Karol Schneider
Ekonomiczne problemy prania
brudnych pieniędzy
Ekonomiczne Problemy Usług nr 123, 301-309
2016
IS S N : 1 8 9 6 -3 8 2 X | w w w .w n u s .e d u .p l/p l/e p u / DOI: 10.18276/epu.2016.123-28 | strony: 301-309
KAROL SCHNEIDER
W y ż s z a S z k o ła B a n k o w a w P o z n a n iu
EKONOMICZNE PROBLEMY PRANIA BRUDNYCH PIENIĘDZY
S tr e s z c z e n ie
O g ó ł c z y n n o ś c i m a ją c y c h n a c e lu u k ry c ie p ra w d z iw e g o ź ró d ła p o c h o d z e n ia n ie le g a ln y c h d o c h o d ó w u z y s k a n y c h z p rz e s tę p c z e j d z ia ła ln o ś c i i n a d a n ia im z n a m io n le g a l n eg o p o c h o d z e n ia n a z y w a n y j e s t p ra n ie m p ie n ię d z y . P ra n ie b r u d n y c h p ie n ię d z y to le g a liz o w a n ie k o rz y ś c i u z y s k a n y c h z d z ia ła ln o ś c i p rz e s tę p c z e j. C e le m a rty k u łu j e s t p ró b a w s k a z a n ia , iż śro d k i p o c h o d z ą c e z p ra n ia b ru d n y c h p ie n ię d z y są z a g ro ż e n ie m d la sy s te m u g o s p o d a rc z e g o k ra ju . Ś ro d k i fin a n s o w e p o c h o d z ą c e z p o p e łn io n y c h p r z e stę p s tw g o s p o d a rc z y c h p o w o d u ją p o w s ta n ie o g ro m n e g o k a p ita łu , k tó ry słu ż y m .in . do n a b y c ia c z ę ś c i le g a ln e j g o s p o d a rk i z a śro d k i u z y s k a n e z p o d e jrz a n y c h tra n sa k c ji. S ło w a k lu c z o w e : p ra n ie p ie n ię d z y , n ie le g a ln y o b ró t, p o d e jrz a n e tra n sa k c je .
W p r o w a d z e n i e D l a le g a ln ie d z ia ła ją c e j g o s p o d a r k i is tn ie je p o d w ó jn e n ie b e z p ie c z e ń s tw o z w ią z a n e z n a b y c ie m j e j c z ę ś c i p r z e z ś w ia t p r z e s tę p c z y ( W ą s o w s k i 2 0 0 1 , s. 15 i n a s t.) . P o p ie r w s z e , is tn ie je r y z y k o p r z e j ę c i a lu b n a d z o r o w a n i a p r z e z p r z e s t ę p c z o ś ć z o r g a n i z o w a n ą d o b r z e p r o s p e r u ją c y c h , l e g a ln y c h p o d m i o t ó w g o s p o d a r c z y c h lu b z n a c z ą c y c h ic h c z ę ś c i (n p . w p o s ta c i n a b y c ia p o n a d p o ł o w y ic h a k c ji) o r a z z w ią z a n y z ty m w p ł y w n a ic h p o lity k ę f in a n s o w ą . P o d r u g ie , w ią ż e s ię to z n i e b e z p ie c z e ń s tw e m n ie u c z c iw e j k o n k u r e n c ji z e s tr o n y p o d m i o t ó w n a b y ty c h lu b n a d z o r o w a n y c h p r z e z p r z e s tę p c z o ś ć . C h o d z i tu o s y tu a c je , w k tó r y c h p o d m io ty n a b y te ( c h o c ia ż b y c z ę ś c io w o ) w a r to ś c ia m i p r z e s tę p c z e g o p o c h o d z e n ia , a w z w ią z k u z ty m p o s ia d a ją c e p o w i ą z a n i a z e ś w ia te m p r z e s tę p c z y m , s ą w s p i e r a n e „ b r u d n y m i” ś r o d k a m i, k tó r e n a w e t n ie z a w s z e p o d l e g a j ą z w r o to w i. Z a p r z y k ła d m o ż e p o s łu ż y ć d o s tę p p o d m io tó w d o p ie n ię d z y , o d k tó r y c h w z a m ia n z a u d z ie le n ie p o m o c y w p r o c e s ie p r a n i a p ie n ię d z y n ie ty lk o n ie w y m a g a s ię z a p ła ty o d s e te k , le c z d o d a t
302
Ekonomiczneproblemy prania brudnych pieniędzy
k o w o d a je s ię m o ż liw o ś ć p ó ź n ie js z e j s p ła ty „ k r e d y tu ” lu b s k o r z y s ta n ie z n ie g o n ie z a le ż n ie o d s y tu a c ji e k o n o m ic z n e j d a n e g o p o d m io tu ( F u lb ie r 1 9 9 9 , s. 5 6 ).
1. P r o c e d e r p r a n i a p i e n i ę d z y
T .A . W e r n e r a n a liz u je m a k r o e k o n o m ic z n e s k u tk i p r a n i a p ie n ię d z y i n a s t ę p s tw a ic h p r z e s tę p c z e g o o d d z ia ły w a n ia n a s p o łe c z e ń s tw o . S tw ie r d z a o n , i ż w s p o łe c z e ń s tw ie o w y s o k im w s p ó łc z y n n ik u in f iltr a c ji p r z e s tę p c z e j p o d w y ż s z e n ie w y d a t k ó w p a ń s tw o w y c h p r z y n ie s ie m n ie js z y w z r o s t le g a ln ie u z y s k a n y c h d o c h o d ó w n iż p o n ie s io n y c h p r z e z p a ń s tw o w y d a tk ó w i p r z y c z y n i s ię ty lk o d o w z r o s tu g o s p o d a r k i p r z e s tę p c z e j. J e d n a k ż e e f e k ty w n ie p r o w a d z o n e p r z e c iw d z ia ła n ie p r o c e d e r o w i p r a n i a p ie n ię d z y d o p r o w a d z i - j e g o z d a n ie m - d o z m n ie js z e n ia w s p ó ł c z y n n i k a u d z ia łu „ g o s p o d a r k i p r z e s t ę p c z e j ” w o g ó ln e j m a s ie le g a ln ie d z ia ła ją c e j g o s p o d a r k i. P o n a d to w n ik a n ie p r z e s tę p c z o ś c i z o r g a n iz o w a n e j d o le g a ln e g o ś w ia ta g o s p o d a r k i z o s ta n ie u tr u d n io n e i w z r o s t j e j z n a c z e n i a - z a s to p o w a n y . S p o s tr z e g a , ż e p r a n ie p ie n ię d z y m a w p ł y w n a ic h p r z e p ł y w w g o s p o d a r c e i o d d z ia łu je p o ś r e d n io n a k u r s y w a l u t o w e , in f la c ję , a n a w e t r e z e r w y d e w iz o w e . N i e u s t a n n y p o n a d p r z e c i ę t n y w z r o s t „ g o s p o d a r k i p r z e s t ę p c z e j ” j e s t d o d a tk o w y m z a g r o ż e n ie m d l a l e g a ln e g o s y s te m u g o s p o d a r k i w o l n o r y n k o w e j * 1. N a p o c z ą te k r o z w a ż a ń w a r to o d n o to w a ć , ż e w P o ls c e m a m y p e w ie n p r o b le m z e s to s o w a n ie m u s ta w y z 16 lis t o p a d a 2 0 0 0 r o k u o p r z e c iw d z ia ła n iu p r a n iu p i e n i ę d z y o r a z f in a n s o w a n iu t e r r o r y z m u ( D z U z 2 0 1 0 r. n r 4 6 , p o z . 2 7 6 z p ó ź n . z m .; d a le j u s ta w a ) . N i e r z a d k o in s ty tu c je o b o w ią z a n e - w ty m f u n d a c je - k tó r e p o w in n y w s p ie r a ć w ła d z e p a ń s tw o w e w w a lc e z n is z c z ą c y m d l a g o s p o d a r k i p r o c e d e r e m p r a n i a p ie n ię d z y , n a jz w y c z a jn ie j w ś w ie c ie b o j ą s ię b a r d z ie j k a r a d m in is tr a c y jn y c h (d o 7 5 0 ty s. z ł) n i ż w i e r z ą w s e n s o w e j w a lk i ( B o d y ł- S z y m a la 2 0 1 2 ). P a ń s tw o m a p r a w o o c z e k iw a ć o d n a s , ż e w s p o m o ż e m y s łu ż b y p u b lic z n e w w a lc e z n a g a n n y m p r o c e d e r e m p r a n i a p i e n ię d z y , a le a g e n d y p a ń s t w a o tr z y m u ją n a to ś r o d k i z b u d ż e tu , c z y li z n a s z y c h d a n in p u b lic z n y c h , n a to m ia s t p r z e d s ię b io r c a b ę d ą c y i n s ty tu c ją o b o w i ą z a n ą m u s i w a lk ę z p r a n ie m p i e n i ę d z y p r o w a d z ić n a sw ó j k o s z t. W i ę ź z a u f a n i a m ię d z y p r z e d s i ę b i o r c ą a p a ń s tw e m , s ta r a ją c y m s ię b y ć p a ń s tw e m p r a w a , w y m a g a , b y b e z z w r o tn e n a k ł a d y p r y w a tn e n a r e a liz a c ję f u n k c ji p u b lic z n y c h p o z o s ta w a ły w r a c jo n a ln e j k o r e la c ji z e f e k ta m i ty c h p r z e d s ię w z ię ć . N a
1
Proceder prania pieniędzy jest przedmiotem tylko nielicznych badań z zakresu
makro-i mmakro-ikroekonommakro-imakro-i. Takmakro-ie badanmakro-ia m.makro-in. przeprowadzmakro-ił C. Müller, Geld wäscheremakro-in Motmakro-ive - For
men - Abwehr. Eine betriebswirtschaftliche Analyse, Winterthur 1991, s. 41 i następne, który
przedstawia przestępczość zorganizowaną jako przedsiębiorstwo w znaczeniu ekonomicznym.
Zdaniem M. Prengela - bezspornie najlepszą europejską pracą ujmującą pranie pieniędzy
w aspekcie makro- i mikroekonomicznym jest książka: D. Masciandaro, Banche e riciclaggio.
Analisi economica e regolamentazione, Milano 1994.
m a r g in e s ie o d n o tu jm y , ż e w c a ły m 2 0 0 8 r o k u s ą d y p ie r w s z e j i n s ta n c ji w y d a ły 2 7 w y r o k ó w s k a z u ją c y c h 53 o s o b y z a p o p e łn ie n ie p r z e s t ę p s t w a p r a n i a p ie n i ę d z y z art. 2 9 9 k .k . ( B o d y ł- S z y m a la 2 0 0 9 ).
S p o s ó b w a lk i z p r a n ie m p ie n ię d z y n ie p o w in ie n t e ż z a g r o z ić s ta b iln e m u r o z w o jo w i s t o s u n k ó w g o s p o d a r c z y c h . W w ie lu ś r o d o w is k a c h b iz n e s o w y c h n a c h a ln e w y p y ty w a n ie k o n tr a h e n tó w o ź r ó d ło p o c h o d z e n i a m a ją tk u m o ż e p r o w a d z ić w p r o s t d o z a k o ń c z e n i a re la c ji. P o d s ta w o w y m z a d a n ie m p r z e d s ię b io r c y j e s t p r z e tr w a n ie n a r y n k u , a n ie w a l k a z p r a n ie m p ie n ię d z y . P r a n ia p ie n i ę d z y s ą n ie z b ę d n e d l a u k r y c i a d o c h o d ó w s k o r u m p o w a n y c h p o l i t y k ó w n a c a ły m ś w ie c ie . Z d a n ie m M . P o to c k ie g o (2 0 1 1 ) n a jle p ie j j e s t z d e f r a u d o w a ć p ie n ią d z e n a w y s p a c h n a le ż ą c y c h d o U S A i A n g lii. U S A o r a z W i e l k a B r y ta n ia i je j k o lo n ie s ą n a ja tr a k c y jn ie js z y m m ie js c e m p r a n i a p i e n i ę d z y p r z e z s k o r u m p o w a n y c h p o lity k ó w .
P ię c iu e k s p e r tó w p r z e a n a liz o w a ło 1 50 n a jw ię k s z y c h p r z y p a d k ó w k o r u p c ji, w r a m a c h k t ó r y c h r a z e m w y p r o w a d z o n o 5 6 ,4 m ld d o i. T o r ó w n o w a r to ś ć r o c z n e g o P K B p a ń s t w t a k i c h j a k B ia ło r u ś c z y L u k s e m b u r g . 11 8 o s ó b s k a z a n y c h lu b o s k a r ż o n y c h o t e p r z e s t ę p s t w a w y k o r z y s ty w a ło w s w o ic h d z ia ła n ia c h 8 1 7 z a r e j e s t r o w a n y c h s p e c ja ln ie w ty m c e lu f ir m . S p o ś r ó d n i c h 161 m ia ło s ie d z ib y w W ie lk ie j B r y ta n ii ( 2 4 ) i j e j p ię c iu te r y to r ia c h : n a B r y ty js k ic h W y s p a c h D z ie w ic z y c h ( 9 1 ), K a j m a n a c h ( 1 5 ) , B e r m u d a c h , J e r s e y (p o 1 2 ) i W y s p ie M a n (7 ). 1 0 2 f i r m y z a r e j e s t r o w a n o w U S A . A m e r y k a n ie p r o w a d z ą z k o le i p o d w z g lę d e m l i c z b y k o n t, n a k tó r e tr a f ia ły p i e n ią d z e . 1 0 7 s p ó łe k u tr z y m y w a ło r a c h u n k i w U S A , n a d r u g im m i e j s c u z n a l a z ł a się S z w a jc a r ia z 7 6 f ir m a m i. E k s p e r c i w i n i ą z a t e n s ta n p r a w o s p r z y ja ją c e in w e s to r o m , k tó r y m z a le ż y n a a n o n im o w o ś c i, c h o ć b y p r z e p i s y g w a r a n tu ją c e s w o b o d ę d z ia ła n ia , tz w . T C S P , c z y li d o s ta w c ó w u s łu g k o r p o r a c y jn y c h i p o w ie r n ic z y c h . T e g o t y p u j e d n o s t k i p r o w a d z ą k o n t a c z y r e j e s t r u j ą f i r m y w im ie n iu z le c e n io d a w c ó w , c z ę s to n ie z n a j ą n a w e t ic h to ż s a m o ś c i. Z a ło ż e n ie f ir m y z a p o ś r e d n ic tw e m T C S P n a B r y ty js k ic h W y s p a c h D z ie w ic z y c h k o s z tu je r ó w n o w a r t o ś ć 1 9 5 0 d o i. D la te g o n a z a m ie s z k a n y c h p r z e z 2 7 ty s. lu d z i k a r a ib s k ic h w y s e p k a c h o f ic ja ln ie z a r e je s tr o w a n o 5 0 0 ty s . f irm . L ic z b a t a r o ś n ie c o r o k u o 7 0 ty s. 2 2 . D e f r a u d a c j a ś r o d k ó w p i e n i ę ż n y c h p r z e z n i e k t ó r y c h p o l i t y k ó w n a ś w ie c ie P o lity c y w y k o r z y s t u j ą n a jc z ę ś c ie j n ie z w y k le p o g m a tw a n e s c h e m a ty , k tó r e n ie ty lk o u ł a t w i a j ą im u k r y c ie d z ia ła ń , a le t e ż u t r u d n i a j ą o d z y s k a n ie z d e f r a u d o w a n y c h p ie n ię d z y p o w y k r y c iu o s z u s tw a . J e d n y m z c y to w a n y c h p r z y k ła d ó w j e s t b y ł y p r e m i e r U k r a i n y P a w ło Ł a z a r e n k o , k t ó r y m ó g ł w y p r o w a d z ić z k r a ju n a w e t 3 2 6 m in d o i. Ł a z a r e n k o w s p ó ln ie z e s w o im w s p ó ln ik ie m P e tr e m K y r y c z e n k ą d z ia ła ł m .in .
304
Ekonomiczneproblemy prania brudnych pieniędzy
n a p o d s ta w ie c z te r e c h z a r e je s tr o w a n y c h w L ie c h te n s te in ie f u n d a c ji. A b y u k r y ć p o d e jr z a n e tr a n s a k c je , w s p ó ln ic y k u p ili n p . b a n k E u r o F e d z a r e je s tr o w a n y w A n ti- g u i i B a r b u d z ie . S k r a d z io n e ś r o d k i tr a f ia ły t e ż d o b a n k ó w n a B a h a m a c h , G u e r n s e y , w L ie c h te n s te in ie , n a L itw ie i w S z w a jc a r ii. Ł a z a r e n k o d o s ty c z n ia 2 0 1 2 r o k u s i e d z ia ł w a m e r y k a ń s k im w ię z ie n iu . D o tej p o r y n ie u d a ło s ię o d z y s k a ć 2 5 0 m in d o i., k tó r e z d e f r a u d o w a ł.
Tabela 1
Kwoty zdefraudowane przez niektórych przywódców
Lata Przywódca - kwota
1967-1998
Hadji Mohamed Suharto - prezydent Indonezji
- kwota szacunkowa -15-35 mld dol.
1965-1986
Ferdinand Marcos - prezydent Filipin - 5-10 mld dol.
1965-1997
Mobutu Sese Seko - prezydent Zairu - 5 mld dol.
1993-1997
Sami Abacha - przywódca Nigerii - 5 mld dol.
1991-2000
Slobodan Milosevic - prezydent Serbii - 1 mld dol.
1971-1986
Jean Claude Duvalier - prezydent Haiti - 300-800 mln dol.
1990-2000
Alberto Fujimori - prezydent Peru - 600 mln dol.
1996-1997
Pawio Łazarenko - premier Ukrainy - 100-300 mln dol.
1997-2012
Arnoldo Aleman - prezydent Nikaragui - 100 mln dol.
1998-2001
Joseph Estrada - prezydent Filipin - 80 mln dol.
Źródło: „Dziennik Gazeta Prawna nr 24 z 4-6 lutego 2011.
Z n a c z n a c z ę ś ć r o z k r a d z io n y c h p ie n i ę d z y t r a f i ł a n a k o n t a z a g r a n ic ą , d o tz w . r a jó w . T a k im r a je m d l a p o l ity k ó w b y ł y d e p o n o w a n e w b a n k a c h s z w a jc a r s k ic h ś r o d k i, k tó r y c h n ie u j a w n io n o p o s tr o n n y m s tr o n o m . J e d n a k , j a k p is z e M . P o to c k i ( 2 0 1 1 ) , n a s t ą p i ł k o n ie c z e s z w a jc a r s k im r a je m d l a d y k ta to r ó w . Z a c z ę ło ta m o b o w ią z y w a ć p r a w o , k tó r e p o z w a la k o n f is k o w a ć m a ją te k z d e f r a u d o w a n y p r z e z p o l i t y k ó w i z w r a c a ć g o b u d ż e to m p o s z k o d o w a n y c h p a ń s tw . L id e r z y p a ń s tw a r a b s k ic h m a j ą p o d s ta w y d o o b a w . N i e d o s y ć , ż e w k r ó tc e m o g ą s tr a c ić w ła d z ę , to j e s z c z e n i e p e w n a j e s t p r z y s z ło ś ć ic h p ie n ię d z y . D o te j p o r y S z w a jc a r z y m o g l i j e d y n i e c z a s o w o z a m r a ż a ć p o d e jr z a n e f u n d u s z e , a ic h z w r o ty z a in te r e s o w a n y m k r a jo m b y ły s p o r a d y c z n e i p r z e c ią g a ły s ię n a d e k a d y . T e r a z p ie n ią d z e , k tó r y c h le g a ln o ś c i p r z y w ó d c y n ie u d o w o d n ią , b ę d ą k o n f i s k o w a n e , a d e c y z ja w tej s p r a w ie ( n a le ż ą c a d o F e d e r a ln e g o S ą d u A d m in is tr a c y jn e g o ) m a z a p a ś ć w c ią g u 10 la t o d z a m r o ż e n ia a k ty w ó w . P o w s ta ły t e ż p r o c e d u r y ic h z w r o tu . W y s ta r c z y , ż e d a n y k ra j p o s t a w i e k s d y k ta to r o w i z a r z u t o k o r u p c ję . B a n k Ś w ia to w y s z a c u je , ż e p o li t y c y i u r z ę d n i c y r o z k r a d a j ą r o c z n ie r ó w n o w a r to ś ć 2 0 - 4 0 m ld d o i. T a w y ż s z a w a r to ś ć j e s t r ó w n a r o c z n e m u P K B T u n e z ji. Jej n ie d a w n o o b a lo n y p r e z y d e n t Z in a l- A b id in B e n A li ta k ż e m ia ł s w o je k o n t a
w S z w a jc a r ii, a n a n ic h c o n a jm n ie j 10 m in d o i. B e r n o j u ż z a m r o z iło te ś ro d k i. D z ię k i „ le x D u v a lie r ” w p r z y s z ło ś c i m o g ą o n e p o w r ó c ić d o T u n e z ji, j e ś l i T u n is z d e c y d u je s ię p o s ta w ić z a r z u ty B e n A le m u .
F a le o b u r z e n ia n a s z w a jc a r s k ie p r z e p i s y b a n k o w e z d a r z a ły s ię j u ż w c z e ś n ie j. C h o ć b y p o o b a le n iu f ilip iń s k ie g o p r e z y d e n t a F e r d in a n d o M a r c o s a , k t ó r y r o z k r a d ł c o n a jm n ie j 5 m ld d o i. W a l k a M a n ili o o d z y s k a n ie ty c h ś r o d k ó w t r w a ł a p o n a d 2 0 lat. D o p ie r o w 2 0 1 0 r o k u B e r n o z w r ó c iło f ilip iń s k im w ła d z o m r ó w n o w a r to ś ć 6 5 7 m in d o i. H a iti o p ie n ią d z e D u v a l i e r a u b i e g a s ię j e s z c z e d łu ż e j. P ie r w s z y w n io s e k w ła d z e w P o r t- a u - P r in c e p o s ta w iły w 1 9 8 6 r o k u .
N ie p r z y p a d k o w o z a r ó w n o ,,le x D u v a l i e r ” , k tó r e m a u ła tw ia ć p o d e jm o w a n ie p o d o b n y c h d e c y z ji w p r z y s z ło ś c i, j a k i z w r o t ś r o d k ó w z k o n t M a r c o s ó w r o z s t r z y g n ę ły s ię p o w y b u c h u k r y z y s u f in a n s o w e g o . J e d n y m z j e g o s k u tk ó w s ta ł s ię w z r o s t p r e s ji n a r a je p o d a tk o w e i k r a je o r o z w in ię te j ta j e m n i c y b a n k o w e j. S z w a jc a r ia j a k o s y m b o l b a n k o w o ś c i j e s t tu n u m e r e m j e d e n . W e d łu g s z a c u n k ó w a m e r y k a ń s k ie g o t h in k ta n k u G lo b a l F in a n c ia l I n te g r ity n a k o n t a c h w ty m a lp e js k im k r a j u z a m r o ż o n o 1 5 0 m ld u k r a d z io n y c h d o la r ó w . R ó w n ie ż w e F r a n c ji s ą d k a s a c y jn y u z n a ł s k a r g ę o r g a n iz a c ji w a l c z ą c y c h z k o r u p c ją , k tó r e ż ą d a ły p r z e ś w i e t l e n i a m a ją tk u p o l i t y k ó w z A f r y k i ( R y b iń s k a 2 0 1 0 ). O z n a c z a to , ż e p ie r w s z y r a z w h i s to r ii F r a n c ji s ę d z ia ś le d c z y b ę d z ie m ó g ł w s z c z ą ć d o c h o d z e n ie w s p r a w ie p r a n i a b r u d n y c h p i e n i ę d z y p r z e z p r e z y d e n tó w b y ły c h f r a n c u s k ic h k o lo n ii, k t ó r z y p o s i a d a j ą k o n t a i n ie r u c h o m o ś c i n a d S e k w a n ą . T o w ie lk i p r z e ło m , b o p r z e z w ie le la t p o d o b n e s k a r g i b y ły o d r z u c a n e p r z e z s ą d y p o d n a c is k ie m f r a n c u s k ie g o r z ą d u , k t ó r y a r g u m e n to w a ł, ż e ta k ie ś le d z tw o b y ł o b y s p r z e c z n e z r a c j ą sta n u . S p r a w a j e s t d e lik a tn a . P a r y ż u t r z y m y w a ł b o w ie m b a r d z o d o b r e s to s u n k i z e w s z y s tk im i t r z e m a a f r y k a ń s k im i p r e z y d e n ta m i, k t ó r y c h m a ją tk i m a j ą z o s ta ć p r z e ś w ie tlo n e . P r e z y d e n t G a b o n u O m a r B o n g o O n d im b a , k t ó r y p r z e z 3 3 l a t a n i e p r z e r w a n ie r z ą d z i ł k r a je m ( z m a r ł w 2 0 0 9 r .) , p r z y ja ź n ił s ię z e w s z y s tk im i g ło w a m i p a ń s t w a V R e p u b lik i: C h a r l e s ’e m d e G a u l l e ’e m , G e o r g e s ’e m P o m p id o u , F r a n ç o is M itte r r a n d e m , J a c q u e s ’e m C h ir a k ie m i N ic o la s e m S a rk o z y m . W e d łu g s k a r ż ą c y c h - T r a n s p a r e n c y I n te r n a tio n a l i o r g a n iz a c ji S h e r p a - B o n g o , a t e r a z j e g o s y n i n a s t ę p c a A li, j a k r ó w n ie ż p r e z y d e n t K o n g a D e n is S a s s o u N g u e s s o i l i d e r G w in e i R ó w n ik o w e j T e o d o r o O b ia n g , p o s i a d a j ą w e F r a n c ji p o n a d 2 0 0 k o n t b a n k o w y c h , d z ie s ią tk i lu k s u s o w y c h s a m o c h o d ó w i s e tk i n i e r u c h o m o ś c i, o d m ie s z k a ń w e k s k lu z y w n y c h d z ie ln ic a c h P a r y ż a p o w ille n a L a z u r o w y m W y b r z e ż u w a r te d z ie s ią tk i m i lio n ó w e u ro . K a ż d y z n i c h o f ic ja ln ie z a r a b i a 1 5 - 3 0 t y s i ę c y e u r o m i e s i ę c z n i e j a k o g ł o w a p a ń s t w a - z a m a ło , b y z g r o m a d z ić ta k i m a ją te k . T e p i e n ią d z e p o c h o d z ą z k o r u p c ji. C i p a n o w ie k i e r u j ą n a j b ie d n ie js z y m i p a ń s tw a m i A f r y k i, a r ó w n o c z e ś n ie o k r a d a j ą o b y w a te li. P ie n ią d z e lo k u j ą w e F ra n c ji, a m y p r z y m y k a m y n a to o c z y - m ó w i d y r e k t o r f r a n c u s k ie g o o d d z ia łu T r a n s p a r e n c y I n te r n a tio n a l D a n ie l L e b ć g u e . W e d łu g n ie g o r o d z i n a g a b o ń s k ie g o p r e z y d e n t a p o
306
Ekonomiczneproblemy prania brudnych pieniędzy
s ia d a n a d S e k w a n ą 33 m ie s z k a n i a i lic z n e w ille . - W ie lu o b y w a te li G a b o n u n ie m a d o s tę p u d o w o d y p itn e j, e d u k a c ji a n i o p ie k i le k a r s k ie j. T u n ie c h o d z i o k w e s tie m o r a ln e , le c z o p r z e s tr z e g a n ie p r a w a m ię d z y n a r o d o w e g o . F r a n c ja p o d p i s a ł a w 2 0 0 5 r o k u k o n w e n c ję O N Z o w a lc e z k o r u p c j ą - p o d k r e ś l a L e b e g u e . B a t a l i a p r a w n a p r z e c i w a f r y k a ń s k i m d y k t a t o r o m r o z p o c z ę ł a s ię w 2 0 0 7 r o k u . P r o k u r a t u r a w s z c z ę ł a w ó w c z a s ś l e d z t w o n a w n i o s e k S h e r p y i k o n g i j s k i e j o p o z y c j i p r z e c i w k o p r e z y d e n t o w i D e n i s o w i S a s s o u N g u e s s o . W r a m a c h d o c h o d z e n i a f r a n c u s k a p o l i c j a f i n a n s o w a d o l i c z y ł a s ię 18 m i e s z k a ń o r a z 1 1 2 k o n t b a n k o w y c h n a l e ż ą c y c h d o b l i s k i c h p o l i t y k a . O d k r y ł a t a k ż e , ż e ż o n a O m a r a B o n g o E d i t h , s k ą d i n ą d c ó r k a S a s s o u N g u e s s o , o t w o r z y ł a k o n t o w b a n k u w M o n a k o , k t ó r e s ł u ż y ł o p r a w d o p o d o b n i e o b u p o l i t y k o m d o p r a n i a b r u d n y c h p i e n i ę d z y . M i m o to p r o k u r a t u r a z a m k n ę ł a r o k p ó ź n i e j ś l e d z t w o , t w i e r d z ą c , ż e n i e m a d o w o d ó w p o p e ł n i e n i a p r z e s t ę p s t w a . W m a ju 2 0 0 9 r o k u s ą d f i n a n s o w y z n ó w r o z p o c z ą ł ś le d z tw o p r z e c i w o b u p o l i ty k o m . P r o k u r a t u r a z ło ż y ła j e d n a k a p e la c ję i w p a ź d z ie r n ik u s ą d a p e la c y jn y z a m k n ą ł d o c h o d z e n ie . - T e r a z p o j a w i ł a s ię r e a l n a s z a n s a n a o d k r y c ie p r a w d y . P i e n i ą d z e m u s z ą w r ó c ić d o o k r a d z io n y c h o b y w a te li - p o d k r e ś l a L e b e g u e . 3 . U n i j n e d o t a c j e j a k o ź r ó d ł o p r a n i a b r u d n y c h p i e n i ę d z y W p r a n iu p ie n ię d z y n i e z w y k le p o m o c n e s ą u n ijn e d o ta c je p r z y z n a w a n e P o ls c e ( Z ie liń s k i 2 0 1 1 ) , a p r z y o k a z ji u n ijn y c h d o ta c ji j e s t o k a z j a d o p r a n i a b r u d n y c h p i e n ię d z y . C h o d z i z w ł a s z c z a o p ie n ią d z e p r z y z n a n e n a p r o d u k c ję e n e r g ii z e ź r ó d e ł o d n a w ia ln y c h - p o d k r e ś l a G e n e r a ln y I n s p e k to r I n f o r m a c ji F in a n s o w e j ( G IIF ) w s w o im n o w y m r a p o r c ie . P r z y k ła d ó w n ie b r a k u je . F ir m a in w e s t u j ą c a w e n e r g ię k u p o w a ł a w ia tr a k z a 1 m in zł. P o p r z e z f ik c y jn e tr a n s a k c je p o d b i j a ł a j e g o c e n ę d o 5 m in . I n a ta k ą s u m ę o tr z y m y w a ła d o ta c ję . C z ę ś ć z y s k u s z ła z a g r a n ic ę , d o z a p r z y ja ź n io n e j f ir m y s ta r a ją c e j s ię o p o d o b n ą d o ta c ję . W te n s p o s ó b m e c h a n iz m m ó g ł b y ć p o w ie la n y . - Z e w z g l ę d u n a o g r o m n e d o ta c je i m o ż liw o ś c i ic h w y ł u d z e n i a p r z e m y s łe m e n e r g e ty k i w ia tr o w e j i n te r e s u ją s ię g r u p y p r z e s tę p c z o ś c i z o r g a n iz o w a n e j - p o d s u m o w u j ą a u to r z y s p r a w o z d a n ia .D o p r a n i a b r u d n y c h p ie n i ę d z y c z ę s to d o c h o d z i t e ż p o d c z a s h a n d l u u p r a w n i e n ia m i d o e m is ji C O 2. M e c h a n iz m j e s t p r o s ty : j e d n a f ir m a , s p r z e d a ją c a lim it, i n f o r m u je k u p c a o z a p ła c ie V A T w s w o im k r a ju . W r z e c z y w is to ś c i n i g d y j e d n a k te g o n ie r o b i. K u p ie c w y p ła c a w s w o im u r z ę d z ie s k a r b o w y m k w o tę te g o p o d a tk u . C z ę s to s ię g a ją c ą w ie lu m ilio n ó w z ło ty c h . P o c a łe j t r a n s a k c ji n i e u c z c i w a f i r m a z n ik a .
W P o ls c e j e s t o b o w ią z e k in f o r m o w a n ia o tr a n s a k c j a c h p r z e k r a c z a ją c y c h 15 ty s. e u ro . C h o ć o b o w ią z e k i n f o r m o w a n ia o p o d e jr z a n y c h tr a n s a k c ja c h m a w ie le p o d m io tó w , n a jc z ę ś c ie j a la r m o w a ły o n i c h G I I F b a n k i - 1 3 5 5 ra z y . M a ło s y g n a łó w b y ło o d p r a w n ik ó w : n o ta r iu s z y , r a d c ó w , a d w o k a tó w . P r z e z c a ły r o k 2 0 1 1 i n s p e k t o
r z y b y li o s tr z e g a n i, ż e d z ie je s ię c o ś z łe g o . J a k tw ie r d z i o f ic e r C B S , c z ę ś ć z n ic h p o m a g a w p r a n i u p ie n ię d z y . - N a j p r o s t s z a m e t o d a to u s ta w ie n ie t r a n s a k c ji n i e r u c h o m o ś c i. P o d s ta w io n a o s o b a k u p u je j ą d ro ż e j n i ż w y n o s i r e a l n a w a r to ś ć , i ta k n a d w y ż k a z o s ta je w y p r a n a . W ty m m u s z ą w z ią ć u d z i a ł p r a w n ic y . W e d łu g p r a c o w n ik ó w G I I F o d p o w ie d z ią n a te n p r o b le m j e s t k i l k a g ło ś n y c h a fe r, w k tó r y c h p o j a w i a j ą s ię n a z w i s k a z n a n y c h m e c e n a s ó w . 4 . Z y s k i z p r z e s t ę p c z o ś c i z o r g a n i z o w a n e j Z p e w n o ś c i ą n ie m o g ą b u d z ić p o w s z e c h n e j a p r o b a ty d a n e s z a c u n k o w e F A T F , o g r a n ic z a ją c e s ię j e d y n i e d o m a k r o e k o n o m ic z n e g o u ję c ia , a p o m ija ją c e c a łk o w ic ie m ik r o e k o n o m ic z n e p u n k t y w id z e n ia . T a o r g a n i z a c j a o s z a c o w a ł a d o c h o d y p o c h o d z ą c e z n ie le g a ln e j p r o d u k c ji n a r k o t y k ó w i h a n d l u n im i, b ę d ą c e l w i ą c z ę ś c i ą c a ło ś c i p r z e s tę p c z y c h d o c h o d ó w , p r z y jm u ją c z a p o d s ta w ę : - s z a c u n k o w y p r z e c i ę t n y r o c z n y o b r ó t n ie le g a ln e g o u lic z n e g o h a n d lu n a r k o ty k a m i a lb o , - r e g u łę „ z d o b y c z n y c h ” 10 p r o c ., w e d łu g k tó r e j o r g a n y ś c ig a n ia k a r n e g o „ p r z e c h w y tu ją ” 10 p r o c . p r z e m y c a n y c h n a r k o ty k ó w , a lb o
- z a ło ż e n ie , ż e k o s z t y w ła s n e ( p r o d u k c ji) w y n o s z ą 10 p r o c . o b r o tu .
P o n a d to w ię k s z o ś ć w s z e lk ic h d a n y c h s z a c u n k o w y c h o p i e r a s ię ty lk o n a n i e k tó r y c h z in d y k a to r ó w „ p o d z ie m n e j e k o n o m ii” i j e s t z b y t f r a g m e n t a r y c z n a lu b n a w e t s p r z e c z n a z e s o b ą . O to p r z y k ła d p o t w i e r d z a j ą c y p o w y ż s z ą te z ę .
Ile k o k a i n y w y p r o d u k o w a ł a B o l i w i a w 1 9 8 6 r o k u ? N a jw y ż e j 1 0 6 t - t w ie r d z i a m e r y k a ń s k i r z ą d , z g r u b s z a 1 7 2 t - p o d a je O N Z , n a t o m i a s t o 4 0 0 t m ó w i p o u f n y r a p o r t r z ą d u b o liw ijs k ie g o . T e w s z y s tk ie o b l i c z e n i a z a l e ż ą ta k w ła ś c iw ie o d d w ó c h w y z n a c z n ik ó w . P o p ie r w s z e , o d p r z y ję te g o o b s z a r u u p r a w y k o k a in y : o 3 8 0 0 0 h a m ó w i ą A m e r y k a n ie , o o k o ło 31 0 0 0 h a m ó w i O N Z i p r a w ie 7 0 0 0 0 h a p o d a j e b o l i w ijs k i r a p o r t. P o d r u g ie , o d s z a c u n k o w y c h p lo n ó w z j e d n e g o h e k ta r a : m n ie j w ię c e j 2 ,8 k g w e d łu g A m e r y k a n ó w , b lis k o 5 ,6 k g w e d łu g o b lic z e ń O N Z i a ż 5 ,7 k g w e d łu g b o l i w i j s k i c h k a lk u la c ji. P y ta n ie : k tó r e d a n e s ą w ia r y g o d n e ? ( P r e n g e l 2 0 0 3 , s. 11 0 ). D a n e s z a c u n k o w e c o d o z y s k u z tz w . ( n ie le g a ln e g o ) h a n d lu u lic z n e g o ( k o n s u m e n c k ie g o ) w y k a z u ją , i ż p r z y k o s z c ie p r o d u k c ji r ó w n e j 1 d o i. j e s t to d o 2 0 0 d o i. d l a k o k a in y , a n a w e t d o 2 0 0 0 d o l. d l a h e r o in y ( S is k a 1 9 9 9 , s. 2 5 i n a s t.). P o d s u m o w a n i e Z y s k i b ę d ą c e w y n ik ie m p r o w a d z o n e j d z ia ła ln o ś c i p r z e s tę p c z e j i ilo ś ć p i e n i ę d z y p o c h o d z ą c y c h z p r z e s tę p s tw p ie r w o tn y c h s ą t a k o lb r z y m ie , ż e p r a w d z i w y p r o
308
Ekonomiczneproblemy prania brudnych pieniędzy
b le m p o l e g a n a m o ż liw o ś c i z a m ia n y w a g i i o b ję to ś c i t y c h p i e n i ę d z y n a p ie n ią d z e 0 w y ż s z y c h n o m in a ła c h lu b n a in n e n o ś n ik i w a r to ś c i (o m n ie js z e j w a d z e i o b j ę t o ś c i). C h o c ia ż h a n d e l tz w . ż y w y m to w a r e m , n i e l e g a l n y tr a n s p o r t o d p a d ó w s z c z e g ó l n ie s z k o d liw y c h d l a ś r o d o w is k a , n i e l e g a l n y h a n d e l b r o n i ą ( s z c z e g ó ln ie c h e m ic z n ą lu b n u k le a r n ą ) , o s z u s t w a f in a n s o w e z w ie lk im r o z m a c h e m , b ą d ź s z m u g ie l w s z e l k ie g o r o d z a ju , p r z y n o s z ą m ilio n y . Ż a d n a z w y m ie n io n y c h d z ie d z in d z ia ła ln o ś c i p r z e s tę p c z e j n ie o s i ą g n ę ł a ta k d u ż y c h z y s k ó w j a k n ie l e g a l n a p r o d u k c j a n a r k o ty k ó w 1 h a n d e l n im i. D a n e s z a c u n k o w e d o ty c z ą c e z y s k ó w , j a k i e c o r o c z n ie o s i ą g a p r z e s tę p c z o ś ć z o r g a n iz o w a n a , w s k a z u j ą n a s e tk i m ilia r d ó w d o la r ó w . L i t e r a t u r a1. B o d y ł-S z y m a la P. (2 0 1 2 ),
Jak walczyć z praniem pieniędzy, nie tracąc rozsądku,
„ R z e c z p o s p o lita ” , 14.11.
2. B o d y ł-S z y m a la P. (2 0 0 9 ),
Skuteczna walka z praniem pieniędzy wymaga zmiany
prawa,
„ D z ie n n ik G a z e ta P ra w n a ” n r 2 2 1 , 29 .1 0 .3. F ü lb ie r A ., A e p fe lb a c h R . (1 9 9 9 ),
GwG. Kommentar zum Geldwäschegesetz,
4. A u fl., K ö ln .
4. P o to c k i M . (2 0 1 1 ),
Jak defraudować pieniądze, to najlepiej na Wyspach,
„ D z ie n n ik G a z e ta P ra w n a ” n r 2 1 4 , 4.11.5. P o to c k i M . (2 0 1 1 ),
Szwajcaria zabierze pieniądze dyktatorom,
„ D z ie n n ik G a z e ta P ra w n a ” n r 2 4, 4 .0 2 .6. P re n g e l M . (2 0 0 3 ),
Środki zwalczania przestępczości prania pieniędzy w ujęciu
prawnoporównawczym,
T o ru ń : T N O iK D o m O rg a n iz a to ra .7. R y b iń s k a A. (2 0 1 0 ),
Paryż sprawdził konta dyktatorów,
„ R z e c z p o s p o lita ” n r 2 6 9 , 18.11.8. S isk a J. (1 9 9 9 ),
Geldwäscherei Und Imre Bekämpfung In Österreich, Deutschland
Und der Schweiz,
W ien .9. W ą s o w s k i K . (2 0 0 1 ),
Pranie brudnych pieniędzy. Materiały i studia,
W a rsz a w a: N B P , z. 121.10. Z ie liń s k i R . (2 0 1 1 ), U n ijn e
dotacje bardzo pomagają gangsterom w praniu pienię
dzy,
„ D z ie n n ik G a z e ta P r a w n a ” n r 7 6, 19.04.ECONOMIC PROBLEMS OF MONEY LAUNDERING
Summary
A ll a c tiv itie s d e s ig n e d to c o n c e a l th e tru e s o u rc e o f ille g a l in c o m e o b ta in e d f r o m c rim in a l a c tiv itie s a n d g iv e th e m th e le g a l o r ig in o f b irth m a rk s is c a lle d m o n e y la u n d e r in g . M o n e y la u n d e rin g is th e le g a liz a tio n o f p ro fits g a in e d f r o m c rim in a l a c tiv ity . T h e a im o f th is a rtic le is a n a tte m p t to in d ic a te th a t th e fu n d s d e riv e d fro m m o n e y la u n d e r in g a re a th re a t to th e e c o n o m ic sy s te m o f th e c o u n try . T h e fu n d s d e riv e d fro m the c o m m itte d e c o n o m ic c rim e s , g iv e rise to h u g e c a p ita l, w h ic h se rv e s , a m o n g o th e rs , to a c q u ire p a r t o f th e le g a l e c o n o m y f o r th e fu n d s o b ta in e d fro m th e s u s p ic io u s tra n s a c tio n s.
