Próba wydzielenia prowincji litologicznych miocenu Wielkopolski

(1)

7. K. o IZ i o w ski S. - Poszuk!iwarria ~ogiczale

n~ch baz surowca cementowego w Polsce po-łudiniowo-WISchodniej. "Cement, Wapno, Gips",

nr 12, Kraików 1959 •.

8. K o zł o w ski S. - W sprawie wykorzystania

złóż dolomitów ldewońskidh w :rejonie Siewierza. "Prregl. Geol." 1960, n:r l~

9. · K o zł o w s k i S. -Problemy ek~oatacji i ochro-ny złóż dolomitów tdlewońskich ,w :rejoniie śląsko

krakowskim. "Chrońmy Przyrodę OJczystą", nr 4, Kraków 1960.

· 10. M o r a w i e c.k i A. - Wyniki ba:dań wapienL ze wsi Siedllec koło Złotego Potoku w powiecie czę

stodhowskim. "Kwart. Geol." m 3-4, Warszawa 1957.

11. Pl[' ó c h n• i ck i F. - Materiały miejscowe i

za-stętpcz.e idJo budo.wy domków jedinorodzinnych. linsit. Goopod. Komwn., Ser. A 12!, l/U56. Wrat"SZlruw~:a

1956.

12. RJ ó ż y c. k i S. Z. - W spraw:Lel rezerwatu geolo-gicznego na Jasnej Górze w Czę9tochowie. "Służ ba Na)uce'', 2, 1933.

13. R ó ż y ck i S. Z. - Górny dogger i dolny malm .jl)ll'y krakowsko-częstochowskiej. Prace Inst. Geol

XVII, Warszawa 1953.

14. ś l i wińsk i S. - O występowaniu waa>Qeni i

do-il'Oimiltów de.wońJSkich kol1o Siewle.rza oraz możli

wości ich użytkowacia. "Zleszyty Nauk. AGH"

nr 9, Geologia z. l, Kraków 1956.

15. Trembeck i A. - Dokumentacja geologiczna ~a IW.aa>ienli · z Sieldlca ik. .z.rote.go Potok.u. .A!reh.

PGSS, nr 54, Kraków 1954.

16. Trem1Jecki A - Probilem użytkowania wa-p!eni l:ekkic:h ;w bUJdownicrtwie monumen!talnym i mieszkaniowym. "Mat. Bud." nr 9, 10,

.

waiJ:-szawa 1955. .

17. · Trembeck i A - Wstępne wjęcie własności

.tąchnologic:zrrych wapieni lekkich tPłY.ty lubeliskiej i niecki łód~j jako materiału dla budownictwa id'omków jednorodzinnych. "Mat. Bud" m l,

War-szawa 1957.

Hl. W y g a n o w ski Z.· - Ćo należy robić dla spo-pularyzowania budownictwa z kamieni lekkich.

"Mat. BUJd." m 3. Wllll'ISzawa 1957.

19. Unrug iR., .CaHikow:slki A. - Sedymentacja i IPetrografia warstw połomskich. "Rocz. PTG" XXX z. 2" Kraków 1960.

20. Z n o s k o J. - Retyk i lias międ!zy Krakowem a Wieluniem. Prace In•st. G:eol. XIV:, Warszawa

1955. .

SUMMARY

UsefUJl raw mabarials occuJrrmg tn the OLęstpcbo,wa region al'le donnected with fullowing sbratigraphiiic forma tions:

· Dev0ll!l:8in - do1lomites; Klellper - briok-clays and

1~-estxmes; R!ha.eti8in .amd Uas - 1smaill d~ts of

f1re-1C~~ quaJI'Itz g.r.avelis and ·brown coals; Dogger -fe111'1Uglil10u.s ciays; Malm - detrtiltal aJil!d reed: lime-stones, ma:rly limestolnes lllllid ma:11ls · Cr.etaceous

-liglht łimestones; TentiaJry - small' ~al'ISt depa;.its of lllloukl..ing smds; QUialtemary - .seocmdary deposilt5 of gravelis, sa'lllds 8ind pea•ts.

The a;bove menrtio.ned 11'8\W maltel1i.ails are ltlltidi:zed

in :the chemliJcal, ceramilc, cement and Ume ilndJUJs,try as well as in metaillul'tgy ttoo. · · '

F·or :the very Ill~ce l•andscape of the Oraoow - Ozę

stO?bQ!Wa J•uraGSk area, iJt ds l!lJeiCessary - the autbor

beheves - to elaJboraJte the perspootive eoon.IOanical

plan IWiitth taJking in to OOIIlis~deraJttcm tlhe mfunerał resourees, a.s lWeM aiS the reHc!s of na:tmre in partdJouila.r

in the SOlirole Góry, Z:b01ty I"atdk a:nld Bertirowa Góra

a re as •

PE310ME

Ha TeppHTOpHH lJeHCTOXOBCKoro perHoHa BCTpeąa-.

lOTC.fl IIOJie3Hble HCKOIIaeMbie, CB.fl3aHHble CO CJieAYJO-lqHMH cTpaTHrpaqmąecKHMH 3BeHb.fiMH: AeBOH - AO· JIOMHTbl, Ketinep - KepaMHąeCKHe rJIHHbl H H3BeCTH.fi-KH, p3T H nettac - He6oJibmHe 3anemu orHeynopHbiX rJIHH, KBapl\eBoro rpaBH.fl H 6ypbiX yrnett, AOrrep -PYAOHOCHbie rnHHbi, · MaJibM .- AeTpHTOBbie, pH<ł>oBbie

H MepreJIHCTbie H3BeCTH.fiKH H MepreJIH, MeJI - nerKHe H3BeCTH.fiKH, TpeTHąHbie OTJI01KeHH.fl - MeJIKHe KapCTO-Bbie 3aJiemu <t>opMHpoBoąHbiX necKOB, ąeTBepTHąHbie

OTJIOmeHH.fl - BTOpOCTeiieHHbie 3aJiemH rpaBH.fl, IIeCKa

H Top<t>a. .

BbimenepeąHCJieHHbie. HCKOIIaeMbie HCIIOJlb3YlOTC.fl B XHMHąeCKOti, KepaMHąeCKOH, MeTaJIJiyprHąeCKOfi:, 1.\e-MeHTHOH H H3BeCTKOBOH · IIpOMblllJieHHOCT.fiX.

B BHAY Toro,· ąTo qeHcToxoBCKHił perHOH B npeAe-nax KpaiWB:!Ko-t.IeHCTOXOBCIWii IOpbi OTJIHąaeTc.fl uc" KJIIOąiiTeJibHO KpaCHBblMH neił3amaMH, He06XOAHMO COCTaBHTb nepCIIeKTHBHbiJ:i 3KÓHOMHąeCKHJ:i IIJiaH pa3-BHTHfl, OXBa'l'blBalOiqHJ:i KaK IIOJie3Hbie HCKOIIaeMbie, TaK H IIpHpOAHbie AOCTOIIpHMeąaTeJibHOCTH, OC06eHHO B paiłoHe COKOJIHX ryp, 3JIOTOro IlOTOKa H B3pKOBO.Ił

ryp b!.

BOLESŁAW SACHA

Pomańskie Przedsiębiorstwo Geologiczna-Inżynierskie Budownictwa

PRóBA WYDZIELENIA PROWINCJI LITOLOGICZNYCH MIOCENU

WIELKOPOLSIU

WKRACZAMY DOśC SZYBKO W FAZĘ

doklu!moo1tacji zasobów wody. W tym staJnie nzeaiy jakiś syntetyczny pogłąd na .litologię potężnego :złorża wody, j.alk.ie tworzą ooady fOrfua:cji węgla bruna1mego na terenie Wd.e~o :polski, może być balrdzo pomocny. DotychczaLS nader trudno było !Wyltyczyć granice morfolo-giczne · luib goologkrzme qpraJCOWialrriJa, pozwolił

na

fu dOtpiell'o ostaltlllio 1\lZy~am.y tma~ter.ktl

wi€!l'ftnk:zy. Pochod::z:i on w całości z odcinka robót hydroge,dlogicZ1!1ych Poznańskiego Ptrzed-siębiOil"stwa Robót Lnżyin.ie·ryjnych i choć obej-muje tyLlro 30 pl'Ofil!i, ma j·edną dużą zruletę -jest parów.nywa.lny. Opisy makrookopowe wler-<:eń · WSitaiły wy!lronaine IPrmz IZieSipół .nadzoru 20

hydrogeologiJCznego .na jednolitej podstaiwie

kll.aJSyl{.ilka•cyjnej (P.olska Norma PN-B-54-02480).

To samo datyczy Otp:r.a.oowam.ia wy.nilków prz.e-si!ewów, wyllronainych we wł,asnym laboralto-dum. Z wieree.ń rtych tylko 14 ;przebiło :m,i.ocen, :na1w.iercając oijgooen lub skały podłoża

mezo-roi<!Zillego, 13 według wsze:lłriego

:prnwdo!pOdo-ibieństwa n.a.w.ie!l'Cillo miocen w 80-900/o, a 3 wi&~ceniai dochodzą do skał mezoz,oicz,nych ni·e n.aipOtX,aws:zy u tworów rmooenu.

W podłOiżu lbr:zeciorzędu Wietkqpolski wystę pują .głQw.n:ie skały mezozoic.me (wapienie i !IDaJl',gle juey i kredy). Powie'l"ZChn.iJa ich z,apa-da w ik:ietr'Uin!ku pólnocno-zachodndm, dend.we-lrucje dochodzą do ak. 300 tm. Utwory

(2)

paleoge-nu (oligocelll, eocen) ogNllllia7Jają się w iZaSadzie do wyst'ępow.aJrria niewieJ.ikrl.ej mi.ążswści pła tów oliJgooeńskich piasków 'glaukooi1towych.

Pr:zykrY!Wająca

to

wszystko g,ru:bym płasz

czem

seria osadów miiooonu lądowego o śred niej mi~szośc:i. 01k. 60 m wytróW!IllalłJa ~nieco de-niwelacje powierzchni ipOO:trz.ecilorzędowej.

~ć utworów mioceńskich ll"ośnie w kie-runJru pó'JinOCIIlo-rztaJChooruim. .Ponad miocenem

tzaJlegają praJWie zW-artą Poacrywą IPlioceńslde Hy pstre ~pOIIDańsk:ie) o średmej ini~d.

ok 5()-.60 m. Stanaw.i;ą one nieiPr.zep~cza:Lny nadiclad dlla silnie nawodnionego miocenu i stąd są WlaŻ:nym ·elementem hydrogoologroznym. Po-zai gll"ainicami Z'WaJl'ltego 2Ja&ęgu pliooonu,

rn:i!ar-oen konitaiktu.je ·be:Zlpośrednio z UJtwocami OZJwootorzędu. Powle:r2lehnia podicZ'Wiall'!borzędo Wia wytkJaizmje nachylle'Il!ie rw kierrunku półnoono zacllodn.iim, w mniejszym jedn.aik sliO\PJl'i.lu :n:i.ż

mezozod.czma.

Li'tologi,crzmie utwory miocenu są raiC:z.ej ball'-dzo manOitoinine, durże jest tylko 1c:h ·zróżnico

wanie :fiaJCjal1ne. Osady te w Wieilikopolsce skła~ daJją się ~ z drobnozi.all".nistych i py-laJStych piasków, pOIZa tym

z

pyłów, naJmułów

i iłów. Najbal"diziej chaJr~teryostycme są pdlcla-dy węgLa brunaltnego, zajmując :niekiedy 3G

i więcej .pr0C€1Illt ~ callej farrnacj,i;

mio-ceńskiej. Całooć ma .ogólnie baJtwlę od biia!łatwo~

szarej pqprzez różne odcienrl.e ~brunaltneJ aż do CI2'Jalrnej. Jest to spOIWlOdowane mniejszą lub większą dom:ieszką SU!bStancji oogani.oez.-nych w osadzie oraz redukującym jej działa ndetm. :r:>Otyczy

to

,głów.ruie żela~a, które jest

głównym ibalr1w.ntkiiem .gleby i zwietrrz.ałych slmł. Dużą rolę ~ywają także suhsrtancje humusowe ipOIWStające 'W trakcie rozikładu ma" · tern orgaclcmnej d. u1albw.itające ł!UgOIWanie tróż

n)T(!h ~ów (głóWIIliie ikll"zemu i koloidal-nych 7iWiązk&w żela.m).

Gha:raikterystyczną dorrrleszlką tUtwiorów mio-oońiskich są łusecrm.ci muskorwj:bu. Uwolniony w tr.aikcie :inltetnsYJWltleg<l 'WWtrzen:ia ch€1Ill1i.czpe-go skał magmowych, metamOII"fimnych i Illite-kiedy osadQIWych, rorzrlr~bni,ał się :mech~n1cznie na drobne łuseczlkii:, które były un002'J01Ile -naJwet !Przez :wolno płynące wody - na duż.e od.ległOOc:i. Wedlug obserWiaCji

maikiroskopo-wych, .domie:szika muslww.irtm w utworach m:1o-oeńskich Wielkopolski

wzrasta

rz.e woohodu na zachód.

Piaski. Cechą :petrog:Mfi!cznie chatr.aktell'y-styozmą jest ,,;zuibożearie" i wyseilekcjonowarnie mater.ia~lu · iklastyc:zmego. Ptrzewa2;a w ntich · kwall'C z ohrur.alkJDerystycz,ną domieszką

drób-nych łweczek muS1kowitu. Co się tyczy u~iatr nien.La tp'1alsków, l1;o podstawowym malteria~em są tu ld.c:zme krzywe uzia~r.nie:ni.a wyJ.mnane dLa c·elów hydrogrologilcznych. Pobieżna aiiloali:za wykresów 'lllZila!l'merria ±nfoornuje nas, . że prz· e-ciętna średnica (dso) piasków waha się w naj-lepszym IPrzypadlml ok. 0,23 mtm. Współczyn nik niejednorodności oonacz,amy w hydrageo-logii dla: celów pra:kltycznych ze stosunku

śred-ndicy d6o : d1o waha się ok. waJI'Itości 3,2. Są to więc z :reguły piaski drolbnozi.amiste, średin:1o wysortOWia:ne ~·mniej lub więcej zapylone

i zadilone. P:iiaski 'gtruiłJooo,ilatmiste, poospółiki i 71wd.-;·y występują bardzo rzadko - w niniejszym

materiaLe ty!ko w 11 wierceniach, a i

to

sta-norwią tam nilkły procent.

Obtocoonde IZiiiaJm. jest s]a~be - na ogół wzra-sta ono pl'qporejonalnie do średlllicy z~ia:rn, leci do pewnych ·tylko ~am.ic {ca 2 mm). Ball"Wa. pi,asków - to wszystkie odcienie szall"'Ści od bia<łOSI'ZJall'YJCh wy.łl\l,gOWiaiilych . (2ll:xie•ld.oowanyc.h) do prałWie CIZiamych od dużej d01mi~ sub-stam.cji oc.g.amioznej-.

Pyły (mułki). Są

to

ooady ball"dzo chall'aikie-rystyozne dila· fo.rmaJCj.iJ mioceńskiej. GłÓW!ilym skłaid:n:ilk:iejlll jest kwatre, a towail'Zyszą :mu

łyszczylki (muskowit). W mniej8zym lub !Więk

szym ,procencie występują w. 'tych osadach mi-n&ały iLaste. Ball"dlzJo. często osaidy ·tego ty,pu wykaiz:ują drobne wairS!lwowanie. Brur.wa icll - · podobnie j,aJk i wszysłlkich osadów miocenu ___: Zllllienia się od szarobiaławej do prarwie bruna:t-noczarnej. Termin .~pyły" nie zyS1kał sobie · spe-cjladnełgiO obywaltelstwa w rte.rmiJndqgii .geolo-gicznej. Ogólnie ten typ osadów określa się jaJko mułiki (.grupa aleurytów). Tu dostał się przez zasl;osoiwianie wiadomej i wy;rnienioi1·ej ITha. wstępie iklasyfilk.acjd.. W JPT:aktyoe hydrogeo-logicznej ten typ osadów jest ba.n:blo ;ważny i nieraJZ "spędzał sell1 1Z ;powiek" pll'a1oow:nikqm

.ilnżyn.ierslro;techndcznYiffi dl hydrog00ilog9iffi.

Namuły i iły. P.rzelwarż,a, w n:iiC'h swbstalncja i1aJsta. IZ dorn:ieszką łyszazyków i drobnego pe-litu kwlairoOiwe,go. DUŻtai czasami rzJa'WaiJ:Itość sub-stancji ar.g.am.ic:znej utrudnia metkiedy ich od-rÓŻ!lien!iie od węgli ibrtllil,artJnyoh, rwystępuj·ących ~ęsto w odmira!nie iLastej :i ipiaSZC~Zystej. Podob-nie j;ak i' py'Iy, osady te wyka!zują bardzo

często drobne waa-stwow,amie. ·

Termilnem namuły okietślono w profilach osady mwierające od 5°/& do 30°/& substancji or;glaillicznej. Bar:w~a :namułów .jest z xeguły bruootnociZJaJnna. lub czoc.na. Iły nie ~Wiiieraijące substancj~ orga:nicZJ.Ilej mają qpróc:z. baJI'Id:z.o ciemnych i czarnych barwy jaśniejsze: jasno-brąoowe :L :różne odmialny szarości.

Węgle brunatne. NaJ temat węgliJ istnieje baJI'IdJzJo dbfiifia liltera•turn, ama.'Wialjącal ich skład, .

gene:zę :iJbp. Jest to naj,baaxł:zie.j cha~raiktecystycz .ny skŁadnik UtolOigiOZJny osadów ,miDceńsk:ich.

Na. l1:etrenie WieUroipOlski węgl>e bl"UUIlatne wy-stępują wszędJzi.e - różna jem tylko :ich dJ.ość

i

rcmm.ies:z,CZ~emie w profilu mioceńskim. Są to

węgle ziOOI:iste, brunaifine lub czaJrne, silLnie oo~ wodinilcme, ilcr:uche, o ni•erównym pnzełamie. ZawieTają talkrże ikawaH!ki lignitu, który .niekii.e-dy ,tworzy samodzielne r.a~czej ci€1Ilikbe Wa!l'stwy, or.aJZ domieszkę ilu i ;pi;aslru. Mi~ć pdkła~ dów jest 00. o~ W.ielkapolslki. bard:zio 'Zliilielll:lla, a ich ciągłaś<: :niest·ała•. Stąd

!I)all'ale-lizacja pokładów węgla ob:l"llliltaJtnego m'iędizy

(3)

Inne domieszki. W osald.ach ,m:iiooonu, pias-kach, ilaich, pylach .i: nalmtllach występują

rórl-ne domieszkiJ pochodoonda chern:bczn~o lub

mechaniO'ZJilego (prn.ylbrainS!POM.V:allle ·prrzetZ

wo-dę). Są to pmewa.ż:rrie różme kOII1klreoje że.l.ar

ziste,

pi!rytowe luib maJrłMsyt~.

spiry:tyzo-wa:ne

ruŁalmki. drewna, .k!Oillklrecje kir:zemionlko-W'e, :.zdJaJr:na gLallllroniJtu i :i.Illne mniej dstob:ne:,

spdtylka:n~ tyl!ko sporadyozmde.

Biorąc oołkow.i:tą ~ć wydzielonego

w prof:i:lu wierbniczyJm ;m:i.ooenu 121a lOOOfo, obli-czono w p:rocenrtlacil udzii(!J] w

mm

po3ZlCZe-gólnych skiŁaJdinilków liJtoliQg:icznyoh, qpisalnych

w papri7JEldn:im ~e. Zastosowalno jedlilak

pewne 7Jillimy. Mla!now.icie 7Jupełnd.e pom:inję

to

w

oblilcrzJernach g:rupę (skŁadrrilk:i) dqm:iesze'k ohemi.<2nych ~ IIl'leChalrrilaych, gdyż rnarlk.o

występują one w praf;iJaich j1ako wytra·ź.ne

war-Stwy i

1alko

takie, fPmY tym stopniu

doklad-!IliOŚcli QPraoowi8JrliiJai, :nie mogą staJnow.iJć

lllalter.ia:-łu porówna'W'CZelgo. T~ano je łąamie

z osadami, IW których występują. Rozdzielono naftamiast tgll'IU!pę piasków, ·łącząc rżwdiry,

po-~ół:ki dl piaSki gruborzJiJarniste

w

jedną .gr.u,pę,

a p:Lastki średniotzia.im:iste, .00obn07liam.iste i py-laste w dru!gą. Zrolbiono 100 r.am:ej :z .myślą

o =prTLymllości., .'kdiedy l11ieldiCzn:ie · występujące

grube ftralkcje - przy OldipdW'.i.ed:nio zagęszczo

nej siatce w:ielreeń WSlmrżą obsmry o zdecydor-walild.e siiliniejszytm ~ywtie WIOdy. W tn.bndej·

szym QpOOCO!WOO.iu n:ie wyłkorzystano jesz<:lle !tego i

w

daJlszym etaJpie pracy wydzielono tylilro jeden SldadJniik ,- ~ li piaski).

Iły i namuły .Utolag]czm.ie do siebie podobne.

i rÓIŻil!i.ąoe się lllialjczęściej prooontOIWą

zaWiar-lbośclą SUJłEtaincj:iJ Ol'lgaJnioznej :potmaikJOOiwano

jJaiko jeden skł.adrrik. Ostaltec.znie do obliczeń

prOOOillf;owyoh wydrz;relono 6 p<lldstaiwowych skladlrrilków llitologioz.nych:

l) węgle lbrunaitne, Jign:irt;y, 2)

.iJwlilry,

;pasJpÓł

ki, piaSki gru~. 3) piaski średn.i<YLi.aJr

niste, drobnoziarniste, pylaste, 4) pyły, pyły

piaszczyste i ilaste, 5) iły, iły pylaste i piasz-czyste, namuły.

Po wy.lrorua!niu obliczeń, chcąc uporząd!kOIWać

profilie według procentowej ~awaclości poszcre-góLnych skbadln.ików lirtolqgilcznych posłużono

si;ę IZilalnYJIIl· powszechin:ie dlliagramem trójkąt

nym (r)11C. 1).

O ldk.ailizacji jednatk ja!k.ielgokol:wiek punktu

niai

cym

d!iiag!l".amie decydują trzy

ohalrla!ktery-zująoe go siDŁaldowe, Illaltomiast nasze ;prQfdle są

oharr.aJrt;eryoowalne rprmz pięć skladn:ików ·

li'tQ-1Qgimnyoh. Wyn=iikłJa stąd koniec17JI1ość

lkQIIltpre-sj~ tak, by karżdy prdfil był rEpre7JEIDWwia!n)• przez łlrzy sldaidnrl!ki łiitologiczne, a llllia~nowicie:

l) żwjry', po.<ąlółlki1 piaski, 2) p)l'ły p:Laszczyste

i ilaste, 3) węg·le, namuły i iły.

Połącrwn:ie żw:i:rów, ~~lek i piasków .

gtru-.boz.iarndstych z p:Laskami śred:ndiooliarnilstymi, drobnoziarnistymi ·i IPYlastymi ibyło wyżej oma-. wiane. T:rrudlndej b)l'ło ·się zdecydować na połą czenie węglli i namułów 'Z iłami. Wyodrębniende

22

osobnej g!"lupy węglli i namułów ~wodowałoby

z koniec'Zillości altbo UJtwarzenia osobnej grupy

. iłów d przyłączenie p~ów do piaSków a~bo

po-łączenie pyłów z iłami.

And. jedno, .aJni ~ rozw:iązaa1lie nie jest

~()IWiaJlaJjące, :zwłaszcza :pod kąlbem

hydlrogeo-lQgicznym. Z ck.wgieti strony p:ionowa a100U~a

proobiegu sedymentacji miJOceMk.iej (o CZ.Yiffi

niżej) wytkatzała, że węgle występują .na,jc.zęś

oiej w OOw:airzystw:iei iłów i namulów. Da:lej

-iły miioceńsk:be rLaJw.ier,arją z reguły duże liości

części oogucznyoh i oz.alSialll trudno je

odróri:-nri.ć od namułów. W efetkcie, ?Jdecydawa~no się

ii1a podzJiJaił na trzy •gi'IUipy. N.Le chcąc jednak

~ zrezygnQWać z uwidooz:nietnia węgli

na: diiaigr81miie, przy loo!żdyun

z

;punlktów ozna~

cmjącym prof:hl podaino

w

naw;j,lasie prooont

węg!I(!J. Ok.amłq się, że pmw.ie wszystkie

pl'fOJf:i:-le IZialwlierająoe jego wyookJi proceillt stworzyły

odr~ grutpę (r~. 1).

JtUJŻ pabieżny ll"ZWt Olka lila diatga-tam .iiruformuje

nas o utwar.zemiu się tmooh :zefą>()llów (grup)

w IZaileżnOOci· od stosuniku milędcy .'brzelma·

sklald-ndik.aJm:i. llrt:JOlogi!CZl'lymi w· !pi"'f:i:l·ooh:

.,.·

gi"UUpa I - ip1asztc.zysta - oh~yzuje

się illlastępującymi proporcjami: ipi.askii: i: żw:iJry 8Q-98i'/o

iły i węgle o-200/o

(Wię.gLa - śred!nio 5°/o)

pyly 0-150/o

gru;pa II - ilasto-wę.g.lOIWI(!J ma skład: ipi;aski: i ilw:iry 20-45°/o

dły i węgle 50.,.--70°/o

~węgLa - średnio 250/o)

IPYłY . 0-20°/o

grupa III - piaszoz.ysto-pyllasto-ilasta .

ma

Skład: .

iP.iJasld d żwiry 40~0° l o

:iły .iJ węgle l G-300 l o

(węgla - średn.i(l 5°/o)

ip~y l 0-30° l~

Zgtl"UpoiWialllW

te

są balrd:z,o wyr.arźne i :nlie wy-magatją komelllta!rzy. iNajibardziiej

charalktery-styez~Illai ~ \Skonoon1lrowi(!JOO. jest gi'Illlpat I -tpitaSZCZysta, perrostatle grupy H i III !Wykarz:ują

;n;iecQ !Wliększy rOZITllllt. ·

Nie wyjaśniana była tylko sytbuacja 4

wrer-ceń - llJaJ dialg'Miltie ~ 20, 1·9, 4, 14.

By

sobie pomóc, sięgnięto do pion!O\Ve.go

porc,)Wllla-.niJCll prcxfdllu., by na pQdsbalwie padaibnego

prze-biegu sedymentacji IPT~esu.nąć je do lk:!tóre,jś

.grupy. Ołmz.ało się

to

rw ~zasaldzie ndepotrrzeibne, gdyż prey lronst:rruiOWamu mapy tprOIWlilncji litto-log:bcznyoh miej5COwości

rte

występują rw

stre-fach pr:rejści.owyoh (Rogoźno, POIZillalń - Star

:rolęka, Gn:ieiZilo, Oborniilci), a JPO!l"ÓWIIlalnia

p.iJo.-n.owe

były raozej parnocne do :lronsbrutkcji .gr.ar

.rrilc \IlJa mapie .

Po wydzdeleniu IZieiSpołów litologmnych spróbowmo nanieść je na ma;pę. Ok.aJZało się wtedy, że zesp&l :piJasz.czysty (l) .oraz

(4)

piaszc:zy-sto-iLast;o-,pY'lasty (III) IZigrllii:JOWały się na okreś

lanych oibszairach i tym samym. wyty<:rlyły

pe!Wine prow.ilncje littolag:icme (ryc. 2).

100%

WĘGLE, NAMUŁY. IŁY

l - Boj.atl.OIWO, 2 - Byd~ --. Ka.pl., 3 - Bydg,os:r,cz -t..otnlsko, 4 - Gniealo, 5 - Goł.aszyn, 6 - Gubin, 7 -

Ka-ldsz - Tyniec, 8 - Kleczew, 10 - K'l'Otoszyn, 12 ...., Mlę

dzychód, 13 - MUoslialw, 14 - Oborniki, 15 - P.Ua, 17

-Pozrrań - ul. MaJroelińska, 18 - PO'Zlllań - Pomet, 19 -Pamań - St>arołękla, 20 - Rogomo, 21 - . Sieraków, 22 -Srupaa, 23 - Sulęci.rbek, 24 - Szamotuły, 25 - Szk.La.rnl.a, '1:1 - Wągrowiec, 28 - Winiary, 29 - Witaszyce, 30

-Września. Llc2lby w na.wJasach oznaczają tprooent węgLa bru-natnego

OOALS, SILTS, CLAYS

l - Bo,Jano.wo, 2 - ·Bydgoszcz - Kapl., 3 - Bydgoszcz -ALrport, 4 - Gruezno, 5 - Gołaszyn, 6 - Gubin, 7 - Ka-lisz - Tyniec, 8 - Kleanew, 10 - Krotoszyn, 12 - Między

chód, 13 - Miłosbaiw, 14 - Obohlilk.i, 15 - PUa, 17 - Po-mlBń - Ma.reelińskla st'l'eet, 18 - Poznań - Pomet, 19 -Po=ań - Starołęka, 20 - Rogotno, 21 - Siemków, 2:2

-Słupca, 23 - Sulęa!nek, 24 - Szamotuły, 25 - SzklaTnLa, '1:1 - Wągrow.lec, 28 - Wl.nLary, 29 - WLtaszyce, 30

-·września. The numbers in parentheses signlfy the brown .ooal pereentage

~~ piaisi7Jc.zysty obejmuje, mówaąc

ogól-nie, wsohodln:ią część W.iellkopolstki. Gra111.ica

Z~achodn.ia jego wysliętpawlaJn.a, oddZ!iie1ająca go

od IZe$pO]Ju :miieszam.ego (III), ~biega: mnilej

więcej rw rejond.e KOIŹmliioo px!Zlerz: dkohce Śremu

- Poznama - WągtroWoa: dJ Bydgosz.czy.

Połu-. dniową gr~Cmicę stanowi IPI"ZY'PtJSrez,ailiruie !ZaSięg

zw>ali'ttego występo!Walnli.a urtWiorów mi!Oceńskich

na I.ilrrid T'urok-BłaS2lk:i: (.na SE od Kalisza).

Wschodniej gr.acicy :n:iJe uda:)!o się ustailii:ć, gdyż

brak

w

,tym rejonie wde:ooeń. NaJleży tyl!ko

m-lZinac:zyć, że W1kracz,amy ibu w rejiQill

anrtydcl:ino-r.iJum ikujaJWsko-.pamarsk.i.e.go, gdzie mi.ąrższ.ość

miocenu siJ.nie maJleje. Wschodind:ą grandcę

!Pro--wmcji mi€\SZialllej ~piJalswz.ysto-1JJ.asto-py;lastej)

stanow!i wymien1i011:11a już ;pOjprzedln:io zaohodlnia

g:r.anilca rpl'awilncj:i :pi,aszczystej. Zasi.ę,g jej ku

zachodowi (prow. mieszalnej) jest og:t'laJiliJCiZJOIIly

postadaJilyJini wieroendJami. .. Najdalej

w

rtym

kie-rum.klu stwielrdz.amy jej istni-eirrle w rej.oni•e

Mię<izyrzooza. Teren · na połudlnio-zachód . od

PamaJilli.a joest bardzo słabo obwieroony .l

nie-stety musi .na r~ .pozostat ·btałą plamą.

W tkiiertllilllru !pÓłnoonym IPI"'wilncja mieszJa~na

sięga w rejoo Piły i Bydgoszczy.

Zespół II - ilasto-węglowy - po

nooiesie-nitu go :na, mapę uległ peWinamu I'O!Zjp;roszelli.u.

Trzy wiell'Cema. :zigi'lllpOWały się w rejanie

Bo-j,aJilOWo--Krotoszy:n, jedno w rejanie

sfupooko-lroniń:skim, jedno w rejanie międrz.y:rrzecrz.a:

wa:r-cia.ńslroinOiteclkd.ego. Także wieroerrle

w

Gubim.ie

wykaizało rtyp ilasto-węglowy. Oclzyw.iśd-e

stwierdzenie !istnienia jalkdeigoś rejonu za

po-mocą jednego wd.ercen•ia jest rzeczą bal'd:zo

ry-zykoWillą. W niniejszym jednak pmy:padkJU tak

się złożyło, że dwa rejony: słupecko-koniński

i międzyrzecze Warty i Noteci charakteryzują

się obfitym występowaniem rpakłaidów węgla

brunatnego i są przedmiotem zailnrterestowaJilia

pr1Zemysłu.

Po uzysk.ainiu obr.arzu l:iJtologiC1Jne.go 'zrórżnreo.

wnai

milooonu w płaszczyźmie rpaztdmej, W1airlo

dodać na marrgilnesie ikiiHm urw.ag :na ·tema!t a1a~

li:z.y pjQnO!WelgOi :pr2ebiegu sedymEmtatji osadów

mioceńsleich. Chocłzi. miam.-owicie o uchwycenie

pewnego rytmu zmian sedyJinenrt:a.cyjlllych (f.ar

cji), pojętych szeroko i obejmujących oały

pro-fid. sedymenrtacji mi·oceńsk:iiej, orm stwierdzenie

czy 6w :ryttm: - jeśldl występuje - da się

p:riZe-śledzi.ć w opro!fill•ooh tej SBIIlletj grupy (prowinlcji)

ornz w profillach gr'U!P IJ?(lrl0Sta1ych.

Ryc. 2. Zarys prowincji litologiczn'l/C'h miocenu Wielkopolski

1 - piaszczysta (I), 2 - 1-J.asto-węglow.a (II), 3 - pLaszcrz:ysto--dla.sto..pylasta (ID). Opr.aco'\lllał autor

Fig. 2. OutHne af the Hthologi.cal Miocetne provinces aj the Wielkopolska region

1 - areonaceous (I), 2 - clayey-ooaly (II), 3 - a'l'enaceous--cLayey-dusty (III). Elaboroated by authoc

.AruilirzJując posiadalny materi...ał można

ogól-.nrl.e ~ć, że w pl'ooosie sedymentacji

:rn;ioceń.slkiej występuje tmy'krcrtne nasilenie

facji hag.ienno-zastoiskQWej. Najwyraźniej

wy-stępuje ,tQ w :pall"thl! sbrqpowiej profilów. Profile

:nde mające w stropie wręgLai ibruln<altnego al~bo

(5)

To samo, ohoć

w

mniejszym stapn:i.u, możemy

·Obserwować w s:pą~gu profili wszystkiich 3 grup.

Węgli brunatn.YJCh joest tu mało, ich pokłady

są cieńsze i zaJlll'iiast nich często "Wy\S!tępują

na-muły i :ily. Ma

tu

IPI"ZYiPuszcż.aln:ie pewne !Zinar

crenie falkt, że nie wszystkile prof.ile prz.ebiły

mdlooen.

Największe .róż,nire .międiz:y grupami

obser-WIUjenny w występowaniu środlwwe:go poziomu

il~węgli.SJte,go. Stqpień · jego wy'kszJtałcenia

jest rócżmy. Węgle brunatbile występują :w :nim

.jedn~ obficiej .rrilż w poz.i>omie spągowym.

W grupie I (piasu:z.ystej)., jak już

:lJaiZOOJC,ZO-no, obserWujemy je~go wyraźny śl.ad

w

tr.zooh

profiila~ po1łożonych

w

oen:trum obszaru.

Ob-SZ<all' ten zreszJtą wyik,alzuje du0e podobieństwo

do re jOlilu PoznOOlliJa leżące~go na .gr:aJnicy dwóch

prowi!łlcji lillx>logiczny.qh ii ~ III.

W

:następnych dwóoh ~gru~pach: H· i III, por

zirim środllrowy występuje wyraźniej~ il1ii€1ki~y

jednak ma lte\nd€1Il1Cję do pmesuWiail'lia się i . ·to

naijCZ~ęściej w ikie:runiku pooilomu ,górnego i j!OOI;

wtedy ·tlr:udlny do wydlz:iele-rrla.

Nalerży. wyraźnie rz.~aczyć, że to, co

jpOwie-dzi.alno, jest tyi]!lro. próbą OOIZlpcmi.OiinOIWail'liilaJ i

po-rówtnaiillii<1 prof:iilów .i gl"UJp pod kąrtlem

liiollogicz-.nym, a. nie srbrattygM!f.iicrzmym.

Na :ziakończ.elnlie jesrzJC:re kilka UIWlałg ogólnych

dotyczących p!l"ZYJPUisoozailnego .k:ieru:ruku

tran-spor·tu i pochodzenia materiału !kllastycmego.

W ok:re6ie sedymentaJcjd: mioceńskiej

po-~. meroroiJczna ;tego obszall'U ule~atła

.powal!nym ruchom 01bni!żlającym. Nie. były one

wszędzie równe, w ogóLnym jed!nalk obrazie

si:ln:iejsze w kieruniku · ;pólnocnO-:zaohodn:im.

W ~u

z

tym miąŻSZJooć osadów mi!oceń

skich

l'IOOla

z SE na NW. W iYJin samym

ikie-,runilru S7Aedł iPJ:"óZY\plliSZIC~ai1nie ·tmnsporl

marte-riału !ldastycznego. Dostarczał ,go obszar

sta-tych gór i wyży;n środkowopolskrob (głównie

piaskowce trdlasowe i juoojskie) mte:nsy;wtn:ie

denudOIWia!Il~h W\'3lkwt€lk słabych ruchów tełkto

ndczn.yoh, spowroowan.ych ·wpływem orogenezy

atlJpejsk!iej. Sk:onsllruowa100 matpa prow.im.cjj

litologiemych miocenu Wliel!kopol'Ski. zdaje się

.potw.ierdzac tę hi(poterz.ę. Im dalej ;na zachód,

tym hanxilziiej 1rósł ud:zilał ma1teria:jju

d061taroz'o-nego z połudnlia (Sudety) i .północy (Skandy"

nawia). I'lr7Jel,ma!W:La. talkże za tym zwiększająca

si:ę

w

rtym !kierunku IZa'WiaJI'i;ość w ooadacll

mu-slrowitu, !którego :głównym módłem są kwaśne

ska•ły jplwboirldk::rme bog.aJte rw potas zw~a

grr'l(lll1'iJty, orarz;

w

mnd•ejszym stoprou liczne

sloo-zy

metalffiO!l"fioz.ne, jak: ,gnejsy, fy~lity, łupki

mUSkow~ :i!'bp. ·

SUMMARY

Hirtlherrto; the dcler.milnatii'On 'Od' InOil'!Pholog~ical as weJ.ol as gool-og.ilcal boundan'ia<i of the brown ooaol

formaotion in the Wielik'OipiOilslka l'€1g'il(}n was very

dmilcWt.

Ait the laiSit iiiJme, however, the odaita l()lbtai.ned from 30 prlliilas of the bOii'e-holles enalbled t10 perfoorm s'UJC'h a d€ł1Jimlitation. 14 of these bore-4locles have p'ier!Ced the Milolcene doei!)01Silt5 a!nld enoClllllnteored tlhe Olilg1ocene sediimenrtls or the l'IOOkls of Meos•ozoilc su:b-sti'aitum, 13 in 1:Jur.n - in 80-90 per cent met

m

alil probaobiO.ity the Mlioocene dapdsiots. Three bore-holeis reaahed the Mesozoile rocks w11lhlolut enoounteriing the Midclene seldimen.ts.

PE3,10ME

,l{o CHX rrop TPY.QHO 6biJIO rrposecTII Mop<PonorHtJec-Ime IIJIH reonomt~ecJme rpaHH~bi 6ypoyronbHbiX

<Pop-Ma~Hlł Ha TeppHTOpHH BeJIHKOH IlOJibllllł. IlonbiTKa

T.ai<OrO paCtJJieHeHIHI CTaJia B03MO>KHa JIHIIIb B

llOCJie,Q-Hee speMH; 6naro.Qapn MaTepHaJiy, nonytJeHHOMY H3

30 IIpOqllłJiefi 6ypOBbiX CKBa>KHH. 113 BCeX CKBa>KHH

- 14 npo6yplłJIO MlłO~eH, yrJiy6JISłfiCb B OJIHrO~eHO·

Bbie 06pa30BaHHSł, 13 IIO BCefi BepOHTHOCTH,

.QOCTHr-JIO MlłO~eHOBbiX o6pa30BaHHfi B 80 - 900/o H 3

CKBa->KiłHbi .QOIIIJIIł AO Me3030fiCKHX nopO.Q, He BCTpeTHB

MlłO~eHOBbiX o6pa30BaHHfi.

HENRYK JURKIEWICZ, PIOTR KARNKOWSKI P. P. Poszukiwania Naftowe

POZIOM SPIRIALISOWY

W TORTONIE PRZEDGORZA KARPAT · Z poziomu iłołupków iladlanhy!Qrytawyoh

(gra/bo-wianu) opisywane są w litet'aturze geologicznej pol-skiej, czeskiej d radzieckiej lic:zme występowania

spi-riaJ:is6w. . ·· . ' , . . ·

W ZSRR poziom spixialisowy znany jest na dużych

przestrzeniach, bo ciągnie sdę od Półwyspu

Apsze-rońskiego przez obsz.aJI nadcozarnomorsk.i aż do ,

przed:-górza Karpat. Boz1iom ten jest uważany za baNizo

ważny Teper . W· poddale stratygraficZi!lym. miocenu.

Dysponując dużym materiałem porówtnawczym

z wierceń wykonanych przez Przemysł Na,ftowy, mo··

żerny dość dokładnie nakraić zasięgi opisywanego

~iomu w rejonie przed'gór.za Kal'lpat. Sp1ma.lisy

wy-stępują tu w zewnętrznej, czyli niesfał!diowanej

stre-fie miocenu (ryc. 1).

Znaczenie spi~ial:Ls6w dla stratygrafioi mi'OCenu

pod-kreśla dobLtnie W Krach (10) w pracy pt. "Uwagi

w sprawie podiziaiu miocenu Poł.ski", gd:zJie pisze.

"Spirialis valvatina, Spirialis stenogyroa i inne

cha-24

rakterystyC2lile są dla basenów zilmkniłętych o sililej .koncentracj-i ~'Oli w wodzie, sporadycmie ·występują

pod gipsami, a masowo oponad n.imi w g~abowian.ie

dolnym". ·

Inni badacze miocenu, jak: K. Kowalewski (6, 7),

E. ŁUcżkowska · (12, 13),

s.

Alexandrowtiocz (1),

Z. Kli~ 1(5), cwyuni€miadą ,ldiclzme · cwyst~a

~illisów wśród :fiauny Oibwortn'iiclowed w lii:hol!u·pkach

·Illadi!l(Ilhydil'y'1io!wyoh (~bolwłilaatioe).

PO'lJiom SI)irialioowy jest szczególnie ważny w

pra-cach · geologiczno-poSIZukiwawczy:dh prowadzonych

w rejonie przedgórza KaTpat. Daje się on bowiem

makroskopowo w skale wyodrębnić jako rpasawe

białe punkclki, a przy użyciu illiPY 5x można

wy-różnić drobne· (ryc. 2, wielkośeli 1-2,6 mm) pteropO!dy

z rodzaju Spirialis (ryc. 3). Awizuje on jedin'OC7..eś.noie

o ·zbliżaoniu się wiercenia do serobi anhydrytocwej

i podłoża. Maiksymalny JPionawy zasięg poziomu

spi-ria•llis·awego og;ra•nJicza sdię od 30 do 50 m w iłołupkach