Anna BŁ A SZKOWSK A
Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń, Polska
Michał Kaczmarski, Przeciwdziałania praniu pieniędzy.
Krytyczne spojrzenie na taktyczne i prawne aspekty
zwalczania prania pieniędzy
, Warszawa 2016, ss. 210
W
zglobalizowanym świecie środo-wisk kryminogennych proces pra-nia pieniędzy jest nieodzownym elemen-tem ich egzystencji. Wraz z rozwojem pro-cederu działań zorganizowanych grup przestępczych, ciągłym zwiększaniem się wpływów z nielegalnych transferów ryn-kowych – narkotyki, alkohol, prostytucja – środowiska kryminogenne musiały zna-leźć sposób na legalizację tych pieniędzy. Proceder prania pieniędzy jest znany tak długo jak znane są działania grup prze-stępczych. Nie istnieją związki kryminal-ne, które nigdy nie trudniły się tego typu działalnością. Rozwój sieci wzajemnych powiązań światowych koncernów narko-tykowych doprowadził do wyrafinowa-nia się wszelkich działań zmierzających do legalizacji swoich dochodów. Dzisiejsze pranie pieniędzy opiera się na skompliko-wanych działaniach bankowych, jest pro-cesem, który często wymaga dużego po-święcenia i zaplecza logistycznego. O ile sam fakt istnienia tego problemu w per-spektywie światowej jest instytucjom zna-ny, o tyle modele walki z tego typu prze-jawem działań przestępczych jeststosun-kowo różny. Publikacja Michała Kaczmar-skiego w znakomity sposób przedstawia problem legislacyjny, zróżnicowane podej-ście do tego procederu. Autor zwraca szcze-gólną uwagę na dotychczasowy dorobek organizacyjny poszczególnych krajów, sta-wiając przy okazji tezę, że „istniejący w Pol-sce model ściągania prania pieniędzy moż-na usprawnić”. Autor sugeruje również, że wzmocnienie modelu ścigania prania pie-niędzy powinno odbywać się „równolegle w dwóch płaszczyznach – płaszczyźnie re-gulacji prawnej, jak i płaszczyźnie taktycz-no-operacyjnej”. Publikacja ta łączy ze sobą teoretyczne dywagacje na temat modelu rozwiązań, ale i praktyczne przykłady ist-niejących i działających uregulowań.
Publikacja składa się z trzech wyodręb-nionych części. Każda z nich dzieli się na wyszczególnione rozdziały. Pierwsza część –
Cele, założenia badawcze i metodyka badań
składa się z 4 podrozdziałów. Cześć druga
– Kryminalizacja prania pieniędzy – składa
się z 7 rozdziałów, a ostatnia trzecia część wyodrębnia 2 rozdziały, składające się po-nadto z podziału etapowego. Dzieło zwień-czone jest obszerną bibliografią.
H i s t o r i a i Po l i t y k a
Nr 17 (24)/2016, ss. 101–103 ISSN 1899-5160, e-ISSN 2391-7652 w w w.hip.umk.pl
102 Historia i Polit yk a • nr 17(24)/2016
Rec en zje
Część pierwsza (s. 14–34) jest przybli-żeniem przyjętych założeń oraz pytań ba-dawczych. Jest również niejako prezenta-cją metodyki badawczej, jaka została za-stosowana podczas pracy badawczej. Już na pierwszych stronach autor zakreśla cel pracy. Niniejsze opracowanie stanowi pro-pozycję optymalizacji funkcjonowania w Polsce modelu ścigania prania pienię-dzy w wymiarze praktycznym (s. 14). Re-gulacje prawne stwarzają szerokie spec-trum możliwości działań na rzecz zwal-czania tego procederu, jednak praktyka stosowana sprawia, że wykrywalność tego przestępstwa nie jest zadawalająca. Mi-chał Kaczmarski zwraca uwagę na szero-kie możliwości usprawnienia występują-cych modeli walki, zobowiązuje się rów-nież poszukiwać usprawnień na płaszczyź-nie taktycznej i kryminalnej. Skuteczne ściganie prania pieniędzy możliwe jest tyl-ko i wyłącznie przy zachowaniu całościo-wego spojrzenia na problem (s. 16). Autor podkreśla specyfikę swojej publikacji – jest ona skoncentrowana nie tyle na opisaniu samej sytuacji, ile na poszukiwaniu mo-delu postępowania, prowadzącego do sku-teczniejszego wykrycia, udowodnienia aż wreszcie pozbawienia sprawców wszelkich korzyści majątkowych (s. 18). Bezpośred-nim powodem dla powstania tego typu dzieła jest, zdaniem autora, lektura Infor-macji Generalnego Inspektora Finansowe-go o realizacji Ustawy z dnia 16 listopad 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzeniu do obrotu finansowego wartości majątko-wej pochodzącej z nielegalnego lub nie-ujawnionego źródła oraz przeciwdziałaniu finansowania terroryzmu za lata 2004– –2014. Należy pamiętać, że to właśnie transakcja podejrzana stanowi element inicjujący ściganie tego procederu. Jednak nie na samym wykryciu należałoby zakoń-czyć. Kolejnym etapem w kwestii
przeciw-działania praniu pieniędzy jest koniecz-ność udowodnienia umyślności działania sprawcy dla wszystkich znamion przestęp-stwa. Faza ta jest jednak trudna do osią-gnięcia nawet przez skoordynowane dzia-łania instytucji państwowych. Dziadzia-łania wszelkich transakcji finansowych cechuje dziś olbrzymia złożoność. Dowodem tego stanu jest często brak świadomości samych pracowników co do udziału w procederze prania pieniędzy. Tylko i wyłącznie sko-ordynowane działania na rzecz przeciw-działania zjawisku prania pieniędzy mogą maksymalnie przyczynić się do skuteczne-go zabezpieczenia mienia – sugeruje autor.
Czy wprowadzenie nieumyślnej for-my prania pieniędzy może wpłynąć na po-prawę skuteczności ścigania tego procede-ru (s. 14)? To jedno z wielu pytań badaw-czych, jakie postawił sobie twórca publika-cji pt. Przeciwdziałania praniu pieniędzy.
Krytyczne spojrzenie na taktyczne i prawne aspekty zwalczania prania pieniędzy
Przyjętymi metodami badawczymi by- ło przede wszystkim analizowanie danych statystycznych udostępnionych na wszel-kich portalach branżowych. Jednocześnie podjęto również badanie ankietowe wśród uczestników przyjętego w Polsce mode-lu walki z procederem prania pieniędzy. Jednym z ważniejszych uczestników bada-nia była Prokuratura Generalna, Komenda Główna Policji wydział dw. z przestępczo-ścią gospodarczą czy wszelkie banki jako in-stytucje mające kluczowe znaczenie w pro-cesie detekcji transakcji podejrzanych
W kolejnej część publikacji:
Krymina-lizacja prania pieniędzy (s. 35), w
pierw-szym rozdziale poznajemy historię proce-deru, związaną m.in. z działalnością Ala Capone. Ciekawym elementem w dysku-sji nad zjawiskiem prania brudnych pie-niędzy jest sama etymologia zjawiska. Jest ona zajmująco opisana w rozdziale drugim
A nna B ła szkowsk a • Michał Kaczmarski, Przeciwdziałania praniu pieniędzy. 103
– Początki kryminalizacji prania pieniędzy
na świecie (s. 41–50). Rozdział ten
zawie-ra również przedstawienie wielu instytucji, w tym np. Grupy Specjalnej ds. Walki z Praniem Pieniędzy (FATA) lub Rady Eu-ropy i opisanej Konwencji Strasburskiej, które mają bezpośredni wpływ na kształ-towanie modelu walki z tego typu dzia-łaniami przestępczymi. Publikacja mie-ści w sobie również prawno-legislacyjną część zawartą w trzecim rozdziale:
Regu-lacje krajowe w wybranych państwach. Jest
ona ważna z perspektywy wielu różnych modeli, które warto poznać i zrozumieć, by w pełni zdać sobie sprawę z konieczno-ści wdrażania rozwiązań mulit-dyscypli-narnych.
Ostatnia część publikacji zatytuło-wana jest: Kryminalistyczne aspekty walki
z praniem pieniędzy. To moim zdaniem
naj-ciekawsze ujęcie tego problemu. Ta część prezentuje też praktyczne aspekty podej-mowanej problematyki. Autor proponu-je model operacyjny. Zaznacza proponu-jednak, że model ten opiera się o istniejące rozwiąza-nia regulacyjne w zakresie organizacji pro-cesu wykrywania i ścigania prania pienię-dzy inicjowanego transakcją podejrzaną (s. 107). Optymalizacja wykorzystywania narzędzi już dostępnych jest, zdaniem au-tora, kwintesencją wzrostu wykrywania tego procederu. Wiedza nt. przestępstwa bazowego, znajomość metod działania, dostęp do informacji na temat podmiotów zaangażowanych to jedyne słuszne dro-gi, jakie należy obrać w ramach przeciw-działania procesowi prania pieniędzy. Bez podejścia wielowymiarowego, pozbawieni odpowiedniej wiedzy nie jesteśmy w sta-nie stworzyć, co istotsta-niejsze, skutecznych metod przeciwdziałania tego typu dzia-łalności kryminogennej. Tylko i wyłącz-nie wprowadzewyłącz-nie jednolitego podejścia do ścigania, skrócenie czasu czynności
do-wodowych ma realne przełożenie na wzrost wykrywalności tego procederu. Ciekawym rozwiązaniem jest również określenie same-go modus operandi sprawcy tesame-go typu prze-stępstw. Zwieńczeniem pracy jest propono-wany model ścigania podzielony na etapy. Wszystko zostało opisane w sposób jasny i przede wszystkim rzeczowy.
Kwestia procederu prania brudnych pieniędzy w tak zglobalizowanym świe-cie jest niemalże kwestią podstawową na przestrzeni badań specyfiki przestępczo-ści zorganizowanej. O ile działania prze-stępcze są często łatwo wykrywalne, o tyle same transakcje bankowe, mające na celu legalizacje wszelkich dochodów, już nie. Dysponowanie olbrzymimi zasobami fi-nansowymi półświatka kryminalnego to fakt. Jednak nader ciekawe i często tajem-nicze jest wprowadzenia na rynek finanso-wy tych zasobów. Choć wszelkiego rodza-ju zabiegi bankowe są najczęściej wyko-rzystywanymi formami prania pieniędzy, warto zwrócić uwagę również na tzw. in-westycje alternatywne. Recenzowana pu-blikacja to innowacyjny projekt badawczy. Z jednej strony czytelnik zostaje wprowa-dzony w legislacyjny świat wszelkich ure-gulowań, zarys historyczny samego zjawi-ska, z drugiej strony zaś jest świadkiem tworzenia nowego modelu przeciwdziała-nia temu procederowi. Autor wielokrotnie zwraca uwagę na wytyczne, jakimi powin-ny kierować się instytucje zajmujące się wykrywaniem i penalizacją tego typu zja-wisk. Autor nie boi się skrytykować dróg przeciwdziałania, jakimi kierują się dane instytucje. Robi to w sposób elokwent-ny, dostatecznie jednak widoczny. Zamysł tego młodego autora na przeciwdziałanie zjawisku prania pieniędzy jest wyrafino-wany, ale dający olbrzymie perspektywy. Każdy zainteresowany tą dziedziną powi-nien dotrzeć do tej publikacji.
