Stereotypy w stosunkach polsko-rosyjskich
14
0
0
Pełen tekst
(2) JO(l/I/W. Robert Jakimowicz. 2. Polska I Polacy w rosyiskich stereotypach Pi szą c. o ste re otypac h. należy podkre ś li ć , ż e miejsca Pol ski w rosyjskiej i Rosji w polskiej ś w i ado m ości nie s ą to żs ame. W pr ze c i w i e ń stwie do ś wiadomo ści więk s zo ści Polaków , dla których Rosja odgrywała zawsze z na c zącą ro l ę . Pol ska w rosyj skiej ś wiad o mośc i odgrywa la rolę margina l ną . szczególni e w ś ród mas rosyjskich. Niemniej jednak pojawiała s i ę w róż nych okresach jako istotny element w ś wiadom ośc i elit rosyjski ch I. Są to zatem dwa rodzaje stereotypów : plebejski (ś w i adom ośc i zbiorowej) i inte li gencki. kt óre w tym przy padku . jak i pol skim. s ą odzw ierciedleniem upr zed ze ń rea liz ują cyc h s i ę w postawach negatywnych . Mają one swoje g łębok i e uza sadni eni e historyc zne . Ni e wątpl i w i e na ich pow stani e i utrwal e ni e duży wp lyw wywa rło dziedzictwo bizantyj skie. naj pierw Ru si, a na s t ę pni e Rosji. które w płyn ę ł o na uk sz t a łt o w a n i e s i ę systemu warto śc i odbiegaj'lcych od wzorów łac i ń s k i c h 2 . Na tych wartośc iac h uformowała s ię ku ltu ra w schodnio s ł owia ll s ka , która w pł y n ę ła na bud o w ę in stytucji pań s twow y ch i rełi g ijn yc h w Rosji oraz od c i s n ę ł a swe pil;tno na m e ntaln ośc i rosyjskiej. Ko śc i ó ł prawos lawny stal s i ę ich stra ż nik i e m . Pi erwiastek ortodoksyjn y zostal zatem zaakceptowany w calej rozciąg ł ośc i przez Rosjan i pomó g ł w budowie w ł as nej pań stwow ośc i. Oparcie s i ę na nim oz n acza ło negowani e wpływ ó w kulturowych Zachodu. w tym kul tury pol ski ej (7. wyjrJtkam i - np . za czasów Piotra Wielkiego Polska b y ła jednym z wzorców kulturowych , a ję zy k pol ski b y ł popularny na dworze carskim). a zw ła szcz a polskiej mi sji chrystiani zacyjnej na Wschodziej. Na styku tyc h dwóc h kultur mu s iała pojaw i ć s ię zatem rywal izacja , która prow ad z i ł a do napi ęć mają cyc h tak że swe odzwiercied lenie w stereotypac h. Ni e u s tała ona ró wni eż w zaborze rosyj skim . Zog ni s kowa ł a s ię w wal ce ( mającej j u ż dłu g i e trad ycje) o h egemoni ę we wschodniej Europie, a konkretnie o zdobycie wp lywu na tych , kt órych potomkowie to Ukraiilcy i Biał oru s ini 4 . Wa lka o kresy sta la s i ę wi ę c trwał y m źró dł e m na p ię c ia . Ponadto polskie powstania listopadowe z 1830 r . i styczniowe z 1863 r . - s tały s ię punktem zwrotnym stosunku e lit rosyjskich do Polaków. Przed powstaniem styczni owym wladze carski e pró b o wał y o s iąg n ąć kompromi s z Polakami. po jego z a ś upadku jedn ym z priorytetów ich poli tyki b y ł o wyrugowanie polSkiego elemen tu z kresów ~ . Na ś w i ad o m ośc i. I A. Miller. Ohmz Po/ski i Po/akow w ROj); ot11989: POWSz.ecllllfl atmosfera i :.tjj'lIdnit::.c t'wp), jej Vll il/ll)'. w)'miar hisroryc:'/I)'. stereotypy j w: l DY/I(/m ika .fro~·llIIko", Iwlsko·rosyjskicll. w Imach / 99 1- 1996. pod red. A. Anallicza".Studia i Analizy 3". Kraków 1997. s. l . Co s ię tyczy pojęci a stcrcotypu i innych niezwy kle ciekawyc h rozw ażali teoretycznyc h na jego temat zob .: A. Pomorsk i. Dekollslrllkcju stereOl),pll l w :1 DYllamiko sto.l'Il11 ko lV ... . s. t 7-64 . ~ F. Golembski. Osobliwości polsko-rosyjskich .~IQs l/ll ków kult l/ falnych l w:] Polsk(l- RMj(j c;:tJS prz,e w{l I'rok iolt'l/Ii, pod red . S . Bielenia. Centru m B ad ań Wschodn ich Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa 1995.5. 146 . .\ Ibidem . s. 147 . 4 A. Miller. Obl'(l z Polski i PO/(lkol!' .... S. 8. ~ I/)Idelll. s. 9..
(3) IV. stosu/lkach. zaostrzeni e walki Polaków o odzyskanie n i e pod l eg l ości. a Rosjan o ulrzy ma nie trwałośc i im periu m niew~tpliw i e wpłynę l y obrazy .. idea lnej ojczyzny" e lit poJ skich i rosyjskich. które wyklu czały s i ę wzajemnie. W d ziewię lna S IOwiecz nej Rosji panowało wyobrażenie o wielkim narodzie rosyjskim. w s kład klórego wchodzili wielkorusin i, mał or u s ini i bialorusini 6 . Tymczasem po lski ruch narodowy jako jedyny w imperi um rosyjsk im podn os i ł koncepcję jego rozb icia. a lakie odrzu ca ł europejskość ku ltury rosyjskiej. Wyrazem lego by ł a m .in . leoria ,.Turanu··. według której rasa rosyjs ka lO w gruncie rzeczy zesl awi zowane plemię azjalyckich sIepowych narodów . W zw iązku z Iym rosyjskość jesl ni e tylko obca kulturze e uropejs ki ej. a le wręcz stanowi dla niej ś mi e rt e l n e zag ro żen i e' . dlatego obowi'lzkiem św i adomego Europejczyka (c hod zi tu przede wszystkim o Polaka) jest zwalczanie ku lturowych wp ł ywów rosyjskic h na Europę oraz dą że nia do politycznej izolacji Rosj i! . Zadanie to próbowała rea l izować. po upadku powstania li stopadowego. m.in . polska emigracja sku piona w Hotelu Lambert. Dąży ła ona do slwor.lenia maksy malnie negatywnego obrazll Rosj i w spoleczeilslwac h Francji i Anglii oraz wykorzystania ka żdej nadar zającej s ię s posob no śc i do sprowokowania konOiktu między tymi pa llstwami a R osją'J. Rosjani e ni e mog li zaakce pt ować motywu pol skiej mY $ ł i o cywili zacyjnej wyższości Polaków wobec nicll.jak i uznawaniu Rosj an za nic- Europejczyków czy wręcz barbarzyńców. gdyż oni sami za rów no w XIX, jak i XX w. nie uznawali prawa Polak ów do byc ia pełnoprawn y mi pr.lcd stawi cielami Zac hodu . Po pierwsze. dlatego że Polacy nie repreze ntują takich cec h Zachodu jak racjonali zm. pragmatyzm , czy pracow ito ść . po drugie . Pol;lcy nie zachwyca li s ię. jak 10 jest powszechne na Zachod zie. z agadkowośc ią i atrakcyj nośc ią rosyjski ej duszylll. Po upadku pow stania styczniowego na s t ępowa ł a stal a degradacja wizerunku Polaka. odchodzenie od pu szkinowskich romantycznych wizj i rycerskiej rywa lizacji. której symbolem s tał o s i ę uwol ni enie przez cara Pawła I Tadeusza Ko śc iu szki z niewoli na z:lsadzie umowy dżentel m e ń s ki ej . Polakom zaczęto przypi syw ać ni e u czc iwo ść i ob l ud ę, dwuli co w ość i oszustwo. dumę i zarozu miałość oraz wynios ło ść. Jed nym z pr zy kład ów taki ego wid zenia Polaków może być przeciwstaw ienie jeszcze przez A. Puszkina wizerunków ..c h e łpliwego Lacha" i ..wiernego Rosjanina·· II . POhlCy w tym czasie zaczę li roz powszec hnia ć stereotyp ,.rosyjskiego ni ed źwi e dzia ". aby podkreślić d rapi eż no ść imperium ca rski ego. Sto lat póź ni ej pojawily s ię teorie. ~ A Miller. Ihstori(1 j(lko C:'yllllik \\"lpólc:.eslI)'ch stosIIn ków ,wl.rko-f()s)jskidr l w: l Polsko i ROIJja. Strlllegicvre sprzec:.ności i lI/o;'!iIl'Ości di(llog u. pOO red . A. Magdziak -Mis1.cwskiej . Centrum Stosunków Międzynarodowych Instytutu Sprav.' Publicznych. Warszawa 1998. s. 46 . 1 J . Borkowicz. AmbiIl'1I1elll:j(1 sqsie(I:'/lI'Il. Ro~jo llie II' polskich (/(":'(Iclt - penpekt)"lIY/ /tistor)'c:,lw [w:1 Polskt/ i Rosja. Stl"attgic:llt SprzeC:'IWŚCI. .. , s. 18. 8/1nde/ll. ą A. Miller. NistOl"ill joko c:.ywrik \\'Wó/cusl/)'c1/ .... s. 45 . lU A. Miller. OlmlZ Polski i Polaków .... s. 9. lI /bidem.s. lO-l!..
(4) loanna. . Robert lakimowicz. mówią ce . żejest. on z ł y. ponieważ jest glodny'2. W tym wypadku nawet naj wobec Po laków rosyjski ideolog Hcrccn podchodzi I do nich ca ł ko wicie stereotypowo , traktując ic h jako zepsute zac hodnimi , katolickim i wp ł y wami dzieci s ł ow i ań skiej rodziny. Rozczarowany z powodu odrzuconych przez Polaków prtyjaznyc h rosyjsk ich uczuć pisa ł : "Nasz uk ł ad d uchowy, nasz ca ł y sposób my ś l e n ia nie ma z nimi nic wspólnego. Nasz związek by ł dla nich meza lian se m albo t eż ma ł żens t wem z rozs<!d ku". W ś ród Rosjan jednak o wicie wi ę k sz;:! popularno ść mia ly radykalne stw ie rdzenia Katkowa: "Polski e i rosyjskie pa rlstwo, to nie po prostu rywa le, ale wrogowie, którzy nie mogą i s tnieć obo k siebie l ... J. Pytani e nie polega na tym. które z ni ch okaże s ię silniej sze. a le na tym. które z nich przetrwa , a które zginie"' ). Wraz z przemianami polit ycznym i w pierwszych dekadach XX w. rosyjskie stereotypy dotyczące Polaków zosta ł y jeszcze bardziej p og łębione i utrwalone . Wią za ł o s i ę to n iewątp li wie z poli t yką Józefa Pił s ud ski ego w latach 191 8- 192 1 oraz późni ej szyc h . Na nową w e rsj ę negatywnego stereotypu Polaka złoży ł y s ię czynniki narodowy i klasowy. Bolszewicy w obrazie krzewion ym w radzieckiej kult urze okresu międzywojennego powtarzali s łow i anofi l s k ie opini e o "Biało polakach" i .. polskich panach", którzy nie ty lko ni enaw idzili Rosji w nowej postaci (Rosja Radziec ka. później Związek Radziec ki), ale ze w z mo żoną s iłą uciska li ukraitiski i białoruski proletariat. co złożyło się w św iadomośc i elity bolszew ic kiej na obmz ni eustannie wrog iej Pol ski. Obraz ten utrwali ł przekonanie rosyjskich elit (kollluni stycznych - przyp. R J .) o nie m ożliwości zawarcia kOIllpromisu z tradycyjnymi polskimi elitami . Najtragiczniejszym tego wyrazem była zbrodnia katytlsk,,'4. W okresie powojennym w oficjalnej propagandzie radzi eckiej zb rodnię t ę przy pisywano Trzeciej Rzeszy. Sprawa mordu katynskiego zosta ł a ostatecznie wyjaśniona. Zwi~zek Radziecki w kwietn iu 1990 r. oficjalni e przyzna ł s i ę do winy za ma sa krę kat y ń s ką ' j . Niemniej jednak spojrzeni a na z brod n i ę katyń s k~ w mediach rosyjskich lat 90. są z różni co wa n e. Pr.lede wszystkim niezaw i s ł a Rosja (od grudnia 1991 r.) zaczęła dystansować się od odpow iedzialnosci za zbrodnie stalinowskie . Krytyka takiego stanowiska w ładz pojawi la s i ę w rosyjskiej prasie demokratycznej. Stwierdzono w niej, że w ł adze rosyjskie powinn y do konać oceny politycznej i moralnej, kwal i fik ującej zbrod n ię kat Yl1ski) jako ludobój stwo. a winnyc h należa ł o by sąd zić według zasad proces u życz liw szy. I~. AUlor dalej podkreśla, że teorie te nazywamy sowielologią . Zoo.: J . Borkowicz. AmbiwlI .~qJied:ka ... , s. 18- 19. I' A. M iller. HiJwl"ia jllko CzY/mik w.rpólc;.esllycl! .... s. 47-48 . 14 Lenin uwa7.al. że Stalln ponosi winę za.jak to określi!. idiotyczne natarcie na Lwów w 1920 r . To osobiste upokorlenie Stalina. po kolejnym rozbiorle Polski na podstaw ie paktu Ri bbcnrrop-- Molotow. zrekompcnsowal sobie najokrulniejszymi represjami wobec Pol:l ków, w tym zbrodnią katynską . A . M iller. HiJtor;a jako czynnik II'sprilczesllycll ... . 5. 49. H 4 kwietnia 1995 r .. w 55 rocznicę zorodni do konanej prlez NKWD , radziecką służbę bezpieczeństwa na ponad 4ty5. polskich oficerów zostal polożony prlez polskiego prezydenta Lecha WalęSI; k amień węgielny pod Cmenrarl Polskich Oficerów w Kalyniu . R()c~nik Polskiej Polityki Zl.Igrwlic:llej. W arszawa 1996. s. 224.. kucja.
(5) )\I. .\· /OsllIIkach. norymberskiegoib. W mediach rosyjski ch pojawil s ię także inny pog l ąd, który jest najb l iższy men ta l no ści przeciętneg o Rosjanina. Zgodnie z nim. wraz z prze· kazaniem prze z prezydenta Borysa Je lcy na polskim w ł adzom dokumentów , które jednoznacznie s twi e rd za ł y w i nę w ł adz radzieck ic h za l ę zbrod n i ę. osIa· teczni e zamkni ęto s prawę katy ń ską. a obecna nowa Rosja nie ponosi odpowie· d z ialnośc i za re presje stal inowskie. W z w i ązk u z tym zabiegi Polaków o ekshu· mację i b u dow ę polskich cmentarzy oraz ic h got o w ość do przebaczenia i ostatecznego pojednania po mi ęd zy narodami pol skim i rosyj ski m nie jest zro· zumiana przez Rosjan. Ponadto pojawia s ię z ich strony zarzut. że Polacy trak· tują las kat y ń s ki jako miejsce tragedi i narodu polskiego , gdy tymczasem spo· czywajl' tam ofia ry wi elu narodowośc i l7 • Dlatego pojawił y s i ę w Rosj i zarzuty o polskiej "rusofobii ", m.in. by ł y prze wodni c zący Komisji Spraw Zagranicznych W. Łukin w s ka zy wał na ant y ro syj s k ą " psyc h ozę " wś ród Polaków . Ta k z wa na antyrosyjska postawa Polaków zo stała uj~ta w jeszcze szerszym k o nt e k śc ie przez dorad cę by ł eg o prezydenta Borysa Jelcyna S, Kortunowa , który s t wi e rdz ił. że wej ści e Polski i innych krajów Europy Ś rodkowej do NATO jest równoznaczne z cz ł o n k ostwe m w sojuszu "antyrosyjsko nastawi onych pallstw"18. Ze strony rosyjskiej częs t o pada ł y os karże n ia pod adresem Polaków , że do .,podgrzewa nia ru sofobi i" e k s ponuj ą niektóre rocznice historyczne . m.in . wojn ę polsko·radziec kl:j z 1920 L . powstanie warszawskie, K a t y ń. Natomiast w ł ad ze rosyjskie podniosly do rangi swi ęta pallstwowego dzien 7 listopada , który nawilJ· w je do daty wyzwolenia Moskwy od polski ch inte rwe ntów w 1612 L I9 Oskar· że nia rosyj skie maj<] n i e wątpliw i e za ce l od s uni ęc i e od siebie jakiejkol wiek odp o wi ed z ialn ości za zbrod nie stal inowskie . Ponadto narodem , który poni ós ł n ajwięk sze ofiary w systemie stalinowski m. by ł. wed ł u g Rosjan , naród rosyjski . W y pł y wa z tego wn iosek. że system stalinowski byl z ł y , a naród rosyjski, który w nim ży ł, dobry. Z tego wynika. że system by l anonimowy i musieli go tworzyć ja cyś "ni e· Rosjanie", Wed ł u g slów Siergieja Filatowa i innych przedstaw ic ieli w ład zy rosyjskiej to .,system" jest odpowiedzialny za zbrodnie , jakie mialy miej· sce w okres ie Zw i ąz ku Radzieckiego . Obecnie Rosja , k t ómjużj est "demokm· tyczna", nie może odpowiad ać za zbrodnie Zw i ązku Radzieckiego w od niesie· niu do Po ł s k i w . J ednak że w rosyjskiej doktryni e bezpieczenstwa z 1996 r. z n a l a zł o s i ę stwierdzenie, że obec na Federacja Rosyjska. z hi storycznego pu nktu widze nia jest s padk o bi erc ą , ni e tylko dawnej Rusi, Carstwa Moski ewskiego, Cesarstwa Rosyjskiego , ale tak że i ZSRR21. 16 A. Michalski. Obm';. Pol~'ki I)().ki.. .. s. 55 .. IV. msyj.\"kich meditlch Iw:1 Polsktl i Rosja. SII'(l/l!giCVle Sl'r<.I!CZ-. Ibidem, s. 56. J. B11ltk iewicz. RO~'yjsl'}' IWLjOlwliki II' lalach 1991-/996. Od dClrtulycJOIWliulcji do re /mdycJol1tlllUlcji, Ins tytu t Studiów Politye:wyeh PAN, Warszawa 1998. s. 251; za: S. Konullow. Ros~'ija ZIJl1owootkl'.111·(ljet d/(l siebie cell/mlm/jll JClI'ropll. "Nic7.lIwisimaja Gazie!a". 21islopada 1995, s.4. 19 J. Bratkicwicz. Rosyjscy /UujoJtaliści IV lawch ... . s. 252 . :ro Ibidcm, s. 249- 251. 17. 1~.
(6) Joan nll. , ' , Robert Jakimowicl.. Spoleczerlstwo rosyjskie oczyw i śc i e podziela ten punkt widzenia, równ oczeza zbrodnie stalinowskie. Tu poja wia s i ę stereotyp "o bra żonej św ia do m ośc i ", bę dącej prod ukte m rozpadu dawnego Zw i ązku Radzieckiego . Dawniej Rosjanie mieli wielkie w pł ywy, cieszyli s i ę wielkim uznaniem i byli "starszy m bratem". Obecnie j uż tak nie jest, co stanow i dl a wielu z nic h powód do urazy. co nadzwyczaj silni e odd z iałuje na spo ł ecz n ą św i adom ość Rosjan 22 • Efektem m.in. tego stereotypu oraz stereotypów utraconej w i e lkośc i i ni epot rzebnie poni esionych ofiar byla polityczna kari era Wł ad imira Ż iry n owsk i ego. najbardziej znanego nacjon ali sty rosyjski ego. który z as l ynął na wew n ę tr.lll ej i zew n ętrzn ej arenie politycznej wypowiedziami o podboj u wiet u krajów. w tym Polski 23 , Zyrinowski s ku p ił w swoich wypowiedziach w łaśc i wie wszystkie stereotypy cec huj ące obec n ą me nt a ln ość rosyj ską, odzwier· c i edl ającą typ m yś l e n i a rosyjskiego szow ini sty zirytowanego uzyskaniem przez Po l skę n i epod l eg ł ości. Wśród jego znanych wypowiedzi zn a laz ł y s i ę m.in . takie, ja k: ,. Rosja. powodowana c notami c hr ześc ijański m i. rat owa ł a c ał ą s ł owiańsz czyz n ę i E u ro pę przed M o n go łami w XIII wieku i Hitl ere m w wieku XX, ni e doczekawszy s i ę podz i ęk i ": .,Teraz Rosj a chroni Po l s k ę przed potencja ln ym nowy m «najazdem mongolski m» z C hin i islamskiego Połu d nia ": .. Rosja sama ni komu nie zag ra żała ,jed y ni e broniła s i ę przed ag resją z zew nąt rz. a jej zdobycze terytorial ne by ł y niezamierzone"; "Rosja broni'lc s i ę doszla do Warszawy. Tak s i ę historycznie z ł oży ło". Co się natomiast tyczy okresu powojennego. Ży ri. nowski zapyt uje: ..ź l e wam by ł o, gdy by li ś m y razem? Pakt Warszawski by ł z ł y? A wy ty lko - imperium upad ł o! I cieszycie s i ę! " 24 O prze ł a m a n iu rosyjskic h stereotypów w latach 90 . ni e m oż n a m ów i ć. ni e tylko z tego powodu, że jest to proces wy m agają cy d łu g i ego czasu , ale tak że dlatego że. poza wspom nianymi czy nnik ami. nastę powa l o wówczas systematyczne odda lanie się obu pa ń st w od siebie. co nie jest dl a takiego proces u od powied nim gru nte m, Odd alani e lo jest spowodowane przede wszystkim konsekwe n t n ą rea l izacją po lskiej polityk i integracyj nej z Zac hodem , Odży ł zatem w Rosji z now ą si l ą stereotyp Polski jako odw iecznego wroga sa mej istoty rosyjskiej cywi li zacji. który gotów jest zao rerować swoje us łu g i komukolwiek , byle tylko Rosj i zasz k o d zić, Dodalkowym potwierdzen ie m dl a Rosjan tak iej postawy Polsk i st a ł się jej stosunek do sprawy czecze ń s kiej . Szczegó lnie zwracala uwagę postawa elit politycznych Krakowa, C h oć woj na w Czeczenii zosta ł a po t ęp i ona przez ca ł y św i a t. a częściowo i w samej Rosji. reakcje polski c h polityków róż nił y s i ę jednak zasadni czo od pO~ la w polit yków z innych krajów. Przede wszyst kim pol itycy polscy poparli czecze ń s k i separatyzm jako ś ni e odrzu c ając ja k ą kol w i e k odp o wi ed z i a lność. ~2 J .A. Lewada.uu/ania .~rodowisk opil1iotwórcz.ych w prun:.rie budowy :.aufclI1 illlllifllZY Po/akl/llli a Rosja!/allli Iw:l PO/.'iko-ras)}ska kOllfercl/cju . IV stroI/t; /IGrtllerstH'a. Kruków 23-25 listopad(l 1994. Fundacja .. Międzynarodowe Centmm Rozwoju Demokracji" i Naukowo-Ekonomiczne Cet1lmlll Współpracy z Połską w Moskwie. Kraków 1994. s. 46 .. Ibidem. s. 46-47 . J. Bratkiewicz. Rosyjscy Iw cjOlJll/iści w lawch ... s. 180. za: W, Żyrinowski. K. Renik, Or:.d wieloglowy • .. Polityka··, I l listopada 1992 r. 23. 14.
(7) )II. walkę. stosunkach. wolność , walkę przeciw imperium . Rosj ani e zinterpretowali t ę jako go towo ść do poparcia jakiegokolwiek powstania , które ma prowadzić do rozbicia Rosji . Odżył tym samym dziewiętnastowieczny stereotyp "polskiej intryg i"25. Równocze ś nie stereotyp ten zrodził s kraj ną pod ejrzliwość Moskwy wobec kontaktów Pol ski z Ukrainą i Białorusią . Utrwalen iu stereotypów po obu stronac h s łu ży brak pozy tywnych zmian w syste mie edukacj i w obu krajach . Maturzyści rosyjscy i pol scy wynoszą ze sz koły odm ie nn y obraz historii i roli,jaką odegrały w niej ich pań s twa ~6. Pol sko-Rosyj ska Komi sja Podręczn ikowa do spraw Treści Podręczników Szkolnych właśc iwi e ni e podjęła żad nego d z iałania w kwestii utrwalenia prawdzi · wego obrazu hi storii i ro li obu panstw 27 • Wzajemne uprzedzenia paraliżuj., jakąkolwiek jej działałno ść . Do 1993 L istniała jeszcze podstawa do wzajemnego w i ększego zrozu mienia ze względu na kon se kwentną realizację przez Rosję polit yki proatlantyckiej, ale odej śc ie od tej polityki w tym czas ie i przero nnułowanie swoich narodowych interesów, ce lów i zadań polityki zag ranicznej z aktuali zow ało negatyw ny stereotyp Pol ski i Polaków. Kreml był g ł ę boko przekonany, że działania na rzecz poprawy dwustronnych stosunków powi nna podj <l ć przede wszystkim Pol ska, wprowad zaj ąc korekty do swojej polityki zagranicznej . Polska zostaJajednostronnie obarczona winą za ni e najlepszy stan wzajemnych slosunków 28 . Wszystkie orientacje politycZlle w Rosji. o. postawę. sprl.eciw ily s i ę rozszerzaniu NATO o kraje Europy Środkowej, za rz u c ając im. że pełniłyby funk cję. "ko rdonu sanitarnego", izolującego R osję od Europy j ako bieg una cywilizacj i , systemu demokratycznego i rozwoju gospodarczego. Wedłu g wypowiedzi byłego I wicepremiera Anatolija Czubajsa z kwietnia 1997 r . ,.Rozszerzeni e NA TO j est c hybion ą i niebezpie czną próbą odizolowania Rosji od cywi lizowanego ś wiata "29. Zatem ni e ufn ość i wrogość wobec Pol ski , obecna przez stulec ia , jest nadal żywa. Wedłu g ws półczes nego rosyjskiego hi storyka Mi c h ai ła Dmitriewa, wciąż przeplatają s ię z sobą na co d zieó w stosunkac h pol sko-rosyjs ki ch. takie antynomie,jak: "szacunku i pogardy, przyj aż ni i wrogości, poczuc ia wspólnoty s ł owiańskiego rodowod u i antagonizmu hi stOFycznyc h losÓw")(J. Int e res ując e wyniki przynios ł y badania rosyjskiej opinii publicznej z wrześ nia 1994 L. przeprowadzone na z'lmówicn ie czasopi sma .. Rodina". Według tych badań 52% respondentów uznal o. że Polska ni e je sI H A. Miller. Obra z Polski i Po/tlk6w li' Rosji O(i rakrl /989. Powszechna atmosfera i :.asadI/ic:.e eUlpy jtoj VIl/(my - wJmior historycv/y, .WI:reot)'IJ)' l w:l Polska polityku wschodnia. Studia i Mat eriał y. nr 8, Instytut Studiów Strategicznych, Kraków 2000, s. J 43 . 1~ A. Magdziak-Mislewska. Polskll- Rosja /99/- /996: mirdzy mitem strocon)'clr szans ( I rze· Cl,ywiswścią nie wJkor:.yslanyclr okmji [w:] Polska i Rosja. Slra legicvre sprzeczności .... s. 72-73. H R. Jakimowicz. ulrys slosrmków polsko-rosyjskiclr II' /t,wd, /992-/999. Studia i M atcriał y • .. PISM" , marlce 2000, nr 23. s. 9. Z8 A. Magdziak-Miszewska. PoMa-Rosja /99/ - / 996 .... s. 73. N Po/sk(I-NATO. Wprowadzel/ie i wybór doklllllenlOw /990-/997. pod red. J. Stefanowie za. Instytut Studiów Politycznyc h PAN . Warszawa 1997. s. 16. JO J . Bratkiewicz. Rosyjscy na(jmwUści II' larad/ .... s. 259..
(8) Joallna. , Robert Jakimoll'icz. krajem przyjaznym , a jedynie 35% uznalo , że jest: jeśli chodzi o sy mpatię Rosjan do narodów Europy Środkowowschodni ej Polacy zna l eźl i s i ę na czwartym miejscu, z 13% glosów - po B u ł ga rac h - 30,5%, Serbach i Słowakach : co s i ę tyczy natomiast cec h narodowych Polaków Rosja nie wymienili w kolejnośc i dumę - 67,5% res pondentów , przedsięb i orczość - 64%. nieza l eż no ść58 %. odwagę - 55.5%. c h y trość - 28,5%, chciwość - 20.5% 31.. 3. Wpływ stereotypowego obrazu RosJI I Roslan na stosunki polsko-rosyJskie po 1989 r. 3 .1. O braz Zwi qzku Ra dziecki ego i Rosjan w oczach Polaków po 1989 r.. StereOlY PY Rosji jako państwa i Rosjan jako narodu. w św iad o mośc i spoleczeli stwa polskiego. oparte zosta ly na badaniach prowadzonych od lutego 1990 do czerwca 2000 r. przez Centrum Badania Opinii Spolecznej , a w odniesieniu do okresu sprzed rozpadu ZSRR również na so nda ż ac h z lat wcześniej szych. W lut ym 1990 r .. a więc w niespe ł na pół roku od powstania w Polsce pierwszego nie komuni stycznego rz ądu . CBOS za py t a ł o respondentów o ocenę stosunków polsko-radzieckic h w nowej - w od niesieniu do Polski - rzeczyw istości. Postrzegani e Zwi:l7.;ku Rad zieckiego przez spoleczclistwo pol ski e badano w kilku aspektach. Pytano zarówno o oce nę relacji Pol ska - ZS RR w wymiarze politycznym i ekonomicznym , o to. co Polacy s ąd zą o pi erestrojce. o sy mpatie i niechęć wobec ZS RR . jak tei o kwestie wycofania z Pol ski stacjonuj tlcyc h woj sk Armi i Czerwonej czy wreszc ie o stereotyp Rosja nina 32 . Rok póżniej moi na by ł o zauważyć wy r ażIHI z mianę stosunku Polak ów do ZS RR )). W c i ąg u dwun<lslu mie s ięcy ponad czterokrotnie zmniejszyla s ię li czba osób u z nającyc h. że ZS RR jest sojusznikiem Pol ski (z 18 do 4%) i a ż o 46% wzrosła liczba wyrażających op i nię . że ZSRR to pań s two . którego Pol ska powinna s ię obawiać. Tak gwałtow n e pogorsze nie w ś wiadomo śc i spoleczens twa polskiego obrazu zarówno ZS RR. jak i bardzo pozytywni e d o tąd postrzeganego M. Gorbaczowa zw iąz ane było najprawdopodobniej z wprowa dzon'l przez prezydenta Związku Radzieckiego blokadą gospodarcz<l Litwy po tym. gdy w marcu 1990 r. parlament w Wilnie proklamował niepodleg ł ość Litw y. a zw ł aszcza po wydarzeniac h w styczniu 1991 r. , gdy radzieckie sil y specja lne zaczę l y zajmować w Wilni e gmachy pub liczne. w obroni e któryc h s tan ę ł a ludno ść cywilna. 13 stycznia 199 1 r. w wyniku szturmu jednoste k specjal nych na w ie żę t elewizyjną w Wi lnie zg i nę ł o 13 osób . To krwawe s t łumi e-. JI. Ibidelll. s. 266.. Zob.: Po/ac)' o Związku Rmlt.ieckim i stosllllkach polsko-rrlllzieckicli, Serwis Inform aCyjny CBOS (dalej podawany jako SI CBOS), kwiecicn 1990. n Ohm:. Zwią :.ku Radzieckiega i stosufIkd"" po/sko-rosyjskich. 51 C BOS! 991 . nr 2. II.
(9) IV. STos//nkach. nie niepod l eg łośc i owych aspi racji Litwy , republiki na s ił ę wcielonej do ZSRR. a związanej n i egdyś bardzo sil nymi więza mi z Pol s k ą , spowodowa ł o wzrost n iechęci i obaw wobec wschodniego sąsiada.. 3.2. Obraz Rosji i stosunków polsko-rosyjskich po rozpadzie ZSRR W pr.l.eprowadzonych w poł ow i e 1992 r. badan i ac h J~ dotyczącyc h stosunku Polaków do innyc h pańs t w widoczne jest utrzymanie s ię na podobnym poziomie jak rok wcześn i ej u czuć sympat ii i ni echęc i wobec Rosj i. Nie zmien il s i ę bowiem odsetek respondentów de kl arujących sympatię (30%) wobec tego kraju. nieznacznie (o 3 pkt . procen towe) z mn iejszy ł a się liczba osób okreś l ają cyc h swój stosunek jako niechęć. Rok wczeSn iej pytano oczywiście nie o Rosję. a o Zwi:}zek Radz ieck i. Wyn iki son d ażu świadczyć mogą o tym. że dla w i ę k szośc i Polaków Rosja stała się niejako nat uralnym s padkobiercą ZSRR, którego na dodatek w c i ągu pó ł roku samodziel nego runkcjonowania na arenie między narodowej nie zd ołano jeszcze na tyle poznać , by móc go w pełni ocenić Stąd prawdopodobn ie owo przeniesienie odcz u ć z ZSRR na Rosję35. J eśli jednak p rześledzi s i ę stosunek Polaków do Rosjan w c iągu ostatn ich siedmiu lat. można dostrzec, że nie d oszło w tym zakres ie do istotnych zmian. W latach 1993- 1999 odsetek respondentów dek l arujących sy mpat ie wobec Rosjan wahał s ię w przedz iale 16- 2 1%. n iec h ęci w granicac h 53- 59%. a obojętność wobec tego narodu wy rażal o w omawianym okresie od l /S do 1/4 badanych3" . Najwięk sze nasilenie postaw negatywnych (wskazania po 59%) mia ło mi ejsce w czas ie pie rwszej wojny w Czeczenii (lata 1994- 1995). W ostatnich badaniac h z pa ździernika 1999 r. m oż n a zauważyć nieznaczne wzmocnienie (o 2 pkt. procentowe) negatywnych od czuć wobec Rosj i. spowodowa ne. jak s ię wydaje. ko l ejną razą wojny na pół n ocnym Kaukazie . Naj korzy stniej szy , według wyników badań. w stosunkach pol sko-rosyjskic h był 1997 r. Na taką a nie inną oce n ę wzajemnych relacji m i ały zapewne wp ł yw wydarzenia z zakresu polityk i międ zy narodowej. w tym przede wszystkim podpisanie karty NATO - Rosja. jak i zaprosze nie Pol ski do Unii Europej skiej i SojuSz.u Pólnocnoal lantyckiego 37 . ,~ SIO.\wrek Po/akolV tlo ilJ/l)"cll pmistlV oraz. w)"obra:e llill o IIC~llci(/ch innych l/arod6w do Polsk I. SI C BOS 1992. nr 6 .. 15 Do 1992 r. CBOS pytalo O uczucia Polaków wobec innych paristw . Od 1993 r. pytania dotycz:j stosunku naszego spolecleristwa do innych narodów . J6 5)"1II11(I1ia i lIiechęć clo in/l)"ch nar(J(/(j\\'. komunik at z badalI CBOS - listopad ]999 . J7 Ostatnie dw a wydaT7.cnia mialy. co prawda. oficjalnie miejsce odpowiednio t3 i 17 grudnia 1997 r. (od tego mornenlu rozpoczął się proces ratyfikacyjny) . jedna:': oficjalne zaproszenie do NATO d la Polski. Czech i Węg i e r wystosowane wstało na s7.czyc ie Sojuszu w Madrycie w li pcu ]997 r .. co pozwolilo Polakom czuć się wzmocnionymi zadeklarowanym poparciem Zachodu. POly[ywny wplyw na posm:eganie stosunków polsko-rosyjskich miało tci. zapewne podpisanie karty NATO - Rosja . Co do tej ostatniej kwe stii. warto zwrócić uwagę. że jcj interpretacja prl.C7. Sojusz ; R osję była diametralnie różna. Strona rosyjska prlcdslawiłają .. u siebie" jako sukces. jako zobowi']7..ani e siC NATO do uzg3dnian ia z Rosją istotnych posunięt politycl'.l1ych i militarnych . W trak -.
(10) Joanna. , Robert Jak;m ow;cz. W odnies ie niu do stosunku Polaków wobec obu wojen w Czeczenii ,jed no· znaczn ie lokuj ą oni swe sympatie po stronie czeczeńskiej. Tak gremialne opo· wiedzenie s ię po stronie u s iłującej s i ę wybić na niepodl eg ł ość kaukaskiej repu· bli ki potwie rdza niejako przy pi sywa ni e Rosj i tendencj i imperi alnyc h. Od 1993 r. w bada niach C BOS pojaw ia s i ę pytan ie do t yczące mocarstwowych aspiracj i Rosj i. Dążenie Rosji do odzyskania wp ł ywów w Europ ie Środ ko· wowschodniej jest jedn ym z elementów stereotypowego wizeru nku Rosji 3H • Jak wynika z so ndaży, wedlug przeważając ej w i ęk szośc i badanych , kraj ten dą żyć będ z i e w okrcsie od 5 do 10 lal do odzyskania swej dawnej mocarstwowej pozycji w naszej częśc i Europy. Czynnikiem istotnie wpływający m na postrzeganie stosunków polsko· rosyj · ski c h j zarazem tym elementem, który umacniał w s po ł cczeństw i e polskim przekonan ic o imperia lnych aspiracjach Moskwy b y ł jej stosunek do rozsze· rzenia NATO na wschód , w tym przede wszystkim o Po l s kę. W latach 1994-1996 CBOS py t a ł o t eż o stosunek Polaków do sprzeciwu Rosji w kwestii na szego przy s tąpie n ia do NA TO. Zdecydowana wię k szość badan yc h (odpowi edzi w granicach 58- 70%) wyrażała op i ni ę. że Pol ska ni e powinna brać pod uwagę stanowi ska Rosji , wybi e rają c po l itykę za pewniając ą nasze mu kraj ow i bezpi eczeristwo , W ciągu trzech lat od stycznia 1994 r. do czerwca 1997, ponad polowa badanyc h (od 55 do 64%) za g ł ówną przyczynę sprzeciw u Rosj i wobec poszerzenia NATO u znawała c hę ć odzyskania swyc h wp ł ywów w Polsce. O tym. że Rosja fak tyczn ie obawia s ię o swc bezpieczcllstwo, przekonanych b y ło od 20 do 30% re s pondentów ~9. Od maja 1995 r. CBOS bada s po ł ecz n ą ocenę rozwoju sytuacji politycznej w Rosj i pod kątem tego, czy zmierza ona w kierunku demokracji. czy dyktat u· ry. Prlez ca ł y czas (do kwietnia tego roku) domi nuje prześw i adcze n i e. że kraj ten zmierza w ki erunku dyktatury . Jednak podkre ś l i ć należ y, że w ci'lgu pięciolec ia liczba osób przekonanych o mo ż l iwo śc i rozwoj u rządów dyktatorskich w Rosji obni ży ł a s i ę - porównując pierwsze i ostatn ie badanie (maj 1995 i kwieci e ń 2000 r ,) - z auważaln y jest spadek o 19 pkt. procentowych, c h oć np. w styczniu 2000 r. na s tąpił 6·procentowy wzrost odsetka odpowiedzi przewid ujqcych rozwój dyktatury w Rosji . co jednak - jak s ię wydaje - spowodowane jest przede wszystkim wspomn ianymi w cześ niej wydarzeniam i z zakresu poli tyki międ zy· narodowej (Czeczenia , ZBiR»), Spadek odsetka ocIpowiedzi dotYCZ<l cyc h rozwoju wydarzell w Rosj i w kierunku dyktatury nie przeloży l s i ę jednak automatycznie na wzroSI przekona nia o wz rośc i e szan s demokracj i w Rosj i. Liczba wyznają· cych taki pog ląd wzrosła bowiem o 7%, a o 8 pkt. (do 39%) wzró s ł odsetek tych . cic konnik lu kosowskicgo, Rosja. potępiając mi lit arną interwencje Sojusw i zrywaj~c z nint kontakly, powoływa ł a się na naruszenie poslanowicń lejże kany. 3a Podk re ślam przy Iym. że chodzi tu o stereotypowy obraz Rosji jako państwa. a nie narodu . 39 Polskie 'Ispimcje do NATO a Rosja, SI CBOS ł997, nr I; p , Boski. Rosjanie i stosl/nki z nimi w ocellie Polakow [w:J Polacy i RO.fjunie. Czynniki zbliżenia. Centrum Badań Wschodnich UW, Wydawnictwo Adam M arszałek, W arszawa-Toruń 1998 ..
(11) w. stosl/llkach. którzy nie potrafili jednoznacznie ocenić rozwoju sytuacji w Rosj i, co stanowi w s kaźn i k najwyższy od 1995 r. 40 Ta swoista powśc i ągliwość wacenie sytuacji w Rosj i wynikać mo że z pewnego rodzaju niewiary w możliwość rozwoju Rosj i w kierunku demokracji, co t eż jest elementem pewnego stereotypowego już postn:.egania Rosji jako państwa autorytarnego , nie przestrzegającego praw i swobód obywatelskich, w tym zwłaszcza politycznych. Znajduje to odbicie w wynikach badań przeprowadzonych w marcu 2000 r. na temat tego. jak Polacy pos trzegają kraje naszego regionu41 • W badani u wzięto pod uwagę trzy kryteria: najlepsze zdaniem respondentów warunk i życia, swobody polityczne i równość wobec prawa oraz wplyw obywateli na kszt ałtowan i e poli tyki. Z badań wynika jednoznacznie, że to w l aśnie Rosja jest najgorzej postrleganym krajem regionu. Zaję l a bowiem prledostatnie miejsce w kategorii krajów, w których żyje s i ę najlepiej,jedynie przed Rumunią. Je że li chodzi o dwa pozostałe kryteria, zostala ulokowana na ostatnim miejscu. W spo ł ecznej ocenie stosunków polsko-rosyjskich w badaniach przed stycznie m 2000 r. nie pojawiło s ię bezpoś rednie pytanie do t yczące tego problem u, tzn. ,,Jak Pan(i ) ocenia stosunki polsko-rosyjskie?" O ich percepcj i w s połe cze ń stw i e pol skim m oż na więc wnioskować jedynie po ś redn i o. na podstaw ie wyników badall do t yczącyc h oceny sytuacji Polski na arenie międ zynarod owej. zw laszcza w kontek śc i e py tań dot ycz ący c h stosunku do naszego wsc hodniego sąs iada. oceny wydarzen w Rosji czy sposobu postrzegania dą żeń Moskwy w zakresie polityki zagranicznej. Jak wynika z przedstawionyc h wyników badań, w odczuciu spo łecznym Rosja postrzegana jest jako kraj o imperialnych ambicjach. dążący do przywrócenia swej mocarstwowej pozycji przede wszystkim przez odzyskanie dawnej srery wp ł ywów w Europie Środkowowschodn i ej. To w ł aśn i e Rosja uznawana jest za podstawowe zewnę t rlne zagrożenie dla Polski. 3.3. Obraz Rosjan w. świadomości społeczeri s łwa. polskiego. Warto nieco uwagi pośw i ęc i ć stereotypowi Rosjanina rozpowszechnionemu w s połecze ń s t wie polskim. Czym in nym bowiem jest przypi sywanie okreś l o nyc h cech pań s twu i tworzenie na tej podstawie stereotypowego obrazu kraju i często też relacji z nim, a czym innym wizerunek osób określonej narodowośc i. który to obraz jest zapewne ba rdziej plastyczny. podatny na zm iany . W pie rwszych po 1989 r. badaniach 42 pytano o cechy przypisywane Rosjanom .jednak wówczas istnial jeszcze Związek Radziecki. Trudno obecnie jednoznacz nie rozs t rzyg ną ć. czy oceniany wówczas .. stereotypowy Rosjanin" odpowiada dzi siejszemu Rosj aninowi , czy też by ł w w i ę k szy m stopniu reprezenta rHem "narodu radz ieckiego". Przed jedenastu laty nie pytano jeszcze 40 P%c)' o S/()Sflllktlch IJOlsk/J.ros))skich i sytf/acji poliryc<'lII:j IV Ro.l)i. komunikat "I. badań kwiecieri 2000. 41 W badaniu pytanu o opinie dotycz'Ice: Auslrii, Bułgarii. Czech. Niemiec. Polski, Rosji. Rumunii, Słowacji i Wegier .. ~~. Po/{r cy. (1. Zll"i(I~f/. RIU/:ieckim ....
(12) Joamw. Robert JakimolVict.. o stosunek i stereotypowy obraz prledstawicieli innych narodów. ni egd yś należącyc h do ZS RR. obec nie za m i e sz kującyc h ni e podl eg łe . suwerenne pańs t wa 43 • W przeprowadzonych w ł 994 r. badan iach44 zapytano ni e tylko o stosunek e mocjonalny (sy mpatię - antypatię) do poszczególnych narodów. ale podj~to też próbę stworzenia stereotypowego wizerunku przedstawiciel i ni ektórych narodowośc i. mi ęd zy innymi Rosjan . W ś ród przypisywanyc h im cech d o minują negat ywne (39% w s kazań) i to zarówno te do t yczące cech osobi stych : pijacy. brudni. chamscy. ciemni. chytrzy. leniw i. jak i odnosz'lce s ię do życ ia politycznego i s połecz n ego: s kł onni do dominacj i. za borc zo śc i. a równocześnie s tłam szeni prJ.:ez system . Dodat kowy m kryterium negatywnych ocen odnoszącyc h s ię do Rosjan jest ich stosunek do Po ł aków - uznawani są za wrogo nastawi onyc h wobec Polaków i s twarzających dla Po lsk i zag ro że ni e nie tylko w wymiarze politycznym . ale i kryminalnym - poprzez mafi e. kradzieże i bandytyzm. W śród cech pozytywnych (21 % w s kazań) przeważają walory osob iste. taki e jak: gośc inno ść. życz li wość otwa ność. wesołość i szcze rość. W cią g u dwóch lat stereotypowy wizerunek Rosjanina pogo rszy ł s ię. Liczba tych. którzy przypisywali Rosj anom cec hy wył<lcznie lub w większośc i pozytywne, wzro s ła o 3 pk!. procentowe. a odsetek badanych. w odniesieniu do których pr.leważały cechy negatywne, wzrós ł o 8 pkt. (do 47 %). co spowodowane mogla być z jednej strony wojm] w Czeczenii . z drugiej zaś wzrostem poczuc ia zagrożenia ze strony rosyjs k oj ęzycz n yc h grup przes t ępczych. Pra wdopodobni e przyczy nił o s ię to też do tego, że oprócz wymienionych w poprzednic h badaniach cech negatywnych prL)'pi sano Rosjanom rów ni eż s k l o nn ość do zdmdy4s . 3.4 . Persp e ktywy rozwoju stos unków polsko- rosyjs kich w oczach op inii publiczn ej. Mimo tyc h niew~tpliwi e negatywnych wyników badan Rosja uznawa na jest za jednego z najbardziej pożądanyc h partne rów zarówno gospodarczych. jak i politycznych. Z prowadzonyc h badall wy nika. że kraj ten zajmuje w ysok ą. trzeci " l o katę wśród pań s tw . z którymi - zdaniem badanyc h - Pol ska powinna najściślej w spó lpracow ać gospodarczo i polilycznie. W ostatnim badaniu Rosja wyprzedz ił a pod względem współpracy gospodarczej nawet nieznacznie Stany Zjednoczone i ulokowana zostala na dru gim miejscu na li śc i e naj bardziej pożą danych partnerów ekonomi cznych. W aspekcie politycznym jej pozycja ni c ul eg ł a zmianie. choć trudno ni e zauważyć. że - w przeciwienstwi e do aspektu gospodarczego - od trzech lat z roku na rok mal eje liczba zwolenników ścis łej 4) W wypadku badań prowadzonych od 1993 r. przez CBOS zadawanc są pytania dO\ycz:lce nlleszkanców czterech postradzieckich krajów: Rosji. Ukrainy. Litwy i B iałorusi. Spo~ród nich najgorlcj odbicrani są U k raińcy i Rosjanie. choć i w odniesieniu do dwóch pozostałych narodowości nic da s ię ukryć , 1.e również lokują się w grupie tych narodów. w stosunku do których prLewa7.ają w ś ród Polaków uczucia negatywne (zob .: Sympatia i n iech(ć ... ). 44 Na~': srosllI1ek (lo i/1/IKh lIarodów, S I CBOS 1994. nr 10 . 45 Srosl/llek Polaków i/1IIych lIaro(!owości. SI C BOS 19%. nr 8.. do.
(13) \\I. stoSl/llkach. wspólpracy politycznej z Mo skwą. Chęć współpracy gospodarczej i politycznej z Rosją nie idzie w parze z gotowością do współpracy z nią w wym iarze wojskowym. tzn. w dziedzinie wspólnej obrony. W tym aspekcie Rosja wym ieniana jest od lat na piątym mi ejscu za USA i krajami Europy Zachodniej nal eżącymi do NATO, co - bior'lc pod uwagę to, że jest ona postrzegana jako g ł ówne zew n ętrzne zagrożenie dla naszej niepodległości oraz natowskie aspiracje Polski (w chwili przeprowadzania badań Pol ska nie nale ża ł a jeszcze do Paktu) i sprzeciw wobec nich ze stron y Rosj i - ni e powinno specjalnie dziw i ć ł6 . Wydaje się jednak. że zaliczenie Rosj i do grona najbardziej pożildanych partnerów, zw ł aszcza gos podarczych św i adczy o pragmatyzmie polsk iego s poł e czeńs twa. które. podobnie jak w wypadk u badall dotycz,}cyc h polityki wizowej wobec sąsiadów zza wschodniej granicy, potrafi opanować e mocje i resentymenty i spoj rzeć na rzeczywistość w kategori ach zysków i strat. Rosja jako nasz sąs iad i atrakcyjny rynek zbytu dla polskich towarów staje s i ę pożądanym partnerem gospodarczym. Jest to ważne. ponieważ pozwala mi eć nadzieję na polepszenie stosunków polsko-rosyjskich również w innych dziedzinac h. Być może są to jak na razie przypu szczenia, które u l okować można w sferze nadziei obraz stosunków polsko-rosyjskich ulegnie polepszeniu po lipcowej wizycie prezydenta A. Kwaśniewskiego w Moskw ie47 , a takie po sy mbolicznym (choć wciąż jeszcze jedynie częściowym) zamkn i ęciu "rozdziału katytiskiego"4K. Optymizmem napawa również fak t. że mimo negatywnej oceny relacji mię dzy oboma krajami zdecydowana większość badanych (69%) uważa. że moż liwe są przyjazne i partnerskie stosu nki miedzy Polską a Rosją4<l, co jest istotne również dlatego , że ocieplenia , a co najmniej normalizacji stosunków między Warszawą a Moskwą oczekuje od Po lski Zac hód . Narzucona nam przez historię i geopo lit y kę rola pomostu między Zachodem i Wschodem jest niewątpli · wie szansą. ale też wyzwaniem. Według Brukseli to właśnie na Polsce w dużej mierze spoczywa obowiązek zadbania o to. by obecna wschodnia grani ca w wypadku NATO i przysz ła - w odn ies ieniu do Uni i Europejskiej - by ł a graniC<} stabi lizacji i bezp ieczellstwa.. 4.. Zakończ e n i e. Jak wynika z przedstawionych powyżej ro zważań. stereotypy odgrywają w relacjach międz y pal1stwami i narodnmi. W wypadku Polski. i stotną ro l ę. Kierunki w~'polprllcy z innymi kflljomi. SI CBOS 1998. nr 7. H Wizyta la w pewnym stopniu niczgodna z protokołem. z którego wynika. że 10 prezydent Rosji powinien złoży ć wizytę w Polsce. została odcbrana jako gotowość Polski do podjęcia dia· togu z Rosj:j. ~ 8 28 lipca 2000 r. otwarty został Clllcnlan polskich ofiar NKWD w K3!yniu. a 2 wrzdnia 2000 r. w MicdnoJc . ~9 SJlllllcja Polski IW arel/ie mifd:'Jllarodol\'ej l\' opinii public::'J1l'j. komunikat z badali - czer· wicc 2000. .u;.
(14) Joanna. . Robert Jakimowic1.. widoczna jest. wy ni kająca z pragmatyzmu. gotowość do ich przezwyc i ęże ni a. Mimo podz ielanego przez większość polskiego spo łecze ń s t w a przekonania o imperialn ych a mbicjach Rosj i. jej ni ezdo ln ośc i do fu nkcjonowani a w warunkach demokracji i n iec h ę tn ego stosunku do Rosjan m ożli we jest . zdanie m prleważaj'lcej w i ększośc i Po laków, u l oże n i e stosunków z R osj ą na zasadach partnerstwa. a nawet pr zyjaź n i. Wynik a to zapewne ze zw i ę k sze n ia poczucia bez p iecze ń stwa naszego kraj u . co zw ią z an e jest . z jed nej strony, z naszy m cz ł onkos t we m w NA TO. z drugiej z a ś. z coraz bardziej re aln ą moż ł iwośc i ą pr zystąp i e n ia Polski do UE. Rosyjskie stereotypy wobec Polski i Polaków n a l eżą do innego rodzaj u stereotypów. tj. stereotypów inteligenckich . Tymczasem n a l eży pa mi ę t ać. źe w latach 90 .. wraz z otwarciem granic. n ap lywa ł y do Polski co roku miliony obywatel i Rosji w charakterze tzw. turystów hand lowyc h. Jak dotychczas nie wiadomo, w jakim stopniu i w jakim kierunk u zm i e nił się stereotyp plebejski Polaków i Polsk i. Znany jest ty lko ten pierwszy rodzaj. który nie sprzyja rozwojowi stosu nków polsko-rosyjskich i nie będz i e sprzyj a ł. dopóki nie na s t ąpią pow a ż niejsze przewa rt ośc i owa n ia w rosyjskiej poli tyce zagranicznej wobec Polski i Polaków. Prawdopodobnie mogą one nas tą p i ć wobec takich fak tów. jak wejśc i e Polski do Unii Europejskiej oraz trwa ł e związa nie się Uk rai ny i państw nadba ltyckich ze sltll kturami zachodnioeuropejskimi, co zmieni na dl ugie lata u kł ad geopolityczny w tej części Europy. Ponad to. jak można przyp u szczać. wej ście Polski do Unii Europejskiej pozwoli na dalszą red u kcję obaw Polski wobec wielkiego sąsiada. co przyczyni s i ę z pew n ością do znacznego złagodzen ia negatywnych stereotypów d otyczących Rosj i i zmn iejszy do minimu m wy ra żan i e ich w środ k ach masowego prlekazu. To z kolei pozwoli na podobną reakcję w Rosji. Niemniej jednak wejśc i e Polski do Unii Europejskiej bę d zie mia lo także przez pew ie n czas swą negatyw nQ stronę. Uszcze lnien ie wsc hod niej granicy Pols ki. jako granicy unij nej . powstrzyma masowy nap ł yw Rosjan do Polski, a tym samy m za ha muje pew n ą pozytywną t en d encję. wy rażaj ącą się le pszym poznawaniem s i ę obu spo ł ecze ń s t w. Jak z powyższych rozważaTl wynika. proces prze ł amywan i a wzajemnych stereotypów będz i e trudny i d ł ugotrwa ł y. szczególnie w wypadku strony rosyjskiej. Ste re otypes in Polish-Russi an Relation s The present article aUempts to look at stereotypes in Polish~Russian relat ions. both from a historieal viewpoint ::Ind (rom the perspective of Ihe reeent and stilt reverberaling expcrienccs or the 1990s. This approach means thal the nalUre and significancc of stereotypes in relations betwcen Polish and Russian society may be beller undcrstood. Furthermore. it also grants us a beller understanding of the decisions taken by both sides at the orfici:lllevelthat have had a bearing on these relations. The fi rst section or Ihe art iclc is mostly concerned wilh Poland and Ihe Poles as Ihey fcature in Russian slereolypes. The second. in turn. is devoled lO Ihe innlJCnce or Ihe slereOlypical image or Russia and Ihe Russians in Polish-Russian re lations aner 1989..
(15)
Powiązane dokumenty
nierozsądnie jest ustawić się dziobem żaglówki w stronę wiatru – wtedy na pewno nie popłyniemy we właściwą stronę – ale jak pokazuje teoria (i praktyka), rozwiązaniem
W przestrzeni dyskretnej w szczególności każdy jednopunktowy podzbiór jest otwarty – dla każdego punktu możemy więc znaleźć taką kulę, że nie ma w niej punktów innych niż
Spoglądając z różnych stron na przykład na boisko piłkarskie, możemy stwierdzić, że raz wydaje nam się bliżej nieokreślonym czworokątem, raz trapezem, a z lotu ptaka
Kiedy wszystkiego się nauczyłem i swobodnie posługiwałem się czarami, to czarnoksiężnik znów zamienił mnie w człowieka... 1 Motywacje i przykłady dyskretnych układów dynamicz-
Następujące przestrzenie metryczne z metryką prostej euklidesowej są spójne dla dowolnych a, b ∈ R: odcinek otwarty (a, b), odcinek domknięty [a, b], domknięty jednostronnie [a,
nierozsądnie jest ustawić się dziobem żaglówki w stronę wiatru – wtedy na pewno nie popłyniemy we właściwą stronę – ale jak pokazuje teoria (i praktyka), rozwiązaniem
W przestrzeni dyskretnej w szczególności każdy jednopunktowy podzbiór jest otwarty – dla każdego punktu możemy więc znaleźć taką kulę, że nie ma w niej punktów innych niż
Zbiór liczb niewymiernych (ze zwykłą metryką %(x, y) = |x − y|) i zbiór wszystkich.. Formalnie:
