Ziemniak Polski 2011 nr 3 1
Z
Z
Z
A
A
A
G
G
G
R
R
R
O
O
O
Ż
Ż
Ż
E
E
E
N
N
N
II
I
E
E
E
N
N
N
O
O
O
W
W
W
Y
Y
Y
M
M
M
II
I
S
S
S
Z
Z
Z
K
K
K
O
O
O
D
D
D
N
N
N
II
I
K
K
K
A
A
A
M
M
M
II
I
Z
Z
Z
II
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
II
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
W
W
W
E
E
E
U
U
U
R
R
R
O
O
O
P
P
P
II
I
E
E
E
..
.
P
P
P
O
O
O
C
C
C
H
H
H
O
O
O
D
D
D
Z
Z
Z
Ą
Ą
Ą
C
C
C
E
E
E
Z
Z
Z
A
A
A
M
M
M
E
E
E
R
R
R
Y
Y
Y
K
K
K
II
I
P
P
P
Ó
Ó
Ó
ŁŁ
Ł
N
N
N
O
O
O
C
C
C
N
N
N
E
E
E
JJ
J
P
P
P
C
C
C
H
H
H
E
E
E
ŁŁ
Ł
K
K
K
II
I
E
E
E
P
P
P
II
I
T
T
T
R
R
R
II
I
X
X
X
S
S
S
II
I
M
M
M
II
I
LL
L
A
A
A
R
R
R
II
I
S
S
S
I
II
E
E
E
P
P
P
II
I
T
T
T
R
R
R
II
I
X
X
X
C
C
C
U
U
U
C
C
C
U
U
U
M
M
M
E
E
E
R
R
R
II
I
S
S
S
..
.
K
K
K
O
O
O
M
M
M
U
U
U
N
N
N
II
I
K
K
K
A
A
A
T
T
T
dr inż. Tomasz Erlichowski
IHAR – PIB, Pracownia Ochrony Ziemniaka w Boninie e-mail: erlichowski@ziemniak-bonin.pl
ehawioralne podstawy życia owadów na naszej planecie zmuszają je do powiększania terenów występowania. W wyniku migracji (przemieszczania ciągłe-go) owady zasiedlają coraz to nowe tereny i uprawy rolnicze na całym świecie, głównie z powodu naturalnych zachowań – poszuki-wania pokarmu i zwiększania stanu liczeb-nego populacji. W powiększaniu terenu wy-stępowania pomagają im także charaktery-styczne cechy morfologiczne – skrzydła i odnóża (bieżne lub skoczne) oraz czynniki zewnętrzne (wiatr, woda).
Elementem nie pozwalającym owadom na szybkie zdobywanie nowych terenów są tyl-ko naturalne bariery (oceany, morza, góry lub pustynie) albo układ niekorzystnych wa-runków termiczno-wilgotnościowych po-trzebnych do rozwoju nowych osobników w populacji. W ostatnim czasie w rozprzestrze-nianiu międzykontynentalnym gatunków owadów pomagają elementy migracji wymu-szonej (transport lotniczy i morski, współpra-ca międzynarodowa oraz strefy wolnego handlu towarami i płodami rolnymi, otwarcie granic i zwiększona migracja ludności, a także pomoc humanitarna). W związku z ciągłym zagrożeniem pojawienia się nowych, nie notowanych do tej pory w Europie i UE szkodliwych gatunków oraz możliwością znalezienia przez nie sprzyjających warun-ków do rozwoju i zadomowienia szczególne-go znaczenia nabiera przestrzeganie zasad kwarantanny zewnętrznej i ciągłe monitoro-wanie populacji szkodliwych owadów.
Podobnie jak na początku XX w. zawle-czenie stonki ziemniaczanej z Ameryki Płn. do Europy spowodowało jej szybkie rozprze-strzenienie się, tak obecnie można mieć obawy przed nowymi gatunkami pchełek ziemniaczanych – Epitrix spp., należącymi do tej samej rodziny stonkowatych co popu-larny „chrząszcz z Kolorado” oraz nie mająca u nas znaczenia gospodarczego pchełka ziemniaczana (Psylliodes affinis).
Sytuacja taka powstała w 2004 r. w Por-tugalii, gdzie w wyniku zawleczenia na plan-tacjach ziemniaka odkryto pierwsze ogniska dwóch nowych dla terenu Europy północno-amerykańskich gatunków pchełek ziemnia-czanych z rodzaju Epitrix spp. – E. cucume-ris i E. similacucume-ris – uważanych tam za bardzo znaczące z punktu widzenia strat gospodar-czych. Gatunki te w następnych latach szyb-ko przeniosły się do Hiszpanii, a ostatnie najnowsze stwierdzone uszkodzenia bulw ziemniaka odnotowano w Holandii i Irlandii Płn. w 2010 r. Dlatego realne staje się dal-sze przemieszczanie tych gatunków w kie-runku Francji, Niemiec, Polski oraz krajów basenu Morza Śródziemnego.
Biologia, szkodliwość i charakterystyka nowego szkodnika
Pchełki ziemniaczane Epitrix spp. [ang. tuber flea beetle, potato flea beetle] należą do rzę-du chrząszczy (Coleoptera), rodziny stonko-watych (Chrysomelidae), podrodziny pchełek (Alticinae). Rodzaj Epitrix spp. obejmuje 5 gatunków, z których Epitrix tuberis, E.
Ziemniak Polski 2011 nr 3
2
ris i E. cucumeris uważane są za najważ-niejsze gospodarczo w rejonie naturalnego występowania.
Fot. 1. E. similaris (fot. J. Germain LNPV Montpellier)
Są to małe chrząszcze koloru czarnego, o długości 1,5-2 mm (fot.1), ruchliwe i szybkie, dzięki charakterystycznym cechom tej pod-rodziny. Mają rozbudowaną część udową odnóży tylnych, dzięki czemu mogą skakać na znaczne odległości (podobnie jak pchła). Podobieństwo morfologiczne między gatun-kami z rodzaju Epitrix spp. jest bardzo duże i odróżnienie do konkretnego gatunku wyma-ga pomocy specjalisty.
U E. cucumeris i E. similaris występuje jedno pokolenie w ciągu roku, chrząszcze zimują w glebie, pojawiając się na wiosnę, w maju lub na początku czerwca (Stewart, Thomson 1989). Następnie samice szukają roślin żywicielskich, u których podnóża skła-dają jaja do gleby w ilości ok. 180 szt. (w grupach po 15 jaj).
Składanie jaj (małych, białych, kulistych) trwa 35-55 dni. Larwy lęgną się 7-14 dni po złożeniu jaj, są koloru białawego, długości 5 mm, z brązową głową. Uszkadzają korzenie i bulwy przez następne 4 tygodnie. Przepo-czwarczenie następuje w glebie (4-10 dni), po którym chrząszcze wychodzą i uszkadza-ją liście, robiąc otwory. Część przechodzi diapauzę i przezimowuje (Bull. EPPO 2005). Preferencje termiczne dla Epitrix spp. wystę-pujących w warunkach naturalnych (USA, Kanada) odpowiadają warunkom termicznym w Europie, ponieważ klimaty te są bardzo podobne. W wypadku E. cucumeris można spodziewać się rozwoju populacji na planta-cjach ziemniaka i pomidora w centralnej i północnej części Europy.
Omawiane gatunki E. cucumeris i E. simi-laris występują naturalnie w Ameryce Pół-nocnej, głównie północno-zachodniej części USA i Kanady, skąd migrowały do krajów basenu Morza Karaibskiego (Puerto Rico, Gwatemali, Nikaragui, na Dominikanę i Ja-majkę), Ameryki Południowej (Boliwia, We-nezuela, Kolumbia, Ekwador) i Afryki, a ostatnio także do Europy – Portugalii, w re-jon miasta Porto (Boavida, Germain 2009).
Szkodnik preferuje jako roślinę żywiciel-ską ziemniak oraz inne rośliny (pomidor, oberżyna, papryka, tytoń) i chwasty z rodziny psiankowatych Solanaceae. Chrząszcze sporadycznie i okazjonalnie mogą powodo-wać szkody wskutek defoliacji liści roślin z rodziny Chenopodiaceae, Cucurbitaceae i Fabaceae. W USA Sino i Andrews (1972) podkreślają, że występowanie Epitrix spp. ma znaczenie gospodarcze nie tylko dla upraw ziemniaka, ale także dla plantacji po-midorów uprawianych w gruncie. Może to być także ważne dla Polski – wtedy znacze-nie gospodarcze szkodnika automatyczznacze-nie wzrośnie.
Uszkodzenia są bardzo charakterystycz-ne. Imago tworzą w liściach sieć drobnych, licznych otworów o średnicy 1-1,5 mm, po-dobnych do strzałów na tarczy strzelniczej (tzw. shothole). Szkodnik jest ważny gospo-darczo szczególnie przy masowym pojawie w latach suchych i gorących (straty spowo-dowane defoliacją naci dochodzą do 15% plonu).
Fot. 2. Uszkodzenie bulwy (fot. C. Boavida, Institut NRB, Portugalia)
Larwy uszkadzają bulwy ziemniaka, drą-żąc tunele w miąższu i pod skórką na głębo-kość 1 cm, a miejsca te wtórnie zakażają się
chorobami bakteryjnymi i grzybowymi (fot. 2). Chrząszcze i larwy Epitrix spp.
zwal-Ziemniak Polski 2011 nr 3 3
cza się za pomocą insektycydów nalistnych i doglebowych przy okazji zwalczania stonki ziemniaczanej i mszyc.
OSTRZEŻENIE!
Należy zwrócić baczną uwagę na sadzeniaki importowane z Portugalii i Hiszpanii, na ob-jawy uszkodzeń na bulwach. Szczególnie dotyczy to bulw zanieczyszczonych ziemią (w której mogą znajdować się stadia larwal-ne i jaja) lub importowanych sadzolarwal-nek pomi-dora z tych rejonów.
Literatura
1. Anonym. 2010. Flea beetle could come in on
tu-bers. – Potato Rev. 6: 8-9; 2. Boavida C., Germain J.
F. 2009. Identification and pest status of two exotic flea
beetle species newly introduced in Portugal: Epitrix
similaris (Gentner) and Epitrix cucumeris (Harris). – Bull. OEPP 39: 501-508; 3. OEPP/EPPO. 1989. Data sheets on quarantine pests, E. tuberis. – Bull. OEPP 19: 671-675; 4. OEPP/EPPO. 2005. Data sheets on quarantine pests, E. cucumeris. – Bull. OEPP 35: 363- -364; 5. Seeno T., Andrews F. 1972. Alticinae of Cali-fornia, Part I: Epitrix spp. (Coleoptera: Chrysomelidae). – Coleopterists Bull. 26 (2): 53-61; 6. Stewart J.,
Thomson S. 1989. The spatial distribution of spring
and summer populations of adult potato flea beetles
Epitrix cucumeris (Harris) (Coleoptera: Chrysomelidae)
on small plots of potatoes. – Can. Entomologist 121: 1097-1101
