• Nie Znaleziono Wyników

Przemysł drzewny na Lubelszczyźnie w latach 1864-1914

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Przemysł drzewny na Lubelszczyźnie w latach 1864-1914"

Copied!
13
0
0

Pełen tekst

(1)

Bronisław Mikulec

Przemysł drzewny na Lubelszczyźnie

w latach 1864-1914

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia 5455,

399-410

(2)

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A

VOL. LIV /LV

SEC T IO F

1999/2000

B R O N I S Ł A W M I K U L E C

P rzem y sł drzew ny na Lubelszczyźnie w latach 186Ą-191Ą

In d u strie de bois dans la region de Lublin de 1864 a 1914

TARTAKI, G O N C IA R N IE I W Y T W Ó R N IE P A R K IE T U

P r z e m y s ł d r z e w n y n a L u b e l s z c z y ź n i e r e p r e z e n t o w a n y b y ł p r z e z t a r t a c z - n i c t w o , w y t w ó r n i e g o n t ó w , p a r k i e t ó w , e k w i p a ż y , f a b r y k i m e b l i i w y r o b ó w d r z e w n y c h . D o n a j s t a r s z y c h z a k ł a d ó w p r z e m y s ł u d r z e w n e g o n a L u b e l s z c z y ź n i e n a ­ l e ż a ł y t a r t a k i . P o c z ą t k o w o b y ł y t o n i e w i e l k i e z a k ł a d y z a t r u d n i a j ą c e o d j e d ­ n e g o d o t r z e c h r o b o t n i k ó w . P r o d u k o w a ł y d e s k i i m a t e r i a ł b u d o w l a n y p r z e ­ w a ż n i e n a p o t r z e b y f o l w a r k ó w , n i e k i e d y r ó w n i e ż i n a h a n d e l . W r o k u 1 8 6 7 b y ł o n a L u b e l s z c z y ź n i e 1 4 t a r t a k ó w , k t ó r e w y p r o d u k o w a ł y t a r c i c y n a o g ó l n ą w a r t o ś ć 6 7 4 7 0 r u b l i . D o r o k u 1 8 7 8 l i c z b a t a r t a k ó w z w i ę k ­ s z y ł a s i ę o 1 1 4 % , a w a r t o ś ć p r o d u k c j i w z r o s ł a o 7 3 , 3 % . W n a s t ę p n y c h l a t a c h l i c z b a t a r t a k ó w u t r z y m a ł a s i ę n a t y m s a m y m p o z i o m i e , r o ś n i e n a t o m i a s t i c h p r o d u k c j a , k t ó r a w 1 8 9 0 r o k u z w i ę k s z y ł a s i ę w s t o s u n k u d o 1 8 7 8 r o k u o 6 5 , 8 % . W p r z e c i ą g u n a s t ę p n e g o d z i e s i ę c i o l e c i a l i c z b a t a r t a k ó w z w i ę k s z y ł a s i ę d o 3 3 z a k ł a d ó w , a p r o d u k c j a n i e t y l k o n i e w z r o s ł a , a l e o b n i ż y ł a s i ę i n a w e t w 1 9 0 0 r o k u w s t o s u n k u d o 1 8 9 0 b y ł a n i ż s z a o 5 , 1 % . N a j b a r d z i e j d y n a m i c z n y w z r o s t p r o d u k c j i p r z e m y s ł u t a r t a c z n e g o n o t u j e m y w p i e r w s z y m d w u n a s t o - l e c i u X X w . W o k r e s i e t y m l i c z b a t a r t a k ó w w z r o s ł a t y l k o o 1 6 , 7 % , a w a r t o ś ć

(3)

p r o d u k c j i z w i ę k s z y ł a s i ę n a t o m i a s t a ż o 1 5 0 , 6 % ( t a b . 1 ) . W y d a j e s i ę j e d n a k , ż e d a n e u r z ę d o w e o w a r t o ś c i p r o d u k c j i t a r t a k ó w s ą z n a c z n i e z a n i ż o n e . W e ­ d ł u g w y d a w n i c t w a

P rzem ysł i handel Królestwa Polskiego,

o b r o t y s a m y c h t y l k o t a r t a k ó w p a r o w y c h w 1 9 1 2 r o k u w y n o s i ł y o k o ł o 7 2 7 0 0 0 r u b l i . 1 P o d o b n i e s p r a w a w y g l ą d a ł a z l i c z b ą z a t r u d n i o n y c h r o b o t n i k ó w w t y c h z a k ł a d a c h . W e d ł u g s t a t y s t y k i u r z ę d o w e j , w 1 9 1 2 r o k u w t a r t a k a c h w o d n y c h i p a r o w y c h L u b e l s z c z y z n y z a t r u d n i o n y c h b y ł o 4 4 2 r o b o t n i k ó w , a w e d ł u g d a n y c h c y t o w a n e g o w y ż e j w y d a w n i c t w a w s a m y c h t a r t a k a c h p a r o w y c h p r a c o w a ł o 4 7 5 r o b o t n i k ó w . 2 N i e k t ó r e t a r t a k i n a L u b e l s z c z y ź n i e w y p o s a ż o n e b y ł y w m a s z y n y d o w y r o b u g o n t ó w . P i e r w s z ą w y t w ó r n i ę g o n t ó w n a t y m t e r e n i e u r u c h o m i ł a O r d y n a c j a Z a m o j s k a w 1 8 7 4 r o k u p r z y t a r t a k u w Z w i e r z y ń c u . 3 G o n c i a r n i a w c i ą g u r o k u p r o d u k o w a ł a o k o ł o 3 6 0 0 0 0 s z t u k g o n t ó w w a r t o ś c i 1 8 8 0 r u b l i . Z a k ł a d w y p o s a ż o n y b y ł w d w i e m a s z y n y d o w y r o b u g o n t ó w p o r u s z a n e s i ł ą w o d y i z a t r u d n i a ł 6 r o b o t n i k ó w . 4 W l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h X I X w i e k u p o w s t a ł y r ó w n i e ż g o n c i a r n i e p a ­ r o w e p r z y t a r t a k a c h w p o w i a t a c h : p u ł a w s k i m i t o m a s z o w s k i m . W p o w i e c i e p u ł a w s k i m t e g o t y p u z a k ł a d z o s t a ł u r u c h o m i o n y p r z e z J a n a K l e n i e w s k i e g o w K l u c z k o w i c a c h . W 1 8 7 8 r o k u w y p r o d u k o w a ł o n 9 7 5 0 0 0 s z t u k g o n t ó w w a r ­ t o ś c i 3 9 7 5 r u b l i i z a t r u d n i a ł 5 r o b o t n i k ó w . 5 W p o w i e c i e t o m a s z o w s k i m p a ­ r o w ą g o n c i a r n i ę w e w s i L a s o c h y u r u c h o m i ł a O r d y n a c j a Z a m o j s k a . 6 Z a k ł a d , o b o k g o n t ó w , p r o d u k o w a ł r ó w n i e ż p a r k i e t . W 1 8 7 8 r o k u w f a b r y c e p r a c o w a ł o 2 5 r o b o t n i k ó w , a w a r t o ś ć w y p r o d u k o w a n y c h p r z e z n i ą w y r o b ó w o s i ą g n ę ł a k w o t ę 1 7 9 0 0 r u b l i . 7 W l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h X I X w i e k u O r d y n a c j a z n a c z n i e r o z b u d o w a ł a g o n c i a r n i ę w Z w i e r z y ń c u . W 1 8 8 5 r o k u z a t u d n i e n i e w z a k ł a d z i e w y n o s i ł o 1 8 r o b o t n i k ó w , a l i c z b a m a s z y n d o g o n t ó w z w i ę k s z y ł a s i ę d o 4 , z k t ó r y c h d w i e p o r u s z a n e b y ł y s i ł ą w o d y , a d w i e z a p o m o c ą m a s z y n y p a r o w e j . 8 W p o w i e c i e z a m o j s k i m , w e w s i K a c z o r k i z o s t a ł a u r u c h o m i o n a d r u g a g o n - c i a r n i a , k t ó r e j w ł a ś c i c i e l e m b y ł p o s i a d a c z m a j ą t k u K r a s n o b r ó d — M i c h a ł

1

P rzem ysł i handel Królestwa Polskiego, opr. A. R. Sroka, W arszawa 1913-1914.

2

A rchiw um Państwowe w Lublinie (dalej: A PL ), K ancelaria G u b e rn a to ra Lubel­

skiego (dalej: KGL), sygn. 1913: 25 st. II; P rzem ysł i handel Królestwa Polskiego,

opr. A. R. Sroka, W arszawa 1914.

3

A PL, R ząd G ubernialny Lubelski (dalej: RGL), sygn. AI 1877: 179.

4

A PL,

RGL, sygn. AI 1877: 179.

5

A PL,

RGL, sygn. AI 1878: 186, k. 36-38.

6

A PL, RGL, sygn. R 1878: 32.

7

A PL,

RGL, sygn. AI 1878: 186, k. 52-57.

(4)

C h m i e l e w s k i . 9 W 1 8 8 5 r o k u z a k ł a d w y p r o d u k o w a ł 6 0 0 0 0 0 s z t u k g o n t ó w w a r t o ś c i 3 5 0 0 r u b l i , p r z y z a t r u d n i e n i u 9 r o b o t n i k ó w . 1 0 W n a s t ę p n y c h l a t a c h g o n c i a r n i e w p o w i e c i e z a m o j s k i m n a d a l r o z b u d o ­ w y w a ł y s i ę . W 1 9 1 2 r o k u o b y d w a z a k ł a d y , ł ą c z n i e z t a r t a k a m i , p r z y k t ó r y c h p r a c o w a ł y , z a t r u d n i a ł y 6 4 r o b o t n i k ó w , a m o c z a i n s t a l o w a n y c h w n i c h m a ­ s z y n p a r o w y c h w y n o s i ł a 2 6 0 K M . 11 P r z y n i e k t ó r y c h t a r t a k a c h , o b o k g o n c i a r n i , z l o k a l i z o w a n e b y ł y r ó w n i e ż w y t w ó r n i e p a r k i e t ó w . W l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h z a k ł a d y t e g o t y p u d z i a ­ ł a ł y p r z y t a r t a k u L a t o s z y n w p o w i e c i e t o m a s z o w s k i m i w K l u c z k o w i c a c h w p o w i e c i e p u ł a w s k i m . 1 2 W 1 8 7 8 r o k u w L a t o s z y n i e w y p r o d u k o w a n o p a r ­ k i e t u n a o g ó l n ą w a r t o ś ć 1 4 0 0 0 r u b l i . 13 W Z w i e r z y ń c u o d 1 8 7 4 r o k u d z i a ł a ł a f a b r y k a p a r k i e t ó w , s t a n o w i ą c a w ł a s n o ś ć O r d y n a c j i Z a m o j s k i e j . B y ł t o , j a k n a ó w c z e s n e w a r u n k i , d u ż y z a k ł a d , w y p o s a ż o n y w m a s z y n ę p a r o w ą i z a t r u d n i a j ą c y w 1 8 7 7 r o k u 4 8 r o b o t n i k ó w . P r o d u k o w a ł p a r k i e t w t r z e c h g a t u n k a c h w a r t o ś c i 3 2 7 0 0 r u b l i . D r z e w o d o p r o d u k c j i p o c h o d z i ł o z l a s ó w O r d y n a c j i . P r o d u k o w a n y p r z e z f a b r y k ę p a r k i e t b y ł w z n a c z n e j c z ę ś c i s p r z e d a w a n y p o z a g r a n i c a m i K r ó l e s t w a P o l s k i e g o i t o n i e t y l k o w R o s j i , a l e r ó w n i e ż i w e F r a n c j i . Z a k ł a d m i e ś c i ł s i ę w d w ó c h b u d y n k a c h m u r o w a n y c h ł ą c z n i e z u r z ą d z e n i a m i , u b e z p i e c z o n y c h n a 4 0 0 0 0 r u b l i . 1 4 W 1 8 8 2 r o k u l i c z b a r o b o t n i k ó w z a t r u d n i o n y c h w f a b r y c e z m n i e j s z y ł a s i ę d o 2 1 , a w a r t o ś ć p r o d u k c j i u l e g ł a o b n i ż e n i u o 2 5 % . 1 5 Z a k ł a d z o s t a ł u n i e r u c h o m i o n y w 1 8 8 4 r o k u , p o n i e w a ż n i e w y k a z a n o g o w s p i s i e f a b r y k p o w i a t u z a m o j s k i e g o w 1 8 8 5 r o k u , n i e m a g o r ó w n i e ż w w y k a z a c h z l a t n a s t ę p n y c h . O d p o ł o w y l a t o s i e m d z i e s i ą t y c h d o k o ń c a X I X w i e k u b r a k w s p r a w o z d a ­ n i a c h g u b e r n a t o r ó w l u b e l s k i c h d a n y c h o w y t w ó r n i a c h p a r k i e t u n a L u b e l s z ­ c z y ź n i e . W i a d o m o n a t o m i a s t , ż e w c a ł y m t y m o k r e s i e p r o d u k o w a n o p a r k i e t p r z y t a r t a k a c h w K a c z o r k a c h , Z w i e r z y ń c u , L a s o c h a c h , K l u c z k o w i c a c h i o d 1 8 9 3 r o k u n a p r z e d m i e ś c i u L u b l i n a w B r o n o w i c a c h . 1 6 O d 1 9 0 0 r o k u w s p r a w o z d a n i a c h g u b e r n a t o r ó w l u b e l s k i c h w y s t ę p u j e j e d e n d z i a ł a j ą c y w p o w i e c i e p u ł a w s k i m z a k ł a d p r o d u k c j i p a r k i e t u , k t ó r y

9

A PL,

RGL, sygn. AI 1886: 135,

s. 813.

10

A PL,

RGL, sygn. A J 1886,

s. 813.

11

P rzem ysł i handel. . .

12

A PL,

RGL, sygn. AI 1878: 32.

13

A PL,

RGL, sygn. AI 1878: 186,

k. 52-57.

14

A PL, RGL, sygn. AI 1878: 186, k. 54-56, 1877: 174, k. 4; P a m ia tn a ja kniżka

lublinskoj guberni za 1877 rok, s. 91.

15

A PL, KGL, sygn. 1882: 314.

16

W ojewództwo lubelskie w 15 tom ach Słow nika Geograficznego Królestwa Polskiego,

Lublin 1974, s. 178, 135; P rzem ysł i handel. . .

(5)

z a t r u d n i a ł 1 5 r o b o t n i k ó w , a r o c z n a w a r t o ś ć j e g o w y r o b ó w w y n o s i ł a o k o ł o 8 0 0 0 r u b l i . 1 7 W 1 9 1 2 r o k u d a n e u r z ę d o w e w y k a z u j ą 3 o d r ę b n e w y t w ó r n i e p a r k i e t u , w s z y s t k i e o n e b y ł y z l o k a l i z o w a n e w p o w i e c i e p u ł a w s k i m ( w t y m j e d e n z a k ł a d d z i a ł a ł w P u ł a w a c h ) , z a t r u d n i a ł y 4 3 r o b o t n i k ó w , a w a r t o ś ć i c h

p r o d u k c j i w y n o s i ł a 2 0 0 0 0 r u b l i . 1 8

ZAKŁADY EK W IPA ŻY

W a ż n ą p o z y c j ę w p r z e m y ś l e d r z e w n y m L u b e l s z c z y z n y z a j m o w a ł y z a ­ k ł a d y e k w i p a ż y . W L u b l i n i e o d l a t p i ę ć d z i e s i ą t y c h d z i a ł a ł a f a b r y k a p o w o ­ z ó w J ó z e f a P r z y c h o d z k i e g o . 1 9 W 1 8 6 6 r o k u z a k ł a d z a t r u d n i a ł 1 4 r o b o t n i ­ k ó w i w y p r o d u k o w a ł b r y c z e k i r ó ż n e g o r o d z a j u p o w o z ó w n a o g ó l n ą w a r t o ś ć 3 8 3 0 r u b l i 2 0 . W l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h p o w s t a ł y d w a n o w e z a k ł a d y t e g o t y p u w L u ­ b l i n i e . W 1 8 7 2 r o k u f a b r y k ę e k w i p a ż y n a u l . B e r n a r d y ń s k i e j u r u c h o m i ł K a r o l R e j e r , a w 1 8 7 5 r o k u n a u l . Ś w . D u c h a M i c h a ł K o p c z y ń s k i . K o ­ l e j n y z a k ł a d e k w i p a ż y , k t ó r e g o w ł a ś c i c i e l e m b y ł S t a n i s ł a w K r a j e w s k i , p o ­ w s t a ł w 1 8 8 0 r o k u p r z y u l . L u b a r t o w s k i e j . 2 1 P o u p a d k u p r z e d s i ę b i o r s t w a P r z y c h o d z k i e g o w 1 8 8 5 r o k u t r z y f a b r y k i : R e j e r a , K o p c z y ń s k i e g o i K r a j e w ­ s k i e g o , z a t r u d n i a ł y o g ó ł e m 2 1 r o b o t n i k ó w i w y p r o d u k o w a ł y b r y c z e k i k a r e t n a o g ó l n ą w a r t o ś ć 1 0 5 0 0 r u b l i . 2 2 K o p c z y ń s k i o p r ó c z z a k ł a d u w L u b l i n i e p o s i a d a ł r ó w n i e ż f i l i ę w W i l n i e . 2 3 D o 1 9 0 0 r o k u l i c z b a f a b r y k e k w i p a ż y w z r o s ł a d o 5 , b y ł y t o z a k ł a d y S t a ­ n i s ł a w a K r a j e w s k i e g o , S t a n i s ł a w a G ą s i o r o w s k i e g o , A n t o n i e g o Z i e l i ń s k i e g o ( d a w n i e j R e j e r a ) , K a z i m i e r z a M a z u r k i e w i c z a i S t a n i s ł a w a W y s o c k i e g o . Z a ­ t r u d n i a ł y 3 1 r o b o t n i k ó w , a w a r t o ś ć i c h p r o d u k c j i w y n o s i ł a 1 1 2 0 0 r u b l i 2 4 . W p i e r w s z y c h l a t a c h X X w i e k u n o w ą w y t w ó r n i ę t e g o t y p u w L u b l i n i e u r u ­ c h o m i ł R o m a n R e m b k o w s k i . W 1 9 0 7 r o k u f a b r y k i p o w o z ó w w L u b l i n i e z a ­ t r u d n i a ł y 3 4 r o b o t n i k ó w , a w a r t o ś ć i c h p r o d u k c j i w z r o s ł a d o 1 5 6 0 0 r u b l i . 2 5 W 1 9 1 2 r o k u n a L u b e l s z c z y ź n i e b y ł o 5 f a b r y k e k w i p a ż y , k t ó r e z a t r u d n i a ł y 4 3 r o b o t n i k ó w , a w a r t o ś ć i c h p r o d u k c j i w y n o s i ł a 1 3 0 0 0 r u b l i . 2 6

17

A PL, KGL, sygn. 1901: 17, 278.

18

APL, KGL, sygn. 1913: 25 st. II.

19

A PL, A k ta m iasta L ublina (dalej: A m L), sygn. 1277.

20

A PL. AmL, sygn. 1277

21

P rzem ysł fabryczny w Królestwie Polskim, oprac. L. Jeziorański, W arszawa 1908.

22

A PL, AmL, sygn. 8998.

23

„K alendarz Lubelski” , 1888.

24

A PL, AmL, sygn. 8709, k. 144-147.

25

P rzem ysł fabryczny w Królestwie Polskim, opr. A. R. Sroka, W arszawa 1910.

(6)

FABRYKI M EBLI I W Y R O B O W D RZEW N Y CH

P o c z ą w s z y o d l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h X I X w i e k u w ś r ó d z a k ł a d ó w p r z e ­ m y s ł u d r z e w n e g o L u b e l s z c z y z n y n a c z o ł o w e m i e j s c e w y s u w a j ą s i ę f a b r y k i m e b l i g i ę t y c h i w y r o b ó w d r z e w n y c h . W 1 8 7 1 r o k u W o j c i e c h h r a b i a P o l e t y ł ł o w c z ę ś c i s w o j e g o m a j ą t k u z a ł o ż y ł o s a d ę „ W o j c i e c h ó w ” , a w n i e j w 1 8 7 2 r o k u u r u c h o m i ł p i e r w s z ą n a L u b e l s z c z y ź n i e f a b r y k ę m e b l i g i ę t y c h z d r z e w a b u k o ­ w e g o . 2 7 P r z e d s i ę b i o r s t w o P o l e t y ł ł y s k ł a d a ł o s i ę z d w ó c h z a k ł a d ó w , z k t ó r y c h j e d e n z l o k a l i z o w a n y b y ł w W a r s z a w i e n a P r a d z e p r z y l i n i i k o l e i t e r e s p o l s k i e j . W W o j c i e c h o w i e w g i ę t a r n i w y g i n a n o d r z e w o b u k o w e n a p o s z c z e g ó l n e c z ę ­ ś c i d o m e b l i , k t ó r e z k o l e i w W a r s z a w i e p o d d a w a n o d a l s z e j o b r ó b c e , p o l i - t u r o w a n o i s k ł a d a n o . W 1 8 7 6 r o k u o b y d w a z a k ł a d y p r z e s z ł y n a w ł a s n o ś ć s p ó ł k i u d z i a ł o w e j . 2 8 W 1 8 8 7 r o k u z a k ł a d w W o j c i e c h o w i e z o s t a ł z n i s z c z o n y p r z e z p o ż a r . Z o s t a ł o n j e d n a k w k r ó t k i m c z a s i e o d b u d o w a n y i j u ż w r o k u n a s t ę p n y m z a t r u d n i a ł 1 8 0 r o b o t n i k ó w i w y p r o d u k o w a ł c z ę ś c i d o m e b l i n a o g ó l n ą w a r t o ś ć 1 5 0 0 0 0 r u b l i . 2 9 W n a s t ę p n y c h l a t a c h w d a l s z y m c i ą g u r o ­ s ł a p r o d u k c j a i o b r o t y p r z e d s i ę b i o r s t w a , c o p r z y n o s i ł o s p ó ł c e z n a c z n e z y s k i . R o c z n e d o c h o d y b r u t t o z 3 8 9 8 3 r u b l i w 1 8 8 0 r o k u w z r o s ł y d o 4 5 1 4 8 r u b l i w 1 8 8 2 r o k u . 3 0 W y r o b y f a b r y k i b y ł y w y s o k i e j j a k o ś c i , o c z y m ś w i a d c z ą m e d a l e u z y ­ s k a n e n a w y s t a w i e w M o s k w i e i R y d z e . W z n a c z n e j c z ę ś c i w y w o ż o n o j e n a r y n k i r o s y j s k i e . P r z e d s i ę b i o r s t w o p o s i a d a ł o w R o s j i o k o ł o 3 6 0 s t a ł y c h n a ­ b y w c ó w m e b l i . B y s p r o s t a ć c i ą g ł e m u w z r o s t o w i z a m ó w i e ń n a m e b l e , s p ó ł k a p o s t a n o w i ł a p r z e k s z t a ł c i ć s i ę w T o w a r z y s t w o A k c y j n e F a b r y k i M e b l i G i ę t y c h „ W o j c i e c h ó w ” i d o k o n a ć d a l s z e j r o z b u d o w y z a k ł a d ó w . 3 1 K a p i t a ł a k c y j n y T o ­ w a r z y s t w a w y n o s i ł 2 7 5 0 0 0 r u b l i i b y ł p o d z i e l o n y n a 5 5 0 a k c j i i m i e n n y c h p o 5 0 0 r u b l i k a ż d a . 3 2 W 1 8 8 5 r o k u p o p r z e n i e s i e n i u s z e r e g u o d d z i a ł ó w f a b r y k i d o W a r s z a w y , w W o j c i e c h o w i e p o z o s t a ł y j e d y n i e t y l k o g i ę t a r n i a i w y d z i a ł m e c h a n i c z n y , w k t ó r y m z a t r u d n i o n y c h b y ł o 6 0 r o b o t n i k ó w , a w a r t o ś ć w y p r o d u k o w a n y c h p r z e z f a b r y k ę w y r o b ó w o s i ą g n ę ł a k w o t ę 7 5 0 0 0 r u b l i . Z a k ł a d b y ł w y p o s a ż o n y w m a s z y n ę p a r o w ą o m o c y 4 0 K M . 3 3 W l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h X I X w i e k u p o w s t a ł y d a l s z e f a b r y k i m e b l i n a L u b e l s z c z y ź n i e . W 1 8 8 0 r o k u w e w s i K ą t y w p o w i e c i e z a m o j s k i m z a k ł a d m e

-27

28

29

30

31

A PL, RGL, sygn. AI 1884

A PL, RGL, sygn. AI 1884

A PL, RGL, sygn. AI 1878

A PL, RGL, sygn. AI 1884

A PL, RGL, sygn. AI 1884

18.

18.

186, k. 45-46.

18.

18.

Księga Pam iątkow a W ystaw Lubelskich, W arszaw a 1902, s. 73.

A PL, RGL, sygn. AI 18866: 135, k. 696.

(7)

b l i g i ę t y c h u r u c h o m i l i d w a j m i e s z k a ń c y W a r s z a w y , J u l i a n U r l i c h i t e c h n i k K a z i m i e r z Ż a r s k i . W p i e r w s z y m r o k u d z i a ł a l n o ś c i z a k ł a d z a t r u d n i a ł 6 r o b o t ­ n i k ó w i p r o d u k o w a ł k r z e s ł a w c e n i e o d 1 r u b l a 8 0 k o p . d o 2 r u b l i , s o f y w c e ­ n i e o d 7 r u b l i d o 1 8 r u b l i i ł ó ż k a w c e n i e o d 1 0 d o 2 0 r u b l i . 3 4 W 1 8 8 5 r o k u f a b r y k a z o s t a ł a p r z e n i e s i o n a d o d w u p i ę t r o w e g o b u d y n k u m u r o w a n e g o w e w s i P o d z a m c z e . W z a k ł a d z i e p r o d u k o w a n o t y l k o p o s z c z e g ó l n e e l e m e n t y d o t a k i c h w y r o b ó w s t o l a r s k i c h , j a k : s t o ł y , k r z e s ł a , f o t e l e i s o f y , k t ó r e z k o l e i p r z e w o ż o n o d o W a r s z a w y , g d z i e o d b y w a ł o s i ę m o n t o w a n i e g o t o w y c h m e b l i i i c h s p r z e d a ż 3 5 . N o w y z a k ł a d z o s t a ł w y p o s a ż o n y w m a s z y n ę p a r o w ą o m o c y 6 K M . C z ę ś c i d o m e b l i b y ł y p r o d u k o w a n e z d r z e w a b u k o w e g o , k t ó r e w ł a ­ ś c i c i e l o m f a b r y k i s p r z e d a w a ł h r a b i a T a r n o w s k i z l a s ó w n a l e ż ą c y c h d o j e g o m a j ą t k u A d a m ó w . J u ż w p i e r w s z y m r o k u f a b r y k a z a t r u d n i a ł a 5 0 r o b o t n i k ó w i w y p r o d u k o w a ł a c z ę ś c i d o m e b l i g i ę t y c h n a s u m ę 5 1 1 5 0 r u b l i . 3 6 D r u g a f a b r y k a m e b l i g i ę t y c h w p o w i e c i e z a m o j s k i m z o s t a ł a w y b u d o w a n a w Z w i e r z y ń c u w 1 8 8 3 r o k u p r z e z O r d y n a c j ę Z a m o j s k ą . 3 7 D z i e r ż a w i ł j ą i p r o ­ w a d z i ł w s p ó l n i e z b r a t e m A r t u r L e s l p o d f i r m ą „ F a b r y k a W y r o b ó w D r z e w ­ n y c h w Z w i e r z y ń c u — B r a c i a L e s l ” . P r z y f a b r y c e b y ł d o m d l a r o b o t n i k ó w . W 1 8 8 5 r o k u z n i s z c z o n y p r z e z p o ż a r , z o s t a ł p r z e z d z i e r ż a w c ę o d b u d o w a n y , p r z y c z y m O r d y n a c j a d o s t a r c z y ł a p o t r z e b n y c h m a t e r i a ł ó w . W 1 8 8 5 r o k u f a b r y k a z a t r u d n i a ł a 6 4 r o b o t n i k ó w , w ś r ó d n i c h 3 3 P o l a k ó w z G a l i c j i . 3 8 Z a k ł a d b y ł w y p o s a ż o n y w m a s z y n ę p a r o w ą o m o c y 2 6 K M . P r o d u k o w a ł k r z e s ł a g i ę t e p o 6 0 k o p . , w 1 8 8 5 r o k u w y p r o d u k o w a ł 9 6 0 0 0 s z t u k t y c h k r z e s e ł w a r t o ś c i 3 8 4 0 0 r u b l i . 3 9 F a b r y k a s p r z e d a w a ł a w y r o b y w r ó ż n y c h m i a s t a c h K r ó l e s t w a P o l s k i e g o . D r z e w o d o p r o d u k c j i d o s t a r c z a ł a d z i e r ż a w c y O r d y n a c j a Z a m o j s k a p o c e n i e u s t a l o n e j w u m o w i e d z i e r ż a w n e j . W 1 8 8 8 r o k u k o l e j n ą f a b r y k ę m e b l i g i ę t y c h w e w s i B o n d y r z u r u c h o m i ł W i l h e l m G e b e t h n e r z W a r s z a w y . F a b r y k a s p e c j a l i z o w a ł a s i ę w p r o d u k c j i m e b l i s k ł a d a n y c h , s a l o n o w y c h , m e b l i d o o ś r o d k ó w l e t n i s k o w y c h , d l a w o j s k a , p o n a d t o p r o d u k o w a ł a d r a b i n y , s c h o d y o r a z r ó ż n o r o d n e w y r o b y d r z e w n e . 4 0 O b o k w y m i e n i o n y c h f a b r y k o d 1 8 8 4 r o k u d z i a ł a ł a w Z w i e r z y ń c u f a ­ b r y k a w y r o b ó w d r z e w n y c h i b r y c z e k , z a ł o ż o n a p r z e z O r d y n a c j ę Z a m o j s k ą . 4 1 Z a k ł a d m i e ś c i ł s i ę w b u d y n k u d r e w n i a n y m , p r o d u k o w a ł r ó ż n e g o r o d z a j u

34 „L ublinskijaG ubernskija W iedom osti” , 1881, n r 24.

35 A PL, RGL, sygn. AI 1886: 135, k. 811.

36 A PL, RGL, sygn. AI 1886: 135, k. 116; AI 1886: 116.

37 A PL, RGL, sygn. AI 1886: 135, k. 811.

38 A PL, A rchiw um O rdynacji

Zam ojskich (dalej: AOZ), sygn. 10174.

39 APL, RGL, sygn. AI 1886: 135, k. 820; AI 1886: 116.

40 A PL, RGL, sygn. AI 1886: 116.

(8)

b r y c z k i , w o z y o r a z m e b l e d o m o w e . W 1 8 8 5 r o k u z a t r u d n i a ł 2 1 r o b o t n i k ó w i w y r o d u k o w a ł 3 0 b r y c z e k , 3 0 w o z ó w i 8 0 s z t u k r ó ż n e g o r o d z a j u m e b l i w a r ­ t o ś c i 1 4 7 3 4 r u b l i . 4 2 W y r o b y s p r z e d a w a n o n a t e r e n i e L u b e l s z c z y z n y o r a z w W a r s z a w i e . W l a t a c h d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h X I X w i e k u o r a z w p i e r w s z y m d w u n a s t o l e - c i u X X w i e k u n o t u j e m y d a l s z y r o z w ó j p r z e m y s ł u m e b l a r s k i e g o n a L u b e l s z ­ c z y ź n i e . R o z b u d o w a n a z o s t a ł a d o z n a c z n y c h r o z m i a r ó w f a b r y k a m e b l i g i ę ­ t y c h „ W o j c i e c h ó w ” . W 1 8 9 9 r o k u k a p i t a ł z a k ł a d o w y T o w a r z y s t w a A k c y j n e g o w z r ó s ł w s t o s u n k u d o 1 8 8 4 r o k u o 5 0 % , t o j e s t d o 4 1 2 5 0 0 r u b l i , p r z e z w y ­ p u s z c z e n i e d r u g i e j e m i s j i a k c j i . 4 3 W l a t a c h d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h X I X w i e k u p r z e d s i ę b i o r s t w o s k ł a d a ł o s i ę j u ż z k i l k u z a k ł a d ó w : f a b r y k i i t a r t a k u w W o j ­ c i e c h o w i e , f a b r y k i w W a r s z a w i e , t a r t a k u „ M a r y s i n ” w T a r n a w i e w p o w i e c i e k r a s n o s t a w s k i m . Z a k ł a d w W o j c i e c h o w i e w 1 9 0 1 r o k u z a t r u d n i a ł 3 0 0 r o b o t ­ n i k ó w , t a r t a k w T a r n a w a t c e 3 0 , a w T a r n a w i e 2 0 r o b o t n i k ó w . W z a k ł a d z i e w W a r s z a w i e p r a c o w a ł o n a t o m i a s t 5 0 0 r o b o t n i k ó w . 4 4 F a b r y k a w W o j c i e c h o w i e w y p o s a ż o n a b y ł a w t r z y m a s z y n y p a r o w e o m o c y 1 0 0 K M , d y n a m o m a s z y n ę d o o ś w i e t l e n i a e l e k t r y c z n e g o , p o s i a d a ł a r ó w n i e ż 2 5 0 s p e c j a l n y c h m a s z y n i u r z ą d z e ń d o o b r ó b k i d r z e w a . W t a r ­ t a k u p r z y f a b r y c e z n a j d o w a ł o s i ę n a t o m i a s t o k o ł o 2 0 0 0 0 0 r ó ż n e g o r o d z a j u f o r m d o g i ę c i a d r z e w a . W m a s z y n y p a r o w e o m o c y 3 0 K M w y p o s a ż o n e b y ł y r ó w n i e ż t a r t a k i w T a r n a w i e i T a r n a w a t c e . R o c z n a w a r t o ś ć p r o d u k c j i p r z e d s i ę b i o r s t w a w y n o s i ł a o k o ł o 7 5 0 0 0 0 r u b l i . W y r o b y s p r z e d a w a n o g ł ó w n i e w R o s j i . 4 5 R ó w n i e ż d y n a m i c z n i e r o z w i j a ł s i ę z a k ł a d w Z w i e r z y ń c u , k t ó r y w 1 8 9 5 r o k u o d b r a c i L e s l p r z e j ę l i n a 6 l a t S t a n i s ł a w G r a b o w s k i i W ł a d y s ł a w G r o s s e . 4 6 F a b r y k a z a p r o d u k c j ę m e b l i w y s o k i e j j a k o ś c i o t r z y m a ł a n a w y ­ s t a w i e w W a r s z a w i e w 1 8 8 9 r o k u s r e b r n y m e d a l , a w 1 8 9 0 — z ł o t y . 4 7 S p ó ł k a o d 1 8 9 9 r o k u p r o w a d z i ł a d z i a ł a l n o ś ć p o d f i r m ą „ F a b r y k a W y r o b ó w D r z e w ­ n y c h w Z w i e r z y ń c u S . G r a b o w s k i i S - k a ” . O d 1 9 0 1 r o k u f i r m a p ł a c i ł a c z y n s z d z i e r ż a w n y 2 5 5 0 r u b l i , p o n a d t o b y ł a z o b o w i ą z a n a d o k u p o w a n i a d r z e w a b u ­ k o w e g o o d O r d y n a c j i p o c e n i e 1 1 k o p i e j e k z a k u b i k . 4 8

42 A PL, RGL, sygn. AI 1886: 116.

43 A PL, RGL, sygn. AI 1886: 135, k.

812.

44 Księga pamiątkowa. . ., s. 73.

45 Ibid.

46 Ibid., s. 73-74. W yroby fabryki były wysokiej jakości i z pow odzeniem konkurowały

na rynkach z firm am i zagranicznym i. Dowodem są liczne medale: srebrne: w Moskwie

(1872), w W arszawie (1878), w Moskwie (1896), w N iżnym Nowogrodzie (1896), złote

medale: w W arszawie (1885), w P aryżu (1890) oraz dyplom y zasługi: w W iedniu (1873),

w W arszawie (1889) i w Lublinie (1900).

47 A PL, AOZ, sygn. 10177.

48 A PL, AOZ, sygn. 10177.

(9)

W 1 9 0 1 r o k u p o ż a r z n i s z c z y ł c z ę ś ć b u d y n k ó w f a b r y c z n y c h , k t ó r e d z i e r ­ ż a w c y p r z y p o m o c y O r d y n a c j i o d b u d o w a l i . P o o d b u d o w i e f a b r y k a m i e ś c i ł a s i ę w m u r o w a n y m b u d y n k u k r y t y m b l a c h ą , p o s i a d a j ą c y m o ś w i e t l e n i e e l e k ­ t r y c z n e . O b i e k t s k ł a d a ł s i ę z t r z e c h c z ę ś c i i d w ó c h p r z y b u d ó w e k . W c z ę ś c i p i e r w s z e j b u d y n k u n a p a r t e r z e z n a j d o w a ł a s i ę d y n a m o m a s z y n a , n a p i e r w ­ s z y m p i ę t r z e p o m i e s z c z e n i e d o k l e j e n i a m e b l i i w a r s z t a t y m e c h a n i c z n e , n a d r u g i m p i ę t r z e w a r s z t a t y m e c h a n i c z n e i s t o l a r n i a , n a p o d d a s z u p o m i e s z ­ c z e n i e d o p a k o w a n i a m e b l i . C z ę ś ć d r u g a b u d y n k u b y ł a j e d n o p i ę t r o w a , n a p a r t e r z e z n a j d o w a ł a s i ę g i ę t a r n i a , a n a p i ę t r z e h e b l a r n i a d e s e k , n a s t r y c h u z a ś m a g a z y n g o t o w y c h m e b l i . C z ę ś ć t r z e c i a o b i e k t u , r ó w n i e ż j e d n o p i ę t r o w a , p o s i a d a ł a d w i e p r z y b u d ó w k i . N a p a r t e r z e t e j c z ę ś c i z n a j d o w a ł s i ę m a g a z y n ż e l a z a , r y m a r n i a , k u ź n i a i d w a m i e s z k a n i a d l a r z e m i e ś l n i k ó w , w p r z y b u ­ d ó w k a c h z a ś z n a j d o w a ł y s i ę : g i ę t a r n i a i ś l u s a r n i a . B u d o w a c a ł e g o o b i e k t u k o s z t o w a ł a 1 3 2 1 2 r u b l i . 4 9 W 1 9 0 6 r o k u f a b r y k a z a t r u d n i a ł a 2 8 0 r o b o t n i k ó w i p r o d u k o w a ł a m e b l e g i ę t e , l a s k i s p a c e r o w e i d o p a r a s o l i , p i ó r n i k i , p i k i d l a w o j s k a o r a z s z e r e g d r o b n y c h w y r o b ó w z d r z e w a k r a j o w e g o i z a g r a n i c z n e g o o g ó l n e j w a r t o ś c i 2 5 0 0 0 r u b l i . Z a k ł a d w y p o s a ż o n y b y ł w m a s z y n ę p a r o w ą o m o c y 1 3 5 K M . 5 0 O r d y n a c j a w 1 9 0 6 r o k u n i e d o t r z y m a ł a u m o w y n a d o s t a w ę d r e w n a d o f a b r y k i , s t ą d s p ó ł k a m i a ł a t r u d n o ś c i w z g r o m a d z e n i u o d p o w i e d n i e j i l o ś c i s u r o w c a d o p r o d u k c j i m e b l i . S t a n i s ł a w G r a b o w s k i p i s a ł w t y m s a m y m r o k u d o p l e n i p o t e n t a g e n e r a l n e g o O r d y n a c j i :

„Zarząd O rdynacji odm ów ił w ydania drzew a bukowego n a potrzeby fa­

bryki, przeto nie m ając podstaw bytu , postanow iłem fabrykę zlikwidować

i dlatego budynków dzierżawnych dalej używać nie mogę i k o n trak tu na dalsze

12 lat nie odnowię. S kutkiem niew ydania przez zarząd O rdynacji drzew a b u ­

kowego czyniłem wszelkie staran ia, aby sprowadzić z lasów okolicznych tak ą

ilość drzewa, by ty m sposobem dać choć skrom ny zarobek robociźnie fabrycz­

nej i uchronić od ciężkich warunków nadchodzącej zimy. Pom im o nadzw yczaj­

nych wysiłków to się nie udało, przeto zmuszony zostałem zwolnić z dniem

1 gru d n ia 1906 r. w szystkich robotników fabrycznych z zajm ow anych obo­

wiązków.”51

O s t a t e c z n i e f a b r y k a p r z e s t a ł a p r o d u k o w a ć o d 2 2 k w i e t n i a 1 9 0 6 r o k u . 5 2 U p a d ł a f a b r y k a m e b l i g i ę t y c h w Z w i e r z y ń c u , d z i e r ż a w i o n a p r z e z S t a n i ­ s ł a w a G r a b o w s k i e g o i S - k ę , u t r z y m a ł s i ę n a t o m i a s t d r u g i z a k ł a d w y r o b ó w d r z e w n y c h , n a l e ż ą c y d o O r d y n a c j i . B y ł a t o d a w n a f a b r y k a b r y c z e k i w y r o ­ b ó w s t o l a r s k i c h . Z a k ł a d w 1 9 0 6 r o k u z a t r u d n i a ł o k o ł o 6 0 r o b o t n i k ó w i p o s i a ­

49 A PL, AOZ, sygn. 10177.

50 A PL, AOZ, sygn. 10180.

51 P rzem ysł fabryczny. . ., W arszaw a 1910.

52 A PL, AOZ, sygn. 10177.

(10)

d a ł m a s z y n ę p a r o w ą o m o c y 4 0 K M . 5 3 P r o d u k o w a ł m e b l e s k ł a d a n e d ę b o w e i b u k o w e , m e b l e d o r e s t a u r a c j i , m l e c z a r n i , ł ó ż k a p o l o w e d l a w o j s k a , d r a b i n k i d o s k l e p ó w , m e b l e g i ę t e w i e d e ń s k i e , m e b l e s z k o l n e , b r y c z k i w ę g i e r s k i e , s a ­ n i e w o ł y ń s k i e , r ó ż n ą g a l a n t e r i ę d r z e w n ą o r a z p r o w a d z i ł r o b o t y b u d o w l a n e . F a b r y k a p o s i a d a ł a w ł a s n y s k ł a d m e b l i w W a r s z a w i e n a u l . S e n a t o r s k i e j . 5 4 W d a l s z y m c i ą g u b y ł a c z y n n a f a b r y k a W i l h e l m a G e b e t h n e r a w B o n d y r z u , z a t r u d n i a j ą c a w 1 9 0 6 r o k u 6 3 r o b o t n i k ó w . 5 5 W l a t a c h d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h B o l e s ł a w M a r g u l e s u r u c h o m i ł z a k ł a d p r o ­ d u k c j i m e b l i p r z y w ł a s n y m t a r t a k u w e w s i Ż u k o w i e w p o w i e c i e t o m a s z o w ­ s k i m . P o ś m i e r c i M a r g u l e s a o b y d w a z a k ł a d y p r z e s z ł y n a w ł a s n o ś ć s p ó ł k i , w s k ł a d k t ó r e j w c h o d z i l i j e g o s u k c e s o r o w i e i L u d w i k L e w i n . N a p o c z ą t k u X X w i e k u f a b r y k a z a t r u d n i a ł a o d 2 0 d o 3 0 r o b o t n i k ó w . 5 6 W L u b l i n i e o d 1 9 0 4 r o k u f a b r y k ę m e b l i p r o w a d z i ł A n t o n i M a l i n o w s k i . W 1 9 1 2 r o k u p r a c o w a ł o w n i e j 3 0 r o b o t n i k ó w , a r o c z n e j e j o b r o t y w y n o s i ł y o k o ł o 2 5 0 0 0 r u b l i . 5 7 O d 1 9 0 7 r o k u b y ł a c z y n n a r ó w n i e ż f a b r y k a m e b l i w C h e ł m i e , p r o w a d z o n a p r z e z b r a c i Z i p s e r i S - k ę . P r o d u k o w a ł a m e b l e g i ę t e b u k o w e . W 1 9 1 2 r o k u z a t r u d n i a ł a 1 2 0 r o b o t n i k ó w , a r o c z n e j e j o b r o t y s i ę g a ł y o k o ł o 1 2 0 0 0 0 r u b l i . 5 8 Z a k ł a d w y p o s a ż o n y b y ł w m a s z y n ę p a r o w ą o m o c y 5 0 K M . 5 9 W e d ł u g d a n y c h u r z ę d o w y c h , w 1 9 1 2 r o k u n a L u b e l s z c z y ź n i e b y ł o 1 2 f a b r y k m e b l i i w y r o b ó w d r z e w n y c h . W ś r ó d t y c h p r z e d s i ę b i o r s t w b y ł y : 3 f a ­ b r y k i m e b l i g i ę t y c h o r a z 9 z a k ł a d ó w , k t ó r e o b o k r ó ż n y c h w y r o b ó w d r z e w ­ n y c h p r o d u k o w a ł y r ó w n i e ż m e b l e . Z a k ł a d y t e z a t r u d n i a ł y 2 2 8 r o b o t n i k ó w , w a r t o ś ć i c h p r o d u k c j i w y n o s i ł a 1 0 4 4 2 0 r u b l i . 6 0 N a l e ż y j e d n a k z a z n a c z y ć , ż e d a n e t e w p o r ó w n a n i u d o i n f o r m a c j i z a w a r t y c h w w y d a w n i c t w i e

P rzem ysł

i handel Królestwa Polskiego

s ą z n a c z n i e z a n i ż o n e .

Z p r z e m y s ł e m d r z e w n y m n a L u b e l s z c z y ź n i e z w i ą z a n e b y ł y r ó w n i e ż k o - s z y k a r n i e . Z a k ł a d y t e g o t y p u d z i a ł a ł y w p o w i a t a c h : z a m o j s k i m i p u ł a w ­ s k i m . K o s z y k a r n i e , o b o k k o s z y k ó w i g a l a n t e r i i k o s z y k a r s k i e j , p r o d u k o w a ł y r ó w n i e ż m e b l e . W p o w i e c i e z a m o j s k i m k o s z y k a r n i a z n a j d o w a ł a s i ę w Z w i e ­ r z y ń c u i b y ł a w ł a s n o ś c i ą O r d y n a c j i Z a m o j s k i e j . W 1 9 0 7 r o k u p r a c o w a ł o w n i e j 1 0 r o b o t n i k ó w . 6 1 W p o w i e c i e p u ł a w s k i m t e g o t y p u z a k ł a d z n a j d o w a ł s i ę w K l u c z k o w i c a c h , w d o b r a c h J a n a K l e n i e w s k i e g o .

53

A PL, AOZ, sygn. 10177.

54

A PL, AOZ, sygn. 10177.

55

P rzem ysł fabryczny. . . , W arszawa 1908.

56

Ibid.

57

P rzem ysł fabryczny. . . , W arszawa 1910.

58

A PL, AmL, sygn. 9007.

59

P rzem ysł i handel. . . , W arszawa 1914.

60

A PL, KGL, sygn. 1913: 25 st. II.

(11)

Tab. 1. P rzem ysł drzew ny na Lubelszczyźnie w latach 1878-1912

In d u strie de bois dans la region de Lublin de 1878 à 1912

T arta k i i gonciarnie

F abryki mebli

W ytw órnie p ark ietu

Zakłady

Rok

ekwipaży

wyrobów drzewnych

Liczba

W artość

Liczba

W artość

Liczba

W artość

Liczba

W artość

Liczba

W artość

zakładów

produkcji

zakładów

produkcji

zakładów

produkcji

zakładów

produkcji

zakładów

produkcji

1878

34

(rb.)

141 484

1

(rb.)

150 000

1

(rb.)

32 700*

(rb.)

(rb.)

1880

56

196 009

2

200 000

1

32 900

3

9400

3

15 943

1890

30

234 652

3

250 000

4

7780

5

12 300

1900

33

222 718

3

260 800

1

8000

5

11200

7

11420

1912

38

558228

12

104 420

3

20 000

5

13 000

11

63 900

Źródło: A PL, RGL, sygn. 1878: 186, k. 25-54; A PL, KGL, sygn. 1879: 163, k. 26, 63, 90; A PL, KGL, sygn. 1881: 13, k. 13, 38,

86, 221; A PL, KGL, sygn. 1891: 25; A PL, KGL, sygn. 1901: 17, 298; A PL, KGL, sygn. 1913: 25a st. II; CGIAL, f. 1284, op. 69,

d. 205; op. 223, d. 163; op. 194, d. 104; op. 69, d. 190.

* D ane sam odzielnego zakładu produkcji parkietu.

4 0 8 B R O N IS Ł A W M I K U L E C

(12)

P O S T Ę P TEC H N IC ZN Y

P r z e m y s ł t a r t a c z n y n a L u b e l s z c z y ź n i e z a s p o k a j a ł m i e j s c o w e p o t r z e b y i r o z w i j a ł s i ę w f o r m i e d r o b n y c h z a k ł a d ó w . B y ł y t o p r z e w a ż n i e n i e w i e l k i e j e d n o t r a k o w e t a r t a k i w y k o r z y s t u j ą c e s i ł ę w o d n ą . W y r a z e m p o s t ę p u w t e j b r a n ż y p r z e m y s ł u d r z e w n e g o b y ł o p o w s t a w a n i e t a r t a k ó w p a r o w y c h . W 1 8 6 7 r o k u b y ł y t r z y z a k ł a d y t e g o t y p u , z k t ó r y c h d o n a j w i ę k s z y c h z a l i c z a ł s i ę t a r t a k K o n s t a n t e g o B r z e z i ń s k i e g o w B e ł ż y c a c h w p o w i e c i e l u b e l s k i m . W y p o s a ż o n y b y ł w m a s z y n ę p a r o w ą o m o c y 1 2 K M , z a t r u d n i a ł 1 7 r o b o t n i k ó w , a r o c z n a w a r t o ś ć j e g o p r o d u k c j i w y n o s i ł a 3 6 0 0 0 r u b l i 6 2 . D r u g i z a k ł a d t e g o t y p u z n a j d o w a ł s i ę w C y c o w i e w p o w i e c i e c h e ł m ­ s k i m . N a l e ż a ł d o z i e m i a n i n a L u c j a n a T y m i e n i e c k i e g o , b y ł w y p o s a ż o n y w m a ­ s z y n ę p a r o w ą o m o c y 1 0 K M , z a t r u d n i a ł 5 r o b o t n i k ó w i r o c z n i e p r o d u k o w a ł t a r c i c ę n a o g ó l n ą w a r t o ś ć 1 5 0 0 0 r u b l i . T r z e c i t a r t a k p a r o w y n a L u b e l s z c z y ź ­ n i e u r u c h o m i ł W a l e r i a n h r a b i a D z i e d u s z y c k i w e w s i T a r n a w a t k a w p o w i e c i e t o m a s z o w s k i m . B y ł t o s t o s u n k o w o n i e w i e l k i z a k ł a d , z a t r u d n i a ł t y l k o 3 r o ­ b o t n i k ó w , w y p o s a ż o n y b y ł w m a s z y n ę p a r o w ą o m o c y 8 K M , a r o c z n a w a r ­ t o ś ć j e g o p r o d u k c j i w y n o s i ł a 6 0 0 r u b l i . 6 3 W 1 8 6 7 r o k u t r z y t a r t a k i p a r o w e s t a n o w i ą c e 2 1 , 4 % o g ó l n e j l i c z b y t a r t a k ó w L u b e l s z c z y z n y z a t r u d n i a ł y 3 7 , 5 % r o b o t n i k ó w o r a z w y t w a r z a ł y 7 6 , 5 % g l o b a l n e j w a r t o ś c i p r o d u k c j i . 6 4 D o 1 8 8 5 r o k u l i c z b a t a r t a k ó w p a r o w y c h w z r o s ł a d o p i ę c i u , z k t ó r y c h j e ­ d e n d z i a ł a ł o d k o ń c a l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h X I X w i e k u , d w a p o w s t a ł y w l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h , a d w a n a s t ę p n e n a p o c z ą t k u l a t o s i e m d z i e s i ą t y c h . 6 5 T a r ­ t a k w S k r z y p n y m O s t r o w i e p r o d u k o w a ł d e s k i s o s n o w e o r a z m a t e r i a ł n a m e ­ b l e g i ę t e z d r z e w a b u k o w e g o , k t ó r e s p r z e d a w a ł f a b r y c e m e b l i „ W o j c i e c h ó w ” . Z a k ł a d d z i e r ż a w i ł Ż y d I z a a k N o j m a n . 6 6 Z p o z o s t a ł y c h c z t e r e c h z a k ł a d ó w d w a z n a j d o w a ł y s i ę w p o w i e c i e z a m o j s k i m ( w L u d w i n o w i e i N a s u t o w i e ) , j e d e n w p o w i e c i e c h e ł m s k i m ( w M o g i e l n i c y ) . 6 7 N a j w i ę k s z y m z a k ł a d e m b y ł t a r t a k w N a s u t o w i e , n a l e ż ą c y d o O r d y n a c j i Z a m o j s k i e j , p o s i a d a ł m a s z y n ę p a r o w ą o m o c y 2 4 K M , z a t r u d n i a ł 8 r o b o t n i k ó w i w 1 8 8 5 r o k u w y p r o d u k o ­ w a ł d e s k i n a o g ó l n ą w a r t o ś ć 1 0 0 0 0 r u b l i . 6 8 Z n a c z n y w z r o s t l i c z b y t a r t a k ó w p a r o w y c h n a L u b e l s z c z y ź n i e n o t u j e m y d o p i e r o w l a t a c h d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h X I X w i e k u o r a z w p i e r w s z y m d z i e s i ę ­ c i o l e c i u X X w i e k u . W 1 9 1 2 r o k u n a L u b e l s z c z y ź n i e b y ł o 1 4 t e g o t y p u z a k ł a

-62

63

64

65

66

67

68

A PL, RGL, sygn. AI 1886

A PL, RGL, sygn. AI 1886

APL, RGL, sygn. AI 1886

APL, RGL, sygn. AI 1886

APL, RGL, sygn. AI 1886

APL, RGL, sygn. AI 1886

A PL, RGL, sygn. AI 1886

113, k. 222.

113, k. 314, 31.

113, k. 19-31, 171-221, 220-250.

113, k. 472, 861.

113, k. 401.

113, k. 472, 861, 813.

113, k. 861.

(13)

d ó w , z k t ó r y c h 4 ( 2 8 , 6 % ) p o w s t a ł y w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h X I X w i e k u , 7 ( 7 0 % ) w l a t a c h d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h i 3 ( 2 1 , 4 % ) w p i e r w s z y c h l a t a c h X X w i e k u 6 9 B y ł y t o j u ż s t o s u n k o w o d u ż e z a k ł a d y . N i e k t ó r e z n i c h , j a k n p . w C h e ł m i e i w B r o n o w i c a c h p o d L u b l i n e m , b y ł y w ł a s n o ś c i ą s p ó ł e k ( t a r ­ t a k w C h e ł m i e b y ł p r o w a d z o n y p r z e z Z i p s e r a i S - k ę , a w B r o n o w i c a c h p r z e z E . H a b e r a i B . G ł o w i ń s k i e g o ) 7 0 . T a r t a k w C h e ł m i e u r u c h o m i o n y w 1 9 0 7 r o k u p r z e z B r o n i s ł a w a Z i p s e r a i S - k ę z a t r u d n i a ł o k o ł o 1 5 0 r o b o t n i k ó w i d y s ­ p o n o w a ł m a s z y n ą p a r o w ą o m o c y 5 0 K M , a j e g o r o c z n e o b r o t y w y n o s i ł y o k o ł o 1 2 0 0 0 0 r u b l i 7 1 . T a r t a k w S k r z y p n y m O s t r o w i e , n a l e ż ą c y d o T y s z ­ k i e w i c z ó w , z a t r u d n i a ł o k o ł o 5 5 r o b o t n i k ó w i b y ł w y p o s a ż o n y w m a s z y n ę p a r o w ą o m o c y 4 0 K M 7 2 . W 1 9 1 2 r o k u w j e d n y m t a r t a k u p a r o w y m p r a c o ­ w a ł o p r z e c i ę t n i e o k o ł o 3 4 r o b o t n i k ó w , c z y l i w p o r ó w n a n i u d o 1 8 8 5 r o k u w i ę c e j o 3 2 5 % , a m o c z a i n s t a l o w a n y c h w n i c h m a s z y n p a r o w y c h w y n o ­ s i ł a 4 8 K M , c o w p o r ó w n a n i u d o 1 8 8 5 r o k u s t a n o w i ł o w z r o s t o 2 6 9 % 7 3 . W 1 9 1 2 r o k u o g ó l n a m o c m a s z y n p a r o w y c h z a i n s t a l o w a n y c h w t e j b r a n ż y p r z e m y s ł u d r z e w n e g o w y n o s i ł a 6 8 1 K M , c o w p o r ó w n a n i u d o 1 8 8 5 r o k u s t a n o w i ł o w z r o s t o 9 3 2 % . 7 4 G o n c i a r n i e n a L u b e l s z c z y ź n i e w y s t ę p o w a ł y p r z y t a r t a k a c h l u b j a k o s a ­ m o d z i e l n e z a k ł a d y . T e d r u g i e p o w s t a j ą o d l a t s i e d e m d z i e s i ą t y c h X I X w i e k u , d y s p o n u j ą m a s z y n a m i p a r o w y m i i n a l e ż ą d o z n a c z n i e j s z y c h z a k ł a d ó w p r z e ­ m y s ł u d r z e w n e g o n a L u b e l s z c z y ź n i e , c h o c i a ż d o k o ń c a o m a w i a n e g o o k r e s u n i e r o z w i n ą s i ę d o r o z m i a r ó w w i e l k o p r z e m y s ł o w y c h . O d m i e n n i e o d p o p r z e d n i c h b r a n ż r o z w i n ę ł o s i ę m e b l a r s t w o . Z a k ł a d y t e j b r a n ż y p r z e m y s ł u d r z e w n e g o o d s a m e g o p o c z ą t k u m a j ą c h a r a k t e r p r z e m y ­ s ł o w y . P i e r w s z y m z n i c h b y ł a f a b r y k a m e b l i g i ę t y c h i z w y k ł y c h „ W o j c i e ­ c h ó w ” w p o w i e c i e l u b a r t o w s k i m . Z a k ł a d c i ą g l e r o z b u d o w y w a ł s i ę i m o d e r n i ­ z o w a ł , a n a p o c z ą t k u X X w i e k u z a t r u d n i a ł w e w s z y s t k i c h s w o i c h o d d z i a ł a c h ( w W o j c i e c h o w i e i w W a r s z a w i e ) o k o ł o 9 0 0 r o b o t n i k ó w . Z n a c z n ą c z ę ś ć s w o j e j p r o d u k c j i w y w o z i ł d o R o s j i . P r z e m y s ł o w y c h a r a k t e r m i a ł y r ó w n i e ż p o z o s t a ł e f a b r y k i m e b l i : w Z w i e ­ r z y ń c u , B o n d y r z u , Ż u k o w i e , L u b l i n i e i w C h e ł m i e . N a j b a r d z i e j i n t e n s y w n y r o z w ó j t e j b r a n ż y p r z e m y s ł u d r z e w n e g o p r z y p a d a n a l a t a d z i e w i ę ć d z i e s i ą t e X I X i p i e r w s z e d w u n a s t o l e c i e X X w i e k u .

69 P rzem ysł i handel. . ., W arszawa 1914.

70 Ibid.

71 Ibid.

72 Ibid.

73 C entralne Państwowe A rchiw um H istoryczne w P etersburgu (dalej: SPA H P),

f. 1284, op. 69, d. 205; A PL, KGL, sygn. 1913: 25 st II.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Natomiast w konkurencjach SKILEX INTERNATIONAL bardzo duży sukces odniosła Teresa Kurcyusz-Furmanik wygrywając w swojej grupie bieg i zajmując 5 miejsce w

Celem artykułu jest identyfi kacja wymiernych konse- kwencji przemian rynku pracy w sferze społeczno-demo- grafi cznej oraz gospodarczej, w wybranych małych miastach

Źródło (wysięk) #4 położone jest w głębokim rozcięciu erozyjnym również o dużym spadku. Biorąc pod uwagę główne wskaźniki, które mogą świadczyć o

Therefore, for the best performance of driver seat suspension the relationships between vibration accelerations of human body parts and parameters of suspension

Horsley (Hearing the Whole Story: The Politics of Plot in Mark’s Gospel [Louisville, KY: Westminster John Knox 2001] 18-19) argued: “That the women healed in the “sandwiched”

w drugim modelu popyt jest całkowicie zaspokajany przez odzysk zwrotów do chwili, gdy poziom zapasu znajdu- jącego się w pierwszym magazynie będzie niewystarczający na

sion, and it showed a relevant degradation in terms of its static elastic modulus and splitting

Wyjaśniając racje, dla których swojej pracy nadałem tytuł: Ewolucja kompe- tencji kongregacji Kurii Rzymskiej, stwierdziłem, że ograniczyłem się do omó- wienia tylko