Małgorzata Misztal-Szkudlińska, Adam Sadokierski, Piotr Szefer, Justyna Brzezicha-Cirocka, Joanna Brzezińska, Małgorzata Grembecka
OCENA CZĘSTOŚCI SPOŻYCIA WYBRANYCH PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH ZALECANYCH W ZAPOBIEGANIU OSTEOPOROZIE PRZEZ STUDENTÓW GDAŃSKICH UCZELNI
Katedra i Zakład Bromatologii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik: dr hab. M. Grembecka
W celu oceny częstości spożycia produktów nabiałowych przez studentów gdańskich uczelni przeprowadzono ankietyzację wśród 216 osób. Stwierdzono, że respondenci najczęściej wybierają produkty o wysokiej zawartości wapnia i fosforu oraz o niskiej zawartości witaminy D. Wskazuje to na konieczność uzu-pełnienia diety o składniki pokarmowe zapobiegające rozwojowi osteoporozy. Hasła kluczowe: osteoporoza, częstość spożycia, dieta.
Key words: osteoporosis, frequency of consumption, diet.
Obecnie na osteoporozę cierpi ponad 200 milionów ludzi na świecie, jak podają źródła jedna na trzy kobiety i jeden na pięciu mężczyzn po 50. roku życia zmagają się z tą chorobą (1). Bardzo dużą rolę w zapobieganiu i leczeniu tego schorzenia odgrywa dieta i sposób odżywiania. Badania wskazują, że prawidłowa podaż nie-których składników mineralnych, witamin, racjonalna dieta oraz aktywność fizycz-na mogą zmniejszyć ryzyko zachorowania fizycz-nawet o 50% (2). Istotnymi składnikami diety, mającymi olbrzymie znaczenie dla układu kostno-szkieletowego, są wapń i witamina D3. Niedostateczna ich podaż u dzieci i młodych osób skutkuje niższą szczytową masą kości, co w konsekwencji może przyśpieszyć pojawienie się zmian osteoporotycznych (3, 4). Wśród innych ważnych składników pokarmowych wpły-wających na strukturę tkanki kostnej wymienia się fosfor, cynk, magnez, witaminę A, C i K oraz odpowiednią podaż białka (5, 6). Nieprawidłowa dieta, niska aktyw-ność fizyczna oraz palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, spożywanie dużych ilości kawy i herbaty w znacznym stopniu przyczyniają się do rozwoju osteoporozy (5, 6, 7). Do wewnątrzustrojowych czynników ryzyka wystąpienia choroby można zaliczyć: wiek, płeć, uwarunkowania genetyczne, rasę, budowę i masę ciała, zabu-rzenia układu hormonalnego, choroby i przyjmowane preparaty lecznicze (5, 6, 8). Celem pracy była ocena częstości spożycia produktów spożywczych zalecanych w profilaktyce osteoporozy.
MATERIAŁ I METODY
Badania przeprowadzono w 2017 r. wśród studentów Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Uniwersytetu Gdańskiego za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety. Grupę respondentów stanowiło 216 osób, w tym 188 kobiet i 28 mężczyzn w wieku od 20 do 30 lat. Opracowany kwestionariusz składał się z 7 pytań określa-jących stopień wiedzy ankietowanych na temat osteoporozy oraz tabeli zawierającej listę produktów spożywczych, w której należało wskazać częstość spożycia. Pytania miały charakter zamknięty, przy czym w niektórych z nich respondenci mogli zazna-czyć więcej niż jedną odpowiedź. Ankietowani odpowiadali m.in. na pytania doty-czące występowania osteoporozy w rodzinie, musieli określić czy styl życia i dieta w młodym wieku ma wpływ na rozwój choroby, wskazać czynniki przyczyniające się do jej rozwoju oraz zmniejszające ryzyko zachorowania. Respondenci byli proszeni również o podanie składników żywieniowych, które ich zdaniem mogą korzystnie oddziaływać na zahamowanie rozwoju choroby. Ostatnie dwa pytania ankiety doty-czyły informacji przekazywanych przez lekarzy i farmaceutów oraz suplementacji diety.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
W pytaniu dotyczącym występowania osteoporozy w rodzinie 16,8% ankietowa-nych podało, że ma wśród swoich bliskich osobę chorą, pozostali nie posiadają ta-kiej wiedzy lub nie mają w swoim otoczeniu takich krewnych. W przypadku twier-dzącej odpowiedzi respondenci wskazywali najczęściej, że taką osobą jest babcia (77,8%), matka (11,1%) lub ciotka (5,6%). Prawie wszyscy ankietowani (94,9%) uważali, że dieta i styl życia w młodym wieku mogą mieć wpływ na rozwój oma-wianej choroby. Jako czynniki przyczyniające się do występowania osteoporozy w późniejszym wieku trzy na cztery osoby ankietowanie wskazywały uwarunko-wania genetycznie, starszy wiek i płeć żeńską. Średnio co drugi ankietowany jako czynnik predysponujący do zachorowania wybierał stosowanie niektórych leków, przedwczesną menopauzę, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, picie dużych ilości kawy i herbaty. Tylko nieco ponad 10% osób powiązało rozwój choroby ze szczupłą budową ciała. Odpowiedzi ankietowanych dotyczące czynników wpływa-jących na profilaktykę osteoporozy przedstawiono na ryc. 1. Warto zaznaczyć, że ponad 70% ankietowanych wskazało na aktywność fizyczną i 66,7% na właściwą dietę jako istotnych elementów profilaktyki tego schorzenia.
Wśród składników żywności pozytywnie wpływających na stan kości respon-denci wskazywali w znacznej większości wapń (92,1%), witaminę D3 (87,0%) oraz fosfor (61,1%), inne warianty odpowiedzi były rzadziej wybierane. Większość mło-dych osób biorących udział w badaniach (61,1%) zdeklarowało, że nie stosuje do-datkowej suplementacji diety. Wśród ankietowanych, którzy odpowiedzieli twier-dząco (38,9%) stosowano preparaty zawierające witaminę D oraz inne witaminy
i składniki mineralne. Większość respondentów (65,7%) przyznała, że informacje przekazywane przez lekarzy i farmaceutów na temat profilaktyki oraz leczenia zrzeszotnienia kości są niewystarczające. Tylko 6% czuła się usatysfakcjonowana, a 28,2% nie miało zdania w tej sprawie.
0 10 20 30 40 50 60 70 80 %
Ryc. 1. Czynniki mogące zapobiegać osteoporozie – procentowe odpowiedzi. Fig. 1 Factors that can prevent osteoporosis – percentage responses.
W drugiej części ankiety respondenci określali częstość spożycia różnych pro-duktów nabiałowych. Najczęściej wybieranym przez ankietowanych produktem był ser żółty gouda (92%), przy czym 10% osób deklarowało jego codzienne spożycie, a około 40 % kilkukrotne w ciągu tygodnia. Rzadziej wybierany był ser topiony natu-ralny oraz ser camembert, po które sięgało kolejno 52% i 48% respondentów. Spośród twarogów i serków twarogowych najchętniej spożywanym był serek wiejski (70%), przy czym 23% spożywało go kilka razy w tygodniu i tyle samo osób raz w tygodniu. W grupie serków homogenizowanych i jogurtów pitnych najczęściej konsumowa-nym był serek homogenizowany o smaku waniliowym (57%). 10% ankietowanych deklarowało jego wybór przynajmniej raz w tygodniu. Najrzadziej wskazywanym produktem w tej grupie był serek homogenizowany o smaku truskawkowym (16%). W grupie jogurtów najchętniej spożywanym był jogurt naturalny (75%), 13% respon-dentów sięgało po niego każdego dnia, a 32% kilkukrotnie w tygodniu. Często spoży-wanym produktem był również jogurt grecki, który był włączany do diety przez 57% badanych, w tym 32% zjadło go przynajmniej raz w tygodniu lub częściej. Jogurty smakowe były rzadziej wybierane – truskawkowy (47%), jagodowy (41%), brzo-skwiniowy (40%) i bananowy (38%), a te bez laktozy spożywało 3% ankietowanych. W grupie mleka, śmietan i napojów mlecznych największą popularnością cieszyła się śmietana 18% (54%), przy czym 18% spożywało ją przynajmniej raz w tygodniu lub
częściej. 11% badanych zadeklarowało, że pije mleko UHT o zawartości tłuszczu 2% codziennie, a 24% raz w tygodniu lub częściej. Natomiast mleko świeże o zawartości tłuszczu 3,2% było spożywane przynajmniej raz w tygodniu lub częściej przez 14% ankietowanych (5% codziennie). Najrzadziej respondenci sięgali po mleko zagęszczo-ne niesłodzozagęszczo-ne – 93% respondentów nie spożywało go ani razu.
Podsumowując, ankietowani najczęściej spożywali ser żółty gouda, który jest produktem należącym do serów podpuszczkowych o wysokiej zawartości wapnia, fosforu, jednakże niezbyt wysokiej zawartości witaminy D (9, 10). Spożycie jego 100 gramowej porcji realizuje zalecane dzienne spożycie w ok. 80 i 74 procentach, odpowiednio dla wapnia i fosforu, natomiast w przypadku witaminy D jest to nie-całe 2%. Kolejne produkty, które były często wybierane przez ankietowanych, czyli ser topiony naturalny i ser camembert charakteryzują się zawartością wapnia wyno-szącą od 367 do 386 mg/100 g, fosforu od 310 do 578 mg/100 g i witaminy D od 0,18 do 0,21 µg/100 g (9, 10). Konsumpcja tych serów, w stopniu porównywalnym do goudy, realizuje dzienne zapotrzebowanie na te składniki odżywcze. Produkty, takie jak: serek homogenizowany waniliowy, śmietana 18% czy mleko UHT 2%, które były również często spożywane przez ankietowanych, zawierają najniższe ilo-ści wapnia (od 85 do 120 mg/100 g), fosforu (od 86 do 204 mg/100 g) oraz witaminy D (od 0,02 do 0,14 µg/100 g) (9, 10). Stu gramowa porcja tych produktów realizuje normę zalecanego spożycia w zakresie od 8,5% do12 % dla wapnia, od 10% do 29% dla fosforu i 0,5% do 0,13% dla witaminy D.
WNIOSKI
1.Ankietowani spośród wskazanych produktów nabiałowych najczęściej spoży-wali ser żółty gouda, ser topiony naturalny, ser camembert, ser homogenizowany waniliowy, śmietanę 18% oraz mleko UHT 2%.
2. Produkty najczęściej spożywane charakteryzują się wysoką zawartością wap-nia i fosforu, natomiast niską witaminy D.
3. Przy takiej diecie należałoby zaproponować ankietowanym uzupełnienie diety o produkty będące dobrym źródłem witaminy D lub jej suplementację.
M . M i s z t a l - S z k u d l i ń s k a , A . S a d o k i e r s k i , P. S z e f e r, J . B r z e z i c h a - C i r o c k a , J . B r z e z i ń s k a , M . G r e m b e c k a
ASSESMENT OF THE SELECTED FOOD PRODUCTS CONSUMPTION FREQUENCY RECOMMENDED FOR THE PREVENTION OF THE OSTEOPOROSIS BY THE STUDENTS
OF GDANSK UNIVERSITIES S u m m a r y
Aim: The aim of this study was to assess the frequency of consumption of the selected food products recommended for the prevention of the osteoporosis by the students of Gdansk universities.
Results: A survey was conducted among 216 students from the University of Gdansk and the Med-ical University of Gdansk. The questionnaire contained 7 questions determining respondents’ degree of knowledge about osteoporosis and a table containing a list of food products in which the frequency of consumption should be indicated. Among dairy products, the respondents most often consumed Gouda cheese, processed cheese, camembert cheese, vanilla homogenized cheese, 18% cream and 2% UHT milk. Conclusion: The most preferable products chosen by the respondents were characterized by a high content of calcium and phosphorus, but low levels of vitamin D. With such a diet, it would be recom-mended to propose respondents to add to their diet products that constitute good sources of vitamin D or its supplementation.
PIŚMIENNICTWO:
1. Sözen T., Özışık L., Başaran N.C.: An overview and management of osteoporosis. Eur. J.
Reuma-tol., 2017; 4: 46-56. – 2. Petres B. E. S., Martini L.A. Nutritional aspects of the prevention and treatment
of osteoporosis. Arq. Bras. Endocrinol. Metabo. 2010; 54(2):179-185. – 3. Levis S., Lagari V. S. The role of diet in osteoporosis prevention and management. Cur. Osteoporos. Rep., 2012; 10(4):296-302. – 4. Skop-Lewandowska A., Ostachowska-Gąsior A., Kolarzyk E. Żywieniowe czynniki ryzyka osteo-porozy u osób w podeszłym wieku. Gerontologia Polska, 2012; 20(2), 53-58 – 5. Wojtasik A., Jarosz M., Stoś K.: Składniki mineralne. W: Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Jarosz M. (red.) Instytut Żywności i Żywienia Warszawa, 2017; 204-209. – 6. Kunachowicz H., Nadolna I., Wojtasik A.: Liczmy wapń w diecie. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007. – 7. Kopiczko A. Assessment of intake of calcium and vitamin D and sun exposure in the context of osteoporosis risk in a study con-ducted on perimenopausal women. Prz. menopauzalny, 2014;13(2): 79-83. – 8. Janiszewska M., Kulik T., Dziedzic M. A., Żołnierczuk-Kieliszek D., Barańska A. Osteoporoza jako problem społeczny–patogeneza, objawy i czynniki ryzyka osteoporozy postmenopauzalnej. Probl. Hig. Epidemiol. 2015; 96(1): 106-114. – 9. Kunachowicz H., Nadolna I., Iwanow K., Przygoda B.,: Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa, 2015. – 10. Misztal-Szkudlińska M., Sadokierski A., Szefer P.: Rola wapnia i fosforu w diecie młodych osób w profilaktyce osteoporozy Bromat. Chem. Toksykol., 2018; 51(2):111-115.
