t o l ic z n e p o z o s t a ło ś c i po h u c ie
O b ie k ta m i o n a jw ię k s z y c h w a lo r a c h poznawczych b y ł y p o z o s t a ło ś c i p le có w s z k la r s k ic h o ra z fra g m e n ty Ś c ia n budynku p ro d u k c y jn e g o . O b ie k ty t e , z a le g a ją c e pod c ie n k ą w a rstw ą humusu, b y ły w znacznym * t o p o lo z n is z c z o n e 1 w żadnym z n ic h n i e s tw ie rd z o n o p o z o s t a ło ś c i po e lem e n tach k o n s t r u k c y jn y c h .
O biektem c e n tr a ln y m j e s t p ie c o w ls k o / o b ie k t n r 1/ zachowane w p od ło żu w p o s t a c i owalu o w ym iarach 3 ,0 x 5 ,0 m, posadow ione na o s i В -V* Elejnentem w y ró ż n ia ją c y m te n - o b ie k t od o t o c z e n ia j e s t je g o in t e n s y w n ie pom aroóczcwe z a b a r w ie n ie w y n ik a ją c e z d łu g o tr w a łe g o o d d z ia ły w a n ia w y s o k ic h te m p e ra tu r na p o d ło ż e d z i a ł a j ą c e g o p ie c a . Ja k o że n o - c a łe j p o w ie rz c h n i s ta n o w i sk a s tw ie rd z o n o w y stę p o w an ie jed n o ro d n eg o p o d ło ż a g l i n i a s t e g o , p o z o s t a ło ś c i po p ie c u zachowa ł y s l g w fo r m ie sp ie c z o n e g o ‘ k l e p i s k a * g lin ia n e g o o m ią ż s z o ś c i d och o d z ącej do 1 m e tra . W s t r o p i e p ie c o w ia k a n a t r a f i o n o na stosunkow o n i e l i c z n e m a t e r i a ł y zab ytkow e w p o s t a c i k i l k u d z i e s i ę c i u fragm entów wyrobów s z k la n y c h ró ż n y c h k a t e g o r i i / n a c z y n ie , s z k ła okien ne/· M o d le g ło ś c i od 0 ,4 do i m od ś c ia n S , W, N o b ie k t u n r 1, ju ż я * p o z io m ie I I w a ratw y m ech an icz n ej / 0 ,2 - 0 , 3 m/ s z k ł a .
21 β
-odnotowano r e g u la r n e p r z y c ie m n ie n ie o s z e r o k o ś c i o k o ło 0 ,4 m, o « y p t ł i i i t k u s k ła d a ją c y m s i ę z g l i n i a s t e j p r ó c h n ic y p rz e m ie s z a n e j z lic z n y m i k a m ie n ia m i, c z ę ś c io w o o re g u la rn y m u k ła d z ie * Po o d s ło n ię c iu c a ł o ś c i p r z y c ie m n ie n ia o k a z a ło s i e , i e a a t o p o z o s t a ło ś c i ś c ia n budynku p r o d u k c y j nego h u t y , w którym z n a jd o w a ł s i c g łó w n y p ie c p ro d u k c y jn y * ś c ia n y w z n la a lo o a b y ł y na p la n i e z b liżo n ym do o w alu * N c z ę ś c i tf, w m ie js c u n a jw ię k s z e g o p rz e w ę ż e n ia budynku g ru b o ś ć ś c ia n y wzra s t a do o k o ło 1,5 m. Na p o d s ta w ie u k ła d u n a w a r s tw ie ń p rz y p u s z c z a ć możemy, i e w m ie js c u tym kon s t r u k c j a budynku z o s t a ła dodatkowo wzm ocniona nurem przyporowym- In t a r a z u ją c y m j e s t , j a k a l e w y d a je , f a k t p rz e rw a n ia c i ą g ł o ś c i Ś c ia n y n a o d c in k u o k o ło 1 m /w c z ę ś c i EW/· P rz e rw a t a j e s t o p tym aln ą s z e r o k o ś c ią o d p o w ia d a ją c ą wymiarom o tw o ru d rzw io w e g o , k t ó r y z n a jd o w a ł a l e zapewne w t e j sam ej c z ę ś c i budynku* Ciekawym ro z w iąz an ie m k o n s tru k c y jn y m budynku j e s t je g o c z ę ś ć wschod n i a . w p o ło w ie d łu g o ś c i d ru g ie g o z p ie c ó w / z n a jd u ją c e g o s i e na p r z e d łu ż e n iu o s i p ie c a g łó w n e go \ Ś c ia n y budynku z a ła m u ją s i ę i k o ńcz ą w o d l e g ło ś c i 0 ,3 - 0 ,5 ж od ś c ia n y p ie c a , λ zatem b u dynek o s ł a n i a ł j e d y n ie p ie c g łów ny - s łu ż ą c y do wytopu masy s z k la n e j 1 p r o d u k c ji wyrobów , a tz w . p ie c dodatkowy z n a jd o w a ł s i ę c z ę ś c io w o poza p o w ie r z c h n ią o s ł o n i ę t ą ś c ia n a m i, c h o c ia ż za pewne p r z y k r y t y b y ł dachem. Pewną wskazówką s u g e r u ją c ą z a d a s z e n ie c a ł o ś c i h u ty s ą zachowane dw ie-jam y p osłupow e z n a jd u ją c e s i ę na p r z e d łu ż e n iu ś c ia n budynku- Poza o b ie k ta m i o je d n o z n a c z n i e te ch n o lo g icz n y m p rz e z n a c z e n iu o d k r y to ta k ż e k i l k a o b ie k tó w , k t ó r e są n ie r o z e r w a ln ie z w ią zane г d z i a ł a l n o ś c i ą p ro d u k c y jn ą h u ty * w b ezpośrednim s ą s ie d z t w ie Ś c ia n y S budynku z n a jd u je s i ę je n a / b y ć może odpadowa/ o w ym iarach 1,5 z 1 ,3 в 1 g łę b o k o ś c i d o c h o d z ą c e j do 1,2 m. J e s t ona w c a ł o ś c i w y p e łn io n a dużym i s p ie k a m i s z k la r s k im i o r a z kam iennym i e lem e n tam i k o n s t r u k c y j nym i. W o d l e g ło ś c i 1 ,S m od N ś c ia n y budynku z n a jd o w a ły s i ę dwa duże p a le n is k a o Ś r e d n ic y d o ch o d z ą c e j do 1 n , N ie można w y k lu c z y ć , że s ą t o p a la n la k a b e z p o ś re d n io p o w iązan e t procesem te ch n o lo g icz n y m h u t y . Otrzym yw any t u p o p ió ł drzew ny mógł b y ć dodawany do z e staw u s z k la r s k ie g o ja k o je d e n z podstaw ow ych s k ła d n ik ó w s z k ło tw ó r c z y c h * '
Po d cz as b adań w yd ob yto ta k ż e k i l k a d z i e s i ą t fragm entów wyrobów s z k la n y c h , z lo k a liz o w a nych w p r z e w a ż a ją c e j c z ę ś c i w b ez p ośred n im s ą s ie d z t w ie pleców - N a j c z ę ś c i e j w y s tę p u ją c y m i wy ro bam i b y ł y ró ż n o ro d n e n a c z y n ia s z k la n e * Poza tym w k i l k u p rzyp ad k ach n a t r a f i o n o na n i e w i e l k i e fra g m e n ty szyb gom ółkowych.
Przeprow adzona a n a l iz a p o z w o liła na jed n o z n a cz n e s t w ie r d z e n ie o k r e s u , w k tó ry m prow a dzona b y ła d z i a ł a l n o ś ć p r o d u k c y jn a . W ydobyte n a c z y n ia o r a z g o m ó łk i b y ł y typow ym i form am i d la XV w. D ato w an ie t o p o p a rte j e s t dodatkowo ź ró d ła m i p is a n y m i, w k t ó r y c h w 1438 r * wspomina s i ę o d z i a ł a j ą c e j w G łs z i c y h u c ie s z k ł a .
M a t e r i a ł y zab ytkow e 1 d o k u m e n tacja z n a jd u ją s i ę w P r a c o w n i D z ie jó w S z k ła I n s t y t u t u A r c h e o lo g ii i E t n o g r a f i i D n iw e r s y te tu M i k o ł a ja K o p e r n ik a w T o r u n iu . B a d a n ia zakończono, GNIEZNO Muzeum Po czą tk ó w Pa ń stw a P o ls k ie g o w o j. p o z n a ń s k ie w G n ie ź n ie B a d a n ia pod k ie r u n k ie m d r G a b r i e l i M ik o ła jc z y k p ro w a d z iła mgr K a ta r z y n a S z u rk o w s k a . P ie r w s z y sezon b a d a ń . K a p l i c ą pw. ś w . S t a n ia ła w a . O k res now ożytny / X V I w . / .
Na s ta n o w is k u 15 / a r y i 2 2 t 2 3 , 26, 27, 3 0 , 31/ prowadzono p r a c e w y k o p a lis k o w e w m le js ^ cu w y stę p o w a n ia r e l i k t ó w k a p l i c y pod wezwaniem św . S t a n i a ła w ą , u fu n d o w a n e j w 1522 r- p rz e z prym asa Ja n a L a s k ie g o .
Po ra z p ie r w s z y z a r y s y o b ie k t u o d s ło n ię t o .w 1947 r - , a w 1965 r . p rze b ad an o d ro g ą p ra c w y k o p alisk o w yc h je g o c z ę ś ć p ó łn o c n ą /ab syda/- Celem p o d ję ty c h na nowo b adań j e s t w e r y f i k a c ja h ip o te z y o w y k o r z y s ta n iu p rz e z b u d ow niczych k a p l i c y , r u i n z n a c z n ie s t a r s z e j b u d o w li - b y ć mo że p rze d ro m ań s k ie g o k o ś c i o ł a grodowego z czasów M ie s z k a I .
K a p lic a zbudowana z o s t a ła na p l a n i e k o ła / ś r e d n ic a w ew nętrzna 9 ,1 0 m/ z trz em a absydam i od s t r o n y p ó łn o c n e j, w s c h o d n ie j 1 z a c h o d n ie j / ś r e d n ic a w ew nętrzna ab s y d 4 m/. G ru b o ść m iru
