• Nie Znaleziono Wyników

Die Begründung des Deutschen Reiches durch Wilhelm I : vornehmlich nach den preußischen Staatsacten. Bd. 5

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Die Begründung des Deutschen Reiches durch Wilhelm I : vornehmlich nach den preußischen Staatsacten. Bd. 5"

Copied!
498
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)
(3)
(4)

B. H AK I M A N N

BUCHHANDLUNG

(5)
(6)
(7)

p t e 'g k g r i í u b u t i g be§

e u t f d ) e t t ^ e i

burd)

(8)
(9)

p i e pUepítttbmtg

be§

^ e u f f c ß e n ^ t e i c p e s

burd)

^ K f y e C x n

i.

^ornefjntlïdj nací) ben preitpifdjen 3>faafeacfett non

% in r ir f j onn 3 t ¡ h t l

g t í w f í e t :

P a x quaeritur bello.

O liver C rom w ell.

d r i t t e u ube räuberte ?lufíage.

Jtiindjen ltitb fripfig 1890. S D r u c f u it b © e r ï a g b o n 9Î . D l b e t t b o u r g .

(10)

8 5 8 3 9

2H

?ífíe Werf)te b o rb e íjaíte n .

p a p ie r ber

(11)

3

n t ; a l t b c s f ü n f t e n B a n b e s .

© e ile S t ß B ß t t | 4 n i ß s B t t d j . I t r i e g i n H a r h & e » f f d j l a i i i t tm it

3 f ö l t e n . . . 1

(Erffes Capifel. ®\t ifeibjupspläne... 3 g-elb§eugmeifter Senebef ©. 5. Sie öfterreidjifdje Slrmee fammelt ftef) Bei £>lmüp ©. 7. SCRcingel im öfterreicf)ifcf)en ipeertoefen @. 9. Unzulängliche Stüftung bei- SunbeSftaaten @. 11. Sie ein= gelnen Sunbe§cotp§ ©. 13. grudjtlofe SSerfjanblung ¡Öfter* reid)§ mit SSapern ©. 15. S3at;erifci)e kriegSpolitif ©. 17. Sie übrigen beutfdjen §öfe ©. 19. fßreufeifdje Srtoägungen ©. 21. ißteufüidjer DffenfiBplan ©. 23. ©eneral Sogei Bon galcfenftein ©.25.

3mrifes (Eapifel. Hnfermrrfunp iflorbbeuffdjlauhs 26

© e n e r a l ipertoartf) Befept ©actjfen © . 27. k r ie g S e r flä r u n g gegen k m fje ffe n © . 29. K n tfd fliefsu n g be§ k ö n ig S B o n § a m no B er © . 31. § a n n o B e r Bon ip reu fjen Befept © . 33. S i e ha n n o B er’fdje Slrm ee in © ö tt in g e n © . 35. K ü n ftig e 2lu §fid )te n fü r bie § a n n o B e r a n e r © . 37. ÜRoltfe’ S SB eifun ge n a n g a ld e m ftein ©• 39. g a ld e n f ie in Bon§iei)t bie SS eifu ngen niept ©. 41. S e g in n e ine r lln t e r p a n b lu n g @. 43. S e rt o id lu n g e n ©. 45. kriegetifepe SOiaafjregeln ©. 47. k ö n ig lic h e r S e fe p l gut S e d u n g K o t p a § ©. 49. SS a ffe n ftillfta n b ©. 51. ÜReue U n te rp a n b lu n g @. 53. S c h lim m e SCRipBerftänbniffe ©. 55. SRene (£igentoiIlig= feit g a ld e n ft e in ’ § ©. 57. ka tegorifeper S e fe p l be§ k o n ig § ©. 59. Slufftellung be§ pannoBer’fcpen IpeeteS @. 61. Steffen Bei Sangenfaiga ©. 63. Kapitulation bet §annoBetaner ©. 65.

(12)

VI Q n p a it bcâ fü n fte n B a n b e ê .

Griffes Capifei. Cuffop

Übermalt ber italienifcpen Sirrnee © . 6 9 . grage über bie Bidjtung be§ Eingriffs © . 7 1 . $rage be§ BerfucpS einer ungarifcpen Beboiittion @. 7 3 . Konferenz äWifdjeit Sa S)iar= rnora unb Bernparbi @. 7 5 . Sa SJtarmora ber mir ft SJtoItfe'g Borfcpiäge @. 7 7 . Bicafoii tuirb SJiinifterpräfibent @. 7 9 . Speiiung be§ itatienifd)en £>eere§ © . 8 1 . trieg§plan be§ ©rj= perjogS Siibrecpt © . 8 3 . Sa SDiarmora bergettelt feine ©treit= iräfte © . 8 5 . ©inleitenbe Bewegungen be§ ©r^erjogS © . 8 7 . Bieberiage be§ linfen giügel§ ber Italiener © . 8 9 . tapfere Kämpfe be§ recpten giügei§ © . 9 1 . Sa Btarmora fiiept bom ©cplacptfelb fort @. 9 3 . Bei ntangeinber giiprung gepen bie Italiener über ben Btincio gurüd ©. 95. ©rgebniffe ©. 97 Ürfjffelmfis Bmfj. ä v h $

«rffea €apiW . f rinj ifriebritfi ÖTari in Böhmen B ö p m ifcp e r t rie g S fc p a u p ia p © . 1 0 3 . $ B o ltfe ’§ © e n e r a iin ft ru c t io n fü r ben S in g riff © . 1 0 5 . B e n e b e f'§ R e if u n g e n fü r bie böpmifcpen © o rp § © . 1 0 7 . S i e iß reu fjen in S u r n a u , bie Slitftrofacpfen in SB ün cp en gräp © . 1 0 9 . ©efecpt bei iß o bo l © . 1 1 1 . Be= fcpieunigteg B o rg e p e n ber erften Sirm ee © . 1 1 3 . © t e lln n g ber Slu firo fa d jfe n bei © itfc p in © . 1 1 5 . ©cpiacpt bei © itfc p in ö . 1 1 7 . B ü c f p g ber Sluftrofacpfen @. 1 1 9 . ©cpwere B e rtu fte ber S iu firo fad jfe n © . 1 2 1 . Z e r r ü t t u n g ber gefdiiagenen Sirntee © . 1 2 3 .

Zweites €apifei. Bronprinj ifriectricfi iBiipeim in

Bimmen...

B ta rfd ) ber iß re u fje n a u f Bacpob u n b S r a u t e n a u © . 1 2 7 . S e r preuffifdje B o r t r a b bei Bacpob @. 1 2 9 . S re ffe n bei B a d jo b © . 1 3 1 . B o n in '3 Sttarfd) a u f S r a u t e n a u © . 1 3 3 . S re ffe n bei S r a u t e n a u @. 1 3 5 . B o rb rin g e n ber ©fterreicper © . 1 3 7 . © ie g ber Ö fterreicper © . 1 3 9 . B e n e b e f’g fcpwanfenbe B e fd jiiiffe © . 1 4 1 . ©nergifcpe D ffen fib e ber ißreuffen © . 1 4 3 . ipreufjifcper S in g riff a u f © f a iip © . 1 4 5 . © f a iip w irb genom m en © . 1 4 7 . S in g riff ber preufjifcpen @arbe a u f © a b le n j © . 1 4 9 . © ie g bei B u r f e rs b o rf © . 1 5 1 . ©efedjt bei © dfw einfcpöbel @. 1 5 3 . Benebet fiept feine iß iä n e bernicptet © . 1 5 5 .

Briffes (Eapifei. Bünip iBiipeim in Böhmen

(13)

3 n l) a lt be§ fü n fte n V an b eS . VII

© e ite gram m e a n Siapcdeon itn b V enebef © . 1 6 1 . V e n e b e f’S ©nt= fd jlu fj gu r © d jla d jt 6 . 1 6 3 . S a § © d flad ftfelb. Slufftelhtng ber Ö fte rre id je r © . 1 6 5 . S t im m u n g ber © e n e rate, C ffic ie re itnb © o lb a te n © . 1 6 7 . V e u e b e fS © d jla d jt p t a n © . 1 6 9 . ißreufjtfdjer © n tfd flu fj gu altfeitigent S in g riff © . 1 7 1 . ©e= fahren be§ © n tfd )iu ffe§ © . 1 7 3 . V e g in tt be§ ® a m p fe § a n ber V iftrits © . 1 7 5 . V e rh a lte n ber © ra fe n S l j u n n n b $ e fte tic § @. 1 7 7 . S i e © IB arm ee n im m t O B e rp rim © . 1 7 9 . © e fc iljrlid je S a g e ber erften Slrtnee © . 1 8 1 . S i e S ib if io n g-ranfedtj im ©m iepro albe @. 1 8 3 . § e lb e n m ü tl)ig e 5lu § b a u e r ber S ib if io n © . 1 8 5 . S e t te r fiegreid jer S ü m p f © . 1 8 7 . Z e rrü t tu n g be§ redjten öfterreidüfcpen g lü g e l§ @. 1 8 9 . V e rg e B Iid fe Vefep le V e n e b e f’§ © . 1 9 1 . Slufntarfd) ber gmeiten Slrm ee © . 1 9 3 . © in n a p m e bo n © p lu m © . 1 9 5 . © in n a p n te bott fß ro B Iu S © . 1 9 7 . SSergebiicfje © e gcnm ep r ber Ö fte rre id je r © . 1 9 9 . S a m p f ber V e ite re i © . 2 0 1 . öfterreicf)§ Siteberlage © . 2 0 3 . V e ib e rfe itig e Verdufte © . 2 0 5 . © in b r u d be§ © re ig n iffe § in © u ro p a @. 2 0 7 .

M tutt\t§nh$ Buclj. BnferljaJtitimtpen tmit Mmjtfc .

209

Ofrpes (E a p ifß i. J F ra ttjö p fd jc JB ß rm iffiu n p . . . 2 1 1 ö fte rre id ) Begehrt frangöfifcpe V e r m it t lu n g Bei I t a l i e n © . 2 1 3 . S ia p o le o n Befcptiefet V e r m it t lu n g Bei fßreupen unb I t a l i e n @. 2 1 5 . Z m ie fp a lt im frangö fifdjen S J iin ifte riu m @. 2 1 7 . SlBm enbung S h tfjla n b S n n b © n g la n b § bott $ ra n fre id ) @. 2 1 9 . V o rfid ftig e S ln tm o rt fßreufjenS © . 2 2 1 . SlHgenteine © n trü ftu n g in Q ta lte n © . 2 2 3 . S lB le p n u n g be§ frangö fifdjen 2ln t r a g § ©. 225. 9licafoii’§ ^eftigfeit ©. 227. Humide Siapcdeon’S

©. 229. Verpanblung be§ ©rafen ©olp ©. 231. Sroupn

be Spup§ agitirt gegen fßreufjett ©. 233. Sie Saiferin ©ugenie @. 235. Utnfdjlag ber fran§öfif<f)en fJMitif ©. 237. ©efpräcfj S2apoleon'§ mit bem ©rafen ©olp @. 239. ©olp'§ Vericpt ©. 241.

U hJßjfßs (E a p jfß l. iF r iß h ß t t s U o r jW jiä p ß ...2 4 3 b e tra g e n ber preujjifcpen © o lb a te n © . 2 4 5 . Sieu e r öfter= reid)tfd)er S ln tra g a u f Sß affenftidftanb @. 2 4 7 . V i§ m a r d ’§ © n tfd flu p ü b e r bie frangöfifdje V e r m it t lu n g © . 2 4 9 . Q n= ftru c tio n a n © o lp bm n 9 . Z u l i ©• 2 5 1 . V e n e SSe n b u n g ber p re u p ifd ie n iß o lit if @. 2 5 3 . © o lp berpanb elt m it S ia p o le o n ü b e r bie Sepefdje bom 9 . S u l i © . 2 5 5 . © in b e rfta n b n ip © . 2 5 7 . V r ie f be§ ip rin g e n Siap o te o n a n ben S a if e r © . 2 5 9 . © r a f

(14)

V III S n fja it be§ fü n fte n V an b e§ .

© o lp re b ig irt V a p o le tm ’3 V e r m i 11lu n g § t>orfd)läge @. 2 6 1 . W n fam m lu n g öfterreicC)ifcf)er © tre itirä fte a n ber S o u a u © . 2 6 3 . ißreuffifche V ta a ffre g e ln gegen V e n e b e f'§ 9Karfd) a u f Sü ien @. 2 6 5 . V e rg e b lic h e r E in tra g V ene b e tti'3 a u f SSaffenftiüftanb © . 2 6 7 . ©efedp bet S o b itfc p a u © . 2 6 9 .

B r t f f e s (E a p ife l. 2Die iF rie b e tts p ra lim m a rie tt . Öfterreid)§ ijinijcittenbe Volitif gegen Vapoleon ©. 271. grieben§toünfd)e ber üfterreichifdjen Vebölferung ©. 273. ViSmarcf berfud)t eine birecte Verftänbigung ©. 275. Vnttoort auf ba§ fran§i5fifd)e grieben§programm ©. 277. Öfter reid) nimmt Vapoleon’§ V rD3rftlinn an ©• 279. Sie birecte ltuter= banblung fdjeitert ©. 281. Treffen bei Vhtmenau @. 283. Veginn ber griebettSöerhanblung in 9fitot§burg ©. 285. Vreuftifdfer (Suttuurf ber fßräliminarien ©. -87. SBeitere Vet- hanblung mit Vapoleon ©. 289. ^ugeftänbrtiffe Vapoleon'S ©. 291. Verfjanbtung über ©adffeu unb Vat)ern ©. 293. Vi§mard’§ Senffdfrift über bie griebenSbebingnngen ©. 295.

Sie .flrieg§foften. ©ad)fen§ Integrität ©. 299. Vbfdfluf)

ber fpräiiminarien ©. 301.

B ie r f e s C a p jf e l. JF e lb ju p b e r Jtötainarraee . . . V l a n ber V e r e in ig u n g be§ 7 . u n b 8 . V u n b e § c o rp § © . 3 0 5 . S a § 7 . G£orp§ m irb nad) © o tfja befehligt @. 3 0 7 . ©d)tr>en= fu n g ber V a t je r n ju m fOtarfd) nad) f^ u lb a © . 3 0 9 . ©efedjt bei S e rm b a d ). S i e fßreufjen in $ u l b a © . 3 1 1 . 3 )er V u n b e § t a g beri)inbert bie V e r e in ig u n g ber beiben V u n b e § c o rp § © . 3 1 3 . V la rfd ) ber V ta in a rm e e nad) lln t e r fr a n fe n © . 3 1 5 . @5efed)t bei ^ iff in g e n © . 3 1 7 . ißreufüfdfer © ie g © . 3 1 9 . SSenbung a u f g r a n t f u r t @. 3 2 1 . ($efed)t bei Sau fach 3 2 3. T re ffe n bei Vfcfjaffenburg © . 3 2 5 . V fa n te u ffe l e rh ä lt ben O berbefehl über bie V la in a rm e e © . 3 2 7 . V e rftä riu n g ber p re u jn fd je n © tre it= fräfte. © n tm u tfu g u n g ber fübbeutfchen § i 3fe © . 3 2 9 . S t e llu n g be§ 8 . V u n b e S c o rp S a n ber S a u b e r © . 3 3 1 . ©efed)te bei V ifd )o f§ h e ü n u n b SSerbad) © . 3 3 3 . ©efed)te bei V e u b r u n n unb V o f jb n t n n © . 3 3 5 .

B t u a n i i g j f e s B n t % ( ^ r n n i r f ö g e n it e s n e u e n B e t t e s . (E rp e s (E a p ife l. ( E r l o g e n bes p r e n |if d |e t t B e r - f a p u n g s p r e it s ... fyrieben§gefud)e ber fOcittelftaaten © . 3 4 1 . S i e ¿frage eine§ 3nb em nität§gefepe§ © . 3 4 3 . SSiberfprud) im V lin if t e r iu m .

©eite

2 7 0

3 0 3

3 3 7

(15)

g u p a i t be§ fü n fte n P a n b e S . I X

©eite © ntfcpeibung be§ t ö n ig S © . 3 4 5 . P e u n ru p ig e n b e Slacpricpten a u § P a r i s u n b P e te rs b u rg © . 3 4 7 . p r e u f jiid je © egenfcpritte

© . 3 4 9. preu&ifcpe © in la b u n g j u r © r ü n b u n g be§ fRorb* beutfdjen P u u b e S © . 3 5 1 . A n t r a g a u f e in go tfo ereinS* P a rla m e n t © . 3 5 3 . E rö ffn u n g be§ preupifchen S a n b ta g S © . 3 5 5 . 9?eue p a r t e ib ilb u n g im 2ib g e o rb n e te n = §a u fe © . 3 5 7 .

Snmfes Kapitel. JFranjöftfdje unb rufftfrlje €in« tairbung...359

g ra n sö fifcp e g o rb e ru n g e n © - 3 6 1 . M e frangöftfc£)en P a rte ie n fin b e in ig b a rin © . 3 6 3 . E in tra g b o n 3) ro u p n be S p u p S © . 3 6 o. Söenebetti überreicht ben A n t r a g @. 3 6 7 . P iS m a r d taeift bcn A n t r a g ab @. 3 6 9 . P e rta ic fiu n g a u f ber ita lie n ifc p e n © e ite © . 3 7 1 . P iS m a r c t befd)taici)tigt I t a l i e n © . 3 7 3 . N a p o le o n äiei)t ben I n t r a g bo m 2 9 . g u l i ju r ü d © . 3 7 5 . P e rp a n b h tn g ÜDianteuffefS m it f a if e r P ie ja n b e r © . 3 7 7 . P iS m a r d 'S H a lt u n g bei ber P e rp a n b t u n g © . 3 7 9 . © rg e b n ip © . 3 8 1 .

drittes (Eapitet. 2bie JFriebensfcfilüffe . . . 382

g rie b e n S b e rp a n b lu n g m it ben fübbeutfcben © t a a t e n © . 3 8 3 . © d )up* u n b S r a p b ü n b n if j ätaifcpen p r a ip e u u n b SSü rtte m be rg © . 3 8 5 . ©leicfte P e rträ g e m it P a b e n © . 3 8 7 . S c h w ie rig e P e rp a n b t u n g m it P a p e r n u n b S a r m f t a b t © . 3 8 9 . SDatw igf ru f t g ra n tre ic p u m § ü lf e a n @. 3 9 1 . S c h re ib e n be§ t ö n ig S a n t a if e r 5lle ja n b e r © . 3 9 3 . g rie b e m it P a p e r n © . 3 9 5 . © cpreiben S 'ö n ig S u b t a ig ’ S I I - ©• 3 9 7 . P e r p a n b lu n g be§ b e fin itib e n g rie b e n S m it Ö fterreid) © . 3 9 9 . S t re it fra g e n jtaifcpen Öfterreich u n b g t a t ie n © . 4 0 1 . M S g le it p u n g burcp g ra n fr e ic p S P e r m it t ln n g © . 4 0 3 . P e u e M fp rü c p e g ra u t* retd)§ a u f (lo m p e n fa tio n © . 4 0 5 . P iS m a r c f § b ilatorifcpeS P e rfa p re n © . 4 0 7 . U n te rze ich n u n g bc§ P r a g e r g rie b e n S © . 4 0 9 . S tu Sg a n g ber fra n jo fifc l)= preufufcpen U n te rp a n b tu n g © . 4 1 1 . g ra n z ö fifd )e § P u n b fc h re ib e n b o in 1 6 . S e p te m b e r @. 4 1 3 . P r in * c ip ie n be§ P u n b fc p re ib e n s @. 4 1 5 . © c p h tfjb e rp a n b iu n g be§ ö fterreicpifchütaiienifchen g rie b e n S @. 4 1 7 .

Bierfes (Eapitet. J n n m (Bnftaiiülung... 419

® ie P a r te ie n n n S a n b e u n b im S a n b ta g e © . 4 2 1 . ® e fin i* tib e r M f c p iu p PeS Sftorbbeutfcpen P u n b e S @. 4 2 3 . M re ffe beS MgeorbnetenpaufeS. A n tw o rt beS t ö n ig S © . 425. Per* p a u b tu n g ü b e r bie g u b e m n it ä t © . 4 2 7 . © rt p e ilu n g ber g n *

(16)

S n ijciit be§ fü n fte « 23anbe§.

b e m n itä t <3 . 4 2 9 . © e fe £ ü b e r bie S in n e iio n e n <5 . 4 3 1 . ü Jio b a litä te n ber 3ln n e jio n © . 4 3 3 . Sln n a ^n te be§ S t n n e jio n 8= g e fe |e § @. 4 3 5 . D p p o fitio n gegen b a § $8 unbe§tt>ai)Igefe£ @. 4 3 7 . 58i§ m a r < f § SSertEjeibigung be§ © e fe £e § © . 4 3 9 . SlttgetneineS ©tim m recE)t S . 4 4 1 . © re b itfo rb e ru n g ber R e g ie ru n g @. 4 4 3 . © in tn e n b u n g e n © . 4 4 5 . S te n u E ig u n g be§ © re b it§ © . 4 4 7 . lln t e r ija n b lu n g m it iReufj = © r e i§ , M e in in g e n u n b ©actifen © . 4 4 9 . © d ftü ie rig fe ite n in ber fäc£)fifcE)en U n te ri)a n b iu n g @. 4 5 1 . © n blicf)e§ © in b e rftän b n ifc @. 4 5 3 . S i e 6 aperifcf)en K a m m e rn © . 4 5 5 . S i e Slnficfjten in SB iirtte m b e rg @. 4 5 7 . S3a b e n § beutfcfje © e fin n u n g © . 4 5 9 . S a g e S e u tfc i)la n b § © . 4 6 1 . S a § beutfctje 9teid) ift g e g riin b e t © . 4 6 3 .

(17)

|>te

6

en

3

el)nfes 'gßudj.

K r i e g i n 2 I o r b b e u t f d ? I a n b u n b

3

t a l i e n .

(18)
(19)

X. C a p i f e L

¿>ic gefbäugspftttte.

3u ber Überftürjung, mit meldjer ber bfterreiet)tfc£)e SDiirtifterrati) @nbe ÜD?ai beit beginn bes> $rieg3 mit ^renfjen t)erbeifüC)rte, bitbete bie borfidjtige 35ebac£)tfamteit ber mild tärifcf)en Seitung eilten attffnllenben (Sontraft. mieberljoite ficX) tjier genau, maS 1859 für Öfterreid) üerljängnipoll ge- morbeit mar: bie ^Solitifer ber ©taafcotan^lei patten jä^ornig nnb ratplos> bie biplomatifcpen $äben ¿erriffen, epe bie ber? antmortlidjen Dfficiere pm SoSfdjiagen bereit ober geneigt maren. Merbingg Ratten $ranf3 nnb §enifftein^ fRüftitngen mie mir fapeit, bie ^ataftroppe befcplennigt; angeratpen aber patte biefelbeit ber ^rieg^minifter mie ber ©eneralftab<§d)ef burcpaus> im ©inne ber SSertpeibigitng, im bkitnbe alfo im ©imte be3 $ricben3. 3Ser gnm Kriege brängte, mar jene (gruppe ber ÜHänifter: SMcrebi, Sarifd), ©fterpa^p, bie für ipr fenbaldlerifalei? ©pftem 5ltle<§ an 9Ide3 festen, nnb bie grofjbeutfcpen Canadier ber ©taat^fan^Iei: SUiepfenbug, 93iege= leben, Ü0ia£ (lagern, melcpen bie ©rpöpnttg be3 proteftantifepen ^reupnfönig§ al§ ber ©riumpp aller pöllifdjen äftädjte er= fcpieit. Sit ber 2lrmee mar üon folcpeit ©timntnngen niefjt üiel §u fpürett.

(20)

4 $ie geibgugSpIätte.

2ßopl mar öie üermtglücfte tamerabfcpaft üon 1864 in einen joibatifc£)en Born gegen ben preufjifcpen Übermutp unu gefc£)lagen, fonft aber befaßte fiep bas> faiferlicpe DfficierScorpS nid)t mit Politif, nnb mar meber liberal, nod) Serif al, fonbern fdpledptmeg faiferlicp. »ei bent £eranbropen be§ triegg freuten ficb», mie überall in folcper Sage, bie jüngeren Dfficiere auf Sftupm nnb ©pre, gelbsntage nnb Slüancement; unter ben üornepmen Generalen gab eS dftancpe, melcpen ber Oberbefehl be§ bürgerlichen nnb f

3

roteftantifd)en »enebef nicht gerabe am genehm mar, immer aber toaren fie entfchloffen, ihre ©cputbig* feit jn thun, nnb getränten fich, ade geinbe &eS taiferftaatS

51

t »oben ju merfen. 5lber gerabe an ber hofften ©tede, im Hauptquartier, mar bie ©iege§fid)erpeit nicht grop. gelb- jengmeifter »enebef mar burcp folbatifdje STücptigfeit üon ber nieberften bis §ur pöcpften @tnfe emporgeftiegen. »acp einer dieipe gtän^enber Xpaten in untergeorbneter @tedung mar er 1859 ber ©innige gemefen, melcper bei ©olferino glüdlicp gefocpten, nnb erfreute fiep feitbem einer folcpen Popularität, baff er jept bem taifer üon ber öffentlichen Meinung als Dberfelbperr beinahe anfgenöthigt morben mar. dllS er im Stfai in döien anlangte, ftromte ipm ber Subel ber »olf§= maffen, mo er fiel) ¿eigte, entgegen: nur ipm felbft mar niept mopl bei ber großen Aufgabe, bie er übernepmen fodte. ©r mar ein gemiffenpafter, üerftänbiger unb gebilbeter »cann, melcper über feine »crpältniffe unb feine Kräfte naepgebaept patte, ein £'riegSmamt üon nnbebingter ßüpnpeit, §u jebem döagnip bereit, mopin ipn anep feine »orgefepten berufen modjten. dßar bie Aufgabe einmal geftedt, mar ipm ber »efept gegeben, fo tropte er mit eifernent Sßiden jeber ©efapr, unb prieS bann befepeiben fein ©olbateuglüd, baS ipm mieber einmal

(21)

^ e íb je u g m e ifte r 33enebet. 5

treu geblieben jet. 916er §um íeiteuben jfelbíjerrn feljltc iljm ©hteS, bie ©djnefíigfeit beS (SntjdjlujjeS. Sie $!riegSfunjt, tjatte ber erjte jftalpoíeon gejagt, ijt eme @adje beS Saeteé, ©ine @adje aljo ber intnitiüen Straft, in jebem

9

Iugenblid bte Singe unb bte Stofdjen ¿u jeteen, tute fie finb, unb bañad) mit píotjíidjem ©ntfcfjtuffe

51

t íjanbeíu. Senebef tuar ein fefter, aber ein íangjamer ©eijt. ©olíte er nidjt auSfüfyren, ínaS eitt 9lnberer befohlen, joííte er jeíbjt bie Í)i3d)fte @nt= jc£)eibuttg geben, jo muftte er jid) @d)ritt anj ©djritt ¿ur fiaren

9

ínjd)auung bitrd)arbeiten; er ¿tueifeíte, befaßt, ber* bejjerte ober tuiberriej ben 33efef)I. 93on biejer ©djranfc jeiner $äfjigfeit í)atte er jeíbjt ein fíareS SBetuufjtfein. ©r fam eine§ SagS ju

9

JienSborff, unb berichtete ií)tn, er jei jo eben beim Síaifer getuejen, um ben £>errn

51

t bitten, if)m baS Dbercommanbo ab^uneíjmen. 9ín ber ©pitte einer Sioifion tuerbe er íeijten, tuaS menfdjenntöglidj jei, aber eine grofje totee itt einem iljm unbefannten Sattbe

51

t führen, geí)e über jeine Strafte. Ser Sfaijer fjabe ií)m tuiberfprocfjen, unb enbíid) erfíart, toebef müjje eS tí)im, ©r (ber Staifer) í)abe feinen

9

ínbern.

9

M )ts í)abe iljn tiejer getrojjen, jagte ber General bem SOttnijter, aí§ biejeS SSort bes itaijerö, baj] Cfterreid) überall feinen bejjern $eíbt)errn aíS if)n beji^e1); getuij) tuerbe er geíjordjen, bitte aber ben SDttnijter, tuenn irgenb mügíid), ben Staifer

51

t einer anbern 9ínfid)t ¿u bringen.

9

ÍÍS im

9

lnfang Sfyrií Cfterreid) bie erjten ©djritte

51

t jeinen Lüftungen tí)at, ®raf SDünSborff aber fort unb fort

i) (sircan ont p . 2 6 2 . S e r © e u m firS m a n n ijt fre iíid ) ciufterft u n ju = ü ertäffig, w o e§ jid) u m ^rertfetjcfje S t n g e íjartbeít. gnbeffen pafot bieje s3J iitt í) e iíu n g j u I t íe m , ra a § jo n jt üb e r Sen eb ef b e tan n t gew orben ijt u n b m ad)t bem u n g íü d lt d je n © e tte ra l bie l)i3cí)fte © fjre.

(22)

6 ® ie $ e % u g § } U ä n e .

bie ©efapren jeher aggrefftüen SOia^regel Betonte, patte her ¿um ßpef her Dperationbfanglet ernannte (general Stribmauic ben Auftrag ermatten, für ben ^riegbfaü einen ^eib^ugbpian aubjuarBeiten. SStr rüften, fagte er, naep biefen S3oraitb= fepmtgen, meii mir einen preupifcpen Singriff in naper ßeit ermarten, felbft aber niept angreifen motten: atfo ift nnfere crfte SiufgaBe, eine ¿u fefter SSertpeibigung geeignete «Steilung für nnfere Sirmee aub^ufucpcn. Saran feptop fiel) aib §meiter ©rmägungbgrunb bie Spatfacpe, bap Sßreupen oiet fepnetter moBitifiren tönne alb öfterreiep, mitpin bie (Sefapr üortiege, bap bie öfterreiepifepe Sirmee in unfertigem Staube Oon bem feinbtiepen Singriffe üBerrafcpt merbe. Sie Folgerung mar, bap ipr Sanuneipiap für einen ploplicpen SSorftop beb ©egnerb niept

31

t teiept erreicpBar fein bürfe, unb einen feften Stüp= punft erfteb fRangeb erpaiten müffe. So ergab fiep her Scptup, bie SIrmee fei niept in S3öpmen, fonbern in SJiäpren, unb ¿mar in her Üftape beb gropen SSaffenpiapeb Oimüp, aitp ¿uftellen, mit Slubnapme beb erften, in S3öpmen garnifonirenben (Eorpb, meiepeb bie bortigen ©rennen ju BeoBacpten, unb naep Umftänben fiep auf bie §auptarmee ¿urüetftujtepen pabe. Sie Senffcprift beb (^eneraib Üribmanic ermog bann eine fReipe Oon SJcogiicpfciten, me'fepe je naep bem Stngriffbüerfapren beb ®egiterb für bie SSertpeibigung eintreten fönnten: mir Brauepen barauf niept näper einjugepen, ba ¿mar biete fonftige gälte barin Bcrücifieptigt maren, nur niept her eine, meteper fiep fpäter Oermirfüepte.

Siefer ?ßiait mürbe inbeffen genepmigt; erft Bei Oimüp folite burep eine grope Sefenfiofcptacpt mit her eigenen ©efammt- traft gegen bie ©efammtfraft beb g ein beb bie (Sntfcpeibung beb getb§ugb perbeigefüprt merbeu. Samatb, Stnfaug Siprü, alb her

(23)

p an entftanb, liefe fidf Bieteg bafür fagen, öemt Wenn peufeen fdjon in biefer geit ieilt § eer mD^ macP / ionnte fein Sin griff brei SSodjen Oor ber Bodenbung ber öfterretdjifdjen Lüftung erfolgen.

2

öie wir wiffcn, gefc£)oi) bieg aber nicfjt; pennen ücrfitgte ferne SJiobtimadjung nidft Einfang ?Cprii, fonbern erft ¿wifdfen beut 3. ititb 12. 90cai, rtnb patte jept feiner) eitg grofee SDZüije, ben Oon Öfterreicb) gewonnenen Bow fprung wieber ein^upofen. Oa bieg in Sßien unb Olmütj pinlänglicp befannt War, fo patte, fcpeint eg, fein Eebanfe itäper gelegen, atg bie Verlegung beg @anunefpla|eg ber

3

Irntee aug Bcäpren nacp Böpmen, fei eg nur jur Oedung biefeg Willigen Sanbeg, fei eg bei größerem ©efbftüertrauen ¿u einer augficptgreicpen Dffenfiüe gegen ©djlefien ober Branbenburg. 2Bäre biefer Entfcpfufe um bie SJtttte beg SWai gefaxt worben, fo pütte oier SSodpen f^äter bie 9trmee eben fo feicpt in Borbböpmen wie bei Ofmüfj Oerfammeit fein fönnen1): wie Widjtig bieg für ipre Weitern Operationen ge= wefen wäre, werben wir weiter unten aug ber ¿uüerfäffigften Quelle, aug ben Erwägungen if)rer Eegner, erfahren.

M ein ein fofcper Befcplufe Würbe nicpt gefaxt: eg blieb für’g Erfte bei ber Dtmüper Oefenfbftedung, Wo fiel; benn admäptid) fec^g Strmeecorpg (bag ¿Weite unter Eraf Xpun, bag britte unter Erjpergog Ernft, bag üierte unter Eraf geftetieg, bag feepfte unter Baron Hamming, bag adjte unter Er^per^og Seopotb, bag ¿epnte unter Baron Eabtenj) fammeften, Wäprenb brei Beiterbioifionen ebenfalfg in Biüpren lagerten, eine oierte aber nad) Öfterreicpifcp = @cpfefien Oorgefcpobert Würbe. Qag erfte Wrmeecorpg unter Eraf EiaunEadag in Böpmen Würbe burd) ben 8 uau9 ^er Beiterbiüifion Ebefgpeim

‘) £)fterreid)§ Kämpfe I, 1.B1.

(24)

8 ® te g e lb g u g § p lä n e .

unb ber ai\§ ípoíftein ¿urüáfeprenben SBrigabc líbete auf bie ©tärfe Don 41OOO 3TCatm gebraut. ®ie Okfammtfumme biefer (Streitmacht fteltte fiep nadj ben @tatö auf 238 000 dtiann1), ¿u metdjen meiterpin uod) ba§ fäcpfifcpe toieecorpS mit 23000 2ftann pinsutrat. 2)ie3 maren impofante

pingebenber SJiutp uub ritterliche Xapferfeit be3 ©indínen mareu bei alten Sßaffeugattungen reicptidj oorpanben. ©onft aber patte 33enebet Dietfacpe äöaprnepmungen ju macpen, metcpe nicf)t geeignet maren, bie Hoffnung auf gtängenbe Erfolge ju ftärten2)- ^ Smanpotp be3 9teicpe§ patte in ben tepten Sapren gn unzulänglicher Sftecrutirung, fo mie ¿u erpebticpen ^Beurlaubungen aucp Dom griebeu^ftaube fortbauernb genötpigt, fo baff beim £eraubropen be§ Hriegg nacpträgticpe 3lu<H pebuugeu ¿ur gültung ber Sabre§ uötpig mürben, bap übern paupt ein groper £peil, Dielleicpt bie §älfte ber Gruppe, faum ein Sapr unter ber gapne jugebracpt, unb fidj alfo nur oberftäcpticp in ben feften ßufammeupang ber STruppem förper, bie ©emopnpeit be3 uubebiugten Okporfamé unb bie (Sicherheit ber mititärifcpen Seiftung eingelebt patte. fteigert mürbe ber Übelftanb burcp ben ütftanget an tücptigen Unterofficieren, meit bie ®elbmittel jttr Slntoerbung braucp= barer Kräfte feplten, unb man bemnacp mit menig befäpigten Seiden, 35. fMtgliebern ber SRujtíbanben, Dorlieb nepmeu mupte. 3Bäprenb bann in $reupen ber SfceferDift nacp brei= jährigem ©ienfte in feften ßeiträumen ¿u iur^en Übungen mit rafcper

3

$ieberp oíung be¿ mititärifcpen SernftoffeS ein* berufen mürbe, patte man in Öfterreich aucp piefür bie Höften

v) £fterracf)§ Kämpfe, III, 1.

2) Über bie folgenben Eingaben ügt. 3 . 9Í., iRüctblicte auf ben Ärieg Don 1866, 321 unb 331, fo lute 9íebeí don ©plum, 33 ff.

(25)

Mängel im öfterretdjifdjen ^eerwefen. 9

erfpart, fo baff mancher auSgebiente Rann lieber auf bic @tufe beS rohen 9iecruten jurücfgefunfen mar. 2)aS SllleS aber gefdjah bei einem RannfchaftSftanbe, metcfjer gau§ unb gar aus beu uieberfteu Schichten ber Beoölferung, unb grogeS XheilS aus Bölferf duften mit fanm begonnener (Sultnr i)er= üorging, aus Sanbfc^aften, mo meit unb breit nid)t bie S^nr eine§ Schulunterrichts anjutreffen, unb nod) meniger, um mit Siebig ^u rcben, bie Seife als Raafjftab ber Bilbung am erfannt mar. So menig ber gemeine Soibat ein gelehrter Rann

51

t fein braudjt, fo oorttjeittjaft ift eS für bie Slrmee, meuu er bie tunft beS SefenS unb Schreibens Oerfteljt, unb nod) mehr, menn auch in feinen 9teif)en eine gemiffe Slujahl £)öt)er gebilbeter ©lementc fiel) oorfinbet. Sn biefen Be* giehungen ftanb nun bie öfterreic§ifd)e Srubpe bei Söeitem hinter ber preufnfdjen gurüd, unb nimmt man bieS gnjammcn mit ben oben ermähnten Mängeln ber Drganifation, fo liegen bie ®rünbe für eine überlegene Sotibität unb Ranöürir* fähigfeit ber preufeifdjen Bataillone Oor Slugen. Bcnebef that, maS er fonnte, für bie Teilung ber Sdjäben, fam aber nicht über bie (£infc£)ärfung ber tafernen Reglements, ber Snborbination unb ber 9ieinlid)fcit, IRauS. Sin bic (Sin* führung einer neuen @efechtstaftif, fo nötljig eine foldjc gegenüber ber preufeifdjen ßünbnabel auch seifen toäre^ fonnte in biefen testen 5lugenbliden nicht mehr gebacht mcrbcn; and) ift, fo toiet mir miffcn, baüon nicht bie 9lebe gemefen. Seit bem Kriege Oon 1859 hatten bie gran^ofen mit lantem diad)brud oon bem SllleS entfdjeibenben Ungeftüm ihrer Ba= jonettangriffe gerebet; hatte bod) fcfjon (Sarnot baS Bajonett bie echte SBaffe ber Bejntblifaner genannt, unb balb nachher auch Sumaroff erflärt: bie Flinte ift ein %l)or, baS Bajonett

(26)

10 ® ie g e i b j u g ^ I ä n e .

ift ein genfer ÜUtonn. ®arau§ ergab fiel) bie Siegel mögfiepft mueptiger SOiaffertangrtffe, unb man blieb um jo rupiger bet biefem ©Spftem, ^ ei’taitfe be3 lebten bänifepen Kriegs? bte preupifepe Gruppe nur bet einem einigen deinen ®efecpte (S

5

etegeni)ett gehabt patte, bie utörberifepe dBirfung iprc§ ^euer§ auf gefdjfoffene dftaffen maprnepmbar

51

t maepen.

2

öa

3

aber Der Eitlem ben öfterreidjifepen gefbperrn für jept in feiner befenfiben ©tedung feftpieft, mar ber Umftanb, bap trop bes> früpern Veginm? ber Lüftungen jept naep aept iÖocpett gloar alte§ ©rforberfiepe iängft berfügt, in

3

Sirffid)feit aber naep löblichem Vraucpe bietet SBidjtige .nid)t fertig mar. inmitten ber frudjtbarften ^robin^en be§ eigenen £anbe§ mar bie ©rnaprung unb Verpflegung ber Gruppen noep mangetpaft organifirt, unb gfeiep bei ben erften gröpent SD^ärfcpen bie ©ofbaten empfinbtiepem Mangel au^gefept. ©obamt aber blieb auep ber mirliiepe Viannfcpaft^Veftanb pinter ber etat§mäpigen ©tärfe erpebfid) ¿urüd, fo bap nod) am 16. Snni bie 2lrmee bei Dtmüp ftatt 197000 erft 174000 dftann Infanterie §äplte, unb Venebef, meteper nadj ben ipm bortiegenben nnbodftänbigen Rapporten fogar nur über 158000 berfügen ¿u fönnen glaubte, bemnaep bei bem preupifdjen Gegner eine Übermacpt bon tnepr al§ 40000 äftanit bermntpete. @r fepante alfo mit niept geringer ©orge naep Verftärfung au<§, unb patte ben tebpaften SSunfcp, bon ben ©treitfräften ber beittfcpen SOcittelftaaten einen möglicpft gropen ©peil ttaep Vöpnten peran $u ¿iepen. 97acp alten boraus>' gegangenen Verpanbtnngen unb Vefcptüffen meinte man in SBien, bort auf runb

100000

SKann fübbeutfeper unb 50000 tD

7

ann norbbeutfeper ©treiter reepnen gu fönnen; e<o fepien bod) feine- übertriebene gorberung, etma bie Raffte

(27)

biefe dRafjen an bte entfcpeibenber ©teile, auf ben böpmijcpen HriegSfcpauplap,

51

t berfepen.

9

(Kein je näper ber Sag ber ernften Prüfung peram rüdte, befta unficperer geftaltete fid) biefe 9luiofid)t, unb man mup es jagen, ber döiener §of ernbtete picr na cp geregtem ©efepe, maS er fünfzig Sapre pinburd) felbft gefäet l)atte. Sie dRittelftaaten Ratten bis bapin unter bem ©laSbacpe beS beutfcpen S

5

nnbeS ein bepaglicpeS Safein geführt; Dfterreicp unb fßreupen fcpüpten fie gegen baS 9lu3lanb; jo er f parten fie ipren Untertpanen bie Saften eines mirffamen §eerraefen§, pielten auf bem Rapier ipr SunbeScontingent in fdjöner Drbnung, unb menn einmal ber Sunb bon dRobilmacpitng rebete, fam eS bor, bap eine grope ^Regierung in atpemlofer ©de fid) erlnubigte, ma eS Sud)= unb dS affen fabrifen gebe, um fRäde unb ©emepre für ipre ©blbatcn §u liefern. döie oft patte ^reupeit auf eine Reform ber dRmbeSfriegSber* faffung angetragen, fo bap eine gefeplidje dRöglicpfeit ge^ f cp affen morben märe, biefer fcplaffen unb trägen döirtpfcpaft ein ©nbe ¿u macpen, unb bie Heinen unb lleinften ©taaten §ur ©rfüKung iprer fßflicpten gegen bie nationale ©icperpeit gu gmingen! 916er ba bicfes ßiel nicpt erreicpbar mar, opuc ^reupen menigftenS im beutfcpem dtorben gemiffe Dberaup fid)tSrecpte über feine dtacpbarftaaten gu gemäpren, fo patten Öfterreicp unb ber 93unbeStag jcben folcpen SSerfud) im Heime erftidt. Sept erlebten fie bie folgen: fie münfcpten gegen $reupen in baS gelb gu gepen, unb bei jebem ©cpritte feptte e§ an jebem diotpmenbigen, unb nacpbem bie dReprgapl biefer ©taaten bor fünf dBocpen bie dRobilmacpung iprer Xruppen befoplen patte, mar man dRitte Suni bod) an leiner ©tede fdilagfertig ober operationSfäpig.

(28)

12 Sie geíí^ugspícme.

©ag baperifdje ¿peer fotCte auf ^rieggfuff 72000 9Rann Säulen, nebft

2100 0

beurlaubten, aber nie im ©ienft ge- mefenen Recruten, unb 114000 Referoiften, b. 1). augge- bienten, aber nie gu einer Übung mieber einbernfenen Seuten. ©ie bat>erifc£)en Könige Ratten perfoitlict) nur geringeg

3

n= tereffe für bag §eermefen entmidelt: um fo leichter t)atte bie Regierung bem fteten ©rängen ber Kammern auf Rer- ringernng beg Rrmeebubgetg nacpgegeben, bie ©ienftjeit ber ©olbaten unter ber ga^ne abgefnr^t, bie ßafjf ber Dfficiere unb ber llnterofficiere Oerminbert, ben Sßferbebeftanb bei ben Reiterregimentern für ben griebengfufj ijerabgefe^t. <So laut eg, baff, alg Rapern je|t bag fiebente Runbegarmeecorpg, nacf) ber Runbegmatrifel 53400 SRann, mobil machen follte, um bie SDZitte beg Suni mit ber größten Ruftrengung nur 45000 Riann aufgefteHt merben fonnten, üon benen ein ©rittet Recruten mit pödjfteng brehnonattidjer ©ienf^eit maren, mit einem f pärtid) bemeffenen Dfficiergcorpg, frag- mürbiger Dualität ber ^fcrbe unb unzulänglichem Rer- pftegunggmefen. Rm 15. Tsuni ftanben bie Rrigaben noch ¿erftreut in alten ^prooin^en beg ®önigreid)g. Dberbefetjlg- tjaber mar ber hochbejahrte, immer aber, mcnn nic£)t friegg- geübte, fo bodf frieggeifrige fßrins Kart oon Rapern, melier am 27. Suni burd) RefcpluB ber granffurter Rerfammtung and) ¿um Runbegfelbperrn, alfo zum oberften Seiter ber übrigen meftbeutfdjen Kontingente ernannt mürbe.

Rocp übler alg bei bem fiebenten, fat) eg bei bem adjten Ruubegcorpg aug. fertig mar unter feinen Kontingenten nur bag §effen-©armftäbter, eine ftetg alg tüchtig anerfannte ©ruppe, fo mie bie üorläufig bem Korpg gugetljeilte Raffauer Rrigabe, melcpe mit ben ofterreid)ifd)en Refapungen

(29)

berRunbeg-®ie einjeinctt ü8iutbe3cotp§. 13

feftungen

51

t einer ©ibifion berbmtben mürbe. 95

01

t ben 16000 Sßürttembergern aber lonnte am 17. Sunt nur eine Angabe in granffurt eintreffen; bie jtoeite erfcpien erft am 28. Suni, bie lepte boüenbß erft am 5. Suli. Sn 93aben patte ber ®roppersog biß ¿um lebten SCugenOticf ben gorbe* rungen beß Sunbeßtagß unb Kbetßpeim’ß miberftanben, bie Gegner patten fiel) aber niept gefepeut, burep ben fatpolifcpen Stleruß bie Solbaten aufpepen

51

t taffen, fo bap eine M itäm rebotte mie 1849 in Uußficpt ftanb, trenn ber Kkoppersog ben Geboten beß Sunbeßtagß fict) miberfepen fortfupr.

@0

tnnrbe am 17. Suni bie ernftlidje Lüftung begonnen; am 25. ging bie erfte Srigabe naep granlfurt ab; eß bauerte aber biß sunt 9. Suii, epe baß Kontingent botlftänbig beim Urmeecorpß berfammett mar. ®en $efepl über biefe bunt* fepedigen Streitlräfte, bamatß etma 35000 Dtann anftatt ber etatßmäpigen 47 000, fünf Striegßperreu angepörige, mit fünferlei ©ienftregtementß, (Signalen unb ®ef<püpfpftemen berfepene Xruppcn, übernahm am 18. Suni ^rins Utejranber bon ©effen, ein in bietfaepen Stampfen bemäprter, feinen jepigen Untergebenen aber böttig unbetannter Officier.

2

ßaß enbtici) bie norbbeutfepen Kontingente beß neunten unb sputen 93unbeßcorpß betraf, fo mar baß Stönigreicp Sacpfen burep bie Umfiept unb Knergie beß Striegßminifterß

97

abenporft botlftänbig gerüftet, unb patte eine gebiegene Xruppe bon 23000 SKann unter bem Oberbefehl beß Strom prinsen Ulbert, eineß in feber Söesiepung außgeseiepneten güprerß, mit allen Krforberniffcn, unter ber gapne. d)tan mar entfcploffen, bei bem erften Krfepeinen ber fßreufeen baß niept bertpeibigungßfäpige (Gebiet aufsugeben, unb mit ber Urmee außmärtß eine mögtiepft fiepere unb ergiebige (Stellung

(30)

14

®ie §eíbgitg§pícíne.

gu neunten. Ser erfte (Sebanfe ber Regierung richtete fid) in biefer §infid)t auf kapern: toenn biefes? tu ber ©egenb Oon SBaireuth unb $of mit beu Sachfen ein gleich ftarleS Sorp3 bereinigte, fo hätte ^reuffen einer fotcf)eu Streitmadjt fetjr ernfie ¿Beachtung fd) eitlen muffen, meinte £>err Oon ¿öeitft, burcff bies? ¿Berfaíjren bie bisher beliebte formet, baff Sachfen nictjt gegen ¿ßreuffen, fonbern nur gurn Sehnig be3 ¿Bunbe<§red)ts? gerüftet tjabe, toenigftens? nod) für eine Sßeile aufrecht halten gu fönnett. Allein ber ¿Borfchlag mnrbe in München gang entfdjieben abgeíehnt, unb fo blieb für ba§ fäc£)fifc£;e §eer lein anberer Aits?toeg, aís¡ ber Abinarfcí) ttad) ¿Böhmen unb bie ¿Bereinigung mit ben Sfterreichern. Aitd) in ¿pattnober unb S4urf)effen fudjte man, unter Abläug= nttng jebe¡§ feinblidjen ©ebantemo gegen ¿ßreuffen, bie am 14. Suni berfügte Mobilmachung mit bem Mantel ber ¿Bunbe&= treue gu beden: in ber Sfgat hatte man ©runb gur ¿BorfidR, benn in ^urlfeffen toar bisher noch nicht bas? Okringfte gur Lüftung gefchel)en, unb in ¿pamtober toar tro| ber (£inbe= rnfnng ber ^riegöreferbe unb Aufhäufung ber ¿Borrälpe in (Stabe lein Sruppentheil marfchfähig.

@s? ftanb alfo um bie $riegs?bereitfd)aft ber bitnbes?= treuen ¿Regierungen bebenflid) genug, unb fie fonnten fid) nicljt bellagen, toerat bie preuffifdje ¿ßreffe fich gelegentlich an ¿Roffbad) erinnerte, unb nidjt mehr Dom ¿Bunbe3l)eer, fonbern bott ber ¿Reid)<§armee fprad). Aber nod) fchlintmere Singe traten gu Sage, aí¡3 am

10

. Suni ber baherifche ©hef be§ @eneralftab<§, (General üon ber Sann, nadj SSien unb Dlrnütj abging, nnt bort Abrebe über bie Operationen 5U flamen, toelche im $alie eines? Kriegs? gegen ¿ßreuffen erforberlidj toürben. Sann befpradj in Söien mit bem Ofetteralabjutanten

(31)

g ru d jtlo fe S e r p a n b lu n g Ö fte rre id )§ m it S a lie r n . 1 5

be§ HaiferS, Grafen (SremteDiKe, ben CSnttmtrf einer mititärifcpen ^unctation. £ienacp mürbe ^rinz <Sart Don Rapcrn ba§ ©ommanbo über ba§ 7. unb

8

. Runbe§corp3 fortmäprenb felbftänbig füpren, feine Operationen aber gemäp bem jept ZU Dereinbarenben «ßlatte unb ben OirectiDen Renebef’3 am orbnen unb leiten. ©3 fei jebocp, fagte Rrtifel 3 be§ ©nt* mnrfg, ausbrücfficp DorauSgefept,' bap biefe Operationen ftetö im ©inflange mit ben Sanbe^intereffen ber (Staaten ber Der* einigten Armeen bleiben, unb bap bie Hauptaufgabe ber teptern bie Oecfung be§ eigenen ©ebieteS iprer Hriegäperren bleibe. Oie baperifcpe Rrmee merbe am 15. Suni in grauten unb in ber Räpe Don ©ifenbapnen in geeigneter SBeife auf* gefteltt fein. Öfterreicp Derzicpte auf feben Separatf rieben mit ^prenpen, unb merbe bafür mirten, bap beim grieben Rapern Dor Rerluften bemaprt ober bocp ©ntfcpäbigung bafür erpatten merbe.

gür bie Kriegführung mar bie cparafteriftifcpe Steile biefe§ Oocument§ offenbar ber Prüfet 3, monacp bie Haupt* aufgabe jebeg ©ontingentä bie unmittelbare Oectung be§ Xerri* torium

3

feinet Sanbeöperrn fein follte. ©raf 9Jccn3borff ricptete fogleicp Henüftein’S Stufmertfamfeit auf biefen fßuntt, betonte bie notpmenbige ©inpeit ber Operationen unb be* merfte mit einteucptenber Ricptigteit, bap bie ©ebiete ber ein* Zeinen Regierungen nicpt beffer gebecft merben tonnten, als burcp ein Auftreten mit Übermacpt unb burcp eine piemit befcpteunigte Riebertage beg> geinbeX ©enerat Don ber Xann, Don bem mopt gefagt morben ift, bap fein angeborne3 Xalent ipn nicpt gerabe znm ©eneralftab§cpef beftimmt pabe, ber aber ein mutpiger Solbat Don pellem Rlicte unb gefunbem Rer* ftanbe mar, erflärte pier fein ©inoerftänbnip unb genepmigte

(32)

16 3)ie ^ e ib ju g S p iä tt e .

einen

3

ufap: „3)edung ber eigenen (Gebiete, fo meit fie nicpt im SSiberfprucp mit bem ^auptjmecE beg $riegg fiept, fofern berfetbe nur bitrd) mögticpfte Bereinigung ber ©treitfräfte ¿u erreichen ift." darauf ¿eicpnete er bie fßunctation am 14. Suni. Bber in BUindjen mottte man bon einer fotdjen ttnterorbnung beg particutaren $medeg unter ben altgemeinen nichts miffen. 2)er Bertrag mürbe bat>erifci)er ©eitg erft bamt ratificirt (am 30. Suni), atg Öfterreich eine Raffung beg Slrtifetg ge= nepmigt patte, nach meld)er bie Beobachtung ber beiben gmede „in gteidjer SSeife" für unertäplid) erftärt, bamit atfo jeber Begierung bag Becht gegeben merbe, iijre Struppen bon jeber Cperation ¿urüdpäiehen, bei ber if)r bie unmittelbare

2

)edung ipreg (Gebiets nicpt gebüprenb berüdficptigt erfcpiene. Sn Otmüp aber hotten Staun itnb ¿penifftein fofort and) ben in ber fßunctation borgefebenen Dperationgplan ermogen. Bach bat)erifchen Berichten märe pier Staun auf bie Bereinig gung fäcpfifdjBaperifdjer ©treitfräfte bei §of ¿urüdgefommen, mag nadj ber frühem Bbmeifmtg beg fädjfifdjen Borfchtagg fdjmer berftäubtidj ift; jebegfadg moitte jept ^enitftein, nur auf Berftärfung ber öfterreicpifcpen Slrmee bebacpt, babon nid)tg miffen. (Sr beantragte ftatt beffen, gan^ in Beenge borffg ©imte, nicpt btop bie ©aepfen, fonbern auch Bapern unb, fo meit mie tpuniiep, bie Struppen beg achten Bnnbegcorpg nach Böhmen fommen ¿u taffen, nad) bem unmibertegtichen ©ape, bap pier ait ^er entfeheibenben ©teile bie mögtidjft gemattige Bfacpt ^u berfammetn fei, im Sntereffe nicht btop Öfterreicpg, fonbern and) alter Berbünbeten. Unter biefer Boraugfepung berpiep Benebet, feine Slrmee big (Sitbe Suni bon Dtmüp in bag norböfttidje Böhmen (an bie obere (Stbe unb Sfer, $ront naep bem Biefengebirge),

51

t füpren,

(33)

58at)erif«í)e fí’rieg^oíítif. 17 unb bann nadj Bereinigung mit ben Bauern bie Offenfitoe ZU ergreifen. 5íís> Sann nadj feinem miíitarifdjen ©inne bie Sreffíidjteit biefeé SßlaneS anertannte, unb benfeíben ebenfalls am 14. Sun i Unterzeichnete, gab Benebet, gleich nadjljer aucí) Don Kaifer $ranz Sofepfj zur (Eröffnung ber Síction gebrängt, am 17. feiner Slrrnee ben Bcfeí)í zum Bormarfdj, junftdjft nach Sofebhfiabt unb Umgegenb ait ber (Stbe, auf beffen Bodenbmtg ein Zeitraum non eiíf Sagen gerechnet, bie 9ím funft an ber ©íbe mithin auf ben 28. feftgeftedt murbe. Síber nod) nidjt bie §älfte biefer ßeit mar Oerfíoffen, aU er äug SBieit bie Bad)rid)t erhielt, bafj bie ba herifdje 9íegie= rung ba§ Slbrüden ihrer Piratee nací) Böhmen fategorifdj meigere, ein factum, meíd)e£ nicht geeignet mar, bie fdjmadje gíamme feiner Slngriffltuft %u ftärterer (Síutí) anzufadjen: inbeffen, bie Bemcgung mar begonnen, unb fo üerbíieb e¡§ bei bent einmal gefaxten Dffeitfio gebauten, inbem man fid) ber Bereinigung menigften§ mit beit ©ad)fen getröftete. Unterbeffen fagte bamabS Baron üon ber ^ßforbten bem fächfifdjen ©efanbten, Bat)ern bebürfe feine Srit^en zunädjft Zur Sedung feinet eigenen 2anbe<8, beute übrigens, in ber allgemeinen KrifiS feine Biad)tftciiung zu ermeitern unb ben bteibenben Oberbefehl über bie S r uppen ber fübbentfdjen ©taaten zu erlangen. Um fo meniger tonne e§ fein Kriegt heer in unbebingte 5tbl)ängigteit üon Öfterreich ftetíerr. Batüríid) mnrbe bie§ fet)r batb ben fübbentfdjen §öfen be= tannt, unb ermedte in ihnen ein íebí)afte§ Sßtfjtrauen gegen bie baherifche Sßolitit unb Kriegführung; ein (föefüfjl, meldjeS fid) noch ert)ebíich fteigcrte, als man einige Sßodjen fpäter ben Sníjaít ber bisher get)eim gehaltenen militärifd)en

5

ßunc* tation üom 14. Suni erfuhr. Bamentlid) ber Slrtitet, burdj

(34)

18 ® ie gelbgttgêpicine.

ben [ict) Skpern im $aff eineê ©ebietêoertufteê territoriale (Sntfc£)âbiguitg aitêbebang, regte bie dkmütper feiner 9^ac£)= bant bebenfficp anf; Dur Stfiem in (Earfërupe £)iett man fief) überzeugt, bap barunter ber afte SSunfcp naep ber (Ermerbung §eibefbergg> unb Sïïannpeimê üerftanben fei. So ergab fief) beim in biefer bunbeêtrenen (Eoafition eine anmntf)ige 3ftannig= faftigfeit Oerfcf)iebetter ^îriegêgmecfe, mefcfje für bie (Energie ber mifitärifepen Operationen eigentpümficpe Sfuêficpten cm öffnete, öfterreief) münfcpte bie gâitgficpe S^ieberfage beë preupifcpen ïïlibafeu, mefepe für ben ®aiferpof mit ber 33e= perrfcpitng Don gang Oeutfcpfanb gfeicpbebeutenb märe. Sapera, nadj feinem Streben auf Seremigung beê Ouafi§= muê im Sunbe, mar fepr entfcpfoffen, fofcfjc «ßfäne

511

pinbern unb ‘Preußen gmar gu fcpmücpen, aber niept affgu fefjr befiegeit gu faffen. Oie Übrigen richteten genau biefefben (Ermägungen gegen Sapent, mie biefeê gegen Öfterreief) ; fie ftrebten, niefjt üon Sßreupen, aber noef) üief meniger üon kapern mebiatifirt gu merben. So üief mir miffen, gab e3 unter biefen füb= beutfepen sperren nur einen, beffen feitenber iUtinifter bei biefen Oenbengen mit ffarem Serouptfein fcf)oit bamafê auf frangöfifepe Sefdjüpung für ben Sotpfaff recpucte: e§ liegt aber auf ber Jpanb, mie einfabenb ein fofeper Buftaub ben ©ebanlen Sapofcon’ê bei feinem gepeimen Vertrage bom

1 2

. Suni tpatfäcpficp entgegenfam. SSa§> pienaep eilt Untere liegen SßreupenS in bem beborftepenben großen Kampfe für Oentfepfanbê ßufunft bebeutet pätte, mirb feiner meitent Scpifberung bebitrfen.

SSenn naep affe bem Öfterreief) bon feinen beutfepen Serbünbeten feine erpebfiepe Unterftüpung gu ermarten patte, fo fteffte fiep auf ber anbern Seite fepon bor bem beginne

(35)

SDie ü b rig e n beutfdjeu ^ ö fe . 19

ber geinbfeiigfeiten geraug, baff eBenfo toenig ißreuffen auf großen miiitärifegen ©etoittn aug fernem itaiienifcgen SSünbniff i)offen burfte. ©g fehlte tu Statten meber an fc£)tagfertigen ©treitfräften, nod) an patrtuttfcf)cr Stampf iuft, aber and) gier fällte, tote mir toeitergin fegen toerbeit, eine etenbe Sßolitif alle Stügngeit unb 25egeifterung mit Unfrucgtbarfeit fcgtagen.

©o erfctjeint ung überall bagfeibe ©cgaufpiei. ©hroge SOtaffen betoaffneter SKenfcgen finb alter Orten üorganben, aber an feiner ©teile geigt fiel) bei ber $ügrung bie Straft beg ©ebanfeng unb beg SBitteng, bie ftare ißianmäfngfeit unb bie entfegioffene Stügngeit. Söenebef tonnte niegt attgu fieger, toag er mit ber SSiertetSDMion feiner ©otbaten be= ginnen füllte, unb entfegtoff fieg erft gu einem SSorntarfcg, als er beg ©eiftaubeg burd) bie ©aegfen fieger toar unb auf bie Stnfunft ber Bauern goffte. ^rin§ (Sari aber baegte um fo megr, in Bauern ju bleiben, aig ber größte ©geil beg preufm fegen ^eere§ fid) gegen üöögmen in 95etoeguttg fegte; im Übrigen toartete er nod) auf bie in statu nascenti befirtb= liegen StotaiHone beg aegten iöunitegcorpg. Sa SJtarmora tebte in fteter guregt, bureg bie öffentlicge Meinung $u üben großer ©nergie fortgeriffen 51t toerben; er gaffte, um eg fur$

gu fageu, niegt fämpfen, fonbern nur marfdgtren gu müffen, unb gebaegte, feineg gaüg fegr toeit ju marfegiren.

©a toegte benn freiüdg eine anbere Snft gu SSerün, im augtoärtigen Slmte, toie im Strieggminifterium unb im ©hoffen ©eneraiftab. Stiemanb üerbarg fieg bort bie iöebentnng beg beüorftegenben Stampfeg, bie töbtlicge ©efagr einer Stieben tage, toie ben gerrüdjen Sogn beg ©iegeg. §ier gab eg toeber ©egtoanfen noeg

3

to eifei megr; bie ©egtoierigfeit ber Aufgabe trübte an feiner ©teile bie Straft unb SHargeit beg

(36)

20 ®ie geibgug^iäne.

($ntfc£)iuffe§. ©obatb bie Sriegsoerftärung au3gefürod)en Wäre, ftanb bte SiOftci)t feft, mit reiffenber @d)nettigfeit put Stn= griffe borpgefjen, jebert üftebeitäWed p bernadjtäffigen ttrtb mit ber ^Bereinigung alter ÜDftttel auf ba3 ^>aupt§iel bor- Wärt<§ p ftreben, bie Stieberwerfung Öfterreicp unb bie ©r* jwingmtg be3 $riebett3 im 5Ingefic£)te ber faiferlictjeit SUtrg. üftur eine einzige 3§erfcf)iebenf)eit ber Meinung machte fid) nod) getteub bei ber $rage über beu ßeitfiunft be§ 33eginn<§. ®er Sättig, lüie er bie Lüftung erft mehrere SSodjen na cf) bem Stnfang ber ofterrcidjifdjen befohlen, Wünfdfte and) bie Eröffnung ber $einbfetigfeiten, fei e<§ burd) eine Strieg^ erftärung, fei es> bttrci) bewaffnete Fiction, bem (Gegner p über= taffen. Sn potitifcb)er 35ept)ung fjatte bie§ unwibertegtidje Oküttbe, ben (Generalen aber erwedte e3 fdjWere Steforgniff. dftan gab bem (Gegner ßeit, atte Süden feiner Lüftung au& pfütten; man überließ iijttt bie Snitiatibe bietteidjt für bie ganje (Sntwidtuitg be3 $etbpgS; febe§falt§ nötfjigte man fid) im Anfang p einer befeitfiben Gattung bon peifettjafter ©icfjertjeit. ®ie ¿paupfadje war, baff man nur unptäng* Iicf)e üftadjridjten über bie Sage ber ®inge auf ber feinbtid)en ©eite befaff; man erfutjr, baff ein öfterreid)ifd)e3 Slrnteecorp in S3öf)tnen, ein anberes> in SJtäfjren, ein brittej§ in SBeft* gati

5

ien ftetje, aber jebe ^!unbe fehlte, Wb fid) bie feinbtid)e §auf)tarmee fammte, ob in SDtciCjrcu ober Sötjmen. Unb bottenbio, ob ©enerat St eit eb cf p einer großen Offenfibe bereit ober geneigt fei, ba3 Wuffte man nidjt, muffte e§ aber nadj ben tange begonnenen Lüftungen Ofterreicp für wa f)r* fdjeintid) fjaiten. @3 gatt bemnacf), fowotjt Steriut ab§ Skesdau gegen einen fotdfen SSorftoff mügtidjft p fidjern, unb fjier geigten ftcb) bie Üftadjtffeite, bie man burd) ben fpäten beginn

(37)

ißreujnfdfe ©rtoägungett. 21

ber dftobilmachung auf fid) genommen i)atte. Seite SoflpeO becfung märe am befteu erreicht morben, menn man bie gange ^elbarmee in einer mittleren Stellung, etma Bei ©örli|, Oereinigt fyätte. Sann aber ijätte man auf bie £Senu|ung mehrerer ©ifenbatjnlinien Oergid)ten muffen, um bie üer= fdjiebenen Slrnteecorpg attg SBeft unb Oft ber ©rettge angm nätjern, mag abfolut unthunlid) erfdjieit, nadjbem man Öfter* reid) einen fo großen SSorf prang bei ben erften Lüftungen Oerftattet Ijattc. 23ig gurn Suli t)ätte eg gebauert, ehe bie Sammlung ber gangen Slrmee an biefem fünfte ijätte öod= enbet merben lönnen. 5llfo entfdjloff man fiel), ade ©fern bahnen gleichzeitig gn benagen, folglich bie Oont dtljein fom= menben Sruppen bei Sorgau, bie aug ben mittleren ^ßro= üingen anlangenben in ber ßaufip, bie aug ben öftlidjen ißro= üingen in Sdjlefieit für ben Slugenbtid aufgufteden. Sind) bieg mar erft big gum

6

. Suni erreichbar, unb ergab bann eine ßerfplitterung ber Strafte auf einem fedfgig SDcYiieu langen SBogett Oon Xorgatt big SSalbenburg: märe bamalg, mag möglid) mar, bag öfterreidjifdje §üupt£)eer mit mehr alg

200000

SJlamt in 93öl)men bereinigt gemefen, fo hätte für

^reufjen ein groffeg Unheil entftehen lönnen.

5lttd) mar (General Steinmetz, fphrer beg fünften, jetd nach Sd)lefien üorgefchobeneit Slrmeecorpg, ein IDtann, an ©eift unb Uraft, aber aud) an ¿pärte unb Sliffigfeit bem alten ^)orl Oon 1814 oergleid)bar, entrüftet über foldje S3cfthm mungeit, bttrdj meldfe man Sdjlefieit ^Sreig gebe, um eg im beften $alle mieber gu erobern; eg gebe, fdfrieb er an Mottle, i)kv nur ein drittel, näntlid), bem geinbe guOor gu lommen, unb üoit adeit Seiten t y i dt Böhmen eingttbringen. Mottle erläuterte il)tu in feitter Slntmort feljr ruhig, bah bie

(38)

22 3)te $ e % u g § £ iä t t e .

Breite Stufftettung burcp bie notptnenbige 2$enupung alter SSapnen unbermeibticp getoorben fei, erltärte iprn aber eben fo beftimmt, baff ber töeginn ber Operationen nicpt btoff Oon miiitärifc£>en ©rümgungen abpänge; nad) biefen fei alterbingS eine rafdje Snitiatibe

51

t begepren; an ber Opatfadje, bap SSöpmen ¡potfcpeit Scptcfien nnb ber Saitfip liege, tonne nie- manb etloa§ änbern; fotgtid) müßten itnfere ¿peertpeite ipre Bereinigung bormärt3 in geinbedfanb fudjen.

Stm

1 1

. Snni tarn nad) tanger Ungemippeit bie beftimmte Bacpridjt, bap bie ¿paitptmaffe ber Öfterreidjer nidjt in Böpnten, fonbern in Btäpren berfannnctt ftepe. üDMtfe patte e<§ bi§per für maprfdjeintid) gepatten, baf

3

Benebef fo rafd) toie mögticp gnr Dffenfibe fcpreiten, bitrcf) Bö Bitten pin= bitrd) @acpfen befreien nnb boit bort anf Bertin ntarfcpiren ütotte. ®a;,it papte jept atterbing§ ba3 $eftfteben ber Öfter= reicper bei Otmüp nicpt ütopt; bies? beutete bietmepr, toenn nicpt auf botte Oefcnfibe, bann auf einen Stngriffdptan gegen ©cptefien. @3 üturbe atfo bie ©treitmadjt in biefer fßrobinä jept auf bier

2

Irmeecorps> berftärft, gugteicp aber bie übrigen ¿peertpeite etmaS Ineiter nacp Often gefcpoben, um bie Sänge bes> überpaupt befeptcn Bogen<§ bon fecp§ig auf fünf nnb bierjig Seiten ab^ufüräen.

Snbeffen btieb an ber fcpiefifcpmtäprifcpen ©ren^e fort= bauernb Sittel in tiefer Bupe, aitcp at§ ber Bunbeiobefdjtup bom 14. Suni ben Stusbrucp be<§ Hriegs> fignatifirte; toopt aber berabrebeten an bemfetben Sage, toie mir fapen, Benebef itnb bon ber Siann ben Bortnarfcp bon Ditnüp nacp Bopitten, ttnb and) SDlottfe, fei e3, bap er biefen (Sntfcptup be3 Gegners erfupr, ober bap er benfetben errietp, tarn auf feinen nrfprüng= tidjeu (Gebauten inrüd, bitrcf) bie diiidficpt auf @cptefien fiep

(39)

$reupifci)er Offenftbplan. 23

nicpt länger Dort ber Dffenfiüe abt^atten, fonbern bie preupn fc£)ett ¿peere in füpnem BortnärtSgepen auf böpmifcpem Boben fiep bereinigen gu taffen. SltlerbingS eri)ob fiep SSiberfprud) gegen ein fotdfeS Berfapren: Kenerat ÜllüenSteben erflärte, nidpS fei Oerfeprter, als mit getrennten Kolonnen Oon Oem fcpiebenen ©eiten per in Böpnten ehtgubringen, unb fiel) ba= bitrct) ber Kefapr auSgufepen, Oereingelt burep bie Kefammt= fraft beS KegtterS gefcplagen

51

t inerben. ÜDMtfe aber lieff fiep baburep nicpt gurücfpalten. Seber anbere 3Seg geigte fcplimmere Übetftänbe; opne Kefapr ift überhaupt int Kriege feine groffe Kntfdfeibuug benfbar, nnb i)ier boten fiel), loenn ber beabficfjtigte Bormarfd) gelang, gelnattige Befuttate. £>ie ^auptfaepe aber inar, baff man naep ben leigten Badjridjten annepnten bitrfte, eS mürbe bie Berpflanguitg ber feinbtiepen Strmee aus SOZätjren nact) Böpmen nod) eine erpeblicpe $eit in ‘dnfpntcp nehmen, unb bie prcufnfdfen Korps nor iprer Bereinigung nur mit eingetnen ipeertpeilen beS $einbeS gu tpun paben. KS mitrbe atfo bie atlfeitige Dffenfioe befdjloffen.

£)ie pren^ifdjen ©treitfräfte Inaren bamatS in brei Slrmeen gruppirt, in ©cplefien 115000 Beamt (Karbe, erfteS, fünftes, fecpfteS KorpS) als „gtneite 2lrmee" unter bem Dbcr- befepl beS ¿tronpringen; in ber fiaufip bie ©ioifionen beS gmeiten, britten unb Oierten Korps, 93000 BZantt mit bent Xitel ber „erften Slrmee" unter ber in ©dfleStoig bemäprten güpruttg beS springen $riebricp Kart; bei Xorgau bie 14., 15. unb 16. ©inifion, 46000 Biattn, als Klbarmee unter Ken erat ¿pertnartp non Bittenfelb, bem ©ieger nott Sllfert. Slufferbem beobaepteten gtoei ©treifcorpS, 9000 Bdtttn, bie fcplefifcpe Krenge gegen Biäpren, unb mürbe in Berlin ein erfteS BeferOecorpS, 24000 Blamt, ans mobilen Sanbluepren

(40)

24 ®ie geibjug§^iäne.

felbmäfjig organifirt. San teuere tft jebüd) tuäfjrenb ben ganzen Sl’riegn nie mit bem geinbe in Berührung getommen, unb nnr aln SBefajjungntriippe im 91 ü den ber fämpfenben Strmeen öermanbt morbeit. ?lln ftreitenbe $elbarmee ftedte alfo fßreujjen anf bem öftlidjen $riegnfd)aujda| 263000 9Jiann auf, faft genau jo üiet mie ber (Regner (238 000 Dfterreidfer unb 23000 Sachfen). Sie nädjfte ©eftimmnng ber Slbarmee mar bie ttjunlic^ft rafdje S

8

efe|ung ben fädjfifdjen ^öttigreidjn; bien üodbracht, mürbe fie gleichzeitig mit ber erften 9lrmee bnrci) bie ^Säffe ben Sanfi|er unb ben Erzgebirgen üon korben her bie böl)mifd)e ©renze überfdfreiten; brei Sage fpater füllte bann üon Often her gtüeite Slrmee burch bie Sßäffe ben

9

tiefengebirgen in Böhmen einbringen.

Sluf folche Sßeife an ber entfdjeibenben «Siede mächtig gerüftet, ha^e man [ich gegenüber ben beutfdjen SJättelftaaten auf einen fehr befdfeibenen ©rab ber Äraftentmitflung be= fchränft. 14100 äftann unter (General Don ddanteuffel bei Hamburg, 14300 unter General üon ©üben bei SOdnben, 19 600 9J?ann unter ©eneral üon 93et)er bei 23e|lar, zufammen alfo 48000 üdann, ban mar Slden, mornit man fidj im beutfdjen SEBeften gegen eine im günftigften $ade hoppelte Überzahl gu behaupten hoffte. 3um

0

&erbefeht

8

ha&er 1Dar ^ bisherige Eommanbirenbe ben fiebenten Ülrmeecorpn, ©eneral SSogel üon galdenftein, ernannt, ein geiftreidjer, fräftiger unb angriffnluftiger Veteran, ber nüd) ben ^elbgug üon 1815 mit= gemacht, unb bann in feiner langen Sienftgeit ade Bmeige ben ¿peermefenn fennen gelernt holte, unb in feiner neuen Slufgabe jebe 5lrt biefer Henntniffe unb ^ähigfeit in üodem üdcaaffe beburfte. Senn fykx galt en, bie dtadjttjeile ber ddinberzahl burch ^ofdje 53emegitng unb nnermübliche Stedheit

(41)

mett

51

t machen, überall bem Gegner ¿ubor gu fommen itnb bie Kräfte beleihen oor iprer Bereinigung &u fcplagen. p r jept aber ftanben bie Speile btefer neuen SBeftarmee fetbft burd) meite Räume getrennt; babet bitbete nur ®öben’s> Oü üifion (bte 13. ber^trmee) einen attgefc£)toffenen ßorp30erbanb; bie beiben anbern maren erft üor Äußern aus geftung^ befapungen unb betacpirten Regimentern üerfcpiebener (SorpS jufammengeftellt, unb in golge beffen in iprer felbmäfeigen

5

lnsrü[tung mit Brüdengügen unb Sagaretpen, mit üRunitipnS* unb ^ßroüiantcolonnen, nur in nngenügenber SSeife üerfepeu. Snbeffen ging galdenftein frifcpe§ 9Rutpe§ biefen ©djmierig* feiten entgegen. Oie Bereinigung feiner Oruppen mürbe fid) non fetbft au

3

ber ©rfüllung ipre3 näd)ften Auftrags, ber Befepung §annober§ unb ShtrpeffenS, ergeben; ^ugleicp mürbe man pier unb anbermärt§ in pinbesdanb bie Biängel ber Rüftung erfepen, unb bann mie ber Oturrnminb bie bürren Blätter ber Bunbe^conttngente bor fid) per jagen.

2

Bir motten gunäcpft feinen Operationen folgen. @r patte bafür Oom tönige bie allgemeine feoeifung erp alten, meniger auf Befepung gemiffer fünfte, aU auf (Sntmaffnung ober Übermältigung ber feinblicpen Gruppen

51

t fepen, bamit burd) ein fcpnelle^ SIgiren feine ©treitfräfte möglicpft balb für Operationen auf einem anbern ®rieg3tpeater öermenbbar mürben.

(42)

Captfed

flttferro erfm tg Tunbbiutfi'dUattb^

üftocp an bemfelben Sage, bem 14. Sunt, an metcpern ber Söunbegtag feinen üerpängnifmoden ©ntfcplufj gefaxt, mar, fapen mir, an bie preufjifcpen ©efanbten in ip anno Oer, ©affet nnb Sregben ber telcgrappifcpe SSefel)! abgegangen, gu Oerfapren, mic mir eg aug Sigmarcfg Senffcprift Oom 12. üernommen paben. üdaffait blieb für beu Stugeubtid unberücO ficptigt, tpeitg nacp feiner Unbebeutenbpeit, tpeitg nacp ber ©rmägung, bafh ©eneral Söeper’g Siüifion für eine gteicp= geitige ißefcpung üdaffaug unb Hurpeffeng nicpt ftarf genug fein möcpte. S a man Oon ben brei anbertt ¿pöfen abtepnenbe

2

tntmort üoraugfap, maren bie betreffenben ©enerate ange= micfen, am 16. Suni fecpg Upr äftorgeng üorgugepen, fadg fie nicpt üorper burcp bie ©efanbtfcpaft ©egenbefept erpietten. Sie Dfficiere jubelten; Oon Stunbe gu Stunbe patten fie auf ben befreienben ©efepl gemartet; 9J?anteuffel patte nocp lurg üor ©mpfang begfelbctt au ben Honig telegrappirt: „icp lann morgen fofort mit meinem ©orpg bei Marburg über bie ©Ibe gepen, unb rode §amtoOer auf; mürbe mie ein Sonncm fcplag in gang Scittfcplanb faden; pcute entfcpeibet allein recpd

(43)

©erterctl öoit .^erroartf) Befe£t Saclifert. 27

zeitig gebrancpteg ©cpmert; btptomatifcpe Ner^ögermtg gefäpm Itc£); telegrappiren ©ft). SRajeftät gnäbigft nacpper, icp mürbe bor ein ^riegggeridjt gefteltt; bann ift potitifcpe ©tedung gemaprt; idp panbte; mititärifcper ©ffect ift ba."

31m 15. Sunt Niorgeng übergab ber ©efanbte, ©raf ©cputenburg, bem £errn bon ®euft bie Stufforberung, mit «Preußen ein 23üub nip §n fcptiepen, anf bie Sebinguugen, bap ©acpfen feine ©nippen anf ben griebengfup ¿urüdfüpre nnb ber fofortigen Berufung eineg ißartamentg guftimme, mogegen ipnt «ßreupen fein ©ebiet nnb feine ©ouberünität nacp 9Naap= gäbe ber Neformborfdjtäge bom

10

. Snni garantiren merbe. ©ie Nntmort mnrbe im Saufe beg ©ageg erbeten, unb eitte abtepnenbe ober augtoeidjenbe Nntmort atg trieggerftärnng begeicpnet. ©ädjfifcper ©eitg maren ade Norteprungen ge* troffen; nodj am Nachmittage beg 14. ijatte ber ginan^ minifter 36 M io n e n ©pater in ficpereg ©emaprfam nacp üNüncpett gefanbt: bie Nntmort an ©cputenburg mar einfacpe Nbtepnung, ba ©acpfen im dßiöcrfprucp gegen einen legalen Sunbegbefcptnp nicpt entmaffnen fönne1).

2

lm Stbenb übern reicpte bann ©cputenburg bem Könige perfönticp bie prcupifcpc trieggerftärung, unb nocp in berfetben ©tunbe überfcpritten £>ermartp’g ißataidone bie fäcpfifcpe ©ren^e2). Söenft aber rief tetegrappifcp bie Jpütfe beg S3unbeg, ingbefonbere Öfterreicpg unb Saperng, gegen biefe SSergemaltigung an, morauf am 16. bie Nunbegoerfammtung ben entfprecpenben SSefcptup fapte. Senebel’g ©ruppen aber ftanben bamatg in Dtntüp, bie kapern maren überpanpt nocp nidjt Oerfammett; fo reifte Äönig Sopann mit feinen SNiniftern beg Siriegg unb beg

J) 33gl. griefen’g Erinnerungen, 33b. II. 2) ©ci)itienlmrg’3

(44)

33erid)t-2 8 U n te rw e rfu n g 9 io rbbeutfdftanb§.

femärtigen junäcffft nad) $irna, unb führte feine Gruppen Don bort über bie ®renge nacf) Vötfmen fjinitber.

2

)ie übrigen SJctntfier biteben unter bem Sitet einer £anbe<§commiffion in £>re§ben prüd. STnt 18. Suni mürbe 2)re<3ben non ben Sßreujüen olpe SSiberftanb befefct, unb binnen men igett Sragett ba§ gange Sanb iffrent 50?ctc£)tgebot untcrtuurfen.

9

tb§ ftreufm fdjer (SMcommiffar trat Sanbratf) Uon SBurmb an bie Spifce ber Vermattung, rnefdfe bann unter Vermittlung ber Sauber commiffion im gemofjnten ©attge erfjaften mürbe.

Sn Üurtjeffen fjatte bie Regierung, jetd im (Sinüernefjmen mit ¿gannoüer bofffommen „bunbeStreu" gemorben, gfeid) am 14. Sunt bie Vtobifmacijuitg itjreö SfrmeecotpS üerfünbigt unb pgfeidf pm gtoecfe ber Vefdjaffung ber bap erforb erlichen ©etbmittet bie Eröffnung be3 Sanbtag

3

befohlen, tiefer aber forberte fogteidj am 15. unter $ßroteft gegen bie @e= fefclidjfeit be3 testen Söunbe^befc^tuffe^ unb unter

9

lbfef)nung ber begehrten ©etbmittet, mit 35 gegen 14 Stimmen (ber Vitterfdjaft, ber Uftramontanen unb ber ©emofraten), bie Regierung p r 3urüdnaf)me ber äÄobilifirung unb pm (Sin* fjatten üotter Neutralität auf. SBätjrenb biefer Verfjanbfung erfdjien im Saufe be§ Vormittag^ ber preufcifdfje ©efanbte, (General Vöber, bei bem SMnifter Slbee, um ifjrn bie peufnfcffe Summation Uorpfegen. Slbee mottte bartfjun, ba§ ber VunbeS* befdjtuff gar feine fembfelige Spifce gegen ^reuffen fjabe, ma

<3

freitid) auf Nöber feinen Sinbrud machen fonnte; biefer bat ifjn biefnteffr, p bebenfen, baff e3 fiel) um bie ©jtifteng be

3

Sturfürften ffanbefn fönne, unb affo bie Vemittigung einer 9litbieng für ifjn, ben ©efanbten, uiterfäfffid) fei. Vöber mürbe barauf um p e i Ufjr pm ^nrfürften befdfieben. ^er f)o|e §err empfing ifjn fe|r itngnäbig: ma£ er bei i|m fudje,

(45)

® rie g § e rtlä ru n g gegen ^ u r^ e fie n . 29

inetirt er itjm fein §anbf(i)ret

6

ert ©r. aRajeftät beg Stönigg üor^ulegen f)abe. Slad) einigen ©tidjetreben über SBigmarcf erliärte er bann, baff ber beutfdje SSunb unauftögtid) unb auf einig gefd)toffen fei; atg iRober auf bie $ortt)eite eineg blufft* fdfen Söünbniffeg unb bie mögtid)e ©rtoerbung beg bar im ftäbtifdfen Dberfjeffen i)iiüuieg, naljin ber turfürft eine tugenb= hafte dRiene an: inill meinen ©armftäbter Slrübern nid)tg nehmen, Sfr mutt) unb ©betfinn beffer, ()abe nod) nie ben SSeg Rechtem? bertaffen1). ©amt rebete er bon öfterreidjg dRadjt, bon ben 800000 dRamt, bie gegen fßreuffen in Slemegung feien; er müffe geit für feine ©ntfdjtieffung i)aben, taffe fid) nid)t bie fßiftote auf bie ©ruft fetten, unb berabfd)iebete enb^ tid) ben ©kfanbten mit ben Söorten: id) muff ©ie atg $riebeng= bredfer anfet)en.

SSan einer aRobitmadjung tnnnte je|t feine 91ebe metjr fein, bietme^r erging im Saufe beg S7ad)mittagg an bie in ©affet unb Umgegenb ftetjenben ©rubben ber SSefe^t, „fo fcbnett tnie mögtid)" über gutba nad) §anau abprüden, um bem brntjenben ©inmarfd) ber Sßreuffen ¿u entgehen. ©ie Slbfübritng beg ©taatgfd)a|eg bortbin inurbe bitrdj ben tanb= ftänbifd)en Stugfdjuff bert)inbert. ©er ©t)ronerbe, Sßrinä Tyriebrici)

9

Bitf)eim, eben aitg Slertin in ©affet ermartet, hatte bem turfürfteu fein ©inberftänbniff gemetbet; ber Sfurfürft tetegrab^irte baraitf um Sleiftanb nad) SBien, unb tief) bem Oknerat

9

tober Stbenbg um geijn Utjr fagen, baff er jcbe Stntmort auf bie ©ommation bertneigere. Stöber erftärte bem* nad) ben trieg. Sn ber aRorgenfrütje beg 16. Snni brad) bann ©enerat Sieber Don SBetdar über ©Reffen gegen ®ur= t)effen auf, erreichte am 17. tirdfbain unb traf am 19.,

Cytaty

Powiązane dokumenty

Neigung nach Elbing als nach Danzig hat, so ist diese Seite mehr der Wassernoth aus­ gesetzt, und dadurch, daß hier Land aufgeschüttet wird, gewinnen die Danziger einen vol­

Zwischen Tala und Barfak hat sich der Fluß durch die Berge in tiefer Schlucht geschnitten; ich versuchte mit Blaich, hier in die Schlucht einzudringen, aber

Ich glaube daher auch, daß dieses Problem nicht ausschließlich durch die Brille kalter Berufspolitiker und »diplomaten gesehen werden kann, sondern daß es seine endgültige Lösung

Opisując przedwojenne dzieje elektrowni krakowskiej wspomnieć trzeba o inicjatywie podjętej w 1919 roku przez dyrektorów elektrowni Kazimierza Gayczaka i Sta- nisława

Introduction: Strabismus is a serious ophthalmological and cosmetic disorder which may cause psychological discom- fort. An increased incidence of various mental disturbances

Odwołując się do po- szczególnych kanonów Kodeksu Prawa Kanonicznego Autorka wska- zuje tu w szczególności na zadania biskupów i wiernych w kwestii

In the third part of the thesis, furthermore, a gray-box load modeling is used to develop a new static equivalent model of a complex distribution grid with large num- bers of PV

En lo que al teatro se refi ere, los autores isabelinos y jacobitas van eternizando el londinense Bethlehem Hospital conocido como Bedlam en las piezas llamadas Bedlam plays, y