Biuletyn patrystyczny

Tadeusz Kołosowski, Józef

Grzywaczewski

Biuletyn patrystyczny

Collectanea Theologica 64/4, 89-95

C o llectan ea T heologica 64 (1994) n r 4

BIULETYN PA TRY STYCZNY

Zawartość: I. K O M U N IK A T Y : Z b a d a ń n a d m on asty cy zm em . II. P U B L IK A C JE : N ow e p u b lik acje p atry sty czn e. III. S P R A W O Z D A N IA : S p o tk a n ie czło n k ó w Sekcji Patrystycznej.*

I. K O M U N IK A T Y

Z badań nad monastycyzmem1

W o sta tn im czasie p o d k ieru n k iem ks. p ro f, d r h ab . W incentego M y s z o r a p o w stały w A kadem ii T eologii K atolickiej dw ie p ra ce d yplom ow e (d o k to rs k a i m ag istersk a), k tó re są rezu ltatem b a d a ń n a d w sch o d n im ru ch em m onastycznym .

K s. L eon N i e ś с i o r O M I zajął się sylw etką E w agriusza z P o n tu , je d n ą z najbardziej tw órczych i n ajb ard zie j d y sk u to w a n y c h p o staci życia m o n asty czn eg o . P rzed m io tem z ain tere ­ so w an ia ks. L eo n a N ieścio ra było pojęcie αναχω ρ η σ ιξ u p o n ty jsk ieg o m nicha. R ezu ltatem jeg o b a d a ń je s t ro z p ra w a d o k to rsk a : A nachoreza w pism ach E w agriusza z P ontu, W arszaw a, A k ad em ia T eologii K ato lick ie j 1993 ss. 211. R e zu ltaty sw oich b a d a ń n a d pojęciem an ach o rezy u w sk azan e g o p isa rza a u to r ro zp ra w y p rzed staw ił w d w ó ch ro zd ziałach . Pierw szy o m aw ia treść ascety czn ą p o jęcia a n ach o rez y , a d rugi zw iązek tego pojęcia z d o k try n ą k o sm o lo g ic z n o -an tro p o lo g ic zn ą E w agriusza.

A n aliza pism E w ag riu sza d o p ro w a d ziła a u to ra ro zp raw y d o n astęp u jący c h w niosków co d o znaczenia term in u α ναχω ρησιξ u E w agriusza: E w agriusz in tereso w ał się n ad e w szystko a n a c h o rez ą ja k o k o n k re tn y m p ro g ram e m w ew nętrznej pracy, k tó re g o realizacja m a p o m ó c w osiągnięciu wyższych sto p n i duch o w eg o p o z n an ia. A n a c h o re z a u E w ag riu sza jaw i się w d w óch w ym iarach: ja k o odejście o d św iata o ra z ja k o z d y stan so w an ie się względem cielesnych nam iętn o ści. E w agriusz ujm ow ał więc a n a ch o rezę w znaczeniu d o słow nym i duchow ym .

E w agriusz z d aw ał się j ą p o jm o w ać ja k o o k reślo n y styl życia m o n asty czn eg o . S zukając w m aterialn ej rzeczyw istości duch o w eg o sensu p u sty n ia in sp iro w ała E w agriusza do in ­ teresującej refleksji n a d a n a c h o rez ą ja k o „w ęd ró w k ą d o ziem i o b iecan ej” , k tó rą je s t gnoza o B ogu. Jeśli m ate ria ln y w y m iar p ustyni u k o n k re tn ia a n ac h o rezę w p o to czn y m , literalnym ro zu m ien iu ja k o o d d alen ie się o d św iata, to jej w y m iar d u ch o w y m o d y fik u je z kolei duchow e rozum ienie a n ac h o rez y ja k o w alkę z n am iętn o ściam i i przejście o d sfery ciała d o sfery d ucha.

U E w agriusza a n a c h o rez a p o zo staje w zw iązku z innym i w ażnym i pojęciam i ascetycz­ n ym i, m ianow icie z ξεαιτεια i ή σ νγιχ. E w agriusz ch o ciaż nie w ykluczał m ożliw ości u p raw ian ia an ach o rezy w sw oim k raju , to je d n a k zdaw ał się sądzić, że o p ty m a ln y ch w a ru n k ó w dla życia p ustelniczego d o sta rc z a opuszczenie w łasnej ojczyzny. Έ ενιτειχ stan o w i u E w agriusza sw oistą em igrację z przyczyn religijnych, dla p o sz u k iw an ia s ta n u niezm ąco n eg o sp o k o ju , k tó ry służy o siągnięciu άπαάεια i d o stą p ie n iu ud ziału w γνω σ ιξ θεον. N a to m ia st n iezam ąco n y spokój ηααχιχ nie ty lk o p o z o staje w aru n k iem sine qua non d la u p ra w ian ia praw dziw ej an ach o rezy , ale w p ro st u to żsam ia się z nią.

A naliza pism Ew agriusza d o k o n a n a przez ks. L eona N ieściora w ykazała, że anachoreza nie w ystępuje w bezpośrednim zw iązku z filozoficznym i p o g ląd am i E w agriusza. M o żn a jedynie m ów ić o pewnej zbieżności pojęcia άναχω ρησ ιξ z n iektórym i kosm ologiczno-antropologicz- nym i przesłankam i, co a u to r przedstaw ił w drugim rozdziale swojej rozpraw y.

* R e d ak to rem b iu le ty n u jes t ks. T ad e u sz K o ł o s o w s k i SD B , W arszaw a.

1 Streszczenie p ra c dyplo m o w y ch pisan y ch p o d k ieru n k iem ks. p ro f. dr. hab. W incentego M y s z o r a.

Sam o ro zu m ien ie św iata przez p o n ty ń sk ieg o m n ich a m o g ło o d stro n y filozoficznej u z asad n iać słusznosć p o s tu la tu άποταγη, czyli jeg o w yrzeczenia się, obecnego w idei an ach o rezy . K o o p o s, grecki erem ita p rzed staw iał ja k o rzeczyw istość stw o rz o n ą w następ stw ie u p a d k u , d a n ą w p raw d zie ja k o d rogę p o w ro tu d o u trac o n ej jed n o ści ze S tw órcą, ale ja k o d ro g ę przejściow ą.

A u to r ro z p ra w y zau w aża je d n a k , że E w agriusz u zn aw a ł stw o rz o n y św iat za rzeczyw is­ tość d o b rą ontolo g iczn ie. Ś w iat zew nętrzny m an ifestu je istnienie św iata w ew nętrznego. N a d ro d ze θεω ρία człow iek przech o d zi o d p o z n a n ia zm ysłow ego d o duchow ego zgłębienia ostateczn y ch racji rzeczyw istości, o d k ry w a jąc w k o ń c u sam ego d em iu rg a, C h ry stu sa , a przez N iego z kolei zbliża się k u p o z n a n iu T ró jcy Św iętej. T ak a ro la św iata nie w ym aga je d n a k , by człow iek w iązał się z jeg o w ym iarem zew nętrznym , m aterialn y m . Przyw iązanie do św iata w idzialnego u niem ożliw ia praw d ziw ą θεωρία. W yrzeczenie się św iata, a zatem i an a c h o rez a d o sta rcz a o p ty m a ln y ch w a ru n k ó w dla u p ra w ian ia θεωρία.

P o n ty ń sk i p isa rz tra k to w a ł w swych p ism ac h p a raleln ie rzeczyw istość św iata i ciała. C iało służy j a k o όργανον duszy, dzięki k tó rej p o strz eg a o n a zew nętrzny św iat i m oże w nim o d n ajd y w ać b o sk ie λογοι. W m yśleniu tym E w agriusz nie był w olny o d w pływ ów filozofii greckiej i p rzeciw staw iał rzeczyw istość ciała i rzeczyw istość d u ch a. C iało, w edług myśli E w agriusza z P o n tu , Bóg uczynił w tó rn ie, p o ru c h u λο γικο ί, k tó re pierw o tn ie było w stan ie czysto du ch o w y m . N ig d y nie m iało o n o ud ziału w gnozie B oga i m ieć nie będzie. O statecznie ulegnie zniszczeniu. W p raw d zie E w agriusz k o n ieczn o ść ascezy ciała a rg u m e n to w ał przede w szystkim p o trz e b ą w yzbycia się n am iętn o ści, to je d n a k w ydaje się, że w sp o m n ian e filozoficzne p rzesłan k i n a u k i E w agriusza, p o d k reślające w a rto ść ciała w p lan a ch B oga, p o śred n io zasilały ascetyczną a rg u m en tac ję w p o stu lo w a n y m p rzez m n ich a z P o n tu zaleceniu τον σ ω μ α τos νεκ ρ ω σ ίί. T a k a arg u m e n ta c ja stw a rza ła k o rz y stn y klim at d la ascetyki.

W p o d su m o w a n iu ro zp raw y ks. L eon N ieścio r stw ierd za, że w tem acie an ach o rezy E w agriusz był przede w szystkim ascetą. P osługiw ał się pojęciem αναχω ρήσω w znaczeniu określo n ej fo rm y ascezy, k tó ra staw ia za cel osiągnięcie p o z n an ia B oga za p o m o cą k o n k re tn y c h ćw iczeń ascetycznych um ysłu i ciała.

B ard zo d o b ra ro z p ra w a ks. L eo n a N ie ścio ra, w k tó rej a u to r źró d ło w o u d o k u m en to w a ł w szystkie sw oje w nio sk i u k a że się w całości w jed n y m z najbliższych n u m eró w „ S tu d ia A n tiq u ita tis C h ris tia n a e ” .

W o sta tn im ro k u u k a z a ła się p o n a d to n a tem a t m o n asty cy zm u syryjskiego p ra c a m ag istersk a. A ld o n a P e с к a zajęła się zag ad n ien iem u d ziału m n ichów syryjskich w życiu K ościoła. W myśl idei m o n asty cy zm u bycie m nichem w iązało się p rzed e w szystkim z tro sk ą o w łasną duszę, ro zstan iem się ze sp raw am i ziem skiego b y to w a n ia , m o d litw a m i, p o stem o raz śpiew aniem h y m n ó w i p salm ó w k u czci B oga. Id eał m n ic h a zw łaszcza w schodniego d aleki był więc od d ziałaln o ści publicznej. W ró żn y ch źró d ła ch zn ajd u jem y je d n a k w zm ianki o wyjściu m nichów d o ludzi i p ro w a d ze n iu d ziałalności, k tó rą dzisiaj o k re ślam y d u sz p a stersk ą . A ld o n a P ecka d o k o n a ła an alizy tych źródeł, jak ie p o z o stały p o d w ó ch h isto ry k ac h kościelnych: H e rm ia sz u S ozom enie i S o k ratesie S ch o lasty k u . R e zu ltatem jes t p ra c a m agisterska: U dział m nichów syryjskich w życiu K ościoła według relacji H erm iasza So zo m en a i S o kra tesa S ch o la styka , W arszaw a , A k a d em ia T eologii K atolickiej 1993 ss.39.

A u to rk a w d w ó ch ro zd ziałach swojej p racy ukazuje: d zia łaln o ść m isyjną m nichów o raz ich relacje w zględem w sp ó ln o ty kościelnej. A n a liz a ź ró d eł d o ty czący ch d ziałalności m isyjnej m n ichów p o zw ala, zd an iem a u to rk i, zauw ażyć, że p o m im o licznych św iadectw i p rzy k ład ó w ro la m nichów w n a w ra c a n iu p o g a n żyjących w g ra n ic ac h C e sa rstw a R zym skiego nie m oże być w y o lb rzy m ian a. N ie m o żn a w św ietle zac h o w an y ch ź ró d eł nie dostrzec, że od p o c zą tk u ru c h u m o n asty czn eg o w ielu śm iałych i praw dziw ie św iętych m n ichów było m isjo n arzam i, k tó rzy w p ro w ad zali w życie Ew angelię i nau czali p o g a n p ra w d w iary. D ziałaln o ść ich je d n a k była najczęściej in d y w id u aln a i sp o n ta n ic zn a , p ro w a d z o n a w p o b liż u k laszto ru . Sporadycznie tylko m nisi staw ali się w ędrow nym i m isjo n arzam i. P o n a d to a n alizo w an e ź ró d ła p o zw alają zauw ażyć szczególny w pływ m n ich ó w n a lu d n o ść w iejską. P roces chrystianizacji wsi p o k azu je ja k w ielką ro lę odeg rali w nim m nisi. G łó w n ą p rzy czy n ą był fa k t, iż m o n asty c y zm od p o c z ą tk u był ru ch em lud o w y m , c h ło p sk im i m nisi p o trafili przełożyć język w iary n a język zro zu m iały d la ludności wiejskiej. L e k tu ra h isto ry k ó w po zw ala zauw ażyć p o n a d to jeszcze jed en p o w ó d , d la k tó reg o m o n asty cy zm sta w ał się a tra k cy jn y d la p o g a n . M nisi w ow ym czasie prow ad zili akcje w y k u p u niew olników . Je d n a k w myśl ob o w iązu jąceg o p ra w a w ykup io n y

m ó g ł zo stać ty lk o chrześcijanin. W o ln o ść jes t zaw sze sk a rb em nie d o p o g ard zen ia, stąd ja k p o św iadcza to ch o ćb y Sozom en, p o g a n ie po nam yśle uznaw ali, że najlepszym rozw iązaniem je s t przyjęcie chrześcijaństw a.

O d n o śn ie d o u d zia łu m n ichów w życiu w sp ó ln o t kościelnych a u to rk a w skazuje przede w szystkim n a w k ład m n ich ó w w działaln o ść c h ary taty w n ą o ra z ich w pływ n a k sz tałto w an ie m o raln o ści chjrześcijańskiej. D ziałaln o ść c h ary taty w n a m n ichów była zazw yczaj ak tem sp o n tan iczn y m , o d ru c h em sp o w o d o w an y m w y b o rem tak ieg o , a nie innego sp o so b u realizacji Ew angelii. B rak w relacjach h isto ry k ó w w zm ianek o p o w ią za n iu akcji m n ichów z p racam i in stytucji kościelnych. P o m o c m nichów nie b yła w żaden sp o só b zin sty tu cjo n alizo w an a m im o dość szerokiego zakresu. Jedynym i n o rm u ją cy m i ją p raw am i było p ra w o Ew angelii.

M nisi m im o sw ego o d o so b n ie n ia w yw ierali tak że w pływ n a m o raln o ść chrześcijańską. W yższość m o raln a ascetów i ich zdum iew ające czyny p rzyciągnęły ludzi d o K ościoła. Jednych przyciągał ry g o ry zm m o raln y , innych m o c u leczania c h o ry ch i w ypędzania d em o n ó w , jeszcze innych zw ykła ciekaw ość czy też p ięk n o pieśni. N iezależnie o d p o w o d ó w , ludzie je d n a k zbliżali się d o m nichów , a p rzez to tak że d o K o ścio ła. Z n ak iem czasu staw ały się pielgrzym ki. W ielcy asceci przyciągali tłum y, k tó re przychodziły szukać u nich p rzy k ład u , rad y , n a u k i, czy wreszcie uzd ro w ien ia. P o śm ierci w sław ione przez m n ich ó w m iejsca o ra z ich g ro b y n a d al stanow iły cel pielgrzym ek.

ks. Tadeusz K olosow ski S D B , W arszawa

II. P U B L IK A C JE

N owe publikacje patrystyczne

W 1993 ro k u u k a za ło się n a polskim ry n k u w ydaw niczym kilk a w artościow ych pozycji z zak resu p a tro lo g ii, k tó re p o w inny zain tereso w ać nie ty lk o b ad aczy a n ty k u chrześcijańs­ kiego, ale także s tu d e n tó w teologii, o ra z tych w szystkich chrześcijan, k tó rzy p om ni n a d w u ty siącletn ią trad y cję w iary chrześcijańskiej szu k a ją zaw sze p o m o stó w pom iędzy nią a dzisiejszym przeżyw aniem chrześcijaństw a.

P o pierw sze należy w spom nieć o d ługo z ap o w ia d an ej i oczekiw anej an to lo g ii m odlitw y w czesnochrześcijańskiej1. A n to lo g ia zain icjo w an a p rzez śp. p ro f. L. M a ł u n o w i c z ó w - n ę w sk u tek jej c h o ro b y i śm ierci p o z o stała po niej w p o staci zeb ran eg o ty lk o m ateriału , obejm ującego liczne frag m en ty p rz ek ład ó w tek stó w m odlitew nych, d o k o n a n y c h przez wielu tłum aczy. T ek sty p rz y g o to w ał d o d ru k u ks. d r L ud w ik G ł a d y s z e w s k i . W y d an ą w przystępnej szacie graficznej a n to lo g ię o tw iera w stęp p ro f. M ałunow ipzów ny, w któ ry m o m aw ia o n a zab y tk i literack ie i tek sty d o k u m en ta ln e z dziedziny k u ltu nie ty lk o z o kresu staro ch rześcijań sk ieg o , ale tak że klasycznego i hellenistyczno-rzym skiego. N iejak o z a ­ ch ęcając czytelnika d o w nikliw ej lek tu ry an to lo g ii a u to rk a w z ak o ń c zen iu w stępu pisze: „ Ja k w yglądała p ry w a tn a m o d litw a zw łaszcza ludzi św ieckich, czytelnik sam m oże w ydobyć odp o w ied n ie in fo rm acje za p o m o c ą indeksu rzeczow ego, o dsyłającego z aró w n o d o w ypow ie­ dzi o m odlitw ie, j a k i d o tek stó w m odlitw . N ie w ydało się bow iem celow e om aw ian ie źródeł w łasnym i słow am i” 2.

Z go d n ie z zap o w ied zian y m przez a u to rk ę u k ład em a n to lo g ia p o sia d a dw ie zasadnicze części. Pierw sza, z aty tu ło w a n a T e k sty o m odlitw ie zaw iera ró żn e frag m en ty tra k ta tó w i w ypow iedzi n a tem a t m o d litw y różnych O jców K o ścioła od P asterza H erm asa poczynając, a n a Bedzie W ielebnym k ończąc. Część d ru g a pod ty tu łem T eksty m odlitw je s t w yborem m o d litw sta ro ży tn eg o K ościoła. Z aw iera najw cześniejsze tek sty o m odlitw ie o ra z k o n k retn e m o dlitw y liturgiczne i indyw id u aln e n a różne sytuacje życiowe. N a w arto ść niniejszej pu b lik acji zn am ien n ie w sk azu ją słow a listu K siędza P ry m a sa k a rd . Jó z efa G l e m p a skiero w an e d o a u to ró w i w ydaw ców a n tologii: „Jeżeli jak ie ś zjaw isko religijne je s t w yrazem

1 L. M a ł u n o w i c z ó w n a , Antologia m odlitw y wczesnochrześcijańskiej. W stęp L. M ału n o w iczó w n a. P racę u k ończył i d o d ru k u p rzy g o to w ał ks. L. G ładyszew ski. L ublin. T o w arzy stw o N a u k o w e K ato lick ieg o U n iw e rsy tetu L ubelskiego 1993 ss. 474.

p o g łęb ian ia się d u ch o w o ści chrześcijańskiej i sk u p ien ia się serca n a tym , co najw ażniejsze dla d uszy - je s t nim w łaśnie m o d litw a. G d y w y n ik a z tęsk n o ty i p ra g n ie n ia serca, staje się sp o n ta n ic zn a i n ieu sta jąc a , staje się a k te m u p ra g n io n y m i g łęb o k im ” .

W śró d m o d litw chrześcijań sk ich najw iększą i najcenniejszą jes t ta, k tó rą p rzek azał n a m sam Z baw iciel - M o d litw a P a ń sk a . Była o n a szczegółow o a n alizo w an a , k o m en to w a n a, ro zw ażan a p rzez w ielu O jców K o ścio ła. T e k o m en ta rz e u d o stęp n ił o sta tn io polskim k ato lik o m ks. H e n ry k P i e t r a s SJ w an to lo g ii O dpow iedź na sło w o 3. K siążk a zaw iera teksty k o m en ta rz y d o M o d litw y P ańskiej T e rtu lia n a , C y p ria n a i O rygenesa, k tó rzy n a sp o só b literacki, filozoficzny, d u szp astersk i i p o p ro s tu o g ó ln o lu d zk i u k a zu ją nieprzem ijające p raw d y o b jaw io n e p rzez C h ry stu sa w tej m odlitw ie. T ek sty p o p rz ed z a w stęp ks. P ietrasa, w k tó ry m p rzed staw ił o n życie o ra z d z ia łaln o ść piśm ien n iczą i k ościelną wyżej w ym ienionych O jców K ościoła.

P o z n a w an iu p o m o stu , ja k i łączy ch rześcijań sk ą trad y cję z dzisiejszym przeżyw aniem w iary, m o g ą służyć b a rd z o d o b rze tak ż e polskie p rz ek ład y d w óch w spółczesnych biografii jed n e g o z n ajw ybitniejszych O jców K ościoła, ja k im był św. A u g u sty n . A u to r pierw szej z n ich C a rlo C r e m o n a 4 ju ż w pierw szym rozdziale: N o c w H ipponie sta ra się m o cn o z ain tereso ­ w ać w spółczesnego czy teln ik a p o z n an iem życia, działaln o ści, sp o so b u d o c h o d ze n ia d o w iary i jej p rzeży w an ia św iętego człow ieka, k tó reg o co p ra w d a od w spółczesnych k ato lik ó w dzieli przestrzeń w ieków , ale k tó ry je s t m u ta k b a rd z o bliski w p y ta n ia c h i p ro b lem ac h , jak ie zawsze n u rtu ją człow ieka w jeg o p o z n aw a n iu B oga i m iło w an iu G o . A u to r w piw erw szym rozdziale swej książki p rz ed sta w ia A u g u sty n a ju ż ja k o b isk u p a , k tó ry w k ró tce p o objęciu u rz ęd u w p rz estro n n y m d o m u b isk u p im , u rz ąd z o n y m w stylu k lasz to rn y m , z asiad a d o p isan ia sw oich W yznań. C a rlo C re m o n a w n astęp u jący sp o só b prezen tu je opinie, jak ie krążyły po H ip p o n ie n a tem at jej p asterza: „W iele p lo te k k rąży p o tym b isk u p ie (o tym m ło d y m b iskupie H ip p o n y , słynnym A ug u sty n ie, synu M o niki); p lo tk i złośliw ie rozsiew ają w rogow ie, niegdyś przyjaciele, k tó ry ch m iał ta k wielu! M ó w ią, że w iarę, k tó rą te ra z zw alcza zaciekle ja k herezję, przed laty m iał sam w yznaw ać i szerzyć z fan aty zm em , a p o tem ją z d rad z ił i przeszedł z jed n eg o stro n n ictw a d o d ru g ieg o [...]. K rąży ła wieść, że ten z atw ard ziały ko b ieciarz m ając o k o ło trzydziestki, zn u d ził się k o c h a n k ą i p o zb y ł się jej, p o czym zaczął n ad sk a k iw ać zaledw ie d w u n asto letn iej dziew czynce, za to b a rd z o b o g atej. O p o w ia d an o , że zdobyw ał sobie w pływ ow ych przy jació ł d la k ariery , a osiągnąw szy cel, śm iał się im w tw arz; o p o w ia d an o też, że jeg o m a tk a u m a rła przez niego ze zgryzoty. Inni m ów ili, że był w sp an iały m człow iekiem - i ty ch było więcej. A tera z zro b ił z siebie k ato lik a! - m ów ił, k to ś n a sk ra ju placu o to czo n y ciekaw skim i - i to z a k o n n ik a. I k to m a w to uw ierzyć?” 5.

W kolejn y ch ro zd ziałach biografii C re m o n a k o n fro n tu ją c niejak o w ygłaszane o A u g u s­ tynie opinie je m u w spółczesnych, n a p o d staw ie dzieł św. A u g u sty n a , głów nie jeg o W yznań prezen tu je ko lejn e eta p y jeg o życia i d o c h o d ze n ia d o p o z n a n ia i przyjęcia B oga, a n astepr.ie u k azu je jeg o d ziałaln o ść literack ą i d u sz p a ste rsk ą , gdy z o stał b isk u p em H ip p o n y . A u g u sty n a, b isk u p a i teo lo g a uk azu je a u to r w b o g aty m kon tek ście ów czesnych w ydarzeń historycznych o ra z dyskusji teologicznych. W sum ie k siążk a C a rlo C re m o n y je s t b a rd zo pięknie n a p is a n ą b io g rafią w iekiego m yśliciela i O jca K ościoła, w k tó rej fa k ty z życia św iętego p rz ep la ta ją się z jeg o m yślam i, w y zn an iam i, frag m en ta m i listów i d ialo g ó w au ten ty czn ie przez niego p ro w ad zo n y ch . W szy stk o to p o n a d to z o stało um iejscow ione w realiach historycznych i obyczajow ych A fryki P ółnocnej i R zym u IV w ieku.

D ru g ą b io g rafią p o św ięco n ą D o k to ro w i Ł ask i, k tó ra d o czek ała się polskiego p rzek ład u , jest k sią żk a P e te r’a B r o w n ’ a 6 W książce tej a u to r, p ro fe s o r M o d ern H isto ry S chool w O xfordzie s ta ra ł się u k a za ć, ja k sam stw ierdza, n a ile to m ożliw e, koleje o ra z ja k o ś ć życia św. A u g u sty n a. A u to r sta ra się o uchw ycenie b a rd z o tru d n e g o o b sz a ru gdzie d o k o n a ło się

3 H . P i e t r a s , O dpow iedź na słowo. N a jstarsi m istrzow ie chrześcijańskiej m odlitw y. W stęp i o p raco w an ie H e n ry k P ietras. K ra k ó w , W y d aw n ictw o A p o sto lstw a M o dlitw y 1993 ss. 279.

C. C r e m o n a , A u g u styn z H ippony. R ozum i wiara. Tł. M . S erejska-W róbel. W arszaw a, W ydaw nictw o K sięży M a ria n ó w 1993 ss.293.

С. С r e m o n a, dz. c yt., s. 8-9.

6 Р. В r o w n, A u g u styn z H ippony. Tł. W. R ad w ań sk i, W arszaw a, P aństw ow y In sty tu t W ydaw niczy 1993 ss.519.

decydujące sp o tk a n ie p rzem ian zew nętrznych i w ew n ętrzn y ch A u g u sty n a od czasu gdy ja k o uczeń w sp okojnej p row incji C esarstw a p łak a ł czytając sta rą h isto rię o D y d o n ie i E neaszu, aż po kres jeg o życia, k tó reg o d o b ieg ał ja k o k ato lick i b isk u p w jed n y m z p o rto w y c h m iast półn o cn ej A fryki. W ta k u staw ionej p rezen tacji życia św. A u g u sty n a , a u to r o dw ołuje się, gdzie jest to ty lk o m ożliw e d o ró żn y ch dzieł A u g u sty n a. P racę k o ń czy tab lica ch ro n o lo g iczn a, w któ rej w dw óch k o lu m n a c h zestaw iono: najw ażniejsze w y d a rze n ia h istoryczne o ra z d a ty d o ty czące w ydarzeń z życia A u g u sty n a i czasu p o w s ta n ia je g o dzieł.

N ależy p o n a d to w spom nieć o pozycji ks. A n to n ieg o Z u г к a: W prow adzenie do Ojców K ościoła1. P ra c a ta je s t p ró b ą syntetycznego ujęcia całego o k resu p atry sty czn eg o i myśli O jców K o ścio ła. A u to r p o w p ro w ad zen iu , w k tó ry m tra k tu je o po jęciu i przedm iocie p atro lo g ii, o ź ró d ła ch , k tó re są p rzed m io te m b a d a ń p a tro lo g a , o treści term in u ,,Ojciec K o ścio ła” o ra z o znaczeniu i celu stu d io w a n ia O jców K o ścio ła w p o rz ą d k u c h ro n o lo g iczn y m d o k o n u je p rzeg ląd u życia i m yśli najw ybitniejszych O jców K o ścio ła i sta ro ży tn y ch pisarzy kościelnych o d O jców A p o sto lsk ich aż po św. G rz e g o rz a W ielkiego. A u to r sta ra się nie tylko wyliczyć d a ty i fak ty z życia poszczególnych pisarzy , k tó re m o ż n a ustalić, ale p ró b u je sch arak tery zo w ać o so b o w o ść każd eg o z p isarzy. Przy o m ó w ien iu ich spuścizny literackiej nie tyle zm ierza d o w yliczenia, nieraz całego szeregu pism , ja k ie p o z o stały po ok reślo n y m O jcu K o ścio ła, ale s ta ra się w sk azać isto tę m yśli, ja k a zaw iera się w n ajw ybitniejszych dziełach o ra z p rzy tacza k ró tk ie frag m en ty tych dzieł, ja k ie p o tw ierd z ają u k a z a n ą m yśl. K siąż k a ks. Ż u rk a rzeczyw iście jes t w p ro w ad zen iem w stu d iu m myśli p atry sty czn ej, k tó r a w skazuje n a genezę tej m yśli, jej zasadnicze treści i ro zw ó j. Jest d o b ry m w p ro w ad zen iem d o bard ziej szczegółow ego stu d io w a n ia O jców K o ścio ła i m oże służyć ja k o p o d ręczn ik p atro lo g ii d la stu d e n tó w teologii czy histo rii K ościoła.

ks. Tadeusz K olosow ski S D B , W arszaw a

III. S P R A W O Z D A N IA

Spotkanie członków Sekcji Patrystycznej Sandomierz 1993

W d n iac h 17 i 18 w rześnia 1993 ro k u od b y ło się w W yższym S em in ariu m D u ch o w n y m w S an d o m ierzu d o ro czn e s p o tk a n ie czło n k ó w Sekcji P a try sty czn ej działającej przy K om isji E p is k o p a tu P olski d /s N a u k i K atolickiej. C zło n k am i sekcji są w ykładow cy p atro lo g ii i arch eo lo g ii p ra cu jąc y w sem in ariach d u ch o w n y ch o ra z n a k a to lick ich uczelniach w yższych w Polsce.

S p o tk an ie ro zp o częto M szą św iętą, k tó rej przew odniczył ks. b p p ro f, d r h ab . W acław S w i e r z a w s k i , o rd y n a riu sz D iecezji S andom ierskiej. W hom ilii zw rócił uw agę n a kryzys w iary we w spółczesnym św iecie o ra z n a kryzys w teologii. W w ielu p rz y p a d k a c h ro z w aż an ia teologiczne p rz y b ie rają c h a ra k te r sofistyczny: są to czysto ro z u m o w e spekulacje bez ścisłego zw iązku z K ościołem . W tym k o n tek ście jaw i się ro la stu d ió w p atry sty czn y ch . Ojcow ie K ościoła u p raw iali teologię w d u c h u w iary i m iłości d o C h ry stu sa i K ościoła, a ich wnikliw e ro zw ażan ia m iały n a celu zgłębienie odw iecznych Bożych tajem nic.

O tw arcia o b ra d d o k o n a ł ks. p ro f, d r h a b . F ran c isze k D r ą c z k o w s k i . p rzew o d ­ niczący Sekcji P atrystycznej. Przyw itaw szy w szystkich o becnych p o in fo rm o w ał, że m ateriały z niniejszego s p o tk a n ia , p o d o b n ie ja k z p o p rz ed n ieg o , b ęd ą w y d an e w o d dzielnym tom ie. N astęp n ie ks. d r T o m a sz K a c z m a r e k , se k reta rz Sekcji P atry sty czn ej, o d czy tał list o d ks. k ard . F ra n c iszk a M a c h a r s k i e g o , p rzew odniczącego K om isji E p is k o p a tu Polski d /s N a u k i K atolickiej.

Sesji p rzed p o łu d n io w ej przew odniczył ks. p ro f, d r h a b . E d w a rd S t a n i e k (K rak ó w ). Ja k o pierw szy re ferat wygłosił o. pro f, d r h ab . H e n ry k P i e t r a s SJ n a tem at: K erygm atyczna treść twierdzenia: «zstąpił do piekieł». P rzed staw ił znaczenie pojęć: szeol, h ades, piekło, p iek ła o ra z om ów ił ich znaczenie w k o n tek ście k u ltu ro w y m i teologicznym .

Po referacie dyskusję o d ło żo n o n a p o p o łu d n ie i zajęto się sp ra w am i a k tu aln y m i. P an Jerzy B o j a r s k i z ap rezen to w ał kato lick ie w ydaw n ictw o K erygm a, k tó re o p ró cz

innych p ra c, p u b lik u je rów nież dzieła p atry sty c zn e . Szczególną uw agę zw ró co n o n a z a p o c z ą tk o w a n ą serię: U źródeł katechum enatu, w k tó rej w y d a n o K atechezy chrzcielne J a n a C h ry z o sto m a o ra z m o n o g rafię ks. p ro f, d r h a b . F ra n c iszk a D rączk o w sk ieg o w języ k u niem ieckim p o d tytu łem : G o tt ist die Liebe.

D o k o n a n o też p rezen tacji najm ło d szy ch p a tro lo g ó w . Są to: ks. J. N a u m o w i с z z W arszaw y, ks. D . D r ą ż e k z P elplina, ks. B. C z y ż e w s k i z G n iezn a, ks. T. K o ł o s o w s k i SD B (A T K ), ks. J. P a ł u с к i z diecezji w łocław skiej, p racu jący n a K U L -u , ks. K . G u r d a z K ielc. R o zp o czy n ają cy m p ra cę w dziedzinie p a tro lo g ii życzono ja k n ajo b fitszy ch ow oców .

W tej sesji ks. d r S tanisław L o n g o s z, k iero w n ik Z a k ła d u B adań n a d A n ty k iem C h rześcijań sk im p rz y K a to lic k im U niw ersytecie L ub elsk im o ra z naczelny re d a k to r p e rio d y ­ k u p atry sty czn eg o „V o x P a tru m ” d o k o n a ł zapow iedzi w ydaw niczych tego pism a. K s. d r K azim ierz O b г у с к i (A T K ) ja k o w s p ó łre d a k to r serii P ism a Starochrześcijańskich P isarzy p o in fo rm o w ał o p la n a c h w ydaw niczych tej serii.

Z ap o w ie d zia n o też, że w bieżącym ro k u ak ad em ic k im , w lu ty m 1994 ro k u o dbędzie się sy m p o zju m p a try sty c zn e n a A k ad em ii T eologii K atolickiej w W arszaw ie. Będzie ono pośw ięcone O rygenesow i o ra z p ro b lem o m zw iązan y m z jeg o o so b ą i n a u k ą.

D o k o n a n o też prezen tacji p o d rę cz n ik a d o p a tro lo g ii p o d tytułem : W prow adzenie do O jców Kościoła ks. d ra A n to n ieg o Ż u г к a z W S D w T arn o w ie.

K s. d r S tan isław L o n g o s z p rzy p o m n iał, że należy zgłaszać d o redakcji „V o x P a tru m ” tem aty p ra c m ag iste rsk ich p ro w a d zo n y c h w sem in ariac h d u ch o w n y ch i n a innych uczelniach k atolickich.

N aw iązu jąc d o hom ilii P a ste rz a Diecezji San d o m iersk iej z asta n aw ia n o się n a d ko n iecz­ n o ścią p o p u lary zacji dzieł O jców K ościoła. W tym k o n tek ście w sp o m n ia n o o k o n feren cjach p atry sty czn y ch ks. p ro f, d r h a b . E m ila S t a n u 1 i w ra d iu M ary ja.

W serii p rz ed p o łu d n io w ej, p o przerw ie, w ygłoszono jeszcze d w a referaty.

Ks. d r A n to n i Ż u r e k (T arn ó w ), Ew angelizacyjny charakter apologii w czesnochrześ­ cijańskich. N a p o d staw ie p rz e b a d an y c h tek stó w p re le g en t w yraził p o g ląd , że a pologie, chociaż były ad reso w an e d o p o g a n , niew ielki w śród n ich w yw oływ ały o dgłos, a jeśli m iały o ne jak ie ś znaczenie, to raczej w śró d sam ych chrześcijan.

K s. p ro f, d r h a b . F ran ciszek D r ą c z k o w s k i (K U L ), Idea keryg m a tu pisem nego w greckich p rzeka za ch p a try styc zn y ch . P relegent p o d d a ł an alizie term in k erygm a o raz w o p a rciu o tek sty p a try sty c zn e om ów ił z ag ad n ien ie k e ry g m a tu p isem nego w o d ró żn ien iu od k e ry g m a tu ustnego.

Sesji p o p o łu d n io w ej przew odniczył ks. d r hab. Szczepan P i e s z c z o c h (G niezno). Z pierw szym referatem w ystąpił ks. p ro f, d r h ab . E d w a rd S t a n i e k (K rak ó w ). T em at brzm iał: P rze k a z p ra w d y objawionej w Kościele w ujęciu W incentego z Lerynu. A u to r ten p o d k re ślał k o n ieczn o ść z ac h o w a n ia d ep o zy tu w iary w form ie niezm ienionej, a jednocześnie u k azy w ał m ożliw ości in te rp reto w a n ia d an y c h objaw ienia.

Ks. d r K azim ierz O b г у с к i (A T K ) w ygłosił refe rat p o d tytułem : D ziałalność m isyjna iw . Sew eryna w N oricum . P relegent przybliżył słu ch aczo m p o sta ć św. Sew eryna, k tó ry p o tra fił łączyć w sw oim życiu p rzeciw staw ne, zd aw ało b y się, form y d ziałan ia. N ie był k a p ła n em , a w yw ierał znaczy w pływ n a K ościół w swojej ojczyźnie: b ę d ąc m nichem w iodącym życie k o n tem p lac y jn e p ro w ad ził oży w io n ą dz ia łaln o ść c h a ry ta ty w n ą , społeczną, polity czn ą, a ta k ­ że pełnił fu n k cje, k tó re dzisiaj m o ż n a by określić ja k o d y p lo m aty czn e.

K s. d r T ad e u sz K o ł o s o w s k i p rzed staw ił referat n a tem at: Ew angelizacja wsi w św ietle p ism iw . Cezarego z Arles. P releg en t s ta ra ł się w ydobyć z dzieł C ezarego teksty, k tó re by w skazyw ały n a jeg o zain tereso w an ie ew angelizacją lub d u szp asterstw em w śród ludności wiejskiej. B iskup C ezary n ależał bow iem d o tych pa sterzy K o ścio ła, k tó rzy zdaw ali sobie spraw ę, że ch rześcijań stw o nie m oże p o z o stać w yłącznie religią m iast.

Po re fe ra ta c h m iała m iejsce o ży w io n a d y sk u sja n a d p rzed ło żo n y m i zag ad n ien iam i. Po niej zajęto się m iejscem p atro lo g ii w p rz y g o to w y w an y m now ym p ro g ram ie stu d ió w dla sem in arió w d u ch o w n y ch . K s. d r K azim ierz G u r d a p rzed staw ił p ro je k t p ro g ra m u n a u cz a ­ nia p atro lo g ii w w ym iarze 2 g odzin w ciąg u trzech sem estrów . U czestnicy sy m pozjum w yrazili p o g ląd , że p a tro lo g ię należy w y k ład ać n a ro k u III i IV.

K s. prof, d r h ab . Jerzy W o j t o w i c z (K U L ) p o in fo rm o w ał obecnych, że w tym ro k u a k ad em ick im u k a że się n a K U L -u p o d ręczn ik d o jęz y k a greckiego p rzezn aczo n y do u żytku w sem in ariach duch o w n y ch .

D ru g i dzień o b ra d , p o d o b n ie ja k pierw szy, ro zp o częto M szą św. Przew odniczył jej ks. p ro f, d r h ab . S tanisław K o w a l c z y k , re k to r W yższego S em in ariu m D u ch o w n eg o w S an d o m ierzu o ra z d ziek an W ydzału Filozofii n a K a to lick im U niw ersytecie L ubelskim . W hom ilii zw rócił uw agę n a to, że we w spółczesnym piśm iennictw ie m ów i się o K ościele głów nie w aspekcie socjologicznym p o m ijając jeg o d u ch o w y w ym iar. T a k a m e to d a je s t o b ca O jcom K o ścio ła, k tó rzy ukazyw ali ścisły zw iązek K o ścio ła z C h ry stu sem zbaw iającym . S tu d ia p atry sty czn e zatem m ogłyby przyczynić się d o p o g łęb ien ia wizji K o ścioła we w spółczesnym świecie.

T ego d n ia p rzed sta w io n o przy p o m o cy p rzeźro czy d w a referaty. D r B ożena W r o n i - k o w s к a (K U L ), Jakich śladów ew angelizacji R zy m u dostarcza archeologia? P releg en tk a przed staw iła w yniki w łasnych b a d a ń p ro w a d zo n y c h w stolicy Italii. O m ów iła głów nie trzy dzielnice: Z aty b rze , S u b u rb iu m i R egio X II (Piscina publica), gdzie zn ajd u je się najwięcej ślad ó w ch rześcijaństw a w staro ży tn o ści.

P rof. d r h a b . B a rb a ra F i 1 a r s к à (K U L ), Ja kich śladów ew angelizacji Galii dostarcza archeologia? W referacie zo stały prz ed staw io n e n ajstarsze z ab y tk i ch rześcijań stw a z IV w. w tak ic h m ia stach ja k : A rles, N a rb o n n e , T o u lo u se, C lerm o n t F e rra re , L im oges, P aryż, T o u rs, L yon, B o rd eau x , Trew ir.

P o re fe ra ta ch d o o b u p relegentek zgłoszono wiele p y tań , gdyż p rzed ło żo n e inform acje o k a za ły się niezw ykle w ażne, zaró w n o d la historii K o ścio ła, ja k i d la p atro lo g ii. W dyskusji, k tó rej przew odniczył ks. d r K azim ierz O b г у с к i, p o d k re ślo n o zw iązek stu d ió w p a try sty c z ­ nych z b a d an iam i archeologicznym i.

Po zak o ń czen iu części n aukow ej ks. p ro f, d r h a b . F ran ciszek D r ą c z k o w s k i zapow iedział, że n astęp n e sp o tk a n ie sekcyjne odbędzie się we w rześniu 1994 ro k u w Ł om ży. K s. d r S tanisław L o n g o s z, o rg a n iz a to r sym pozjów n au k o w y cy h n a K U L -u , p o d a ł d o w iadom ości, że kolejne sy m p o z ju m zo rg an izo w an e p rzez M iędzyw ydziałow y Z a k ła d B ad ań n a d A n ty k iem C hrześcijań sk im będzie dotyczyć to p o g ra fii starochrześcijańskiej.

N a zak o ń czen ie z ło żo n o w yrazy w dzięczności K sięd zu B iskupow i O rd y n a riu szo - w i-G o sp o d arzo w i D iecezji, K się d zu R e k to ro w i o ra z w szystkim o so b o m p racu jący m w Sem i­ n a riu m za gościnne przyjęcie czło n k ó w Sekcji P atrystycznej w b u d y n k u sem inaryjnym . Szczególną a tra k cję p o d czas tegorocznego s p o tk a n ia p a tro lo g ó w stan o w iło zw iedzanie w spaniałej k a te d ry (X IV w .) o ra z zab y tk o w e g o ry n k u sta reg o m iasta.