Agrotechnika i mechanizacja
Z
Z
Z
A
A
A
S
S
S
A
A
A
D
D
D
Y
Y
Y
S
S
S
A
A
A
D
D
D
Z
Z
Z
E
E
E
N
N
N
II
I
A
A
A
Z
Z
Z
II
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
II
I
A
A
A
K
K
K
Ó
Ó
Ó
W
W
W
I
II
C
C
C
H
H
H
A
A
A
R
RA
R
A
A
K
K
K
T
TE
T
E
ER
R
RY
Y
Y
S
ST
S
T
TY
Y
Y
K
KA
K
A
A
S
SA
S
A
A
D
DZ
D
Z
ZA
A
AR
R
R
E
EK
E
K
K
dr hab. Kazimierz Jabłoński, prof. PK Politechnika Koszalińska, Katedra Agroinżynierii
ul. Racławicka 15-17, 75-620 Koszalin
erminowe sadzenie ziemniaków, wła-ściwa obsada roślin i rozstawa mię-dzyrzędzi są czynnikami bezpośrednio wpływającymi na wysokość plonu i jego ja-kość. Wczesny termin sadzenia sprzyja głębszemu ukorzenieniu się roślin, umożliwia lepsze wykorzystanie zimowych zapasów wody oraz składników mineralnych, przesu-wa wegetację na korzystniejszy okres dłuż-szych dni i zmniejsza szkody powodowane przez zarazę ziemniaka. Na podstawie wielu doświadczeń ścisłych ustalono, że optymal-ny termin sadzenia dla południowych i połu-dniowo-zachodnich rejonów kraju to II i III dekada kwietnia, dla rejonów centralnych i północno-zachodnich III dekada kwietnia, a dla rejonów północno-wschodnich i podgór-skich – III dekada kwietnia i I dekada maja. Opóźnienie sadzenia wyraźnie obniża plony, powoduje zdrobnienie bulw i spadek zawar-tości skrobi. W uprawie odmian późnych, o długim okresie wegetacji, opóźnienie sadze-nia zwiększa ilość uszkodzeń mechanicz-nych bulw podczas zbioru i transportu, co wyraźnie pogarsza trwałość przechowalni-czą.
W doświadczeniach polowych opóźnienie sadzenia o 2 tygodnie w stosunku do termi-nu optymalnego obniżało plony o 5-7%, opóźnienie o 4 tygodnie – o 15-20%, a opóźnienie o 6 tygodni – o 40-55% w zależ-ności od odmiany. Opóźnione sadzenie od-mian skrobiowych było przyczyną zmniej-szenia zawartości skrobi o 0,5-1,6%, a w latach korzystnych dla gromadzenia skrobi nawet o 3,0%. Intensywniejszym nawoże-niem azotem, nawet przy dokarmianiu do-listnym, nie można nadrobić strat wskutek
opóźnionego sadzenia. W wielokierunkowej produkcji ziemniaków należy w pierwszej kolejności sadzić odmiany wczesne na wczesny zbiór (wskazane jest ich podkiełko-wanie) oraz ziemniaki kwalifikowane na cele nasienne. Najlepsze efekty uzyska się, jeśli wszystkie ziemniaki będą posadzone w cią-gu 10-15 dni optymalnego okresu sadzenia dla danego rejonu kraju.
Zmniejszenie plonu wskutek opóźnionego sadzenia zależy również od: ●poziomu agro-techniki i kultury rolnej (im wyższy poziom agrotechniki, tym większe spadki), ●zasob-ności gleby i jakości stanowiska (wyższe spadki na glebach zasobnych i lepszych stanowiskach), ●odporności odmian na za-razę ziemniaka (duże spadki u odmian o małej odporności).
Podkiełkowane sadzeniaki odmian wcze-snych, przeznaczone na wczesny zbiór i uprawiane na otwartym polu lub pod agro-włókniną mają mniejsze wymagania wobec temperatury gleby i mogą być sadzone 10- -15 dni przed optymalnym terminem sadze-nia. Sadzić można pod dołownik sadzarkami półautomatycznymi S 226 lub taśmowo-czer-pakowymi Kora 2.
Podstawowym warunkiem uzyskania wy-sokiego plonu ziemniaków o pożądanym kierunku użytkowania jest właściwa obsada roślin na jednostce powierzchni. Obsada może być wyrażona liczbą wysadzonych bulw lub liczbą łodyg z nich wyrastających. Liczba łodyg zależy nie tylko od ilości wysa-dzanych bulw (gęstości sadzenia), lecz także od ich wielkości. Dlatego do sadzenia należy używać sadzeniaków kalibrowanych, aby dostosować gęstość sadzenia do wielkości
T
sadzeniaka. Współdziałanie tych dwóch czynników decyduje o stopniu zagęszczenia łanu oraz wielkości i strukturze plonu. W miarę zagęszczania plantacji zwiększa się plon ogólny, ale maleją plony pojedynczych roślin.
Na glebach lekkich o niewielkiej zasobno-ści w przyswajalne składniki mineralne w rejonach o małej ilości opadów zaleca się rzadsze sadzenie, gdyż mniejsza konkuren-cja roślin o wodę i składniki mineralne ko-rzystnie wpływa na wysokość plonu. Na
gle-bach zasobnych, średnio zwięzłych i zwię-złych, w rejonach o optymalnej ilości opadów wskazana jest większa obsada na jednostce powierzchni. Aby uzyskać plony na podob-nym poziomie, należy sadzić gęściej sadze-niaki małe, a rzadziej sadzesadze-niaki duże.
W produkcji nasiennej w celu uzyskania wysokiego plonu sadzeniaków zalecane jest duże zagęszczenie roślin i bardzo dokładne sadzenie. Ubytek roślin wskutek braku wschodów lub przepustów może znacznie obniżyć plon sadzeniaków.
Tabela 1 Zalecana obsada roślin (tys. szt./ha)
przy różnej szerokości międzyrzędzi i różnej gęstości sadzenia Gęstość sadzenia Szerokość międzyrzędzi (cm)
w rzędzie (cm) 62,5 67,5 75,0 90,0 15 107 99 89 73 17 94 87 78 65 20 80 74 67 54 22 72 70 60 50 25 64 59 53 44 28 57 53 48 39 30 54 49 44 37 35 46 42 38 31 40 40 38 33 28 45 36 33 30 24
zalecana obsada w produkcji nasiennej
zalecana obsada w uprawie do przetwórstwa spożywczego zalecana obsada w uprawie ziemniaków jadalnych
Doświadczenia polowe wykazały, że w produkcji nasiennej w miarę zagęszczania sadzenia wzrasta plon ogólny bulw oraz plon frakcji sadzeniaków. Jednocześnie zwiększa się masa wysadzanych sadzeniaków na hek-tar. Przy dużym zagęszczeniu plantacji, o obsadzie roślin np. 75 tys./ha, zużycie
śred-niej wielkości sadzeniaków przekracza 5 t/ha. Jednak zwyżka plonu ogólnego
re-kompensuje 2-3-krotnie tę wielkość.
Aby uzyskać w plonie dużą ilość bulw du-żych przydatnych do przetwórstwa na frytki lub chipsy, należy sadzić dużymi sadzenia-kami przy gęstości 40 lub 50 cm w rzędzie, a małymi 22-30 cm.
W przeciętnych warunkach glebowych i klimatycznych za optymalną uważa się na-stępującą obsadą roślin w zależności od kierunku użytkowania:
● 50-80 tys./ha w produkcji nasiennej, ● 45-50 tys./ha w uprawie odmian wcze-snych zbieranych na wczesny zbiór,
● 40-50 tys./ha w uprawie ziemniaków ja-dalnych i przemysłowych,
● 28-37 tys./ha w uprawie ziemniaków przeznaczonych na frytki i chipsy.
Na glebach lekkich, kwaśnych, mało za-sobnych oraz na gorszych stanowiskach należy stosować dolne granice obsady, a na glebach zasobnych i dobrych stanowiskach – górne.
Od głębokości sadzenia w dużym stopniu zależy tempo wzrostu i dojrzewania roślin oraz wysokość i jakość plonu. Przy głębszym sadzeniu, szczególnie na glebach średnio zwięzłych i zwięzłych, powstaje więcej prze-pustów wskutek braku wschodów spowodo-wanych większym porażeniem rizoktoniozą i
czarną nóżką. Spadek plonu wskutek zbyt głębokiego sadzenia może być bardzo duży, jest wynikiem opóźnienia wschodów (o 6-8 dni) oraz wegetacji, a także utrudnionego rozwoju stolonów w głębszej, bardziej zbitej warstwie gleby. Ponadto głębokie sadzenie oznacza głębsze umieszczenie bulw w redli-nie, co utrudnia zbiór kombajnem i zwiększa straty w wyniku uszkodzeń mechanicznych bulw. Maszyny zbierające muszą przerobić większą masę gleby, a to wpływa na mniej-szą wydajność oraz wzrost awaryjności ma-szyn i zużycia paliwa. Każdy centymetr głęb-szego kopania to dodatkowe ponad 150 t gleby z 1 ha do odsiania przez odsiewacze kombajnu lub kopaczki.
Głębokość sadzenia określamy od pod-stawy sadzeniaka do wyrównanej po-wierzchni roli przed sadzeniem. Optymalna głębokość wynosi 2 cm więcej od poprzecz-nej średnicy sadzeniaka. Dla sadzeniaków małych, wielkości 3-4 cm, powinna wynosić 5-6 cm, dla średnich, wielkości 4-5 cm – 6- -7 cm, a dla dużych, 5-6 cm – 7-8 cm. Wy-sokość obsypywania powinna wynosić 6-8 cm gleby nad sadzeniakiem; pozwala to ochronić bulwę przed nocnymi przymrozkami oraz sprzyja lepszemu nagrzewaniu się gle-by i szybkim wschodom roślin.
W większości krajów o wysokim poziomie rolnictwa ziemniaki uprawia się w rozstawie międzyrzędzi 75 cm. Przejście na większe szerokości było podyktowane głównie względami ekonomicznymi i organizacyjno-technicznymi, a przede wszystkim wprowa-dzeniem do prac w rolnictwie wieloczynno-ściowych maszyn uprawowo-nawożących oraz dużych ciągników o większych mocach nominalnych i szerszym ogumieniu. Do-świadczenia krajowe wykazały, że zwięk-szenie szerokości międzyrzędzi z 62,5 do 75,0 cm nie powoduje zniżki plonu, jeśli za-chowa się tę samą obsadę roślin na 1 ha, a więc zastosuje gęstsze sadzenie. Przy więk-szych szerokościach międzyrzędzi uzyskuje się wyraźne oszczędności nakładów robotni-ko- i ciągnikogodzin, co umożliwia zmniej-szenie pracochłonności, a nawet poprawę terminowości zabiegów.
Zalety większych szerokości międzyrzędzi są następujące:
● plonowanie jak przy rozstawie 62,5 cm, jeśli obsada roślin na plantacji jest taka sa-ma;
● mniejsza ilość bulw zazielenionych i pora-żonych zarazą ziemniaka;
● mniejsza ilość uszkodzeń mechanicznych bulw przy zbiorze kombajnem;
● lepsze efekty stosowania wyższych da-wek nawożenia mineralnego;
● możliwość rzędowego wysiewu nawozów mineralnych podczas sadzenia sadzarką, co oznacza oszczędności nakładów pracy i kosztów nawożenia;
● mniejsza podatność szerokich redlin na rozmywanie i deformację podczas wegetacji; ● wyraźny wzrost wydajności pracy przy sadzeniu, pielęgnacji, ochronie i zbiorze oraz mniejsze zużycie paliwa.
Technika sadzenia
i charakterystyka sadzarek
Obecnie w Polsce produkuje się sadzarki tarczowo-chwytakowe oraz łańcuchowo- i taśmowo-czerpakowe. Na naszych polach spotkać można jeszcze 2- lub 4-rzędowe sadzarki tarczowo-chwytakowe produkcji czeskiej, które przez dziesięciolecia impor-towano z byłej Czechosłowacji. Dalej według czeskich wzorów produkuje się w kraju 2- -rzędową sadzarkę tego typu S 204 Solan. Sadzarki tarczowo-chwytakowe mogą sadzić ziemniaki w rozstawie międzyrzędzi 62,5, 67,5 i 70 cm. Są wyposażone w regulowane redlice wygarniające i zagarniacze skrzydeł-kowe tworzące redlinę. Przez odpowiednie ustawienie kół zębatych na przekładniach łańcuchowo-zębowych można uzyskać
gę-stość sadzenia w rzędzie 21, 25, 30, 35 i 40 cm. Uzyskanie zadowalającej
dokładno-ści sadzenia wymaga użycia sadzeniaków kalibrowanych według wielkości oraz od-dzielnego sadzenia każdej frakcji po odpo-wiednim przestawieniu sadzarki. Podczas sadzenia sadzeniaków małych można pra-cować z prędkością do 6 km/godz., nato-miast przy sadzeniakach dużych prędkość
sadzenia nie powinna przekraczać 4 km/godz. Badania wykazały dużą
nierów-nomierność sadzenia i częste awarie sadza-rek podczas pracy.
Dla małych plantacji ziemniaka produkuje się bardzo tanie sadzarki łańcuchowo-czer-pakowe S 208, S 210, S 217, S 218, S 224,
S 227,S 230, S 231 i S 239. Są to maszyny 2-rzędowe mające system wysadzania z pojedynczym szeregiem czerpaków przymo-cowanych do łańcucha tulejowo-rolkowego napędzanego przez koła jezdne. Sadzarki te, o pojemności zbiornika 200-300 kg, można ustawić na szerokość międzyrzędzi od 62,5 do 67,5 cm, a niektóre nawet do 75 cm. Po-przez zmianę obwodu kół napędowych o segmentowej budowie można uzyskać 3 gęstości sadzenia od 24 do 36 cm w rzędzie. Głębokość sadzenia jest regulowana po-przez opuszczanie lub podnoszenie redlic wygarniających, a wysokość obsypywania przez regulację zagarniaczy, najczęściej skrzydełkowych.
Wadą sadzarek łańcuchowo-czerpako-wych jest mały zakres gęstości sadzenia oraz znaczne uszkodzenia sadzeniaków przez łańcuchy z czerpakami, które pracują na całej głębokości zbiornika. Ponadto jed-nakowa wielkość czerpaków przy niewyrów-nanych sadzeniakach powoduje, że małe sadzeniaki pobierane są niekiedy po kilka do jednego czerpaka, a urządzenie wstrząsowe nie zabezpiecza dostatecznie przed wydzaniem bulw podwójnych. Zbyt duże sa-dzeniaki mogą spadać z czerpaków i po-wstają przepusty. W sadzarkach tych nie należy ładować zbiornika do pełna, gdyż pracujące czerpaki tworzą kopczyki i część bulw wypada poza maszynę.
Zaletą tych sadzarek, obok prostej kon-strukcji, jest możliwość wykorzystania korpu-sów obsypujących do pielęgnacji ziemnia-ków po zdemontowaniu sadzarki. Na niektó-rych typach sadzarek można montować siewnik nawozowy o pojemności 50-100 kg do rzędowego nawożenia oraz urządzenia do zaprawiania sadzeniaków lub wysiewu granulatów ochrony roślin.
Dla dużych plantacji są produkowane sa-dzarki 4-rzędowe taśmowo-czerpakowe S 211/1, S 211/1 Super, Kora 4, Kora 4H i Ko-ra 4HP o zmiennej rozstawie międzyrzędzi 67,5-75,0 cm i 15 możliwościach ustawienia gęstości sadzenia w zakresie 15-50 cm. Po-nadto w sadzarkach taśmowo-czerpakowych można zmieniać wkłady zmniejszające i zwiększające czerpaki w zależności od kali-brażu sadzeniaków. Wysokość obsypywania oraz kształt redlin są regulowane przez od-powiednie ustawienie zagarniaczy
talerzo-wych. Sadzarki S 211/1 Super, Kora 4H i Kora 4HP mają dodatkowy zasobnik na sa-dzeniaki o pojemności od 1000 do 2000 kg, hydraulicznie podnoszony w trakcie sadze-nia, ułatwiający sadzenie na dużych area-łach. Sadzarki te mogą osiągać wydajność eksploatacyjną 1,2-1,3 ha/godz.
Rys. 1. Sadzarka tarczowo-chwytakowa S 204 Solan
Rys. 2. Sadzarka łańcuchowo-chwytakowa AKPil W Polsce są dostępne na rynku nowe i używane 2-, 4- i 6-rzędowe sadzarki taśmo-wo-czerpakowe takich firm zachodnich jak: Grimme, Hassia, Cramer, Miedema, Kverne-land i Reekie. Niektóre z nich mają lepsze wyposażenie techniczne od podobnych ma-szyn krajowych, sadzą na szerokość między-rzędzi 75 i 90 cm, są dostosowane do jedno-czesnego zaprawiania i nawożenia rzędo-wego, ale też są od nich kilkakrotnie droż-sze. Niektóre z tych sadzarek mogą dosto-sowywać się do wymagań odmianowych uwzględniających wielkość i kształt sadze-niaka, szerokość międzyrzędzi, żyzność
gle-by oraz nawadnianie i mają 15-30 możliwo-ści ustalania gęstomożliwo-ści sadzenia w zakresie od 14 do 60 cm.
Rys. 3. Sadzarka taśmowo-chwytakowa Z 211
Rys. 4. Sadzarka taśmowo-czerpakowa Kora 4
Rys. 5. Sadzarka taśmowo-czerpakowa S 211/1
Dla dużych plantacji ziemniaka w za-chodniej Europie produkowane są 4- i 6-rzę-dowe sadzarki taśmowo-palcowe wyposażo-ne w duże zasobniki na sadzeniaki, które
mogą wysadzać bulwy o różnym kalibrażu przy gęstości od 15 do 50 cm i szerokości międzyrzędzi 75 i 90 cm. Niektóre typy sa-dzarek Structural lub Agronomic mają do-zowniki do rzędowego wysiewu nawozów, zaprawiarki oraz urządzenia do formowania redlin w trakcie sadzenia.
Rys. 6. Sadzarka taśmowo-czerpakowa Kora 4HP Super
Rys. 7. Sadzarka taśmowo-czerpakowa
Rys. 8. Sadzarka taśmowo-palcowa Structural Kverneland
