Symbolika działalności gospodarczej w herbach państw współczesnego świata

Pełen tekst

(1)Zeszyty Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Naukowe Problemy społeczne, polityczne i prawne. 870 Kraków 2011. Jerzy Wrona. Katedra Gospodarki Regionalnej. Symbolika działalności gospodarczej w herbach państw współczesnego świata 1. Wprowadzenie Flaga oraz herb, najważniejsze symbole państwowe, wyróżniają i utożsamiają dane państwo i jego naród wśród innych krajów i narodów świata. Symbole te świadczą o zajmowanym przez państwo miejscu na politycznej mapie świata, w określonym – ukształtowanym przez środowisko geograficzne i historię – kręgu cywilizacyjnym. Wygląd i podstawowa symbolika flag i herbów państwowych wchodzi w zakres zainteresowania wielu nauk, przede wszystkim historii i jej nauk pomocniczych – heraldyki i weksylologii, polityki i zagadnień ustrojowych, socjologii, etnologii oraz geografii, zwłaszcza geografii politycznej. Stanowi bowiem pewien wycinek wiedzy o współczesnych krajach, ich podstawowych cechach i osobliwościach geograficznych. Barwy i elementy rysunkowe flag i herbów państwowych nawiązują zwykle do legendarnych i historycznych wydarzeń z dziejów kraju i jego narodu oraz do geografii kraju. W tym ostatnim przypadku na flagach i w herbach wielu współczesnych państw można znaleźć odniesienia do charakterystycznych cech środowiska geograficznego, ludności i gospodarki [Wrona 2002, s. 7–8]. Celem niniejszego opracowania jest analiza aktualnych herbów współczesnych państw świata pod kątem przedstawionej tam, oczywiście symbolicznie, działalności gospodarczej. Zwrócono uwagę na te barwy i elementy ikonograficzne znaków państwowych, które w symboliczny sposób nawiązują do tak ważnych – dawniej i obecnie – dziedzin ekonomicznej aktywności człowieka, jak: rolnictwo.

(2) Jerzy Wrona. 54. (uprawy ziemi i hodowli), rzemiosło i przemysł, transport, turystyka. Omówiono herby, w których symbolika gospodarcza jest bardzo wyraźna i nie budzi wątpliwości. Opisując herby, zwrócono z oczywistych względów uwagę tylko na te detale, które odnoszą się do różnych aspektów aktywności gospodarczej człowieka, a pominięto pozostałe. Opracowanie nawiązuje do wcześniejszego artykułu tego samego autora [Wrona 2010, s. 335–371], w którym działalność gospodarczą przedstawioną na flagach państwowych omówiono według działów gospodarki narodowej. W niniejszym symbolikę działalności gospodarczej w herbach państwowych przeanalizowano w wybranych krajach, kolejno według poszczególnych kontynentów. Pisząc artykuł, autor wykorzystał – poza geograficznymi – różnorodne krajowe i zagraniczne źródła heraldyczne oraz internet, zwłaszcza strony Flags of the World (FOTW)1.. 2. Zarys historii herbów Początków pierwszych godeł państwowych znawcy tematyki doszukują się we wczesnym średniowieczu. Książę czy hrabia wyruszający na wyprawę wojenną posiadał chorągiew jako znak rozpoznawczy. Chorągiew taka zwykle zawierała na barwnym tle znak wyróżniający jej właściciela. Znaki te, przechodząc z ojca na syna, stawały się dziedziczne. Przeobrażać się więc zaczęły w stałe znaki rodzinne, tzw. herby (z niem. Erbe – dziedzictwo) [Russocki, Kuczyński i Willaume 1970, s. 19]. Gdy w połowie XII w. pojawił się nowy element uzbrojenia rycerskiego – hełm garnczkowy, całkiem zakrywający twarz, a używana już wcześniej duża tarcza osłaniała postać rycerza, rozróżnienie wojowników na polu bitwy stało się niemożliwe. Dotychczas używana chorągiew ze znakiem władcy już nie wystarczała. Dlatego też zaczęto umieszczać – występujące początkowo tylko na chorągwiach – znaki panów, tj. herby, na tarczach rycerzy. Herb składał się z właściwego rysunku, czyli godła, oraz tła, inaczej pola tarczy. Tarczę z wizerunkiem nosił rycerz, stąd też strony w opisie herbu określane są tak, jakby opisywał je on sam2. Herby i reguły heraldyczne pojawiły się w XII w., niemal równocześnie w wielu państwach Europy Zachodniej i Środkowej. Dlatego też najczęściej sądzi się, że reguły heraldyczne opracowano na Bliskim Wschodzie w czasie drugiej wyprawy krzyżowej (1147–1149), a powracające rycerstwo przeniosło do swych krajów gotowe wzorce. FOTW – http://www.crwflags.com/fotw/flags/.. 1. W opisie np. godła Polski mówi się, że orzeł ma głowę zwróconą w prawo, a nie – jakby się wydawało bezpośrednio patrzącemu – w lewo. 2.

(3) Symbolika działalności gospodarczej…. 55. Ogólną zasadą rysunku heraldycznego jest stylizacja przedmiotów. Kształt tarczy herbowej ulegał zmianom – początkowo zgodnie z wymogami sztuki obronnej, później, gdy tarcze utraciły znaczenie bojowe – w zależności od upodobań artystycznych epoki. Herby malowano barwami heraldycznymi, tzw. tynkturami. Do barwienia tarczy herbowej używano tylko barw czystych, nasyconych i dobrze widocznych, gdyż herb był przede wszystkim znakiem rozpoznawczym i jako taki musiał być rozpoznawalny z dużej odległości [Mikucki 1928–1929, s. 196]. Były to barwy: czerwona, błękitna, zielona i czarna, rzadziej purpurowa. Wykorzystywano również dwa metale: złoto i srebro. Ze względów optycznych zwykle w herbie występowała jedna barwa i jeden metal. Zdarzają się jednak częste odstępstwa od tej zasady. Z czasem wykształciła się symbolika metali i barw heraldycznych oraz ich hierarchia. Najczęściej powtarzającymi się motywami godeł i herbów były rysunki zwierząt – lwów i gryfów, ptaków – orłów, roślin – róż i lilii. W heraldyce szczególnie ceniono lwy i orły, jako symbole odwagi, władzy i męstwa. W średniowieczu wiele znaków heraldycznych kształtowało się pod wpływem ikonografii chrześcijańskiej. Herb rodowy księcia pełnił rolę herbu rządzonego przez niego terytorium. W miarę likwidacji feudalnego podziału na dzielnice, herby władców dokonujących zjednoczenia ziem zaczęły stawać się herbami państwowymi. Współcześnie kanony heraldyki zachowane są z reguły w herbach państw o długiej historii i przywiązaniu do tradycji. Państwa nowo powstające zwykle wzorują się na herbach państw, z którymi były związane w przeszłości (dotyczy to zwłaszcza byłych kolonii). Często jednak tworzą one nowe, oryginalne znaki państwowe, luźno nawiązujące do reguł heraldycznych lub w ogóle bez związku z nimi. W Polsce, w języku potocznym, publicystyce prasowej i aktach ustawodawczych – gdy chodzi o symbol państwowy – terminów „herb” i „godło” zwykle używa się zamiennie3. W heraldyce są one jednak wyraźnie rozróżniane. Godło to podstawowy element herbu. Umieszczane jest zasadniczo na tarczy herbowej, gdzie zwykle zajmuje centralne położenie. Godłem są zwykle figury geometryczne uzyskane z prostych podziałów tarczy herbowej lub przedstawienie zwierząt (najczęściej lwów i orłów), roślin, postaci ludzkich, ciał niebieskich oraz różnego rodzaju przedmiotów, np. krzyży [Mackinnon 1972, s. 16–35; Znamierowski 1995, s. 239–249; Znamierowski i Dudziński 2008, s. 59–109]. Obok godła najważniejszą rolę w herbie odgrywa barwa (tynktura). Pozostałymi elementami składowymi herbu są: klejnot (np. wachlarz z pawich piór lub pióropusz z piór strusich), korona rangowa, trzymacze (postacie ludzkie lub zwierzęta podtrzymujące tarczę herbową). Trzymacze zwykle stoją na postu W przypadku symboliki naszego kraju prawidłowe jest określenie następujące: godłem Polski jest Orzeł Biały w złotej koronie; herbem jest tenże Orzeł umieszczony w czerwonym polu tarczy. 3.

(4) 56. Jerzy Wrona. mencie (murawie, skale; w przypadku stworzeń morskich są to fale). Tarcza herbowa bywa zwieńczona hełmem z labrami (ozdobnym obramowaniem hełmu w postaci tkaniny, płaszcza, liści akantu) [Neubecker 1976, s. 42–221; Dudziński 1997, s. 15–32]. W heraldyce państwowej trzymacze podtrzymują tarczę herbową, w domyśle strzegą bezpieczeństwa reprezentowanego przez herb kraju. W niektórych herbach nie występują trzymacze, a tarczę herbową lub samo godło otacza wieniec roślinny, np. z kłosów zbóż czy liści określonych drzew. Uważa się, że wieniec – podobnie jak trzymacze – spełnia rolę ochronną, stanowi symboliczną barierę strzegącą państwo.. 3. Przykłady symboliki działalności gospodarczej w herbach państwowych 3.1. Europa Herb Białorusi z 1995 r. (wzorowany na herbie tej republiki z okresu istnienia ZSRR4) otoczony jest wieńcem kłosów zbożowych (żyta), pomiędzy które wplecione są czerwone kwiaty koniczyny i niebieskie lnu. Kłosy są przewiązane czerwono-zieloną wstęgą w barwach narodowych. W herbie umieszczono typowe dla tego kraju rośliny uprawne – żyto, len, koniczynę. Uprawę tych roślin warunkuje na ogół dość niska jakość gleb bielicowych oraz umiarkowanie kontynentalny i wilgotny klimat kraju. Żyto (wraz z jęczmieniem) jest najważniejszym zbożem Białorusi, pełniącym rolę zboża chlebowego. Białoruś jest liczącym się producentem tego zboża w skali światowej. Len włóknisty to roślina niewymagająca wiele ciepła, której dość powszechna uprawa ma na Białorusi długą tradycję. Len umieszczony w herbie symbolizuje pracowitość, a koniczyna – ważna roślina paszowa, oznacza wierność i wytrwałość [Kiselev i Speransov 1968, s. 43]. Herb jeszcze z czasów socjalistycznej Jugosławii posiada Macedonia (czerwoną gwiazdę usunięto dopiero w 2009 r.). Wieniec otaczający centralne elementy herbu Kłosy zbóż w herbie b. Związku Radzieckiego symbolizowały bogactwo i obfitość ojczystej ziemi. Przypominały, że z pszenicy i żyta otrzymuje się chleb, który tradycyjnie u Słowian cieszy się dużym szacunkiem jako symbol dostatku. Umieszczone w herbie radzieckim skrzyżowane ze sobą sierp i młot oznaczały nierozerwalny związek klasy robotniczej i chłopów zajętych „pokojową pracą dla dobra kraju”. Sojusz robotniczo-chłopski miał być podstawą nowego porządku społecznego. Sierp i młot – symboliczne narzędzia pracy chłopa i robotnika z okresu początków władzy radzieckiej, później, w okresie mechanizacji radzieckiego rolnictwa i przemysłu, umieszczone w herbie świadczyć miały o postępie, jaki się w tym okresie dokonał. Niemniej w 1936 r., w trakcie dyskusji nad nową konstytucją ZSRR, wysuwano projekty zmiany herbu. Proponowano zamienić sierp i młot – „narzędzia przestarzałej techniki”, na kombajn, traktor, dźwig, młot pneumatyczny lub walcownię [Kiselev i Speransov 1968, s. 24]. 4.

(5) Symbolika działalności gospodarczej…. 57. składa się z kłosów pszenicznych, liści tytoniu i główek maku – ważnych roślin w rolnictwie tego kraju. W herbie sąsiedniej Chorwacji małą tarczę stanowiącą diadem tarczy herbowej zdobi wizerunek kozła, symbolizujący Istrię. Uważa się, że rysunek kozła (kozy) w herbie jest odbiciem liczebności i wyrazem znaczenia tych zwierząt w dawnych dziejach półwyspu. W herbie Andory przedstawiono dwa woły wywodzącego się z herbu hrabstwa Bearn. Herb Włoch (z 1946 r., kiedy to kraj stał się republiką) ma postać nieheraldyczną, choć umieszczona pośrodku zębatego koła pięcioramienna gwiazda nawiązuje do tradycji. Srebrne zębate koło symbolizuje przemysłowy rozwój kraju. Oplatające je zielone gałązki oliwne i dębowe oznaczają pokój, honor i sławę republiki5. Godłem Austrii (rys. 1) jest czarny orzeł, który w złotych szponach trzyma takiego samego koloru sierp i młot – symbole robotników i chłopów. Korona na głowie orła przedstawia fragment muru, co oznacza mieszczaństwo i demokratyczno-republikański charakter państwa. Herb austriacki powstał w 1919 r., a w 1945 r. sprecyzowano symbolikę jego podstawowych elementów: współpraca najważniejszych „pracujących warstw społecznych” – robotników (młot), rolników (sierp) i mieszczan (korona murowa). Po rozpadzie ZSRR w społeczeństwie i parlamencie austriackim rozgorzała dyskusja na temat sierpa i młota w herbie państwowym, gdyż wielu symbole te kojarzyły się z komunizmem. Przeciwnikami zmian herbu państwowego byli przede wszystkim historycy i po dodatkowych sondażach opinii publicznej, w 1991 r. postanowiono herb Austrii pozostawić bez zmian [Dopierała 1992, s. 3]. 3.2. Azja W herbach wielu państw Azji znalazły się motywy roślinne, które pełnią główną lub uzupełniającą (zdobniczą) funkcję w ornamentyce herbowej. Chodzi tu przede wszystkim o rośliny charakterystyczne dla danego kraju i ważne dla jego gospodarki, zwłaszcza dla wyżywienia ludności. W herbach Bangladeszu, Birmy (Myanmaru), Chin (rys. 1), Indonezji, KRL-D, Laosu, Nepalu, Sri Lanki, Timoru Wschodniego i Wietnamu umieszczono kłosy ryżu – zboża, które w Azji Wschodniej, Południowej i Południowo-Wschodniej odgrywa olbrzymią rolę w wyżywieniu ludności. W herbie Chin Ludowych ryżowi towarzyszą kłosy pszenicy, a w przypadku Timoru Wschodniego – kolba Choć zasadniczym założeniem artykułu jest analiza symboliki działalności gospodarczej w herbach współczesnych państw, to jednak można wspomnieć, że w herbie socjalistycznej Rumunii umieszczono wieżę wiertniczą symbolizującą naftowe bogactwa kraju. Wzorowany również na herbie radzieckim był herb NRD. Młot w herbie wschodnich Niemiec symbolizował robotników, cyrkiel – inteligencję, a wieniec z kłosów pszenicy – rolników. 5.

(6) 58. Jerzy Wrona. kukurydzy. Stylizowane kłosy lub snopy pszenicy, najpowszechniej uprawianego zboża na świecie, znalazły się też w herbach państw środkowoazjatyckich i zakaukaskich, takich jak Armenia, Azerbejdżan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Uzbekistan. W herbach czterech ostatnich krajów umieszczono też torebki bawełny. Bawełna, nazywana tu „białym złotem”, jest najważniejszym bogactwem rolnym Uzbekistanu (piątego producenta tego włókna na świecie) i innych republik środkowoazjatyckich. Bawełna w herbach jest symbolem szczodrości przyrody i mistrzowskich umiejętności rolników. Uprawa bawełny jest bowiem bardzo pracochłonna i w tutejszym klimacie wymaga sporego nawodnienia6. Zielony rysunek palmy daktylowej widnieje w herbie Arabii Saudyjskiej (rys. 1). Jest to tradycyjna uprawa dla tego królestwa i sąsiednich państw. Dla Beduinów palma daktylowa jest symbolem życia na gorących i suchych pustyniach i półpustyniach arabskich. Palma daktylowa (daktylowiec właściwy) jest jedną z najważniejszych roślin uprawnych strefy suchej. Uprawiana bywa na obrzeżach pustyń i w oazach, gdzie daktyle stanowią podstawę wyżywienia ludności koczowniczej. W herbie sąsiedniego Jemenu znalazł się zielony krzak kawowca z czterema czerwonymi owocami. Umieszczono go wraz ze schematyczną sylwetką historycznej tamy wodnej z Marib. Kawa (kawowiec) pochodzi z Etiopii, gdzie była uprawiana jeszcze przed początkiem naszej ery. Dopiero w XIV–XV w. przeniesiono jej uprawę do Arabii Szczęśliwej (Arabia Felix) – dzisiejszego Jemenu. Podstawę eksportu współczesnego Jemenu, obok rośliny kat, stanowi wysokiej jakości kawa mokka. Umieszczenie w herbie państwa wyobrażenie tamy wodnej to – poza nawiązaniem do świetności istniejącego tu królestwa Saba – podkreślenie roli, jaką dla rolnictwa, w warunkach tutejszego suchego klimatu, odgrywają zbiorniki gromadzące wodę. Lokalizuje się je na rzekach sezonowych (wadi) płynących w okresie padania deszczów. Dominującym elementem herbu Republiki Malediwów jest smukła sylwetka palmy kokosowej7, z charakterystycznym zielonym pióropuszem pierzastych liści. Kopra, będąca suszonym miąższem orzechów kokosowych, jest najważniejszym produktem rolnictwa Malediwów, jak też innych krajów leżących w podobnych strefach klimatycznych. Gałązkę bawełny umieszczono też w herbie Indonezji. Bawełna, choć w tym równikowym kraju nie znajduje najlepszych warunków do uprawy, służy do produkcji lekkiej odzieży, niezwykle przydatnej dla dużej liczby ludności Indonezji. 6. 7 Palma kokosowa, in. kokos właściwy (Cocos nucifera) jest uprawiana na wybrzeżach krajów tropikalnych, leżących głównie w rejonie Oceanu Indyjskiego i Pacyfiku. Jest to jedna z najużyteczniejszych roślin świata. Świeży miąższ orzechów kokosowych jest spożywany na surowo, włókna (koira) ze skorupy orzecha są używane do wyrobu lin i mat, liście służą do produkcji koszy i krycia dachów, drewno pnia ma zastosowanie w budownictwie i meblarstwie. Najważniejsze znaczenie ma jednak kopra, z której wyciskany jest olej kokosowy, będący wyjątkowo wartościowym tłuszczem roślinnym [Słownik botaniczny 1993, s. 273]..

(7) Symbolika działalności gospodarczej…. 59. Lewa i prawa strona tarczy herbu Pakistanu (rys. 2) symbolizują dwie części państwa, z których składało się ono po uzyskaniu niepodległości w 1947 r. W polach z prawej (heraldycznie) strony występują – bawełna i snop pszenicy, typowe rośliny uprawiane w Pakistanie Zachodnim. Z lewej strony tarczy widniej herbata i juta, charakterystyczne rośliny Pakistanu Wschodniego. Nawet po odłączeniu się w 1971 r. Pakistanu Wschodniego i powstaniu Bangladeszu pozostawiono dotychczasowy herb państwa (z 1955 r.). W kolistym herbie Bangladeszu (rys. 1) znajduje się stylizowana lilia wodna (Nymphaea alba) – narodowy kwiat kraju, wyłaniający się spoza falistych linii. Symbolizuje ona bogactwo wód kraju, charakteryzującego się bardzo gęstą siecią rzeczną. Rzeki Bangladeszu (a zwłaszcza Ganges i Brahmaputra) odgrywają ważną rolę w życiu kraju – stanowią główne źródło wody dla rolnictwa, dostarczają ryb, ponadto (wraz z kanałami) są podstawowymi arteriami komunikacyjnymi. W herbie znajdują się też dwa kłosy ryżowe, a wieńczą go listki juty – jednej z najważniejszych w świecie roślin włóknodajnych i podstawowej dla Bangladeszu kultury eksportowej. Szczególnie silna koncentracja upraw juty – rośliny klimatu gorącego i wilgotnego, występuje w delcie Gangesu i Brahmaputry, a zbiory juty w Bangladeszu stanowią 1/3 zbiorów ogólnoświatowych. W herbach Cypru i Izraela umieszczono gałązki oliwne. Oliwka, choć w krajach śródziemnomorskich rośnie powszechnie, w herbach wymienionych państw jest przede wszystkim symbolem pokoju. Centralną część herbu Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej (rys. 2) zajmuje realistyczny rysunek elektrowni na rzece Amnokan, jedynej hydroelektrowni w chwili powstania republiki w 1948 r. Amnokan (chiń. Yalu Jiang) płynie doliną oddzielającą Góry Wschodniomandżurskie od Gór Północnokoreańskich, na granicy Chin i KRL-D. Po 813 km biegu uchodzi do Morza Żółtego. Umieszczenie w herbie (stylizowanym na radziecki) elektrowni wodnej nawiązuje do słów Lenina: „Komunizm to władza sowiecka plus elektryfikacja całego kraju”. Obiekt ten symbolizuje przemysł8 państwa i energię pracowitego narodu północnokoreańskiego „wytrwale budującego socjalizm” [Smith 1974, s. 99–108]. Koło zębate symbolizujące rozwijający się przemysł znajduje się w herbach Chin, Laosu9, Myanmaru i Wietnamu. Pośrodku kolistej tarczy herbu Azerbejdżanu umieszczono czerwony płomień, który ma oznaczać bakijskie pola naftowe. Azerbejdżan jest zasobny w gaz ziemny i ropę naftową. Wydobycie ropy naftowej prowadzi się tu od połowy XIX w., a przed 1917 r. Azerbejdżan był największym światowym wydobywcą tego surowca. Specjalna komisja powołana do opracowania herbu w pierwszym swym projekcie sugerowała umieścić w herbie KRL-D wielki piec hutniczy [Baskakov 1967, s. 32]. 8. W herbie Laosu przemysł reprezentuje fragment koła zębatego i niewielki rysunek hydroelektrowni Nam Ngum (na rzece o tej samej nazwie). 9.

(8) 60. Jerzy Wrona. Herb Turkmenistanu zdobi rysunek pięciu kobierców o najpiękniejszych wzorach. Jest to nawiązanie do rozwiniętej tu od dawna rzemieślniczej produkcji dywanów, dumy i światowej sławy kraju. Wyrób dywanów ułatwia dostatek surowca, dzięki rozpowszechnionej hodowli owiec karakułowych, kóz, wielbłądów i jedwabników. W herbach Kuwejtu (rys. 2), Kataru i Zjednoczonych Emiratów Arabskich widnieje dhow, charakterystyczny jedno- lub dwumasztowy żaglowiec arabski, o trójkątnych żaglach. Odegrał on dużą rolę w żegludze na morzach świata arabskiego w minionych wiekach, obecnie też często spotykany jest na Morzu Czerwonym i w Zatoce Perskiej. 3.3. Afryka W herbach wielu państw afrykańskich poczesne miejsce znalazły rośliny, które mają duże znaczenie dla wyżywienia ludności i gospodarki (zwłaszcza eksportu) kraju. W znakach państwowych tego kontynentu bogato reprezentowany jest świat zwierząt, głównie dzikich, ale też hodowlanych. Proso umieszczono w herbach Mauretanii i Nigru, sorgo – Botswany, Burkina Faso, Rwandy, ryż – Madagaskaru i Gwinei, pszenicę – RPA i Zimbabwe, kukurydzę – Angoli, Beninu, Kenii, Mozambiku, Zambii i Zimbabwe. O znaczeniu rolnictwa w gospodarce kraju bardzo wyraźnie przypomina herb Kenii. Na murawie pod herbową tarczą są niewielkie rysunki ważnych dla gospodarki kraju płodów rolnych – poza wspomnianą już kukurydzą także: kawy, piretrum10, sizalu11, herbaty, ananasa. Poza herbem Kenii kawa zdobi też herby Angoli, Rwandy, Tanzanii i Ugandy. Ważna dla miejscowej ludności i dla eksportu bawełna została umieszczona w herbach Angoli, Tanzanii, Ugandy i Zimbabwe. W tarczy herbowej Ghany widnieje drzewo kakaowca. Kakao jest najważniejszym produktem eksportowym Ghany, daje połowę wartości eksportu tego kraju. Kakaowiec jest też głównym elementem tarczy herbu Wysp Świętego Tomasza i Książęcej. Od czasów kolonialnych do chwili obecnej rolnictwo i cała gospodarka kraju uzależnione są od jego uprawy.. Piretrum (pyretrum) to nazwa podobnej do rumianku rośliny o botanicznej nazwie złocień dalmatyński (Pyrethrum cinerariaefolium). Z ususzonych koszyczków kwiatowych tej byliny uzyskuje się proszek lub wywar posiadający silne właściwości owadobójcze, a nieszkodliwe dla człowieka. Piretrum jest przedmiotem eksportu Kenii na cały świat. 10. 11 Sizal, in. agawa sizalowa (Agave sisalana) to gatunek agawy włóknistej dostarczającej włókien twardych, służących głównie do wyrobu lin i sznurków. Ważnym obszarem produkcji sizalu jest Afryka Wschodnia, głównie Kenia (należąca do ścisłej światowej czołówki producentów) oraz Tanzania..

(9) Symbolika działalności gospodarczej…. 61. Łodygi trzciny cukrowej znalazły się w herbie Mauritiusa, a także Mozambiku. Trzcina cukrowa od początków okresu kolonialnego do dzisiaj pozostaje najważniejszą uprawą Mauritiusa, a eksport cukru przynosi państwu znaczące dochody. Pod uprawę trzciny cukrowej zajęte jest ok. 3/4 ziem uprawnych wyspy. Ważne jest też to, że za sprawą uprawy głównie trzciny cukrowej około połowy obecnej ludności kraju to Hindusi (Indo-Maurytyjczycy). Są to potomkowie najemnych robotników rolnych z Indii sprowadzanych przez plantatorów po zniesieniu w 1835 r. niewolnictwa na Mauritiusie. Klejnotem herbu Gambii (rys. 2) jest krzak orzeszków ziemnych [Brožek 2003, s. 67]. Orzeszki ziemne są najbardziej rozpowszechnioną uprawą i najważniejszym artykułem eksportowym Gambii. Arachidy i wyroby z nich stanowią obecnie ok. 80% wartości eksportu towarowego. Produkcja orzeszków ziemnych ulega jednak znacznym wahaniom, ze względu na susze, choroby i szkodniki roślin oraz wahania cen na rynkach światowych. Herby Beninu, Sierra Leone i Wybrzeża Kości Słoniowej przypominają o palmie oleistej. Palma ta, zwana inaczej olejowcem gwinejskim (Elaeis guineensis), występuje powszechnie w zachodniej Afryce, zwłaszcza w krajach leżących nad Zatoką Gwinejską. Należy, obok palmy kokosowej, do najważniejszych w świecie palm tłuszczodajnych. Okazały rysunek palmy kokosowej nad brzegiem morza znajduje się w herbie Liberii. Z kolei w kolistym herbie Mauretanii na tle symboli islamskich umieszczono palmę daktylową, uprawianą głównie w saharyjskich oazach. Ciężką pracę rolników symbolizuje afrykańska motyka w herbach byłych kolonii portugalskich – Angoli i Mozambiku. Miejscowa siekiera (locar) i motyka (mandinka), będące godłem Gambii, to narzędzia pracy leśnika i rolnika [Hesmer 1992, s. 55]. Skrzyżowane ze sobą motyka i kilof w herbie Zambii przypominają podstawy gospodarki kraju – górnictwo i rolnictwo. Motyka i siekiera w herbie Tanzanii to symbole rolnictwa i rozwoju gospodarczego kraju. W herbie Liberii umieszczono łopatę i pług, podstawowe narzędzia pracy na roli w dawnych czasach [Hubka 2009, s. 2]. W wielu krajach Afryki ważną rolę odgrywa koczownicza hodowla zwierząt. Głowę z potężnymi rogami byka zebu (Bos indicus) umieszczono w herbie Madagaskaru. Ta rasa bydła, o charakterystycznym garbie, dobrze znosi wilgotny, gorący klimat; cechuje ją też duża odporność na tropikalne choroby. Zebu w herbie Nigru reprezentuje koczowniczą ludność pasterską strefy Sahelu. Produkty hodowli bydła (oraz innych zwierząt) stanowią dużą część eksportu kraju. Hodowla bydła, owiec i kóz pełni też ważną funkcję społeczną – liczba zwierząt jest bowiem wyznacznikiem lokalnego prestiżu plemienia i poszczególnych właścicieli. Chów bydła, hodowanego w większości w wielkich fermach pasterskich, stanowi podstawę rolnictwa Botswany. Przypomina o tym głowa byka.

(10) 62. Jerzy Wrona. umieszczona na tarczy herbu tego państwa. Sprzedaż bydła i wołowiny daje ok. 90% wpływów dewizowych Botswany. Jeleń sambar (sambar indyjski – Cervus unicolor) został sprowadzony na Mauritius w 1639 r. przez Holendrów z Jawy. Wraz z nieżyjącym już ptakiem dodo podtrzymuje on tarczę herbową Mauritiusa. Do dziś sambary konkurują z krowami na tutejszych pastwiskach, a najpopularniejszym daniem mięsnym na wyspie jest curry z jelenia, przyrządzane na sposób hinduski. Znaczną część terytorium Erytrei (rys. 1) stanowią pustynie i półpustynie, gdzie dominuje koczowniczy chów wielbłądów. Za godło tego państwa obrano więc – w momencie ogłaszania niepodległości w 1993 r. – wielbłąda jednogarbnego (dromadera), zwierzę niezwykle cenione w krajach arabskich i sąsiednich suchych. Stojącego na piaszczystej pustyni wielbłąda otaczają gałązki oliwne. W krajach Afryki równikowej ważną rolę odgrywa leśnictwo. W herbie Gabonu (rys. 1) umieszczono wizerunek okume. Okume (in. gabon) to handlowa nazwa cennego, lekkiego drewna pozyskiwanego z liściastych drzew Aucoumea kleineana rosnących w Afryce Środkowej i Zachodniej, głównie w Gabonie. Aż do rozwoju górnictwa (lata 60. XX w.) drewno okume było najważniejszym towarem eksportowym kraju. Wilgotne lasy równikowe pokrywają 68% powierzchni Gabonu, co stawia go w światowej czołówce krajów o największej lesistości. Gabon był od początku XX w. jednym z największych światowych eksporterów drewna szlachetnego. O eksploatacji bogatych lasów równikowych w Republice Konga przypomina leśna korona wieńcząca tarczę herbu tego państwa. Godłem herbowym Gwinei Równikowej jest drzewo kapokowe, zwane też jedwabnym. Jest to puchowiec pięciopręcikowy (Ceiba pentandra), z którego pozyskuje się materiał do wypychania kamizelek i kół ratunkowych. Poza odniesieniem do tradycji, drzewo to – stanowiące składnik lasów namorzynowych – wskazuje na znaczenie gospodarki leśnej dla ekonomiki kraju. Ze sprzedaży różnych gatunków drewna pochodzi znaczna część wpływów dewizowych państwa. Symbolem bogactw Oceanu Indyjskiego i gospodarczego znaczenia rybołówstwa w herbie Seszeli są dwie okazałe ryby morskie – żaglice (Istiophorus gladius). Rybołówstwo dostarcza prawie połowy dochodów z eksportu, a specjalnością archipelagu jest produkcja konserw z tuńczyków. Trzy zębate koła w herbie Botswany symbolizują początki industrializacji kraju. W herbie Zambii znalazł się niewielki rysunek kopalni z widocznym szybem wydobywczym. Wydobycie zwłaszcza rud miedzi i kobaltu odgrywa bardzo ważną rolę w gospodarce kraju. Bogactwa mineralne, głównie złoto, symbolizuje stylizowana kopalnia złota przedstawiona w herbie Ghany. W okresie kolonialnym kraj ten nazywany był Złotym Wybrzeżem i stąd pochodziło 10–30% wydobywanego na świecie złota. Obecnie Ghana jest drugim co do wielkości wydobywcą złota w Afryce (ok. 80 t rocznie) i znajduje się w pierwszej dziesiątce.

(11) Symbolika działalności gospodarczej…. 63. światowych producentów tego kruszcu. Bogactwa mineralne Gabonu oznaczają trzy złote koła w herbie państwa. Oprócz ropy naftowej wydobywa się tu także rudy manganu, uranu i żelaza oraz złoto i diamenty. Górnictwo odgrywa coraz większą rolę w gospodarce państwa, a eksport kopalin walnie przyczynił się do tego, że Gabon stał się obecnie jednym z najbogatszych krajów afrykańskich. Czarny żaglowiec unoszący się na błękitnych falach w herbie Gabonu symbolizuje znaczenie morza (Oceanu Atlantyckiego) dla ekonomiki państwa i odkrycie w 1470 r. kraju przez Portugalczyków. Trójmasztowy żaglowiec w herbie Beninu ma przypominać dawne handlowe statki pływające z Afryki do Europy. 3.4. Ameryka Północna i Środkowa Również w wypadku tego kontynentu na wielu znakach państwowych znajdują się płody rolne, które symbolizują znaczenie konkretnych upraw i w ogóle rolnictwa w gospodarce kraju. Symbolami roślinnymi Grenady umieszczonymi w herbie państwa są kukurydza i bananowiec. W herbie wyspy znajdują się też (niewielkie rozmiarowo) rysunki innych ważnych dla gospodarki kraju upraw – gałki muszkatołowej, kakao i orzecha kokosowego. Grenada nazywana jest Wyspą Korzenną, słynie bowiem z uprawy różnych przypraw, przede wszystkim zaś muszkatowca korzennego (Myristica fragrans), którego owoc widnieje na fladze państwowej. Bananowiec znalazł się (wraz z palmą kokosową) w herbie Dominiki. Natomiast herb Hondurasu wieńczą dwa rogi obfitości – z kwiatami i płodami rolnymi. Wśród owoców dominują banany, podstawowy artykuł eksportowy kraju. Charakterystycznym elementem tarczy herbu Antigui i Barbudy jest rysunek historycznego kamiennego młyna do przerobu trzciny cukrowej. Przypomina on, że z uwagi na wybitnie gorący i wilgotny klimat główną uprawianą tu rośliną (zwłaszcza dawniej) jest trzcina cukrowa. Jelenie trzymacze herbu dzierżą łodygę trzciny cukrowej i kwitnący pęd bawełny barbadoskiej (Gossypium barbadense). Klejnotem herbu jest złoty ananas – symbol uprawianych tu różnorakich owoców południowych. Owoce ananasa zdobią też krzyż św. Jerzego w herbie Jamajki. W czasie gdy powstał herb wyspy (1661 r.), ananas rósł tu częściowo dziko, uprawiano go też na plantacjach. Wtedy był głównym artykułem eksportowym Jamajki, obecnie zbiory ananasów jadalnych mają tu mniejsze znaczenie. Poza herbem Antigui i Barbudy zielony krzak bawełny z białym puchem wieńczy herb Saint Vincent i Grenadynów. Z kolei trzcina cukrowa – poza wspomnianymi wyżej herbami Antigui i Barbudy – występuje w herbach Barbadosu oraz Saint Kitts i Nevis. W herbie pierwszego z wymienionych państw krzyżujące się łodygi trzciny cukrowej trzyma.

(12) 64. Jerzy Wrona. w ręku Barbadyjczyk. Motyw trzciny cukrowej podkreśla rolę, jaką w gospodarce kraju (szczególnie dawniej) odgrywał eksport cukru, rumu i melasy. W herbie Saint Kitts i Nevis trzcina cukrowa i palma kokosowa symbolizują główne uprawy kraju. Wieniec z gałązek kawowca w herbie Gwatemali to dowód, że kawa (wraz z bananami) jest najważniejszym artykułem eksportowym Gwatemali. Uprawiana jest zarówno na wielkich plantacjach, jak i w małych gospodarstwach rodzinnych. Wieniec z liści kawowych (i dębowych) występuje też w herbie Kuby. Gałązka, z trzema czerwonymi liśćmi, klonu cukrowego w herbie Kanady to przede wszystkim symbol zespolenia się imigrantów z różnych krajów na ziemi kanadyjskiej. Zalety klonu cukrowego (Acer saccharum) odkryli już dawno Indianie, zbierając sok klonowy i uzyskując z niego cukier oraz syrop. Później indiańskie sposoby wykorzystywania „cukrowych lasów” rosnących zwłaszcza w sąsiedztwie Wielkich Jezior podpatrzyli osadnicy europejscy. Syrop i cukier klonowy o znacznych walorach dietetycznych jest w Ameryce dość powszechnie wykorzystywany do celów kulinarnych. Wytwarzany jest głównie w prowincji Quebec i eksportowany do wielu krajów. Środkowa część tarczy herbu Panamy zawiera stylizowany rysunek Przesmyku Panamskiego. Łopata i motyka – przedstawione w kolejnym polu tarczy herbowej – symbolizują pracę, zwłaszcza budowę Kanału Panamskiego. Wieńczący tarczę orzeł trzyma w dziobie wstęgę z łacińską dewizą Pro mundi beneficio – „Dla dobrodziejstwa świata”, co jest aluzją do znaczenia tego kanału morskiego i korzyści z ułatwienia żeglugi. Stylizowany rysunek kopalni i proste narzędzia pracy górnika znalazły się z kolei w herbie Hondurasu. W krajach karaibskich Ameryki Środkowej coraz ważniejszą rolę gospodarczą odgrywa turystyka. O znaczeniu turystyki we współczesnej gospodarce kraju, rozwijającej się m.in. dzięki walorom klimatu i pięknym plażom, przypomina połówka słońca w herbie Wysp Bahama. Związki z morzem symbolizuje również muszla wieńcząca herb. 3.5. Ameryka Południowa Herby państw Ameryki Południowej zawierają m.in. charakterystyczne rośliny tu uprawiane oraz hodowane zwierzęta. W wielu krajach południowoamerykańskich duże znaczenie ma górnictwo, stąd też odwołanie w herbach do tej dziedziny gospodarki. W herbie największego państwa tego kontynentu umieszczono wieniec z liści kawowca i tytoniu. Kawa i tytoń to tradycyjnie bardzo ważne płody rolne kraju, a w ich produkcji Brazylia zajmuje – odpowiednio – pierwsze i trzecie miejsce w świecie..

(13) Symbolika działalności gospodarczej…. 65. Pośrodku owalnej tarczy herbu Boliwii, przedstawiającej typowy krajobraz kraju, umieszczono górę Potosi (Cerro de Potosi, Cerro Rico) (4824 m n.p.m.) symbolizującą bogactwa mineralne. Góra ta położona jest u stóp andyjskiego miasta Potosi, leżącego na wysokości 4 tys. metrów. W czasach kolonialnych wydobywano tu w olbrzymich ilościach srebro, później cynę. Ten ostatni metal jest obecnie najważniejszym towarem eksportowym państwa. Na rysunku herbowym u stóp Potosi znajduje się alpaka, snop pszenicy i drzewo chlebowe – symbole fauny i flory. Alpaka jest charakterystycznym zwierzęciem andyjskim (nieco mniejszym od lamy), hodowanym dla wełny i mięsa. Drzewo chlebowe, in. chlebowiec właściwy (Artocarpus altilis), pochodzi z Polinezji. Obecnie owoce drzew chlebowych stanowią ważny składnik pożywienia ludności tubylczej m.in. Wielkich i Małych Antyli oraz tropikalnych części Ameryki Południowej. W górnej części tarczy herbu Peru (rys. 2) znajduje się lama – symbol świata zwierzęcego, i drzewo chinowe – symbol świata roślinnego kraju. W części dolnej, czerwonej, widnieje róg obfitości z wysypującymi się monetami – co jest symbolem bogactw mineralnych Peru. Są to głównie rudy metali (cynku, ołowiu, srebra, wolframu, miedzi, molibdenu, antymonu), z których wiele eksploatowanych jest od czasów inkaskich. Hodowla lam i alpak odgrywa bardzo ważną rolę w gospodarce i życiu Indian, głównie na obszarze Peru i Boliwii. Lamy są niezastąpionymi w górach zwierzętami jucznymi. Dostarczają też mleka, mięsa, wełny i skór, ponadto ich ekskrementy stanowią na bezleśnych wyżynach andyjskich ważny środek opałowy. Na tarczy herbu Wenezueli umieszczono snop pszenicy (zboża) – symbol rolnictwa i jedności kraju. W herbie Urugwaju przedstawiono złotego byka. Utożsamia on hodowlę bydła rogatego i owiec – głównego źródła dochodów ludności kraju. Hodowla ma dominujące znaczenie na całym terytorium państwa, przede wszystkim jednak w części środkowej i zachodniej. W pogłowiu bydła przeważają rasy mięsne, owce hoduje się zarówno na mięso, jak i wełnę. Urugwaj specjalizuje się w produkcji suszonego i solonego mięsa wołowego oraz skór. W dolnym polu tarczy herbu Kolumbii przedstawiono schematycznie przesmyk panamski. Zasadniczy wygląd dzisiejszego herbu pochodzi z 1834 r., kiedy to Panama była częścią tzw. Wielkiej Kolumbii (lata 1811–1903). Dwa diamenty po obu stronach pióropusza wieńczącego herb Gujany symbolizują górnictwo, które odgrywa ważną rolę w gospodarce kraju. Na terenie Gujany jest eksploatowanych wiele cennych surowców mineralnych, m.in. boksyty, złoto, diamenty. Tarczę herbową podtrzymują jaguary, które dodatkowo trzymają w łapach: kilof – symbol pracy robotnika, oraz łodygi trzciny cukrowej i ryżu – owoce pracy rolnika [Visser 1994, s. 143]. W owalnej tarczy herbu państwowego Surinamu przedstawiono złoty żaglowiec na biało-niebieskich falach. Podkreśla on znaczenie żeglugi morskiej.

(14) 66. Jerzy Wrona. w gospodarce kraju i rolę holenderskiej Kompanii Zachodnioindyjskiej (Chartered West India Company) w podboju tej części świata. Statek nawiązuje też do czasów, kiedy to niewolnicy z Afryki przywożeni byli żaglowcami do dzisiejszego Surinamu. Z kolei palma kokosowa przypomina o roli rolnictwa dla ludności kraju. Zielony romb, pośrodku owalu, symbolizuje bogactwa naturalne kraju. Podstawą gospodarki Surinamu jest rolnictwo i górnictwo. Obecnie w świecie państwo to znane jest przede wszystkim jako ważny producent i eksporter boksytów. Oprócz boksytów występują tu rudy żelaza i manganu, złoto, platyna, diamenty. 3.6. Australia i Oceania Kilka elementów odnoszących się do działalności gospodarczej człowieka znaleźć można w herbie Nowej Zelandii (rys. 2). Trzy żaglowce umieszczone na słupie biegnącym przez środek tarczy herbowej przypominają o znaczeniu handlu morskiego dla gospodarki państwa, a także o fakcie, że zasiedlenia wysp nowozelandzkich dokonano dzięki wykorzystaniu transportu morskiego. W drugim polu czerwonym tarczy umieszczono runo owcze (skórę owczą wraz z wełną). Symbolizuje ono doskonale rozwiniętą hodowlę owiec (i przemysł oparty na przerobie wełny), a także bydła. Nowa Zelandia należy do wąskiej grupy wysoko rozwiniętych gospodarczo państw świata, które swój rozwój oparły w znacznym stopniu na dochodach pochodzących z rolnictwa. Najstarszą (sięgającą połowy XIX w.) i najlepiej rozwiniętą gałęzią rolnictwa nowozelandzkiego jest chów owiec. Owce hoduje się na obszarze całego kraju, a ich pogłowie sięga 40 mln sztuk. Statystycznie więc na jednego Nowozelandczyka przypada obecnie 10 owiec, najwięcej na świecie. Obok owiec dla gospodarki Nowej Zelandii duże znaczenie ma też hodowla bydła, zarówno mlecznego, jak i mięsnego. Nowa Zelandia jest bardzo ważnym światowym eksporterem masła, wełny i przędzy wełnianej, mięsa (baranina, wołowina), mleka i serów. Snop pszenicy w trzecim polu tarczy symbolizuje uprawę roli. W rolnictwie Nowej Zelandii uprawa roślin zbożowych odgrywa jednak w stosunku do hodowli marginalną rolę. Główne zboża uprawne to jęczmień i pszenica. Przedstawione w czwartym polu tarczy skrzyżowane ze sobą, młotek górniczy i klucz12 symbolizują kopalnictwo surowców mineralnych oraz współczesną technikę. Na obszarze Nowej Zelandii występują różnorodne bogactwa mineralne, ale ich złoża są przeważnie niewielkie. W herbie Nauru, na żółtej palmowej plecionce o wzorze typowym dla wyrobów wyspiarzy, znajduje się trójkąt równoramienny z krzyżem na górnym wierzchołku. Jest to dawny alchemiczny znak fosforu, symbolizuje on fosforyty – główne bogactwo kraju. Dzięki eksportowi fosforytów ludność Nauru żyje W herbie przedstawiono – wyjątkowy w heraldyce – klucz nakrętkowy (zwykle bywa to klucz zamkowy). 12.

(15) Symbolika działalności gospodarczej…. 67. we względnym dostatku. Eksploatacji fosforytów już się obecnie zaprzestaje z powodu wyczerpania się złóż i i olbrzymich zniszczeń w środowisku przyrodniczym. Tarczę herbową oplatają liście palmy kokosowej. Bardzo popularną uprawą tropikalnych wysp pacyficznych jest palma kokosowa. Oprócz Nauru palmę kokosową przedstawiono także w herbie Samoa na tle stylizowanego krajobrazu wyspy, a znak państwowy Mikronezji zdobi palma wyrastająca z brązowego orzecha kokosu. Natomiast wyobrażenie atolu z palmami kokosowymi znajduje się w herbie, który jest pieczęcią państwową Wysp Marshalla. W herbie tym umieszczono także przedmioty typowe dla miejscowego życia i krajobrazu: sieć rybacką, tubylcze canoe z białym żaglem, patyczkową mapę żeglarską unoszącą się na falach Pacyfiku, tradycyjne narzędzie do młócenia zboża. Do rolnictwa nawiązują też zielone liście bananowca (symbol żyzności i urodzajności kraju) na brzegach tarczy herbu Tuvalu. W oryginalnym herbie Vanuatu za postacią typowego kacyka przedstawiono dwa skrzyżowane liście palmowe oraz zwinięty świński kieł. Elementy te symbolizują bogactwo kraju i nawiązują do tradycji plemiennych wyspiarzy. W herbie umieszczono liście palmy zwanej daktylowcem leśnym (Phoenix sylvestris), wykorzystywanej jako roślina cukrodajna. Świnie na Vanuatu chowane są w stanie półdzikim, chociaż niektóre otacza się specyficzną troską. Posiadacz charakterystycznie skręconych świńskich zębów cieszy się powszechną estymą wśród społeczności plemiennej. Niektóre herby nawiązują do związków państwa i ich gospodarki z morzem. Strażnikiem tarczy herbowej Wysp Cooka (obok „morskiej jaskółki” – rybitwy równikowej) jest ryba latająca (maroro) – symbol bogactw oceanu. Natomiast symbolem Pacyfiku w herbie wysp Salomona są dwa żółwie jadalne, in. zielone (Chelonia mydas). Przypominają one też, że przez długie lata kraj ten zajmował czołowe miejsce w świecie w handlu pancerzami tych gadów. Gatunek tych żółwi został prawie całkowicie wytępiony przez człowieka z powodu smacznego mięsa i równie smacznych jaj. Nad tarczą herbu Fidżi jako klejnot umieszczono canoe – typowy środek komunikacji między wyspami archipelagu. Duży kunszt budowy łodzi pełnomorskich zdobyty jeszcze przed przybyciem Europejczyków świadczy o wysokim poziomie ówczesnego rozwoju wyspy. W górnej części tarczy widać brytyjskiego kroczącego lwa trzymającego w łapach brązowy owoc kakao. Dolna część tarczy, podzielona krzyżem św. Jerzego, zawiera rysunki trzciny cukrowej, palmy kokosowej oraz kiści bananów [Herzog 1982, s. 74]. W rolnictwie, stanowiącym wespół z turystyką główne gałęzie gospodarki wysp fidżyjskich, dominuje uprawa plantacyjna trzciny cukrowej, a eksport cukru dostarcza 1/3 wpływów dewizowych państwa. Podobnie jak w innych krajach Oceanii, również na Fidżi duże znaczenie ma uprawa palmy kokosowej, uważanej za jedną z najużyteczniejszych.

(16) 68. Jerzy Wrona. roślin świata. Innym ważnym bogactwem rolnym kraju, odgrywającym ważną rolę w wyżywieniu mieszkańców, są banany. Gaje bananowców lub pojedyncze rośliny spotyka się przy niemal każdej zagrodzie.. 4. Podsumowanie Przeprowadzona analiza herbów współczesnych państw świata wykazała, że na wielu z nich można znaleźć symboliczne odniesienia do różnorakiej działalności gospodarczej. Najczęściej w herbach (zwłaszcza krajów afrykańskich i azjatyckich) przedstawiono rośliny, które odgrywają ważną rolę w wyżywieniu ludności lub są ważne dla eksportu państwa. W niektórych herbach znalazły się wizerunki charakterystycznych zwierząt (np. wielbłąd – Erytrea, lama – Peru, alpaka – Boliwia). Znaczenie hodowli owiec w gospodarce Nowej Zelandii symbolizuje runo owcze w herbie tego państwa. Pracę rolnika (lub leśnika czy górnika) często symbolizują proste narzędzia pracy. Herby niektórych państw wyraźnie odwołują się do bogactw mineralnych kraju. Koło zębate (lub jego część) w niektórych herbach symbolizuje rozwijający się przemysł. Wyjątkowy jest herb Korei Północnej, którego głównym emblematem jest wizerunek elektrowni wodnej. W pojedynczych przypadkach w herbach znaleźć można odniesienia do komunikacji (Panama), turystyki (Wyspy Bahama) czy gospodarki morskiej (głównie kraje Oceanii). Literatura Baskakov E. [1967], Biografii gerbov, flagov, gimnov zarubieżnych stran, Izdat. Političeskoj Litieratury, Moskva. Brožek A. [2003], Lexikon vlajek a znaku zemi světa, Kartografie, Praha. Dopierała M. [1992], Austriacy mają wątpliwości. Spór o sierp i młot, „Rzeczpospolita”, nr 4. Dudziński P. [1997], Alfabet heraldyczny, Diogenes, Świat Książki, Warszawa. Herzog H.U. [1982], Flaggen und Wappen, VEB Bibliographisches Institut, Leipzig. Hesmer K.H. [1992], Flaggen und Wappen der Welt, Bertelsmann Lexikon Verlag, Gütersloh. Hubka J. [2009], Vlajky a znaky Liberie, „Vexilolog”, nr 34. Kiselev G.F., Speransov N.N. [1968], Emblemy mira i truda, Izdat. Političeskoj Litieratury, Moskva. Mackinnon Ch. [1972], The Observer’s Book of Heraldry, Frederick Warne & Co. Ltd, London. Mikucki S. [1928–1929], Barwa w heraldyce średniowiecznej, Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie, t. 9..

(17) Symbolika działalności gospodarczej…. 69. Neubecker O. [1976], Heraldry: Sources, Symbols and Meaning, McGraw Hill Book Co., New York. Russocki S., Kuczyński S.K., Willaume J. [1970], Godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej, Wiedza Powszechna, Warszawa. Słownik botaniczny [1993], red. A.i J. Szwejkowscy, Wiedza Powszechna, Warszawa. Smith W. [1974], Symbols of the K.D.P.R, „The Flag Bulletin”, nr 5. Visser D. [1994], Flaggen, Wappen, Hymnen, Battenberg, Augsburg. Wrona J. [2002], Analiza elementów geograficznych i ich symboliki na flagach oraz w herbach państw współczesnego świata, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków. Wrona J. [2010], Symbolika działalności gospodarczej na flagach państwowych [w:] Wyzwania regionalnego i przestrzennego rozwoju Polski na początku XXI wieku, Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Zygmuntowi Szymli, red. A. Harańczyk, T. Kudłacz, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków. Znamierowski A. [1995], Stworzony do chwały, Editions Spotkania, Warszawa. Znamierowski A., Dudziński P. [2008], Wielka księga heraldyki, Świat Książki, Warszawa.. Symbols of Economic Activity in the Coats of Arms of Modern Countries Very often in coats of arms, especially those of African and Asian countries, the plants that play a major role in the population’s diet or are an important export are represented. The image of livestock also frequently appears. The labour of farmers, foresters and miners is often symbolised by simple tools. The coats of arms of other countries contain images that represent their mineral wealth. A cogwheel symbolises developing industry. Images from transport, tourism and marine economy are less frequently included in coats of arms..

(18) Arabia Saudyjska. Austria. Bangladesz. Chiny. Erytrea. Gabon. Rys. 1. Herby wybranych państw.

(19) Gambia. Korea Północna. Kuwejt. Nowa Zelandia. Pakistan. Peru. Rys. 2. Herby wybranych państw.

(20)