Katedra Rachunkowości Uniwersytet Łódzki
WPŁYW OBAW PRZED WYSOKIMI KOSZTAMI
OPRACOWANIA KONCEPCJI KOMPLEKSOWEGO
SYSTEMU INFORMACYJNEGO DO ZARZĄDZANIA
NA JEGO WDROŻENIE W INSTYTUTACH
BADAWCZYCH W POLSCE
Streszczenie
Celem artykułu jest analiza wpływu obaw przed wysokimi kosztami opracowania koncepcji kompleksowego systemu informacyjnego do zarządzania na jego wdrożenie w instytutach badawczych w Polsce i wskazanie istnienia silnej zależności pomiędzy poziomem tych obaw a różnymi cechami otoczenia zewnętrznego i wewnętrznego bada-nych jednostek. W tym celu zastosowano dwie metody badawcze: analizę statystyczną wyników badań ankietowych oraz analizę literatury przedmiotu. Badania ankietowe przeprowadzono w styczniu 2015 r. na grupie respondentów reprezentujących prawie 50% wszystkich instytutów badawczych w Polsce. Analiza statystyczna uzyskanych wyników oparta została na ocenie poziomu istotności współczynnika korelacji V-Cra-mera.
Przeprowadzone analizy dowodzą, że istnieje zależność pomiędzy siedmioma wska-zanymi w artykule cechami a wpływem obaw przed wysokimi kosztami opracowania koncepcji kompleksowego systemu informacyjnego do zarządzania na jego wdrożenie w instytutach badawczych w Polsce. Uzyskane wyniki między innymi wskazują wyraź-nie, że obawy przed wysokim kosztami opracowania koncepcji kompleksowego systemu informacyjnego nie znajdują potwierdzenia w rzeczywistości, są one bardziej mitem niż faktem.
Słowa kluczowe: kompleksowy system informacyjny, system rachunkowości, instytut badawczy, badania ankietowe.
1. Wprowadzenie
Kompleksowy system informacyjny1 rachunkowości do zarządzania (dalej
KSI)2 obecnie jest niezbędnym narzędziem do zarzadzania nie tylko
przed-siębiorstwami komercyjnymi, ale również innymi jednostkami. Wśród nich istotną grupę stanowią instytuty badawcze3 zajmujące się działalnością naukową
i korzystające w istotnym stopniu z zewnętrznych źródeł finansowania celowych projektów badawczych. Obecnie w Polsce funkcjonuje 116 takich jednostek zatrudniających ok. 40 tys. pracowników4. W Polsce finansowanie działalności
naukowej od wielu lat opiera się w dużym stopniu na realizacji celowych pro-jektów badawczych zamawianych przez instytucje publiczne powołane do tego celu5. Instytucje te wymagają od jednostek, którym przyznają środki finansowe,
m.in. specjalnego raportowania, dostosowanego do indywidualnych wymagań każdego z fundatorów. Dostarczenie na czas rzetelnej, użytecznej i sprawdzal-nej informacji w ujęciu ex post oraz ex ante o realizacji tych projektów stanowi niejednokrotnie istotną barierę w pozyskiwaniu środków finansowych na nowe projekty badawcze. Narzędziem pozwalającym na rozwiązanie tego problemu jest sprawnie działający kompleksowy system informacyjny (KSI). Jednak jego zaprojektowanie pociąga za sobą kolejne koszty często postrzegane przez kadrę zarządzającą instytutami badawczymi jako istotna barierę w realizacji tego celu.
1 Pojęcie systemu rachunkowości jest zdefiniowane w literaturze przez wielu autorów – zob.
m.in.:. [Cooper 1988, Flamholtz, Das i Tsui 1985, Sobańska 2010, s. 73]. Dla celów niniejszego artykułu przyjęto definicję R.L. Hurta [2013, s. 4], który opisuje system informacyjny rachun-kowości jako zestaw powiązanych działań, dokumentów i technologii zaprojektowanych w celu ewidencji danych i ich przetwarzania w celu prezentacji raportów do podejmowania decyzji.
2 KSI oznacza system informacyjny składający się z dwóch zintegrowanych ze sobą
pod-systemów: rachunkowości finansowej oraz rachunkowości zarządczej, zaprojektowany tak, aby dostarczał informacje ex post i ex ante niezbędne do zarządzania strategicznego i operacyjnego danej jednostki.
3 Są to „państwowe jednostki organizacyjne wyodrębnione pod względem prawnym,
orga-nizacyjnym i ekonomiczno-finansowym, które prowadzą badania naukowe i prace rozwojowe ukierunkowane na ich wdrożenie i zastosowanie w praktyce” (ustawa o instytutach badawczych, art. 1 ust. 1).
4 Dane podano na podstawie informacji Rady Głównej Instytutów Badawczych, która
repre-zentuje interesy środowiska instytutów badawczych wobec organów władzy państwowej, samo-rządowej, organizacji naukowych, gospodarczych i społecznych oraz środowisk opiniotwórczych oraz uczestniczy w polityce gospodarczej i społecznej, a w szczególności naukowej i innowacyjnej (http://www.rgib.org.pl, dostęp: 09.04.2015).
5 Są to zarówno instytucje polskie, takie jak np.: Narodowe Centrum Nauki, Narodowe
Cen-trum Badań i Rozwoju, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej oraz instytucje międzynarodowe, jak np.: Komisja Europejska, Polsko-Amerykańska Komisja Fulbrighta, The Scientific and Technolo-gical Research Council of Turkey itd.
Celem artykułu jest analiza wpływu obaw przed wysokimi kosztami opra-cowania koncepcji kompleksowego systemu informacyjnego do zarządzania na jego wdrożenie w instytutach badawczych w Polsce. Do jego realizacji zastoso-wano dwie metody badawcze: analizę statystyczną wyników badań ankietowych oraz analizę literatury przedmiotu. Do badania ankietowego przeprowadzonego w styczniu 2015 r. wytypowano 110 osób zatrudnionych w prawie połowie wszystkich instytutów badawczych w Polsce. Dobór próby do badania miał charakter doboru celowego. Otrzymano 52 poprawnie wypełnione formularze od kadry zarządzającej analizowanych jednostek. Zebrany przez wykwalifiko-wanych ankieterów materiał źródłowy w postaci 52 formularzy, wypełnianych metodą „papi” (paper and pencil interview), poddano opracowaniu statystycz-nemu przy zastosowaniu programu IBM SPSS Statistics.22. Oprócz tablic i wykresów wyznaczono wskaźniki struktury oraz wartości współczynnika V-Crammera (v) i minimalnego prawdopodobieństwa (p) dla potrzeb weryfikacji hipotez statystycznych o istotności związków korelacyjnych pomiędzy
ważniej-szymi zmiennymi6. W ten sposób porównano wpływ obaw przed wysokimi
kosztami opracowania koncepcji kompleksowego systemu informacyjnego do zarządzania na jego wdrożenie z 46 innymi cechami objaśniającymi badane w ankiecie jednostki. W efekcie końcowym uzyskano wyniki wskazujące na istnienie zależności statystycznej z siedmioma cechami, które zostały zaprezen-towane w dalszej części artykułu.
2. Przegląd literatury
Analiza literatury krajowej i zagranicznej dotyczącej projektowania i stoso-wania KSI oraz związanych z tym obaw przed znacznymi kosztami tych dzia-łań w jednostkach badawczo-rozwojowych (w tym w instytutach badawczych) wskazała na dużą lukę badawczą w tym obszarze. Dobrze objaśnione są zagad-nienia cząstkowe tego tematu, takie jak wzrost wpływu zewnętrznych źródeł finansowania celowych projektów badawczych na finansowanie ogółu badań naukowych, wpływ nowych technologii informacyjnych na znaczenie i wartość ekonomiczną informacji, rola systemu rachunkowości w systemach informacyj-nych do zarządzania, w tym w szczególności w jednostkach realizujących długo-terminowe projekty badawcze.
W literaturze anglojęzycznej można znaleźć opisy przypadków wpływu źródeł finansowania na badania naukowe. Na przykład A. Jowkar, F. Didegah i A. Ganzi [2001] prezentują analizę publikacji w Iranie za lata 2000–2009
6 Szerzej na temat analizy statystycznej i interpretacji wielkości współczynnika V-Crammera
i udział w nich publikacji wykonanych w ramach projektów badawczych finan-sowanych ze źródeł zewnętrznych fundatorów (w badanym okresie było 12,5% takich przypadków). Autorzy ponadto wskazują, że w ostatnich czterech latach badanego okresu nastąpił gwałtowny wzrost udziału tego typu publikacji (aż do ok. 45% w 2009 r. – por. rys. 1), co potwierdza, również poza Europą, wzrost znaczenia zewnętrznych źródeł finansowania celowych projektów badawczych.
2000 P ub li ka cje f in an so w an e 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 0,4 0,45
Rys. 1. Odsetek publikacji finansowanych z celowych projektów badawczych w publikacjach naukowych w Iranie ogółem w latach 2000–2009
Źródło: [Jowkar, Didegah i Ganzi 2011, s. 596].
Z kolei C. Brandasa, O. Megana i O. Didraga [2013], wyraźnie wskazują, że obecnie na rozwój i użytkowanie technologii tworzenia i rozpowszechnia-nia informacji (ICT) główny wpływ ma system informacyjny rachunkowości – jego jakość i dostosowanie do potrzeb użytkowników. M.G. Shields [2001, s. 3] podkreśla, że dostarczanie informacji do systemu informacyjnego przez system rachunkowości nie jest nowym pomysłem, lecz znanym i wykorzysty-wanym w praktyce od wielu już lat. R. Zhao [2003] opisuje w swoim artykule przykład z Chin dotyczący transformacji systemu kontroli i zarządzania dzia-łalnością naukowo-badawczą w instytucie badawczym biotechnologii (Shanghai Biotechnology Engineering Center – SBEC). Wskazuje on, że system taki musi się opierać na jasno zdefiniowanych miarach do efektywnego zarządzania finan-sami realizowanych projektów badawczych. Autor podkreśla, że system kontroli i zarządzania jest łącznikiem pomiędzy otoczeniem organizacji a implementacją strategii działalności. W konkluzji artykułu stwierdzono, że badany instytut (SBEC) pomimo wysokiego poziomu naukowego, zaawansowanej technologii i wyśmienitej lokalizacji nie był w stanie osiągnąć sukcesu komercyjnego ze względu na brak efektywnego sytemu kontroli i zarządzania.
I. Sobańska [2010, s. 74] podkreśla, że „wzrost zapotrzebowania na informa-cje, użyteczne (istotne) w procesie podejmowania decyzji i procesie ich kontroli, jest przyczyną rozwoju drugiego obszaru w systemie rachunkowości – tzn. rachunkowości zarządczej.” O roli najważniejszego narzędzia rachunkowości zarządczej – rachunku kosztów – w podnoszeniu konkurencyjności instytutów badawczych woj. lubelskiego (Polska) pisze z kolei A. Nóżka [2010]. Na podsta-wie własnych badań empirycznych zidentyfikowała ona słabości i brak dostoso-wania rachunków kosztów w badanych instytutach i zaproponowała podstawowe wymagania, jakie powinny one spełniać. Autorka stwierdza m.in., że „sprostanie
nowym wyzwaniom, jakie stoją przed jednostkami sfery B+R7, wymaga zmiany
sposobu zarządzania tymi instytucjami, bowiem zarządzanie nimi pod wieloma względami upodobniło się do zarządzania każdym innym przedsiębiorstwem w gospodarce rynkowej, a więc tak, jak i w ich przypadku, powinno opierać się na odpowiedniej i rzetelnej informacji, w tym również na temat kosztów”. Ponadto w artykule wskazano, że podstawowym celem rachunku kosztów insty-tutów badawczych powinno być m.in. zaspokojenie potrzeb sprawozdawczych fundatorów, wspieranie procesów decyzyjnych (np. wiarygodna wycena kosz-tów projekkosz-tów badawczych), kontrola wydatkowania oraz pomiar efektowności i gospodarności działania.
3. Analiza wyników badań ankietowych
3.1. Charakterystyka badanej próby
W badanej próbie największym udziałem wynoszącym 42,31% charakteryzo-wali się respondenci w wieku 36–45 lat, na kolejnym miejscu znalazły się osoby w wieku 56 lat i więcej – 25% oraz osoby w wieku 25–35 lat – 19,23%. Najmniej-szy odsetek stanowiły osoby młode, poniżej 25 roku życia, tylko 3,85% (rys. 2).
Analiza wykształcenia respondentów wykazała, że 92,31% posiadało wykształcenie wyższe, w tym większość wyższe ekonomiczne 59,62%, a tylko 7,7% wykształcenie średnie, z tego połowa średnie ekonomiczne (rys. 3).
Respondenci pełnili w badanych instytutach zarówno funkcje finansowo--ekonomiczne (48,08%), jak również inne, pozafinansowe (51,92%). Do funkcji finansowo-ekonomicznych zaliczono takie stanowiska, jak: zastępca dyrektora (kierownika jednostki) ds. finansowych/ekonomicznych, główny księgowy, spe-cjalista/kierownik z zakresu rachunkowości finansowej i ekonomii, specjalista/
7 Jest to określenie tożsame z instytutami badawczymi. Artykuł pochodzi z 2010 r., kiedy
to dopiero była uchwalana nowa ustawa o instytutach badawczych. Ustawa ta m.in. zamieniła używane wcześniej pojęcie jednostki badawczo-rozwojowej (B+R) na instytuty badawcze, które jest używane w niniejszym artykule.
0,04 0,19 0,42 0,10 0,23 0,02 0,00 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 % 0,30 0,35 0,40 0,45
do 25 lat 25–35 lat 36–45 lat 46–55 lat 56–65 lat powyżej 65 lat
Rys. 2. Wiek respondentów Źródło: opracowanie własne.
0,60 0,33 0,04 0,04 0,00 0,10 0,20 0,30 % 0,40 0,50 0,60 0,70 wyższe
ekonomiczne wyższe inne niż ekonomiczne ekonomiczneśrednie średnie inne niż ekonomiczne
Rys. 3. Wykształcenie respondentów Źródło: opracowanie własne.
0,02 0,15 0,62 0,15 0,06 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 % 0,50 0,60 0,70
do 50 osób 51–100 osób 101–500 osób 501–1000
osób powyżej 1000 osób
Rys. 4. Wielkość zatrudnienia w instytucie badawczym Źródło: opracowanie własne.
kierownik z zakresu rachunkowości zarządczej/controllingu, natomiast do funkcji innych zaliczono takie stanowiska, jak: dyrektor (kierownik jednostki) zastępca dyrektora (kierownika jednostki, inny niż ds. finansowych/ekonomicznych) oraz specjalista/kierownik z zakresu obsługi i rozliczania projektów naukowo-badaw-czych.
W badanej próbie przeważały instytuty badawcze zatrudniające od 101 do 500 osób – 61,54%. Udział instytutów o zatrudnieniu 51–100 osób oraz 501–1000 osób wynosił 15,38%, a odsetek instytutów charakteryzujących się zatrudnieniem do 50 osób stanowił 1,92% całej próby, zaś powyżej 1000 osób – 5,77% (rys. 4).
3.2. Weryfikacja zależności pomiędzy obawą przed wysokimi kosztami opracowania projektu KSI a wybranymi cechami badanych instytutów
badawczych
Dla realizacji celu artykułu na podstawie uzyskanych wyników badań ankietowych wyznaczono wskaźniki struktury oraz wartości współczynnika V-Crammera (v) i minimalnego prawdopodobieństwa (p). Jak wspomniano, zba-dano zależności z 46 cechami i na tej podstawie ustalono, że występuje istotna statystycznie zależność z siedmioma z tych cech. W tabeli 1 zaprezentowano sumaryczne zestawienia tych cech wraz ze wskazaniem rodzaju występującej zależności oraz wartości współczynnika V-Crammera (v) i minimalnego praw-dopodobieństwa (p).
Tabela 1 Rodzaj zależności pomiędzy obawą przed wysokimi kosztami opracowania projektu
KSI a wybranymi cechami badanych instytutów badawczych
Opis cechy Rodzaj zależności
1. Wielkość zatrudnienia silna
V-Cramera 0,440 p-value 0,004 2. Liczba projektów badawczych realizowanych w ciągu ostatnich
12 miesięcy V-Cramera 0,457silna
p-value 0,016 3. Udział realizowanych projektów badawczych o wartości
1 mln–10 mln PLN we wszystkich projektach ogółem V-Cramera 0,440silna p-value 0,026 4. Wpływ kierownika projektu na przygotowanie budżetu kosztów
projektu badawczego V-Cramera 0,428silna
p-value 0,016 5. Wpływ kierownika projektu na zakres odpowiedzialności za
przygo-towanie budżetu kosztów projektu badawczego V-Cramera 0,404silna p-value 0,022
Opis cechy Rodzaj zależności 6. Wpływ kierownika projektu na bieżącą (co najmniej raz na miesiąc)
analizę odchyleń kosztów poniesionych od kosztów planowanych w trakcie realizacji projektu
silna V-Cramera 0,444
p-value 0,003 7. Czy system informacyjny rachunkowości w badanym instytucie
pozwala na uzyskiwanie dokładnych i rzetelnych informacji o reali-zowanych projektach badawczych (koszty, przychody, wyniki) o zda-rzeniach przeszłych (ex post) i zdazda-rzeniach przyszłych (ex ante)?
silna V-Cramera 0,409
p-value 0,058 Źródło: opracowanie własne.
Wielkość wpływu obaw respondentów przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu informacyjnego rachunkowości na wdrożenie KSI zależy od wielkości zatrudnienia. Można sformułować ogólny wniosek, że im większy instytut, tym większy jest ten wpływ, co szczegółowo zaprezento-wano na rys. 5. Brak wpływu Niewielki wpływ Średni wpływ Duży wpływ Wpływ całkowity 0 20 40 60 80 100 % 33,3 66,7 33,3 66,7 100 33,3 53,3 13,3 5,9 58,8 17,6 17,6
do 50 osób 51–100 osób 101–500 osób
501–1000 osób powyżej 1000 osób
Rys. 5. Zależności pomiędzy wpływem obaw przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu informacyjnego rachunkowości a wielkością
zatrudnienia badanych instytutów Źródło: opracowanie własne.
Im więcej projektów realizował dany instytut badawczy, tym mniejszy był wpływ obaw respondentów przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu informacyjnego rachunkowości na wdrożenie KSI (rys. 6).
Brak wpływu Niewielki wpływ Średni wpływ Duży wpływ Wpływ całkowity 0 20 40 60 80 100 % 66,7 33,3 100 28,6 71,4 40 40 20 58,8 23,5 17,6
1–10 projektów 11–20 projektów powyżej 20 projektów
Rys. 6. Zależności pomiędzy wpływem obaw przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu informacyjnego rachunkowości a liczbą
zrealizowanych projektów w ostatnich 12 miesiącach Źródło: opracowanie własne.
Brak wpływu obaw przed wysokimi kosztami opracowania projektu kom-pleksowego systemu informacyjnego rachunkowości na jego wdrożenie deklarują tylko instytuty, które realizują relatywnie mało projektów o wartości z przedziału 1–10 mln zł (od 0–20%). Grupa ta przeważa również w przypadku odpowiedzi respondentów wskazujących na wpływ średni (57,1% odpowiedzi) lub duży (73,3% odpowiedzi). Z kolei wpływ niewielki wskazały głównie jednostki o naj-większym udziale tej cechy (51–100%). Instytuty, które mają udział projektów o wskazanej wartości w przedziale 21– 50% przede wszystkim wskazywały odpowiedzi „wpływ średni” (42,9%) oraz „wpływ całkowity” (41,2%). Szczegó-łowy rozkład zależności prezentuje rys. 7.
Uzyskane wyniki analizy statystycznej wyraźnie wskazują, że im większy jest w danym instytucie wpływ kierownika projektu na przygotowanie kosztów projektu badawczego tym większy jest również wpływ obaw przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu informacyjnego rachun-kowości na wdrożenie KSI na wdrożenie takiego systemu (rys. 8).
Zgodnie z danymi zaprezentowanymi na rys. 9 można sformułować wniosek, że uzyskane z analizy dane wskazują na podobne zależności jak opisane przy poprzedniej cesze. W przypadku większego zaangażowania kierownika projektu w zarządzanie nim (w tym przypadku w odpowiedzialność za przygotowanie budżetu) większy jest również wpływ obaw przed wysokimi kosztami opracowa-nia projektu kompleksowego systemu informacyjnego.
Brak wpływu Niewielki wpływ Średni wpływ Duży wpływ Wpływ całkowity 0 20 40 % 60 80 100 100 33,3 66,7 57,1 42,9 73,3 26,7 35,3 41,2 23,5 0–20% 21–50% 51–100%
Rys. 7. Zależności pomiędzy wpływem obaw przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu informacyjnego rachunkowości a udziałem
realizowanych projektów badawczych o wartości 1–10 mln zł we wszystkich projektach ogółem
Źródło: opracowanie własne.
Brak wpływu Niewielki wpływ Średni wpływ Duży wpływ Wpływ całkowity 0 20 40 % 60 80 100 33,3 33,3 33,3 33,3 33,3 33,3 85,7 14,3 6,7 66,7 26,7 5,9 23,5 70,6
Wpływ kierownika projektu na przygotowanie budżetu kosztów: średni
niewielki duży całkowity
Rys. 8. Zależności pomiędzy wpływem obaw przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu informacyjnego rachunkowości a wpływem
kierownika projektu na przygotowanie budżetu kosztów projektu Źródło: opracowanie własne.
Brak wpływu Niewielki wpływ Średni wpływ Duży wpływ Wpływ całkowity 0 20 40 60 80 100 % 33,3 33,3 33,3 33,3 66,7 85,7 14,3 6,7 6,7 60 26,7 5,9 17,6 17,6 58,8
Wpływ kierownika projektu na zakres odpowiedzialności za przygotowanie budżetu kosztów:
niewielki
brak średni duży całkowity
Rys. 9. Zależności pomiędzy wpływem obaw przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu informacyjnego rachunkowości a wpływem
kierownika projektu na zakres odpowiedzialności za przygotowanie budżetu kosztów projektu
Źródło: opracowanie własne.
Analiza wpływu kierownika projektu na bieżącą analizę odchyleń kosztów poniesionych od kosztów planowanych w trakcie realizacji projektu (rys. 10) potwierdza zależności wskazane wcześniej (cechy nr 4 i 5 z tabeli 1), szczególnie w przypadku relacji: małe zaangażowanie kierownika projektu w zarządzanie nim (w tym przypadku w bieżącą analizę odchyleń kosztów projektu) oznacza mały wpływ obaw przed wysokimi kosztami opracowania projektu komplekso-wego systemu informacyjnego.
Ostatnia z cech, w których stwierdzono istotną i silną zależność statystyczną pozwala na stwierdzenie, że w instytutach, których obecnie stosowane systemy informacyjne rachunkowości pozwalają na uzyskiwanie dokładnych i rzetelnych informacji o realizowanych projektach wpływ obaw przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu informacyjnego nie występuje lub jest niewielki (100% odpowiedzi). Natomiast respondenci reprezentujący jed-nostki nieposiadające takiego systemu deklarują w największym stopniu (76,5%) całkowity wpływ takich obaw na decyzję o wdrożeniu KSI (rys. 11).
Wyniki uzyskane na podstawie analizy ostatniej z cech wskazują wyraźnie, że obawy przed wysokim kosztami opracowania koncepcji KSI nie znajdują potwierdzenia w rzeczywistości, są one bardziej mitem niż faktem. Respondenci reprezentujący instytuty badawcze, które już posiadają taki system (wdrożony
częściowo lub w całości) jednoznacznie deklarowali brak obaw przed kosztami opracowania koncepcji KSI.
Brak wpływu Niewielki wpływ Średni wpływ Duży wpływ Wpływ całkowity 0 20 40 % 60 80 100 66,7 33,3 66,7 33,3 14,3 28,6 42,9 14,3 33,3 20 46,7 5,9 11,8 64,7 5,9 11,8
Wpływ kierownika projektu na bieżącą analizę kosztów projektu: niewielki
brak średni duży całkowity
Rys. 10. Zależności pomiędzy wpływem obaw przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu informacyjnego rachunkowości a wpływem kierownika projektu na bieżącą analizę odchyleń kosztów poniesionych od kosztów
planowanych w trakcie realizacji projektu Źródło: opracowanie własne.
Brak wpływu Niewielki wpływ Średni wpływ Duży wpływ Wpływ całkowity 0 20 40 % 60 80 100 100 100 42,9 42,9 14,3 53,3 46,7 17,6 76,5 5,9
tak nie nie wiem
Rys. 11. Zależności pomiędzy wpływem obaw przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu informacyjnego rachunkowości a możliwością
uzyskiwania obecnie dokładnych i rzetelnych informacji ex post i ex ante o realizowanych projektach
4. Podsumowanie
Celem artykułu była analiza wpływu obaw przed wysokimi kosztami opraco-wania koncepcji kompleksowego systemu informacyjnego do zarządzania na jego wdrożenie w instytutach badawczych w Polsce. Wychodząc naprzeciw potrze-bom, dokonano analizy statystycznej wyników badań ankietowych przeprowa-dzonych w styczniu 2015 r. Na jej podstawie sformułowano wnioski końcowe.
1. Sprostanie nowym wyzwaniom, jakie stoją przed instytutami badawczymi, wymaga zmiany sposobu zarządzania, które pod wieloma względami upodobniło się do zarządzania każdym innym przedsiębiorstwem w gospodarce rynkowej, a więc tak jak w ich przypadku powinno opierać się na odpowiedniej i rzetelnej informacji, której podstawą jest kompleksowy system rachunkowości (KSI) zbu-dowany z dwóch zintegrowanych ze sobą podsystemów: rachunkowości finanso-wej i rachunkowości zarządczej.
2. W ostatnich latach głównym źródłem działalności naukowo-badawczej stają się celowe projekty badawcze, finansowane przez fundatorów o zróżnicowa-nych wymaganiach dotyczących raportowania ich realizacji. Jak wskazują różne przykłady z całego świata, dostosowanie systemu informacyjnego do tych wyma-gań staje się strategicznym wyzwaniem dla instytutów badawczych, mogącym przesądzić o możliwości pozyskiwania tych projektów.
3. Dynamiczne zmiany w technologiach tworzenia i rozpowszechniania informacji (ICT) powodują wzrost wartości informacji między innymi przez jej powszechną i natychmiastową dostępność. Jednostki, które taką informacją będą dysponowały (terminowo, w sposób wiarygodny, sprawdzalny i użyteczny), będą miały istotną przewagę konkurencyjną na globalnym rynku badań naukowych.
4. Wpływ obaw respondentów przed wysokimi kosztami opracowania pro-jektu kompleksowego systemu informacyjnego rachunkowości na wdrożenie KSI silnie zależy od:
– wielkości zatrudnienia – im większy instytut, tym większy jest ten wpływ, – liczby realizowanych projektów badawczych, w tym w szczególności pro-jektów o wartości z przedziału 1–10 mln zł – im więcej propro-jektów realizował dany instytut badawczy, tym mniejszy był ten wpływ,
– roli kierownika projektu w zarządzaniu nim, w tym w szczególności od jego wpływu na przygotowanie i odpowiedzialność za budżet kosztów projektu oraz za bieżącą analizę odchyleń kosztów rzeczywistych od kosztów planowa-nych – im większe zaangażowanie kierownika projektu tym większe są obawy przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu infor-macyjnego rachunkowości na wdrożenie KSI,
– występowania obecnie w badanych instytutach systemów informacyjnych rachunkowości pozwalających na uzyskiwanie dokładnych i rzetelnych infor-macji o realizowanych projektach – jeśli taki system jest stosowany to wpływ
obaw przed wysokimi kosztami opracowania projektu kompleksowego systemu informacyjnego nie występuje lub jest niewielki, natomiast brak takiego systemu oznacza bardzo duży lub całkowity wpływ takich obaw na decyzję o wdrożeniu KSI.
Należy ponadto podkreślić, że wyniki analizy ostatniej z cech wyraźnie wskazują, że obawy przed wysokim kosztami opracowania koncepcji KSI nie znajdują potwierdzenia w rzeczywistości, są one bardziej mitem niż faktem. Dlatego, zdaniem autora, należy prezentować wyniki badań empirycznych w róż-nych jednostkach, dementując dość często występujące przekonanie, że nie warto ponosić kosztów na zaprojektowanie i wdrożenie KSI, gdyż koszty te na pewno będą duże i nieefektywne. Prawda jest zaś odwrotna, co potwierdzają chociażby wyniki badań ankietowych oraz analiza literatury zaprezentowana w niniejszym artykule. Obecnie najcenniejszym „towarem” na globalnym rynku jest rzetelna, terminowa i sprawdzalna informacja, a jej posiadanie jest często główną prze-wagą konkurencyjną pozwalającą zdobywać nowe źródła finansowania działal-ności.
Literatura
Brandasa C., Megana O., Didraga O. [2015], Global Perspectives on Accounting Information Systems: Mobile and Cloud Approach, „Procedia Economics and Finance”, nr 20. Cooper R.B. [1988], Review of Management Information Systems Research: A Management
Support Emphasis, Information Processing &Management, nr 24(1).
Flamholtz E.G., Das T.K., Tsui A.S. [1985], Toward an Integrative Framework of Organizational Control, „Accounting, Organizations and Society”, vol. 10, nr 1. Hurt R.L. [2013], Accounting Information Systems: Basic Concepts and Current Issues,
2nd ed., McGraw-Hill, New York.
Nóżka A. [2010], Rola rachunku kosztów w podnoszeniu konkurencyjności instytutów badawczych województwa lubelskiego, „Barometr Regionalny”, nr 2(20).
Jowkar A., Didegah F., Ganzi A. [2011], The Effect of Funding on Academic Research Impact: A Case Study of Iranian Publications, „Aslib Proceedings”, vol. 63, nr 6. Shields M.G. [2001], E-business and ERP. Rapid Implementation and Project Planning,
John Wiley & Sons, NY, USA.
Sobańska I. [2010], Rachunkowość zarządcza [w:] Rachunkowość zarządcza. Podejście operacyjne i strategiczne, red. I. Sobańska, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Starzyńska W. [2005], Statystyka praktyczna, PWN, Warszawa.
Ustawa z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych, Dz.U. nr 96, poz. 618. Zhao R. [2003], Transition in R&D Management Control System: Case Study of
a Biotechnology Research Institute in China, „Journal of High Technology Management Research”, nr 14.
The Influence of Concerns Regarding the High Costs of Developing the Concept of a Comprehensive Information System for Management
on Its Implementation in Research Institutes in Poland
(Abstract)
This article analyses the impact of concerns regarding the high costs of developing the concept of a comprehensive information system for management on its implemen-tation in research institutes in Poland. The article indicates the existence of a strong correlation between the level of these concerns and various features of the external and internal environment of the entities examined. Two research methods were applied for the purpose of drafting this article: a statistical analysis of survey results and an analysis of the available literature, or literature review. The survey was conducted in January 2015 among a group of respondents representing over 50% of all research institutes in Poland. The statistical analysis of the results obtained was based on the examination of the sig-nificance of the Cramér V correlation coefficient. The analyses carried out demonstrate a relationship between the seven characteristics identified in the article and the impact of concerns regarding the high costs of developing the concept of a comprehensive infor-mation system for management on its implementation in research institutes in Poland. The results clearly indicate, inter alia, that concerns of high costs of developing the con-cept of a comprehensive information system are not confirmed in reality – they are more myth than fact.
Keywords: a comprehensive information system, accounting system, research institute, surveys.
