Piotr Mosiek
"Bukowno - między Małopolską a
Górnym Śląskiem. Przestrzeń
egzystencji i aktywizacji społeczności
lokalnej (studium
socjopedagogiczne)", Teresa Wilk,
Kraków, 2006 : [recenzja]
Chowanna 1, 247-254
a G ó r n y m Ś lą s k ie m . P r z e s tr z e ń e g z y s t e n c ji
i a k t y w iz a c ji s p o łe c z n o ś c i lo k a ln e j
( s t u d iu m s o c jo p e d a g o g ic z n e ) .
K r a k ó w , O f ic y n a W y d a w n ic z a „ I m p u ls ”
2 0 0 6 , s s . 2 6 4
IS B N 9 7 8 - 8 3 7 - 7 3 0 8 6 - 9 7 - 5
Społeczność miejska, ro zp atry w an a w kontekście idei środowiska lokal nego, w raz z zachodzącym i w niej procesam i, stanow i przedm iot rozw ażań w ielu dyscyplin naukow ych, w ty m również: socjologii, socjologii wychowa n ia czy pedagogiki społecznej. W ujęciu socjologicznym m iasto je st tr a k to w ane jako szczególne środowisko społeczne i ch arak tery sty czn a zbiorowość te ry to ria ln a . W ieloczynnikowe an alizy m ia s ta jako swoistej p rz e strz e n i egzystencjalnej człow ieka spowodowały w yłonienie się różnych jego ujęć analitycznych: p o strzeg a n ia m ia s ta w k ateg o rii pozbawionego s tr u k tu r y tw oru, zatem więc - negacji is tn ie n ia w n im zbiorowości ro zu m ian ej jako „społeczność”; teo rii ekologicznych, zw iązanych głównie z tw orzeniem n o w ych sposobów organizacji p rz e strz e n i w relacjach z now ym i sy stem am i w artości oraz ludzkim i dążen iam i i prag n ien iam i; teorii m arksistow skich, odnoszących się do w y o d rębniania w miejskiej p rzestrz en i podstaw ow ych klas, pom iędzy k tórym i n ab rzm iew a konflikt społeczny; teorii funkcjonal- n o -stru k tu ra ln y c h , k o n cen tru jący ch się głównie n a opisie i o b jaśn ian iu m ia s ta jako całości funkcjonalnej, obejm ującej w iele podsystem ów
jakoś-248 R e c e n z je
ci owych; teo rii in terak cjo n izm u , ch ara k te ry z u ją c e j m iasto jako u k ła d specyficznych in te ra k c ji społecznych, w k tó ry ch is to tn ą rolę o d g ry w ają elem enty przestrzenno-architektoniczne; n u r tu socjologii hum anistycznej, koncentrującej się n a analizow aniu zjawisk społecznych w kontekście ludz kiego dośw iadczenia i d z ia ła n ia - m iasto staje się zatem fak tem społecz n ym podlegającym rozw ażaniom w yłącznie przez p ry z m a t jednostkow ej i grupow ej świadomości ( D y o n i z i a k i in., 1997).
P o d sta w ą do jakiejkolw iek (w szczególności zaś - socjopedagogicznej) a n alizy m ia s ta je s t p rzek o n an ie, iż stan ow i ono środowisko życia bliskie człowiekowi, najpełniej zaspokajające jego społeczne po trzeb y 1. Jed n a k ż e ze w zględu n a fak t, że m iasto może być przez człowieka tra k to w a n e w y łącznie jako środowisko m ieszk aln e - jego wielkość powoduje aberracje w p o strzeg a n iu go jako całości przestrzen n o -k u ltu ro w ej. R ozpada się ono w świadomości m ieszkańca n a poszczególne fragm enty, zindyw idualizow a ne „układy au top sy jn e”, w spółorganizujące cod zien n ą egzystencję i życio w ą aktyw ność człowieka. „Z tego p u n k tu w id zenia k ry ty k u je się m iasto jako postać życia zbiorowego, u w y p u k la się te cechy, k tó re św iad czą o b r a k u w ięzi lokalnych, co może tw orzyć społeczny i psychiczny d y sk o m fort jednostce. J e śli w spólnota p rzestrz en i m a c h a ra k te r jedynie no m in al ny, to mim o bliskości p rzestrz en n ej, mimo podobieństw a statu só w człon kowie tej zbiorowości s ta ją się rozproszeni i obcy sobie (baum anow skie k a tegorie: »spacerowicza«, »parw eniusza« i »pariasa«, czy też M. K u n d ery »wieczna epizodyczność«). O braz m iasta u jaw nia jego amorficzność, to zn a czy b ra k w yraźnej s tr u k tu r y porządkującej relacje m iędzy gru p am i i je d n o stk am i nadającej im s ta tu s społeczny. K rytycy m ia sta zw raca ją głównie uw agę n a d eh u m an izu jące funkcje w ielkich m ia s t” ( D y o n i z i a k i in., 1997, s. 99). W ówczas n a rzeczyw iste funkcjonow anie m ia s ta s k ła d a ją się rów nież procesy i zjaw iska społeczne, k tó re dzięki sw em u ch ara k tero w i
1 L i t e r a t u r a p o św ięcona m i a s tu i r o z m a ity m o b sz aro m jego o d d z ia ły w a n ia je s t nie zw ykle obszerna. T e o r ii m i a s t a o r a z j e g o s t r u k t u r z e swe prac e pośw ięcali m.in.: K. F ry sz tac k i, B. Jałow iecki, E. K a lten b e rg -K w iatk o w sk a , P. Kryczka, M. M alikow ski, W. M irow ski, B. M isztal, S. N owakow ski, P. Rybicki, S. Solecki, P. Swianiewicz, J. T u rowski, A. Wallis, R.B. W oźniak, J. Ziółkowski. P ro b le m a ty k ę z w ią z a n ą z p r z e m i a n a
m i s p o ł e c z n y m i i k u l t u r o w y m o b s z a r e m o d d z i a ł y w a n i a m i a s t a p o r u s z a ją cho
ciażby pozycje ta k ic h au to ró w jak: R. Cichocki, M. Czerw iński, R. D yoniziak, A. G ła dysz, A. H arań c zy k , K. Iw a n ic k a, B. Jałow iecki, A. K a rw iń sk a , B. K unicki, J. M a la now ski, W. M isiak , Z. Pióro, K. P o d em sk i, A. R adziew icz-W innicki, R. S ie m ie ń sk a , M.S. S zczepański, J. T urow ski, A. W allis, J. W ęgliński. F u n k c j o n o w a n i e r o d z i n y
w ś r o d o w i s k u m i e j s k i m , ja k rów nież z a g a d n i e n i a jej w i e l o p ł a s z c z y z n o w e j d y s - f u n k c j o n a l n o ś c i o m a w ia ją m.in.: W. A m brozik, J. Czekaj, A. K o tla rsk a -M ich a lsk a ,
I. Lepalczyk, M. Ł ączkow ska, P. M osiek, J. Wódz. N a to m ia s t p r o b l e m a t y k ę w y c h o
w a w c z e g o o d d z i a ł y w a n i a m i a s t a p o d e jm u ją m.in. pozycje: W. A m brozika, T. F r ą c
d ecydują o człowieczej m arginalizacji i ekskluzji (bezrobocie, bezdomność, ubóstw o, przestępczość, alkoholizm , p ro sty tu c ja itp.). T ak więc k u ltu ro tw órcza i zasp o k ajająca ludzkie potrzeby p rz e strz e ń m iejska je st rów nież w ynikiem generow ania i petryfikacji zjaw isk społecznego w ykluczenia, co w k o ntekście jej funkcjonow ania pozbaw ia m iasto c h a r a k te r u w yłącz nie k re a to ra p o stęp u społecznego i egzystencjalnej rów now agi jego m iesz kańców.
W polim orficzną p an o ram ę socjologiczno-kulturow ych an aliz wpływ u miejskiego środow iska lokalnego n a ontyczny w ym iar ludzkiej egzystencji znakom icie w pisuje się najnow sza pozycja Teresy Wilk: B ukow no - m iędzy
M a ło p o lską a G órnym Ś lą skiem . P rzestrzeń egzystencji i a ktyw iza cji spo łeczności lokalnej (stu d iu m socjopedagogiczne). K siążka sk ład a się ze Wstę p u , 4 części, k tó re z a w ie ra ją łącznie 15 rozdziałów, Zakończenia, bogatej B iblio g ra fii oraz A n eksu . J a k we Wstępie zazn acza A utorka: „Bukowno,
11-tysięczne m iasto należące od 1 stycznia 1999 ro k u do w ojew ództw a małopolskiego, wielokrotnie zmieniało sw ą przynależność adm inistracyjną, p rzed e w szy stk im z uw agi n a położenie geograficzne n a sty k u dwóch ob szarów zróżnicowanych pod względem kulturow ym , społecznym, gospodar czym, demograficznym, ekonom icznym i ekologicznym. Bukowno uzyskało p ra w a m iejskie stosunkow o niedaw no, bo w 1962 roku. Im p u lsem do z a łożenia osady, osiedla, a później m ia s ta był rozw ijający się, szczególnie dy n am icznie w la ta c h pięćdziesiątych XX w ieku, przem ysł wydobywczo-hut- niczy. I chociaż la ta świetności p rzem ysłu ciężkiego wydaje się mieć m iasto za sobą, to istn ie ją in n e w alory środowiskowo-przyrodnicze, k tó re obecnie m o g ą mieć dużo w iększe znaczenie dla rozw oju m ia s ta niż funkcjonujący w mniejszej sk ali i nieco innym zak resie przem ysł” (s. 13).
Ow k rótki p o rtret Bukowna, stanowiącego przedm iot wnikliwej analizy T. Wilk, w yznacza logiczny i p rzejrzy sty u k ła d podejm ow anych w pozycji badaw czych p en etracji. Część p ierw sza - M iasto w czasie i p rze strzen i - k o n sty tu o w a n a je s t teo rety czn y m zary sem socjologiczno-kulturow ych u w a ru n k o w a ń p o w stan ia, funkcjonow ania, ja k rów nież rozwoju m iasta. W rozdziale pierw szym , zatytułow anym : M iasto w teorii i badaniach, A u to rk a podkreśla w agę istn ien ia dwóch procesów kreujących m iejsk ą zbioro wość: lokalnego (przestrzennego) sk u p ian ia jed n o stek politycznie i relig ij nie znaczących oraz nap ły w u w to miejsce ludności podejm ującej szczegól nie p o trzebne rodzaje wytwórczości rzem ieślniczej bądź przyjm ującej roz m aitego ty p u u słu g i gospodarcze. W ty m ko n tek ście w sk azan y ch i o p isa nych zostało 10 najb ard ziej c h a ra k tery sty c zn y ch s tru k tu r, typów m iast, określających ty m sam ym w łasne pochodzenie i pełnione funkcje: sk u p ie nie ludności różnego pochodzenia; m iasto jako skupisko rodów (polis); m ia sto - kolonia; m iasto przy grodzie; m iasto portow e i handlow e; m iasto gór nicze i przemysłowe; m iasto - ośrodek ku ltu , cen tru m in tele k tu aln e i a r ty
250 R e c e n z je
styczne; m iasto ad m in istracji cywilnej; m iasto rekreacyjne i rezydencjalne; w reszcie - m iasto ty p u m ieszanego (m etropolie - konurbacje).
W rozdziale d ru g im (A rchitektura p rze strzen i m iejskiej) T. Wilk, w y chodząc z założenia A le k sa n d ra W allisa, iż m iasto stanow i złożony sys te m przen ik ający ch się w zajem nie podsystem ów - urb an isty czn ego i spo łecznego, ch arak tery zuje funkcje w yodrębnionych p rzestrzen n ie obszarów: śródm ieścia, przedm ieścia i strefy podmiejskiej. W skazuje ta k że n a możli wość socjologicznej an alizy każdej z tych p rz e strz e n i przez o k reślenie jej: w arto ści ekologicznych, k u lturow ych, inform acyjnych, ty p u użytkującej j ą zbiorowości czy też jej społecznej pojemności. „ S tru k tu rę m ia s ta - p rz e
strz e ń zu rb a n iz o w a n ą p o strzeg am y zatem jako p rz estrz en n y w yraz o k re ślonej formacji społeczno-ekonomicznej, produkcji oraz reprodukcji siły robo czej, ze s tr u k t u r ą sp ołeczną w aspekcie klasow ym i w arstw ow ym oraz in stytucjam i społecznymi, politycznymi, p raw n y m i i ideologicznymi. Krótko mówiąc, m iasto tra k tu je m y jako r e z u lta t społecznej produkcji form p rz e strzen n y ch ” (s. 35).
D emograficzne oraz p raw no-adm inistracyjne asp ek ty ch ara k tery sty k i s tr u k tu r y społecznej m ia s ta o tw ie ra ją kolejny, trzeci rozdział pierw szej części k siąż k i - S tr u k tu r a społeczna. A u to rk a zarysow uje w n im p ro b le m a ty k ę ruchów ludności, ich najisto tn iejsze u w a ru n k o w a n ia oraz specy ficzn ą dynam ikę, u k a z a n ą rów nież w p ersp ek ty w ie cywilizacyjnego ro z woju społeczeństw miejskich. Poddaje analizie podstawowe elem enty s tru k tu ry społecznej zbiorowości miejskiej: szeroko ro z u m ia n ą s tru k tu rę dem o g rafic zn ą (podział ludności w edług płci i w ieku, proces jego s ta rz e n ia się, podział ludności ze w zględu n a s ta n cywilny, d y n am ikę zaw ieran y ch m a ł żeń stw i rozwodów), zróżnicow anie zawodowe m ieszkańców w korelacji z procesam i urbanizacji oraz industrializacji, ja k rów nież pochodzenie lu d ności miejskiej. T. W ilk przyw ołuje w ty m aspekcie socjologiczne koncepcje k lasy społecznej oraz w arstw y społecznej, analizując je w kontekście: w za jem nych relacji, sto su n k u do produkcji dóbr gospodarczych oraz ze w zglę du n a ich u d ział w konsum pcji owych dób (zarówno gospodarczych, ja k i pozagospodarczych).
O sta tn i rozdział pierw szej części analizow anej pozycji: Instytucje u ży
teczności p u b liczn ej w skazuje n a an im a c y jn ą rolę lokalnych in sty tu cji p u
blicznych zm ierza jąc ą z jednej stro n y - do zasp o k ajan ia potrzeb i ocze k iw ań ludności, z drugiej zaś - do p o b u d zan ia jej aktyw ności in te le k tu a l nej, społecznej i k u ltu ra ln e j. To w łaśn ie sieć zróżnicow anych pod w zglę dem teleolologicznym instytucji stanow i podstaw ę funkcjonowania i rozwo ju rozm aitych form alnych oraz nieform alnych grup społecznych k o n sty tu ujących lo k a ln ą społeczność. M ając n a w zględzie n ie d o sta te k w y branych in stytucji, ja k rów nież zakłócenia zw iązane z ich codziennym funkcjono w aniem , A u to rk a p o d k reśla je d n a k konieczność realizacji trz e c h p o d s ta
wowych dla społeczności lokalnej potrzeb: pracy, konsum pcji oraz e d u k a cji i kulturow ego uczestnictw a. In sty tu cjo n alizacja w sk azan y ch obszarów egzystencji ludzkiej je s t więc wym ogiem współczesności, zorientow anym n a szeroko pojm ow aną problem atykę m odernizacji środow iska lokalnego.
Część d r u g ą k siąż k i (Bukow no n a p rze strzen i wieków) w sp ó łtw o rzą 3 d esk ry p ty w n e rozdziały poświęcone: położeniu geograficznem u m iasta, jego h istorii, ja k rów nież gospodarczym i polityczno-społecznym u w a r u n kow aniom jego pow stania i rozwoju. G eograficzna specyfika i atrakcyjność m ia s ta w isto tn y sposób w płynęła n a jego dzieje oraz k ie ru n k i ekonom icz nego rozwoju. K onsekw encją tego była (jest) znacząca d y n am ik a p rzeo b rażeń s tru k tu ry zawodowej ludności u p atru jącej w la ta c h 50. i dek ad ach kolejnych m inionego w iek u swoje m iejsce w dynam icznie rozw ijających się obszarach p rzem ysłu ciężkiego (hutniczego, wydobywczego). P rzeo b ra żenia społeczno-gospodarcze p oczątku la t dziew ięćdziesiątych były jed n o cześnie prolegom eną do restru k tu ry zacji istniejących dotychczas zakładów. G w ałtow nem u rozwojowi ekonom icznej in f r a s tru k tu r y reg io n u to w arzy szyła k ry stalizac ja zawodowych potrzeb lokalnego ry n k u pracy, p ro w a dząca do z a tru d n ie n ia pracow ników wysoko w ykw alifikow anych o k o n k retn y ch specjalnościach. N a znaczeniu zyskał też sek to r usług, zw iązany chociażby z in te n sy w n y m ek sp o n o w an iem tu ry sty c zn o -rek reac y jn y ch w alorów m ia s ta i regionu, w który ch u p atry w ać należy p ersp ek ty w y d a l szego rozwoju B ukow na.
W nikliw ą, socjopedagogiczną an alizę egzystencjalnej p rz e strz e n i lo k alnej społeczności miejskiej otw iera część trz ecia książki: Społeczeństwo
i instytucje małego m iasta. Jej pierw szy rozdział (M ieszkańcy B u k o w n a - str u k tu r a dem ograficzno-społeczna. U kład a d m in istra cyjn y) p reze n tu je
szczegółowe d an e dem ograficzno-statystyczne ch ara k te ry z u ją c e ludność m iasta. T. Wilk zw raca uw agę na: poziom w ykształcenia mieszkańców, ich w iek i s tr u k tu r ę płci, podział społeczeństw a w edług s ta n u cywilnego; ro z p atru je , co w ydaje się szczególnie isto tn e, s ta tu s m ieszkańców m ia s ta n a ry n k u p racy (osoby zdolne do pracy, ak ty w n e zawodowo, bezrobotne) oraz ch ara k tery zu je źródła ich u trz y m a n ia w kontekście społeczno-ekonomicz nego rozwoju m ia s ta i regionu.
W rozdziale kolejnym : Z a k ła d y p ra cy - p rzem ysł, rzemiosło, h a n d el A u to rk a o rien tu je swoją uw agę n a zróżnicow anych przyczynach ekono m icznych tru d n o ści działających ju ż i nowo pow stałych w m ieście z a k ła dów pracy: ograniczonych m ożliw ościach fin an so w y ch firm , sy stem ie pracow niczego o p o d atkow ania i n ie d o sta tk u sprzyjających regulacji a d m in istracy jn y ch , p ro b lem ach z k reo w an ie m i u trz y m y w a n ie m m iejsc pracy, niew ielkim pozy sk iw an iu przez przedsiębiorców środków pomoco wych. W ta k im ko ntekście is to tn a w ydaje się in ten sy fik acja sam o rz ą dowych poczynań w n astę p u jący c h ob szarach d ziałań: m ark etin g o w y ch
252 R e c e n z je
(zw iązanych z pozyskiw aniem inw estorów ), ad m in istracy jn o -p raw n y ch (upraszczających działalność gospodarczą), p ro zatru d n ien io w y ch (ochra n iających istn iejące m iejsca pracy i tw orzących nowe) czy też - prom ocyj nych (podkreślających rozm aite walory m iasta i regionu, kreujących otw ar tość i przychylność lokalnego sam o rząd u d la pozyskiw ania kap itału ).
Instytucjonalizacji d ziałań rozm aitych obszarów człowieczej egzysten cji poświęcony został rozdział kolejny zatytułow any: Instytucje a d m in istra
cyjne i społeczne m iasta. Religia. A u to rk a w sk azu je w n im n a cztery n a j
istotniejsze cele strategiczne miejskich w ładz samorządowych: s ta łą p o p ra wę w aru n k ó w egzystencji lokalnej społeczności, tw orzenie w aru n k ó w do w zro stu przedsiębiorczości m ieszkańców oraz do pozyskiw ania k a p ita łu (zarówno krajowego, ja k i zagranicznego), ochronę w alorów i zasobów środow iska n a tu ra ln e g o i dziedzictw a kulturow ego regionu, w reszcie - w spółpracę z gm in am i ościennym i w zak resie rozw iązyw ania w spólnych problemów. W kontekście ta k postawionych zad ań T. Wilk prezentuje stru k tu rę u rzęd u miejskiego w Bukownie, ja k również w skazuje n a lokalne moż liwości rozw iązyw ania tru d n y c h (krytycznych) sytuacji życiowych m iesz kańców m iasta. A naliz owych dokonuje w p ersp ek ty w ie kluczowych dla pedagogiki społecznej pojęć: „sieć społeczna”, „pomocniczość”, „wsparcie spo łeczne”, „siły społeczne”. Zw raca ta k ż e uw agę n a isto tę tej stro n y ludzkiej egzystencji, k tó ra będąc k o n s ty tu o w a n ą przez sacrum , zm ierza ta k ż e do instytucjonalizacji pew nych form grupow ych oraz in dyw idualnych zacho w ań (lokalne m iejsca i rodzaje p ra k ty k religijnych, form y organizacyjne zbiorowości religijnych).
M erytorycznie zbliżony c h a ra k te r m a ją dw a o statn ie rozdziały tej czę ści książki; analogicznie poświęcone s ą one funkcjonującym w zm ien iają cym się środow isku lokalnym B ukow na in sty tucjo m ośw iatow ym i k u ltu ra ln y m (rozdział czw arty) oraz sportow ym i tu ry sty czn o -rek reacy jn ym (rozdział piąty). Istotnym i w artościowym uzupełnieniem monograficznych an aliz in sty tu cjo n a ln y ch są, z a w a rte w rozdziale czw artym , wypowiedzi członków m iejskiej społeczności, arty k u łu ją c e ich p otrzeby w zak resie co dziennego funkcjonow ania organizacji i in stytu cji, stanow iących lo k a ln ą p rzestrzeń ich społecznego w zrostu oraz aku ltu racji (ośrodek kultury, świe tlica, klub seniora, biblioteka).
Z agadnieniom szeroko pojm owanej m odernizacji środow iska lo k a ln e go m ałego m ia s ta oraz aktyw izacji jego m ieszkańców pośw ięcona zo stała o statn ia, czw arta część książki: M iasto ja k o p rzestrzeń aktyw ności m iesz
kańców. O tw ierający j ą rozdział pierw szy - A ktyw izacja i rozwój społeczno ści lokalnej n a p r zy k ła d z ie małego m iasta, odwołuje się do zakorzenionej
i klasycznej już w pedagogice społecznej m etody org an izo w an ia środow i ska, ja k rów nież jej zachodniego odpow iednika: co m m u n ity developm ent (tłumaczonej jako „organizowanie i rozwój społeczności lokalnych”. W związ
k u z p rzek o n an iem , iż „w szelka m o dernizacja je s t w ynikiem albo in d y w idualnego d ąże n ia do popraw y ogólnych w aru n k ó w egzystencji pew nej społeczności, albo też społecznego u z n a n ia dla potrzeby w d rażan ia, dyfu zji innow acji dla dobra całej g ru p y ” ( R a d z i e w i c z - W i n n i c k i , s. 32) - T. W ilk p o tra k to w a ła społeczną p rz e s trz e ń egzystencji m ieszkańców B u kow na jako s tr u k tu r ę niezw ykle dynam iczną, odpow iadającą n a w yzw a n ia zmieniających się realiów społeczno-kulturowego i ekonomicznego fu n k cjonow ania jed n o stk i. W ko n tek ście psychospołecznego ro zu m ien ia p ro cesu identyfikacji człowieka z in n y m i je d n o stk am i i g ru p am i społecznymi A u to rk a k siąż k i opisuje p rzeo b ra żen ia m ia s ta B ukow no przez p ry zm at podjętych inw estycji, inicjatyw i zm ian, m ających być społeczno-instytu- cjonalną odpow iedzią n a ary tm ię ludzkiego bytow ania.
Do k oncepcji szero k ic h b a d a ń środow iskow ych, jed n o czący ch za H. R a d liń s k ą b a d a n ie z d ziałaniem , odwołuje się rozdział drugi: M iasto
w opinii m łodzieży gim nazjalnej. J a k w skazuje A u to rk a książki: „[...] d zia
łan ie poznawcze w p rzy p ad k u B ukow na miało n a celu u k a z a n ie k ie ru n k u m yślenia i postrzegania własnego m iasta przez młodzież. O biektem pozna n ia uczyniono jej asp iracje i d ążen ia oraz oceny aktyw ności dorosłej części społeczeństw a. U w agę skoncentrow ano n a młodzieży, w idząc w niej p rzy szłych gospodarzy i m ieszkańców B ukow na” (s. 217). T. W ilk po d dała b a daniom 108 uczniów - trzecioklasistów gim nazjum , zap y tu jąc ich między in n y m i o: ocenę oferty k u ltu ra ln e j m iasta, sposób sp ęd zan ia czasu w olne go, plany i aspiracje edukacyjne, uczestnictwo społeczno-kulturalne w p rze strzen i miejskiej. U zyskane w yniki b a d a ń w yraźnie w sk a z u ją n a znaczącą dyferencjację po staw i poglądów an k ieto w an ej młodzieży. P o d k re ś la ją jej k rytyczny stosu n ek do zastan ej rzeczywistości, ja k rów nież często a r ty k u ło w an ą potrzebę migracji w zw iązku z realizacją swych aspiracji edukacyj n ych i zawodowych.
O sta tn i rozdział czw artej części k siążk i - P erspektyw y rozwoju m ia sta
- w sk azu je n ajisto tn iejsze w yzw ania, ja k ie sto ją p rzed w ład zam i sam o
rządow ym i B ukow na oraz jego m ieszkańcam i. N iezw ykle is to tn a okazuje się k w estia aktyw izacji społecznej, m ająca n a celu in teg rację społeczności lokalnej oraz uczestnictw o społecznego, w szczególności o c h a ra k te rz e specjalizującym (edukacyjnym ) i id entyfikującym (adaptacyjnym ) ( M o d r z e w s k i , 2004). J e s t bow iem ta k , iż o p rzeb ieg u p rocesu socjalizacji „w sk ali ogólnospołecznej i w w ym iarze lokalnym , w środow iskach życio wej aktyw ności jednostek, ich różnorodnych k ateg o rii i w spółtw orzonych przez nie typow ych form ach sk u p ień społecznych, przesąd zają, ja k w iado mo, cechy s tr u k tu r społecznych, w któ ry ch życiu jed n o stk i uczestn iczą i które ty m sam ym w spółtw orzą” ( M o d r z e w s k i , 2004, s. 30). W ym agają one nierzadko modernizacji, której w aru n k iem niezbyw alnym je st ak ty w i zacja sił społecznych obecnych w danej stru k tu rz e .
254 R e c e n z je
R ecen zo w an ą k siążk ę - ja k w spom niano - w ieńczą: Zakończenie, ob szern a B ibliografia zaw ierająca ponad dwieście pozycji oraz A n e ks będący p ró b ą chronologicznego, skrótowego zestaw ien ia n ajisto tn iejszy ch dla h i sto rii m ia s ta d a t i w ydarzeń. J a k pisze A u to rk a w Zakończeniu: „[...] n i niejsze opracow anie je st p ró b ą p rzed staw ien ia w izeru n k u m ałego m iasta, u sytuow anego n a granicy dwóch województw: śląskiego i małopolskiego, w arunków życia w n im oraz możliwości rozwoju indyw idualnego i społecz no-gospodarczego społeczności lokalnej” (s. 236). W swym zam yśle i podję tej próbie doskonale w pisuje się O n a w obecny w polskiej pedagogice spo łecznej, choć ciągle w ym agający dalszych naukow ych eksploracji, n u r t za in tereso w ań m ałym m iastem jako specyficznym środowiskiem egzystencji i społecznego w zro stu człowieka. K siążk a Teresy Wilk: B u ko w n o - m ię
dzy M a ło p o lską a G órnym Ś lą skiem . Przestrzeń egzystencji i a ktyw iza cji społeczności lokalnej (stu d iu m socjopedagogiczne) jest, z jednej stro n y -
znakom itym dowodem żywotności i zasadności podejm ow ania w n a u k a c h społecznych b a d a ń m onograficznych, z drugiej n a to m ia st - c h a ra k te ry stycznym d la śląskiej szkoły pedagogiki społecznej p rzy k ład em u p r a w ian ia tej dziedziny w szerokim kontekście m odernizacji środow iska lu d z kiego bytow ania oraz aktyw izacji współtworzącej go społeczności lokalnej. T ak a p ersp ek ty w a a n ality czn a czyni z recenzow anej p ublikacji pozycję w yjątkow ą, k o n ty n u u ją c ą in terd y scy p lin arn y dorobek rodzimej pedagogi ki społecznej.
Bibliografia
D y o n i z i a k R., I w a n i c k a K., K a r w i ń s k a A., N i k o ł a j e w J., P u c e k Z., 1997: Społeczeństw o w procesie z m ia n . Z a rys socjologii ogólnej. K ra k ó w -S z c z e c in - Z ielona Góra.
R a d z i e w i c z - W i n n i c k i A., 2005: Pojęcie „ m o d e rn iza c ji” w n a u k a c h społecznych
(p rzydatność ro zw a ża ń d la budow y p ro g r a m u a k ty w iza c ji społeczności lokalnej).
W: Społeczne procesy m odernizacyjne w śro d o w isk u lo k a ln y m średniego m ia s ta (do
św ia d cze n ia i propozycje). Red. T. F r ą c k o w i a k , P. M o s i e k , A. R a d z i e w i c z -
- W i n n i c k i . R a w icz-L eszno.
M o d r z e w s k i 2004: Socjalizacja i uczestnictw o społeczne. S tu d i u m socjopedagogicz-
ne. P oznań.
