PIOTR JAD C ZYK
M U T A G E N N O Ś Ć Z A N I E C Z Y S Z C Z E Ń O R G A N IC Z N Y C H Z A A D S O R B O W A N Y C H N A P Y L E Z A W IE S Z O N Y M W P O W I E T R Z U
A T M O S F E R Y C Z N Y M W C E N T R U M W R O C Ł A W IA
T H E M U TA G EN IC ITY O F O R G A N IC POLLUTANTS A D SO R B ED ON A IR B O R N E PA R TIC LES IN TH E CEN TER O F W RO CŁAW
Instytut Inżynierii Ochrony Środowiska Politechnika Wrocławska
50-370 Wrocław, ul. Wybrzeże Wyspiańskiego 27 Kierownik: dr hab. inż. W. Adam ski
Stwierdzono aktywność mutagenną zanieczyszczeń organicznych zaadsorbowa- nych na pyle zawieszonym w powietrzu atmosferycznym w centrum Wrocławia. Badania prowadzono przy użyciu testu Amesa. W okresie zimowym działanie mutagenne wykazywały frakcje węglowodorów aromatycznych oraz związki polar ne. Frakcja węglowodorów alifatycznych nie wykazywała działania mutagennego. Latem działanie mutagenne wykazywała frakcja związków polarnych, działania mutagennego nie wykazywały węglowodory alifatyczne i aromatyczne.
WSTĘP
S z e re g zanieczyszczeń z a ad so rb o w an y c h na pyle zaw ieszonym w p o w ie trz u a tm o s fe rycznym m a w łaściw ości g en o to k sy cz n e. N ajp o w szech n iej z n a n a je s t g e n o to k sy cz n o ść w ielo p ierśc ien io w y c h w ęg lo w o d o ró w arom atycznych (W W A ) [5, 12]. S zere g z nich je st p ro m u ta g e n a m i w ym agającym i aktyw acji m e tab o licz n ej w o rg a n iz m ie ssaków d o r e a k tyw nych m e ta b o litó w . W tra k c ie sp a la n ia paliw o ra z w w yniku reak cji zanieczy szczeń o rg an ic zn y c h za ch o d zący ch w a tm o sfe rz e p o w sta ją też in n e zw iązki g en o to k sy cz n e: p o la rn e zw iązki a ro m a ty c z n e , zw iązki h etero cy k licz n e i fe n o le [10]. Z n a c z n ą m u ta g e n n o śc ią o d z n a c z a ją się n itro w e i am in o w e p o c h o d n e W W A [15]. D o g en o to k sy cz n y ch zan ieczy szczeń p o w ie trz a o p ró c z zw iązków organ iczn y ch n a le ż ą m e ta le ciężk ie [14].
M u ta g e n n e d ziała n ie zanieczyszczeń organ iczn y ch z a ad so rb o w an y c h n a pyle z a w ie szonym w p o w ie trz u w e W ro c ław iu stw ie rd z o n o ju ż w cześniej [1, 2]. W b a d a n ia c h tych n ie fra k c jo n o w a n o je d n a k zanieczyszczeń o d p o w ied zialn y ch za m u ta g e n n o ś ć pyłów.
C e le m n in iejszej p racy było z b a d a n ie m u ta g e n n o śc i głów nych g ru p zanieczyszczeń o rg an ic zn y c h za a d so rb o w a n y c h n a pyle zaw ieszonym w c e n tru m W ro c ław ia la te m i zim ą. W b a d a n ia c h sto so w a n o te st płytkow y A m e s a , k tó ry m a w ysoką z d o ln o ść p ro g n o z o w a n ia czynników rak o tw ó rcz y ch i z o sta ł u zn a n y ja k o pierw szy te st k r ó tk o o k re sow y w ze sta w ie m e to d sto so w an y ch w toksykologii g en e ty c zn e j [6 ]. J e s t o n n a jp o w sz ec h n iej sto so w an y m b io te ste m w b a d a n ia c h nad m u ta g e n n o ś c ią zanieczyszczeń a t m o sfery [3, 11, 13]. W d o św ia d cz en ia ch u w zg lę d n ia n o aktyw ację m e ta b o lic z n ą p ro m u
-ta g e n ó w p o d w pływ em enzym ów m ik ro so m a ln y c h , sto so w a n o fra k cję S9 m ix o trz y m a n ą z w ą tro b y szczurów [9]. Z e b r a n e w yniki pozw oliły n a an a liz ę p o ró w n a w cz ą m u ta g e n ności zw iązków z a a d so rb o w an y c h n a pyle zaw ieszonym w p o w ie trz u atm o sfery cz n y m la te m i zim ą.
M A TERIA Ł I M ETO D Y O d c z y n n i k i
Lab-Scan: dichlorometan, heksan, toluen. Sigma: kulki szklane o średnicy 107 ц т , Aroclor 1254, histydyna, biotyna, NADP, glukozo-6-fosforan, 2,4,7,-trinitro-9-fluorenon, 2-aminofluoren. Fluka: dimetylosulfotlenek. Polskie Odczynniki Chemiczne: KC1, M gCh, fosforan sodu
P o b i e r a n i e i p r z y g o t o w a n i e p r ó b e k
M ateriał do badań stanowił pył zawieszony w powietrzu atmosferycznym z centrum W rocła wia (ul. Wierzbowa). Próbki pyłu pobierano na filtry z włókna szklanego Staplex przy pomocy pompy o wydajności 67,8 т З /godz. Filtry zmieniano co 24 godziny. W jedną próbę spulowano pył zebrany na 122 filtrach (198518,4 m3 powietrza) w sierpniu i wrześniu 1997 oraz maju, czerwcu i lipcu 1998, pył zebrany na 106 filtrach (172483,2 m3 powietrza) w listopadzie i grudniu 1997 oraz styczniu, lutym i marcu 1998 spulowano w drugą próbę. Filtry z zatrzymanym na nich pyłem poddano 8 godzinnej ekstrakcji dichlorometanem w aparatach Soxhleta.
Z 6550,7 mg pyłu zawieszonego zebranego w cieplejszej porze roku uzyskano 696,8 mg ekstraktu (10,6%), z 10047,8 mg pyłu zebranego w chłodniejszej części roku uzyskano 2047,2 mg ekstraktu (20,4%).
1/4 uzyskanych ekstraktów rozdzielono na frakcje m etodą chromatografii kolumnowej przy zastosowaniu sekwencji rozpuszczalników o wzrastającej stopniowo polarności [4, 7]. Badaną próbę osadzano na kulkach szklanych o średnicy 107 ц т i umieszczano w szklanej prekolum nie 0 średnicy 2 cm i długości 30 cm. Pod nią umieszczano kolumnę szklaną o średnicy 2 cm 1 długości 1 m wypełnioną żelem krzemionkowym (0,075-0,15 mm). Do wymywania frakcji węglowodorów alifatycznych stosowano heksan, do wymywania węglowodorów aromatycznych 15% toluen w heksanie. Pozostałą frakcję zawierającą związki polarne wypłukano dichlorom e tanem.
Badane ekstrakty znacznie różniły się składem. Udział procentowy poszczególnych frakcji był w obu próbach podobny, z tym tylko, że w próbie pobranej latem było znacznie mniej węglo wodorów aromatycznych (tab. I).
T a b e l a I. Udział wagowy wydzielonych frakcji [%]
W eight participation of extracted fractions (% w/w)
Ekstrakty odparowywano do sucha i rozpuszczano w DMSO, tak aby 0,1 cm3 zawierało ekstrakt 3,2 mg pyłu. Roztwór w DMSO rozcieńczano ponownie i zawartość pyłu w 0,1 cm3 wynosiła odpowiednio 3,2, 1,6, 0,8, 0,4, 0,2 i 0,1 mg. Najmniejsza zastosowana dawka 0,1 mg pyłu pobranego latem odpowiadała 3,0 m powietrza, a zimą 1,7 m3 powietrza.
S z c z e p S a l m o n e l l a t y p h i m u r i u m T A 98
Do badań zastosowano szczep Salmonella typhimurium TA 98 otrzymany od prof. В. Am esa (Laboratory D epartm ent of Biochemistry University of California). Posiada on następujący zestaw markerów genetycznych: his', rfa, AuvrB, + R .
P r z y g o t o w a n i e f r a k c j i S 9 m i x
1 cm 3 frakcji S9 mix przygotowanej zgodnie z procedurą zalecaną przez Maron i Am esa [9] zawierał: 8 mM M gCh, 33 mM KC1, 4 mM NADP, 5 mM glukozo-6-fosforanu, 100 mM fosforanu sodu i 0,1 cm hom ogenatu wątroby szczurzej o zawartości białka 40g/cm3 aktywowa nego Aroclorem 1254.
W y k o n a n i e t e s t u A m e s a
Stosowano procedurę opisaną przez Maron i Amesa [9]. Wszystkie próby wykonywano w 4-5 powtórzeniach. Do sterylnej probówki wlewano 0,5 cm buforu fosforanowego albo taką samą ilość frakcji S9 mix. N astępnie dodawano: 0,1 cm3 badanej próbki, dodawano 0,1 cm3 całonocnej hodowli bulionowej szczepu testowego, a następnie 2 cm3 TOP-agaru o tem peraturze 45°C zawierającego 0,2 cm3 0,5 mM histydyny i biotyny. Zawartość probówki mieszano i w ciągu 20 sek. wylewano na płytkę Petriego z podłożem minimalnym Vogel-Bonnera. Wszystkie próby wykonywano w 5 powtórzeniach. Płytki inkubowano 48 godzin w tem peraturze 37°C. Po tym czasie liczono rewertanty rosnące na płytkach. Średnie liczby rewertantów powstałych spontani cznie były zbliżone do podawanych przez Maron i Amesa [9]. Badano działanie m utagenne prób bez i z aktywacją metaboliczną frakcją S9 mix.
W celu sprawdzenia wrażliwości stosowanych szczepów wykonano kontrolę pozytywną pod dając bakterie działaniu mutagenu kontrolnego (bez aktywacji metabolicznej frakcją S9 0,2 /xg 2,4,7-trinitro-9-fluorenonu na płytkę - M R=206,1; z aktywacją metaboliczną frakcją S9: 10 /ug 2-aminofluorenu na płytkę - M R = 154,9). Wykonano też kontrolę aktywności mutagennej stosowanych rozpuszczalników oraz materiału, z którego wykonane były filtry.
S p o s ó b p r z e d s t a w i a n i a w y n i k ó w
Wyniki przedstawiono w postaci współczynnika mutagenności M R, będącego ilorazem śre dniej liczby rewertantów indukowanych przez badaną próbę na płytce i średniej liczby rewer tantów powstałych spontanicznie. Zgodnie z procedurą za m utagenne uznawano te próby, dla których współczynnik mutagenności MR>2 i które wykazywały liniową zależność dawka - odpowiedź [9].
WYNIKI I ICH O M Ó W IEN IE
A k t y w n o ś ć m u t a g e n n a z a n i e c z y s z c z e ń o r g a n i c z n y c h w e k s t r a k c i e d i c h l o r o m e t a n e m
Z w iązki z a a d s o rb o w a n e n a obydw u b a d a n y ch p ró b a c h pyłu wykazywały d z ia ła n ie m u ta g e n n e w o b ec S a lm onella typ h im u riu m (tab . II). P ró b a pyłu p o b ra n e g o zim ą była b a rd z ie j ak ty w n a m u ta g e n n ie o d p ró b y pyłu p o b ra n e j la tem . W z ro st aktyw ności m u ta g en n e j pyłu za w ieszo n eg o w a tm o sfe rz e zim ą stw ie rd z o n o w e W ro c ław iu ju ż w cześniej [2]. Z ja w isk o ta k ie o d n o to w a n o ta k ż e m. in. w W arszaw ie [8 ] i n a G ó rn y m Ś ląsku [11]. S tw ie rd z o n o w zro st aktyw ności m u ta g e n n e j p ró b k i pyłu p o b ra n e g o zim ą p o d w pły w em aktyw acji m e tab o licz n ej. Św iadczy to o w y stęp o w an iu w niej zw iązków o c h a r a k te rz e p ro m u ta g e n ó w . S tw ie rd z o n o te ż sp a d e k aktyw ności m u ta g e n n e j p ró b k i pyłu p o b ra n e j la te m w o b ec n o śc i enzym ów frakcji S9 mix. M o ż e to w skazyw ać n a częściow ą d e to k sy k a c ję m u ta g e n ó w z a a d so rb o w an y c h na pyle p o b ra n y m la tem .
W spó łczy n n ik i m u ta g e n n o ś c i (M R ) e k stra k tó w całkow itych były n iższe o d sum y M R p o szczeg ó ln y ch frakcji. N a pyle zaw ieszonych za ad so rb o w an y c h je s t w iele różnych
T a b e l a I I . Współczynniki mutagenności M R pyłu zawieszonego w atmosferze Mutagenicity ratios M R of airborne particles
zanieczy szczeń aktyw nych b iologicznie. Ich d z ia ła n ie m o ż e się n aw z aje m w zm ag ać alb o o sła b ia ć. O d p o w ie d ź u zy sk an a w teście je s t w y padkow ą tych in te rak cji.
A k t y w n o ś ć m u t a g e n n a f r a k c j i w ę g l o w o d o r ó w a l i f a t y c z n y c h
F ra k c je w ęg lo w o d o ró w alifatycznych (ta b . III) obydw u p ró b n ie w ykazywały d z ia ła n ia m u ta g e n n e g o w b ad a n y m z a k re sie stę że ń . J e s t to z g o d n e z w cześniejszym i w y n ik a m i uzyskanym i p rzy b a d a n iu m u ta g e n n o śc i p ró b pyłu p o b ra n e g o n a G ó rn y m Ś ląsku z z a sto so w a n ie m szczepu T A 100 [10]. W ę g lo w o d o ry alifaty czn e u w aż an e są z a z a n ie czyszczenia a tm o sfe ry z n a cz n ie m niej aktyw ne b io lo g icz n ie o d w ęg lo w o d o ró w a r o m a tycznych i ich p o c h o d n y c h [5].
T a b e l a I I I . Współczynniki mutagenności MR frakcji węglowodorów alifatycznych Mutagenicity ratios M R of fractions of aliphatic hydrocarbons
A k t y w n o ś ć m u t a g e n n a f r a k c j i w ę g l o w o d o r ó w a r o m a t y c z n y c h
F ra k c ja w ęg lo w o d o ró w aro m aty czn y ch pyłu p o b ra n e g o la te m w b ad a n y m z a k re sie stę ż e ń n ie w ykazyw ała d z ia ła n ia m u ta g e n n e g o (tab . IV ). F ra k c ja ta sta n o w iła 13 k ro tn ie m n ie jsz ą część całej p ró b y la te m niż zim ą (0,3% i 3,9 % ).
F ra k c ja w ęg lo w o d o ró w aro m aty czn y ch pyłu p o b ra n e g o w zim ie w ykazyw ała d z ia ła n ie m u ta g e n n e . S tw ie rd z o n o w zro st aktyw ności m u ta g e n n e j tej frakcji p o d w pływ em aktyw acji m e ta b o lic z n e j. S zere g z nich je s t p ro m u ta g e n a m i w ym agającym i aktyw acji m e ta b o lic z n e j. W tra k c ie p rz e m ia n enzym atycznych w o rg a n iz m a c h kręgow ców , k a ta lizow anych głó w n ie p rz e z enzym y m ik ro so m a ln e w ątro b y p o w sta ją z n ic h zw iązki o b e z p o ś re d n im d z ia ła n iu g enotoksycznym . K lasycznym p rzy k ła d em je s t b e n z o ( a ) p ire n u le g ają cy p rz e m ia n o m en zym atycznym d o m u ta g e n n e g o i k a n c e ro g e n n e g o
7,8-dihy-T a b e l a I V . Współczynniki mutagenności M R frakcji węglowodorów aromatycznych Mutagenicity ratios M R of fractions of aromatic hydrocarbons
d ro d io l-9,10-/ran.s-epoksydu. U le g a o n te ż u tle n ia n iu d o ch in o n ó w , z k tó ry ch p o w sta ją 6 -fe n o k sy ro d n ik i w ch o d z ą c e w re a k c je z D N A [16].
A k ty w n o ść m u ta g e n n ą w ykazywały te ż fra k cje W W A w y d zielo n e z pyłu p o b r a n e g o p rz e z innych a u to ró w [3, 11]. N a G ó rn y m Ś ląsku dotyczyło to z a ró w n o pyłu p o b r a n e g o w le cie ja k zim ie, z tym że m u ta g e n n o ś ć W W A za ad so rb o w an y c h n a pyłach p o b ra n y c h z im ą była w yższa. W W A z a a d s o rb o w a n e n a pyłach zanieczyszczających a tm o s fe rę p o w o d u ją m u ta c je zm ian y fazy odczytu, n a w ykryw anie k tó ry ch p o zw a la za sto so w a n y tu ta j szczep Salm o n ella ty p h im u riu m T A 98 o ra z m u ta c je p o d sta w ia n ia p a r za sa d , n a w ykryw anie k tó ry ch p o zw a la szczep T A 100 za sto so w a n y n a G ó rn y m Ś ląsku. T a k ż e ta m stw ie rd z o n o w zro st aktyw ności m u ta g e n n e j frak cji aro m a ty cz n y ch pyłu p o d w pły w em aktyw acji m e ta b o lic z n e j [11].
A k t y w n o ś ć m u t a g e n n a f r a k c j i z w i ą z k ó w p o l a r n y c h
A k ty w n o ść m u ta g e n n a fra k cji zw iązków p o la rn y c h (tab . V ) była zb liż o n a d o a k ty w ności m u ta g e n n e j n ie ro z frak c jo n o w an y c h e k s tra k tó w pyłu za w ieszo n eg o . W sk ład tych frakcji o p ró c z p o la rn y c h W W A w chodziło z a p e w n e w iele innych zw iązków , k tó re m o ż n a p o d e jrz e w a ć o ak ty w n o ść gen o to k sy czn ą: P o d o b n ie ja k w p rz y p a d k u p ró b y n ie ro z fra k c jo n o w a n e j i o p isa n y ch wyżej frakcji składających się głów nie z w ęg lo w o d o ró w aro m a ty cz n y ch fra k c ja zw iązków p o la rn y c h pyłu p o b ra n e g o zim ą w ykazyw ała w yższą aktyw ność m u ta g e n n ą o d an a lo g ic zn e j frakcji pyłu p o b ra n e g o la te m . U m ia rk o w any w zro st aktyw ności m u ta g e n n e j frakcji zw iązków p o la rn y c h pyłu p o b ra n e g o z im ą p o d w pływ em aktyw acji m e ta b o lic z n e j św iadczy o w y stę p o w a n iu w niej niew ielkich ilości p ro m u ta g e n ó w .
N a z n a c z n ą akty w n o ść m u ta g e n n ą frakcji zw iązków p o la rn y c h , za w ierający ch o b o k W W A ta k ż e in n e m u ta g en y , ta k ie ja k n itro a re n y , am in y a ro m a ty c z n e , zw iązki h e t e r o cykliczne i fe n o le w sk az u ją w yniki innych au to ró w , k tórzy fra k cjo n o w a li za n ie cz y szc ze n ia o rg a n ic z n e z a a d s o rb o w a n e n a pyłach p o b ra n y c h z a tm o sfe ry [3, 11]. A kty w n o ść m u ta g e n n a tych fra k cji m o ż e być n aw e t w yższa od frakcji z a w ierając ej głó w n ie W W A [3, 11]. T a k ż e n a G ó rn y m Ś ląsk u i w D u isb u rg u ( R F N ) stw ie rd z o n o w zro st m u ta g e n n e g o d z ia ła n ia tych frakcji p o d w pływ em aktyw acji m e ta b o lic z n e j co św iadczy o w y stę p o w a n iu w nich m u ta g e n ó w p o ś re d n ic h [3, 11]. T a k ż e n a G ó rn y m Ś ląsk u m u ta g e n n o ść fra k cji b a rd z ie j p o la rn y c h o d W W A rozpuszczalnych w h e k s a n ie była w yższa zim ą niż la te m [11].
T a b e l a V. Współczynniki mutagenności M R frakcji związków polarnych Mutagenicity ratios M R of fractions of polar compounds
WNIOSKI
1. B a d a n e p ró b y wykazywały aktyw ność m u ta g e n n ą w o b ec S alm o n ella ty p h im u ń u m T A 98. Pył p o b ra n y zim ą był b a rd z ie j aktyw ny m u ta g e n n ie m u ta g e n n y o d pyłu p o b r a n e g o la tem . S tw ie rd z o n o w zro st aktyw ności m u ta g e n n e j p ró b y p o b ra n e j zim ą i sp a d e k aktyw ności m u ta g e n n e j p ró b y p o b ra n e j la te m p o d w pływ em aktyw acji m e ta b o lic z n e j.
2. F ra k c je w ęg lo w o d o ró w alifatycznych obydw u p ró b n ie w ykazyw ały aktyw ności m u ta g e n n e j w b a d a n y m z a k re sie stężeń .
3. F ra k c ja w ęg lo w o d o ró w aro m a ty cz n y ch pyłu p o b ra n e g o la te m n ie w ykazyw ała aktyw ności m u ta g e n n e j w b ad a n y m za k re sie stę że ń . F ra k c ja w ęg lo w o d o ró w a r o m a ty cznych pyłu p o b r a n e g o zim ą w ykazyw ała aktyw ność m u ta g e n n ą . S tw ie rd z o n o w zro st aktyw ności m u ta g e n n e j tej frakcji p o d w pływ em aktyw acji m e ta b o lic z n e j.
4. F ra k c je zw iązków p o la rn y c h obydw óch p ró b d ziałały m u ta g e n n ie . S tw ie rd z o n o w z ro st aktyw ności m u ta g e n n e j zw iązków p o la rn y c h za ad so rb o w an y c h n a pyle p o b ra n y m z im ą p o d w pływ em aktyw acji m e tab o licz n ej.
P . J a d c z y k
T H E M U TA G EN IC ITY O F O R G A N IC POLLUTANTS A D SO R B ED ON A IR B O R N E PARTICLES IN T H E CEN TER O F W RO CŁAW
Summary
With A m es assay there was examined mutagenicity of airborne particles that was sampled in sum m er and winter in centre of Wrocław; there were also examined fractions of aliphatic hydrocarbons, arom atic hydrocarbons and polar compounds obtained from suspended m atter extracts suspended with column chromatography. The strain of Salmonella typhimuńum ТА 98 was used with metabolic activation with S9 mix fraction.
The samples collected in winter was more mutagenically active than the one sampled in summer. Mutagenicity of suspended m atter sampled in summ er was determ ined by com pounds that were of more polar character than polycyclic arom atic hydrocarbons soluble in hexane. T here was observed a decrease in mutagenic activity of samples in summ er due to metabolic activation. T here were few polycyclic aromatic hydrocarbons on the dust sampled in sum m er and they did not display mutagenic activity.
Mutagenicity of air particles sampled in winter was determ ined by polycyclic aromatic hydrocarbons soluble in hexane and polar compounds. T here was observed an increase in their m utagenic activity due to metabolic activation. This dem onstrates that among them there are
present promutagens, which, in mammals, undergo enzymatic transform ation to com pounds of direct mutagenic activity.
Fractions of aliphatic hydrocarbons in the examined range of concentrations did not display mutagenic activity neither in sum m er nor in winter, both with and without m etabolic activity.
PIŚM IENNICTW O
1. A dam iak W., Jadczyk P., Kucharczyk J.: Badanie mutagenności zanieczyszczeń pyłowych powietrza testem Amesa. POL-IM IS’97. II Sympozjum „Ocena wielkości imisji zanie czyszczeń powietrza”, Politechnika Wrocławska 1997, 220-228.
2. A dam iak IV., Jadczyk P., Kucharczyk Application of Salmonella strains with altered nitroreductase and O-acetyltransferase activities to the envaluation of the mutagenicity of airborne particles. Acta Microb. Pol. 1999, 48, 131-140.
3. Dehnen W., Pitz N., Tomingas R. \ The mutagenicity of airborne particulate pollutants. Cancer Lett. 1977, 4, 5-12.
4. Farcasiu М.: Fractionation and structural characterization of coal liquids. Fuel 1976, 56, 9-14.
5. Gomółka E., Szaynok A. : Chem ia wody i powietrza. Oficyna Wydawnicza Politechniki. 6. Indulski J. (red.): Przewodnik do testów krótkoterminowych przeznaczonych do wykrywania
mutagennych i rakotwórczych substancji chemicznych. Kryteria zdrowotne środowiska, t. 51. Inst. Med. Pracy, Łódź 1993.
7. Jacobs F.S., Filby R .H .: Liquid chromatographic fractionation of oil-sand and crude oil asphaltenes. Fuel 1983, 62, 1186-1192.
8. Krogulski A., Borkowska М., Strusiński A. : Aktywność mutagenna pyłów powietrza atmosfe rycznego w Warszawie. Roczn. PZH 1997, 48, 31-35.
9. Maron D.M., A m es B.N.: Revised metods for the Salmonella mutagenicity test. M utation Res. 1983, 113, 173-215.
10. Motykiewicz G., Michalska J., Szeliga J., Cimander B:. Mutagenic and clastogenic activity of direct-acting com ponents from air pollutants of the Silesian industrial region. M utation Res. 1988, 204, 289-296.
11. Motykiewicz G., Szeliga J., Cimander B., Chorąży М.: Seasonal variations in mutagenic activity of air pollutants at an industrial district of Silesia. M utation Res. 1989, 223, 243-251. 12. Rejmer P.: Podstawy ekotoksykologii. Ekoinżynieria Lublin 1997.
13. Tokiwa H., Kitamoń S., Takahashi К , Ohnishi Y.: Mutagenic and chemical assay of extracts of airbore particulates. M uttion Res. 1980, 77, 99-108.
14. Valerio Brescianini C., Pala М., Lazzarotto A., Balducci D., Vincenzo F.: Sources and atm ospheric concentrations of polycyclic aromatic hydrocarbons and heavy metals in two Italian towns (G enoa and La Spezia). Science Total Environ. 1992, 114, 47-57.
15. Watanabe М., Ishidate Jr. М., N ohm i Т.: Sensitive method for the detection of mutagenic nitroarenes and aromatic amines: new derivatives of Salmonella typhimurium tester strains possessing elevated O-acetyltransferase levels. Mutation Res. 1990, 234, 337-348.
16. Zakrzewski S.F.: Podstawy toksykologii środowiska. PWN Warszawa 1995. Otrzymano: 1999.08.05
M A Ł G O R Z A T A M. D O BRZYŃ SK A S P R A W O Z D A N IE Z E S Z K O L E N IA N A U K O W E G O N A T O - A D V A N C E D S T U D Y IN S T IT U T E p t. „ H U M A N B I O M O N I T O R I N G A F T E R E N V I R O N M E N T A L A N D O C C U P A T I O N A L E X P O S U R E T O C H E M IC A L A N D P H Y S IC A L A G E N T S ” (T u rc ja, 23.09-3.10.1999)
Zakład Ochrony Radiologicznej i Radiobiologii Państwowy Zakład Higieny,
00-791 Warszawa, ul. Chocimska 24, Kierownik: dr К A. Pachocki
W k w ietn iu 1949 r. w W a sz y n g to n ie z o sta ł p o d p isa n y P a k t P ó łn o c n o a tla n ty c k i. W ciągu 50 la t istn ien ia, N A T O o d e g ra ł w aż n ą ro lę w u trz y m a n iu b e z p ie c z e ń stw a w re jo n ie E u ro -A tla n ty c k im . P o z a k o ń cz en iu zim nej w ojny P a k t P ó łn o c n o a tla n ty c k i u tw o rzy ł n o w ą E u ro -A tla n ty c k ą R a d ę W sp ó ln o ty (E u ro -A tla n tic P a rtn e r s h ip C o u n c il - E A P C ) ja k o fo ru m dla k o n su ltac ji i w sp ó łp racy p o m ię d zy k ra ja m i członkow skim i i p a rtn e rs k im i. O b e c n ie d z ia ła ln o ść n au k o w a w sp ie ra n a je s t w ra m a c h P ro g ra m u N a u k o w eg o N A T O u tw o rz o n e g o w 1958 r. i p ro w a d z o n a w ra m a c h E A P C . K o m ite t N au k o w y N A T O przyłączył się d o o b ch o d ó w 50 lecia P a k tu P ó łn o c n o a tla n ty c k ie g o o rg a n iz u ją c N A T O -A d v a n c e d S tu d y I n s titu te nt. „ H u m a n B io m o n ito rin g a f te r E n v i ro n m e n ta l a n d O c c u p a tio n a l E x p o su re to C h e m ic al a n d P hysical A g e n ts ” , k tó ry o d b y ł się w d n . 23.09. - 3.10.1999 r. w m iejscow ości T e k iro v a -A n ta ly a w T u rcji. Je g o d y re k to r e m była d r D ia n a A n d e rso n z T N O -B IB R A (W ie lk a B ry ta n ia). W skład K o m ite tu O rg a n iz a c y jn e g o w chodzili ta k ż e d r R a d im Sram (C zechy), d r A li K arakaya (T u rc ja ), d r P atrick O ’N e ill (U S A ), D r R obert B o s ( H o la n d ia ), d r M arcello L o tti (W ło ch y ).
D zie się cio d n io w y k u rs p rz e z n a c z o n y był głów nie dla nau k o w có w ze sto p n ie m d o k to ra . K o m ite t O rg a n iz acy jn y n a p o d sta w ie d o ro b k u n a u k o w e g o w y b rał o k o ło 70 słuchaczy z k rajó w cz łonkow skich o ra z p a r tn e rs k ic h N A T O . A u to rk a sp ra w o z d a n ia z n a la z ła się w ich g ro n ie . O so b o m tym sfin an so w a n o p o b y t ze śro d k ó w N A T O S cie n tific a n d E n v iro n m e n ta l A ffa irs D ivision. W N A T O -A d v a n c e d S tu d y In s titu te u czestn iczy ło o k o ło 100 o só b z o k o ło 30 krajów . W ygłoszono 40 w ykładów (4 0 -6 0 m in u to w y c h ), słu c h ac ze k u rsu p rze d staw ili 20 k o m u n ik a tó w u stnych (15 m in u to w y c h ) o ra z 43 p la k aty , p o n a d to 19 a u to ró w p la k a tó w z o stało w ybranych d o d o d a tk o w e j u stn e j p re z e n ta c ji w yników . N a z a k o ń c z e n ie słu c h a c z e o trzym ali św iadectw a uczestn ictw a.
T e m a ty k a k u rsu dotyczyła n a ra sta ją c e g o w o sta tn ic h la ta c h p ro b le m u zw ią za n eg o z n ie k o rz y stn y m i e fe k ta m i zd ro w o tn y m i w n a s tę p stw ie n a ra ż e n ia lu d zi n a czynniki c h e m ic z n e i fizyczne. C e le m N A T O -A d v a n c e d S tu d y I n s titu te było sp o tk a n ie n a u kow ców z różn y ch dzied zin , ta k ic h ja k toksykologia, b io c h e m ia , b io lo g ia m o le k u la rn a , cy to g e n e ty k a , m u ta g e n e z a i n a u k i b io m e d y cz n e o ra z p re z e n ta c ja i p rz e d y sk u to w a n ie
