Piotr Kowolik
"O nowy kształt edukacji", Kazimierz
Denek, Toruń 1998 : [recenzja]
Nauczyciel i Szkoła 2 (7), 181-183
Piotr Kowolik
Recenzja: Kazimierz Denek —
O nowy kształt
edukacji,
W ydawnictwo Edukacyjne .A k ap it” s.c., Toruń 1998, ss. 259O becnie prow adzi się w iele dyskusji na tem at kształtu przyszłej szkoły w Polsce. K ształt edukacji uw arunkow any jest w ielom a zmieniającymi się oko licznościami sytuacji politycznej i społeczno-gospodarczej kraju. W kształcie tym zasadniczo chodzi o cele i treści procesów edukacyjnych, podstawowe kierunki reform , obszary edukacji uczniów, nauczycieli, rodziców i społeczeństwa.
N a te pytania odpowiada prof. zw. dr hab. К. Denek w sposób pogłębiony, za pom ocą nowych pojęć i nowych znaczeń pojęć ju ż stosowanych, o które w zboga cona zostala w ostatnich latach term inologia pedagogiczna w form ie jedenastu rozpraw.
R ozdział I: „W artości w edukacji szkolnej” stanow ią priorytet w edukacji szkolnej i naukach o niej. Dla potrzeb integrujących się państw Europy an ierza- jących ku społeczeństwu globalnem u, jednolitem u w swej różnorodności, pierw szeństwo przypada w artościom uniwersalnym. A utor wychodzi w swych rozw a żaniach od istoty i znaczenia wartości, poprzez spory wokół wartości; odczy tywanie, kategorie, teoretyczne podstaw y i klasyfikacje w artości — techniki i porządek, a kończy na związkach w artości z celami edukacji szkolnej.
W rozdziale II: „Projektowanie celów edukacji systematycaiej w szkole podsta wowej” — stanowi jeden z elementów wiedzy nauczycieli, a zarazem ważny kompo nent identyfikacji z zawodem nauczycielskim. K. Denek wychodzi od pojęcia źródeł, taksonomii, poprzez porządkowanie celów nauczania-uczenia się na szczeblu kształ cenia system atycznego, aż do operacjonalizacji tych celów z wykorzystaniem gra fów, m acierzy do poznaw ania struktury celów·· szczegółowych.
Rozdział III: „Treści kształcenia ogólnego na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia” — uzależnione są od takich czynników jak: eksplozja informacyjna, zm iana struktury' kwalifikacji i mobilności zawodowej, wzrost roli nauki i techniki, rozwój środków masowego przekazu, zwiększenie zasobów czasu wolnego od nauki i pracy zarobkowej. Przy doborze i układzie treści kształcenia zasługuje na uwagę zdaniem K. D enka ten kierunek poszukiw ań, który nazyw a się ontodydaktyką. Z apew nia ona uzyskanie takiego kształtu przedmiotu nauczania, który pozostaje w zgodzie ze strukturalnym , hierarchicznym i zintegrowanym charakterem wiedzy.
182
Nauczyciel i Szkota 2(7) 1 999„D ylem aty edukacji w Polsce i próby ich przezw yciężania” to tytuł rozdziału IV — do tytułow ych dylem atów których au to r zalicza zagadnienia strukturalne, program ow o-m etodyczne i organizacyjne od przedszkola do szkoły wyższej. O po w iada się za zm ianam i w zarządzaniu szkołami i ich strukturze, przedstaw ia now ą strukturę edukacji po reformie, charakteryzuje podstaw y program ow e i program y nauczania, podręczniki szkolne, now ą m aturę, m ożliw ości ingerow ania uczniów w proces nauczycieli; w zakończeniu zw raca uw agę na liczne zagrożenia tkw iące w reform ow aniu edukacji (załam yw anie się infrastruktury moralnej społeczeństwa i skuteczności działania państw a; narastająca fala patologii społecznej).
Rozdział V: „W ybrane problem y przem ian edukacyjnych” . Do tych przem ian au to r zalicza inne spojrzenie na funkcje kształcenia i szkoły oraz interakcje między' nauczycielem i uczniami, co sprowadza się do pojęcia hum anizacji edukacji. Cechą charakterystyczną humanizacji edukacji je st jej w yraźne ukierunkowanie na rozwój osobow ości ucznia. A u to r om aw ia zasadnicze kierunki refo rm o w an ia system u edukacji: podstawow e składniki procesu kształcenia (cele, treści, metody', zasady, formy, środki). Dużo miejsca przeznacza na prezentację zmian w teleologii edukacji, gdzie zasadniczym źródłem celów edukacji s ą je j w artości humanistyczne.
W rozdziale VI: „E dukacja a rynek pracy. Między stagnacją a zaangażow a niem” — A utor prezentuje zasadnicze powiązania między edukacją a rynkiem pracy o ra z tendencje w spółczesnego rynku pracy. N a tym tle p rz e d sta w ia doktryny i kierunki zmian w edukacji. Swoje wywody kończy' znamiennym stwierdzeniem, że: „z analizy w ym agań rynku pracy i kierunków zmian w oświacie w ynika, że w arun kiem efektywnej reform y edukacji jest włączenie systemu szkolnego w nurt dokonu jących się zm ian społecznych, ekonomicznych i kulturalnych, którym m a ona nie tylko tow arzyszyć, lecz je w yprzedzać” (s. 121).
Rozdział VII: „Rola języka w edukacji szkolnej” — to jeden z bardziej innow a cyjnych, oryginalnych i świetnie napisanych tekstów całego tom u. D okonująca się w Polsce transform acja systemowa w ym aga nowego rozum ienia edukacji — na tym tle autor charakteryzuje edukację jako proces komunikowania się; formułuje funkcje języka i jego znaczenie w procesie kształcenia. Podaje wiele przykładów z literatury polskiej na poparcie głębokiej mądrości tkwiącej w dziedzictwie kulturow ym .
W rozdziale VIII: „O jczyzna — podstaw ow a w'artość edukacji, kultury, krajo znaw stwa i regionalizmu” — Profesor odwołuje się do licznych przykładów, postaw patriotyzmu wybitnych Polaków', w wymiarze ogólnonarodowym , ja k i lokalnym. Jednocześnie opow iada się za przyw róceniem w'łaściw'ego sensu takiej edukacji, zw łaszcza zaś powrotu do koncepcji, tzw. „m ałych Ojczyzn”, jako czynnika aktyw ności społecznej i kulturalnej.
Z a praw dziw y „majstersztyk” uznać należy rozdział IX: „Wycieczki w procesie dydaktyczno-wychowawczym”. Profesor, jako długoletni wybitny teoretyk i praktyk z zakresu krajoznaw stw a i turystyki w Polsce, definiuje wycieczki, om aw ia ich hu
Piotr Kowolik — Recenzja: Kazimierz Denek — O nowy kształt edukacji 1 8 3
m anistyczny w ym iar oraz miejsce wycieczek w zdobywaniu, w zbogacaniu wiedzy i um iejętności ich uczestników. Ponadto ocenia w pływ w ycieczek szkolnych na wychowanie politechniczne i patriotyczne; zdrowotne i ekologiczne w alory (w ar tości) wycieczek szkolnych.
R ozdział X: „Pow odzenia i niepowodzenia szkolne w kontekście badań" — gdzie K. Denek stwierdza, że powodzenia i niepowodzenia szkolne należą do istot nych problem ów badaw czych dydaktyki ogólnej. D la pełnej kom unikatyw ności w yjaśnia pojęcia: opóźnienie, zagubienie, niepowodzenie i straty (szkolne). Przeta cza bardzo interesujące międzynarodowe badania porównawcze nad powodzeniami i niepowodzeniami szkolnymi, odwołując się do wyników TIM SS i OECD z 1996 roku i przedstaw ia wynikające z nich wnioski.
W ostatnim rozdziale: „Edukacja nauczycieli wobec wyzwań XXI wieku” — Profesor zaprezentował w sposób bardzo klarowny i wyczerpujący swoją koncepcję systemu kształcenia, dokształcania i doskonalenia nauczycieli, zwracając uwagę na w iedzę w kształceniu nauczycieli i ich kom petencje (prakseologiczne, kom uni kacyjne, kreatyw ne, w spółdziałania, informatyczne i moralne). Opowiada się za kształceniem uniwersyteckim dwuprzedmiotowym.
C ałość zam yka bogaty w ybór pozycji bibliograficznych. Praca poprzedzona zostala „Przedm ową” profesora Andrzeja Olubińskiego oraz „Wstępem” K. Denka.
Sądzę, że do rąk w spółczesnego czytelnika trafia praca będąca swoistym kompendium wiedze' z zakresu aktualnych problemów' polskiej oświaty i edukacji. Ukazane na kartach książki problemy świadczą o bogactwie doświadczeń i wiedz)·· nauczyciela akademickiego oraz o wnikliwej i dogłębnej krytyce tego, co dzieje się w polskiej oświacie z propozycjami rozwiązań nowatorskich w edukacji u schyłku XX stulecia.
Z auw ażyłem pew ne usterki: na str. 142 w przypisie 2 brak pełnego tytułu, m iejsca i roku wydania, a w bibliografii na str. 247 nie wykazano tego dzieła, na str. 4 okładki pracy pod zdjęciem K, Denka jest błąd w tytule pracy Profesora — jest: Efektyw ność nauczania „program ow ego” w szkole wyższej (1971): m a być „program ow anego”.
K siążk a adresow ana je st do studentów' pedagogiki, pedagogów, nauczycieli praktyków', pracowników' nadzoru pedagogicznego, pracowników Wojewódzkich Ośrodków' M etodycznych oraz osób zainteresowanych zagadnieniami związanymi z przem ianam i oświaty w Polsce.
P raca w pełni odpow iada na postawione przez K. Denka we wstępie pytania: K ogo uczym y?, K to uczy?, Czego naucza?. Jak to czyni?, Jak ocenia wyniki nauczania?
