View of The Language of the Contemporary Preaching of the Gospel: With the Suggestions of the Pope Francis

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI TEOLOGICZNE Tom LXI, zeszyt 12 – 2014, s. 53-71. KS. HENRYK SAWISKI *. J ZYK WSPÓCZESNEGO PRZEKAZU EWANGELII Z UWZGL DNIENIEM SUGESTII PAPIE

(2) A FRANCISZKA. THE LANGUAGE OF THE CONTEMPORARY PREACHING OF THE GOSPEL: WITH THE SUGGESTIONS OF THE POPE FRANCIS A b s t r a c t. This article deals with the language of communication of the Gospel. At the first place the reader finds the explanations about the sources from which homiletics—as a part of practical theology as well as a discipline dealing with the language of preaching—takes guidance. They are: God’s revelation transmitted in the Scriptures and in the Tradition of the Church, the indications of the Holy See, the liturgy, and secular disciplines dealing with correctness and the art of speaking such as rhetoric and grammar. Over the centuries homiletics managed to developed the indications concerning the language of communication of the Gospel. They have been enriched recently by numerous suggestions of the Pope Francis. Some of them are analyzed and presented in this paper. Among them: the simplicity of the language and its adaptation to the intelligence and perception of the listeners, the brightness, the warmth and familiarity, imagery and beauty, creativity and conciseness, and— a positive tone. One can not forget that the language expresses the person. The care for the language means in consequence the care for the deep human, intellectual, spiritual, and pastoral formation of the preachers. Summarised by Rev. Henryk Sawiski Key words: language, preaching, the form of preaching, Evangelii Gaudium.. WPROWADZENIE. Zagadnienie formy i jzyka przekazu Ewangelii jest niezwykle istotne w homiletyce. Wag zagadnienia ilustruj znakomicie homileci niemieckoKs. dr hab. HENRYK SAWISKI – profesor Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawa II w Krakowie, wykadowca homiletyki w Wyszym Seminarium Duchownym w Tarnowie i w Wyszym Seminarium Duchownym Ksiy Misjonarzy w. Rodziny, redaktor naczelny czasopisma teologicznego „Polonia Sacra”, przewodniczcy Stowarzyszenia Homiletów Polskich; adres do korespondencji – e-mail: homilia@onet.eu.

(3) 54. KS. HENRYK SAWISKI. jzyczni Klaus Müller1 i Alois Schwarz2. Fragmenty swych podrczników homiletycznych dotyczce jzyka przepowiadania rozpoczynaj od wypowiedzi przypisywanej Konfucjuszowi. Oto gdy zapytano go, co by przede wszystkim zrobi, gdyby powierzono mu wadz nad jakim krajem, odpowiedzia: „Ulepszybym sposób posugiwania si jzykiem”. Jego rozmówcy stwierdzili ze zdumieniem, e to nie ma nic wspólnego z ich pytaniem: „«Co tu ma do rzeczy jzyk?». Mistrz odpowiedzia: «Kiedy jzyk nie funkcjonuje jak trzeba, to, co powiedziane, nie jest tym, co zostao pomylane; jeli to, co powiedziane, nie jest tym, co zostao pomylane, wówczas prace nie zostaj wykonane; jeli prace nie zostaj wykonane, nie wzrastaj moralno i sztuka; jeli nie kwitn moralno i sztuka, to nie funkcjonuje prawo; gdy nie funkcjonuje prawo, naród nie wie, za co si zabra . A wic nie wolno cierpie jakiejkolwiek samowoli w sowach. Od tego wszystko zaley»” 3. Homiletyka jako dyscyplina teologiczna zajmuje si rzeczywistoci istotn dla zbawienia czowieka – sowem Boym przepowiadanym w Kociele. Przynajmniej z chronologicznego punktu widzenia przepowiadanie sowa Boego jest priorytetow funkcj Kocioa. Do jej wypenienia za niezbdny jest jzyk. Tote homiletyka, a szczegóowiej rzecz ujmujc – homiletyka formalna jako dziedzina teologii praktycznej, w której zagadnienie jzyka zajmuje istotn rol, wypracowaa – z pomoc jzykoznawców – dla gosicieli sowa Boego pewne wskazania na ten temat. Musz one by wci weryfikowane i aktualizowane, poniewa jzyk jest rzeczywistoci dynamiczn. Celem niniejszego przedoenia jest próba lapidarnej i bardzo skondensowanej prezentacji wymaga wspóczesnej homiletyki dotyczcych jzyka przekazu Ewangelii z uwzgldnieniem dowiadcze i sugestii papiea Franciszka, zawartych w jego pierwszej adhortacji apostolskiej zatytuowanej Evangelii gaudium (EG). W zwizku z tym najpierw przedstawione zostan krótkie wyjanienia terminologiczne dotyczce jzyka przekazu Ewangelii oraz róda norm dla jzyka tego przekazu. Po nich za podane zostan normy jzyka przepowiadania przyjte przez homiletów, nie bez pomocy jzykoznawców, a nastpnie aktualne sugestie papiea Franciszka w tym zakresie wzbogacajce jzykoznawcz refleksj homiletów. 1. K. M ü l l e r. Homiletyka na trudne czasy. T. M. Mijalska. Kraków: Wydawnictwo M 2003 s. 119-156; por. R. Z e r f a s s. Od aforyzmu do kazania. T. G. Siwek. Kraków: Poligrafia Salezja ska 1995 s. 135 n. 2 A. S c h w a r z. Jak pracowa nad kazaniem. T. S. Kawecki. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej 1993 s. 142-152. Cytujc powyszy przykad, A. Schwarz powouje si na F. C a l v e l l i - A d o r n o. Über die religiöse Sprache. Frankfurt: J. Knecht 1965 s. 9. 3 M ü l l e r. Homiletyka na trudne czasy. s. 119..

(4) J ZYK WSPÓCZESNEGO PRZEKAZU EWANGELII. 55. 1. WYJANIENIA TERMINOLOGICZNE. Mówic o przekazie Ewangelii, bdziemy mieli na uwadze jej ustne przepowiadanie. Nie jest przy tym niezbdne koncentrowanie uwagi na rozrónieniu midzy kazaniem, które jest publicznym goszeniem prawdy objawionej za porednictwem ywego sowa podczas naboe stw ludu chrzecija skiego, czyli poza kontekstem liturgii4, a homili, która stanowi integraln cz liturgii i akt liturgiczny, czerpicy tre przede wszystkim z Pisma witego i z liturgii przy uwzgldnieniu okresów roku liturgicznego 5. Z kolei za mówic o jzyku, mamy na uwadze jedn z form zachowania si czowieka w rodowisku spoecznym albo – inaczej ujmujc – gatunkow cech czowieka, wyróniajca go sporód innych istot ywych. Najogólniej mówic, jzyk to „system znaków kierujcy si okrelonymi reguami […], bdcy narzdziem intelektualnej i emocjonalnej komunikacji midzyludzkiej”6. Definiuje si go take jako wokalizacj myli; zbiór znaków, czyli wyrazów, oraz gramatyki, to jest regu okrelajcych uycie wyrazów7. Termin „jzyk” odnosi si do wypowiedzi i do tekstu. Wypowied to ustny wytwór jzyka, tekst za to wytwór pisany 8. W szerszym znaczeniu mówi si te o „jzyku ciaa”. Czowiek bowiem nie moe „nie komunikowa ”. Jzyk jest rzeczywistoci dynamiczn, in statu fieri, a wic yw, podlegajc cigemu rozwojowi9. Jest on przedmiotem zainteresowania teologii, bdcej naukow refleksj nad Boym Objawieniem, która zmierza do przyblienia jego treci ludziom aktualnej epoki. Jzyk jest te istotny w kocielnej posudze sowa. Bez niego byoby niemoliwe przekazanie penej zawartoci Objawienia. Czy jzyk przekazu Ewangelii jest jakim szczególnym jzykiem? Otó od razu trzeba powiedzie , e jzyk przekazu Ewangelii jest zastosowaniem zwyczajnych sów i zasad gramatycznych w okrelonej sytuacji religijnej, jak jest rozmowa ewangeliczna, ordzie ewangelizacyjne, kazanie podczas 4. Por. G. S i w e k. Blaski i cienie wspóczesnego przepowiadania. Przewodnik dla kaznodziejów i homilistów. Kraków: Wydawnictwo M 2007 s. 209. 5 Por. Sobór Watyka ski II. Konstytucja o witej liturgii Sacrosanctum Concilium nr 35. 6 A. B r o n k, J. H e r b u t, I. K u r c z, H. S y n o w i e c. Jzyk. W: Encyklopedia Katolicka. T. 8. Lublin: TN KUL 2000 kol. 1. 7 Por. G. S i w e k. Przepowiada skuteczniej. Elementy retoryki kaznodziejskiej. Kraków: Wydawnictwo M 1992 s. 82-83. 8 Por. S. D u b i s z, M. N a g a j o w a, J. P u z y n i n a. Jzyk i my. Warszawa: WSiP 1996 s. 24-25. 9 Por. J. M o r a l e s. Wprowadzenie do teologii. T. P. Rak. Kraków: Wydawnictwo M 2006 s. 101..

(5) 56. KS. HENRYK SAWISKI. naboe stwa ludowego bd homilia podczas liturgii. Tak wic jzyk przekazu Ewangelii mieci si w ramach jzyka religijnego w szerszym znaczeniu, który z kolei jest swoist odmian jzyka ogólnego, bdc rodkiem komunikacji w yciu religijnym. Nie jest to wic jaki jzyk wewntrzkocielny, hermetyczny10. Jakkolwiek przekaz Ewangelii moe by dokonany na pimie, w tym opracowaniu bdzie nam chodzio jedynie o jzyk mówiony, ewentualnie wypowied wtórnie mówion, czyli starannie przygotowan, a nastpnie wygoszon wobec zgromadzenia suchaczy. Zapis tej wypowiedzi, czyli tekst – niezalenie od tego czy zosta opracowany przed wygoszeniem, czy po nim – traktujemy jako suebny wobec przemówienia, jako pomoc do przepowiadania Ewangelii. Przez jzyk przekazu Ewangelii rozumiemy wic oficjaln odmian religijnego jzyka mówionego. 2. RÓDA NORM DLA PRZEKAZU EWANGELII. Teologia homiletyczna jako nauka teologiczna zajmujca si jzykiem przekazu Ewangelii czerpie nie tylko tre , ale równie wskazania dotyczce jzyka przepowiadania przede wszystkim z Objawienia 11. Objawienie za zawarte jest w Pimie witym, przekazywanym jest przez Tradycj i interpretowanym autorytatywnie przez Nauczycielski Urzd Kocioa, a take celebrowanym w liturgii. Jzyk przekazu Ewangelii moe owocnie korzysta take z norm wypracowanych przez retoryk. 2.1. OBJAWIENIE BO

(6) E JAKO RÓDO WYTYCZNYCH DOTYCZCYCH J ZYKA PRZEPOWIADANIA. Objawienie dostarcza podstawowego paradygmatu dla jzyka przekazu Ewangelii. Z Objawienia bowiem dowiadujemy si, e Bóg wypowiedzia si za pomoc ludzkich sów. Najpierw przemówi wyra nie do Abrahama i da mu pozna swój plan wobec niego. Potem przemawia do innych wybranych przez siebie ludzi. Najpeniej wszake Bóg wypowiedzia si przez swojego Syna, Jezusa Chrystusa, który sta si Czowiekiem w ramach 10 Por. W. P r z y c z y n a, G. S i w e k. Jzyk Kocioa w Polsce pod koniec drugiego tysiclecia. „Ateneum Kapa skie” 1999 nr 3 (541) s. 335-354. 11 Szerzej na temat nazwy „teologia homiletyczna” zob. W. P r z y c z n a, G. S i w e k. Metodologia teologii homiletycznej. W: Metodologia teologii praktycznej. Kraków: Wydawnictwo M 2011 s. 70-84..

(7) J ZYK WSPÓCZESNEGO PRZEKAZU EWANGELII. 57. ludzkiej kultury i przemawia jzykiem zrozumiaym dla wspóczesnych Mu ludzi. W Nim i przez Niego Bóg powiedzia nam wszystko, co mia do powiedzenia. Jezus Chrystus sta si najwyra niejszym i ostatecznym sowem Boga Ojca do ludzi. Logika Wcielenia, wedug której odwieczne Sowo Boga dostosowao si do percepcyjnych moliwoci i mentalnoci ludzi, stanowi wzór wszelkiego przekazu Ewangelii12. Dzieje Apostolskie (2, 5-11) opisuj zdziwienie pobonych

(8) ydów, którzy przybyli do Jerozolimy z rónych krajów i w dniu Pi dziesitnicy kady sysza, jak Apostoowie przemawiali w jego wasnym jzyku ojczystym, a wic w sposób zrozumiay dla suchaczy. Ta sam dobra nowina bya proklamowana w rónych jzykach ludziom reprezentujcym róne kultury. Duch wity mógby wybra inn drog, ale zechcia przemawia do ludzi w ich jzykach, dostosowujc si do ich pojtnoci13. 2.2. WSKAZANIA STOLICY APOSTOLSKIEJ NA TEMAT „ J ZYKA ” PRZEPOWIADANIA Pod wpywem Ducha witego Boe Objawienie, a w nim przede wszystkim sowa i czyny Jezusa Chrystusa zostay utrwalone dla kolejnych pokole w natchnionym tekcie Pisma witego. Wedug soborowej Konstytucji o objawieniu Boym Dei Verbum „w Pimie witym wic objawia si […] przedziwne «znianie si» wiecznej Mdroci, «bymy uczyli si o niewysowionej dobroci Boga i o tym, jak bardzo dostosowa si On w mowie, okazujc przezorno i troskliwo wzgldem naszej natury». Bo sowa Boe, jzykami ludzkimi wyraone, upodobniy si do mowy ludzkiej, jak niegdy Sowo Ojca Przedwiecznego, przyjwszy sabe ciao ludzkie, upodobnio si do ludzi”14. Wedug posoborowej instrukcji witej Kongregacji Obrzdów Eucharisticum mysterium „lud ma prawo karmi si we Mszy witej zwiastowaniem i wyjanianiem sowa Boego”15. Skoro wyjanianiem, to nie zaciemnianiem – chodzi wic o jzyk zrozumiay dla suchaczy.. 12. B.J. P i e r c e. Culture and Incarnation: A New Pentecost. „Chicago Studies” 1998 no. 1 (37) s. 82-84 (75-86). 13 Por. tame s. 85; por. EG 21, 259. 14 Sobór Watyka ski II. Konstytucja dogmatyczna o sowie Boym Dei Verbum nr 13. 15 wita Kongregacja Obrzdów. Instrukcja o kulcie Eucharystii Eucharisticum mysterium (25.05.1967) nr 20; por. nr 62..

(9) 58. KS. HENRYK SAWISKI. Wypowiadajc si wprost na temat jzyka przekazu Ewangelii, Stolica Apostolska wezwaa gosicieli sowa Boego do „pokojowej konfrontacji”16 z cenionymi profesjonalistami telewizji i radia, a zarazem „do pokornego, jak i godnego stylu wystpowania i zabierania gosu. Naladujc przykad Chrystusa, kapan winien gosi sowo w sposób pozytywny i pocigajcy ludzi w kierunku Dobra, Pikna i Prawdy, jak jest Bóg” 17. Diakonia prawdy powinna by wykonywana w sposób interesujcy, „jzykiem poprawnym i piknym, zrozumiaym dla ludzi wspóczesnych kadego rodowiska”18, wolnym od banaów i bylejakoci. Przepowiadane sowa powinny suy przekazowi autentycznej wizji wiary, „ale sowami zrozumiaymi w rónych rodowiskach, bez uciekania si do specjalistycznego argonu i bez ustpstw wobec ducha tego wiata” 19. Gosiciel sowa Boego powinien „przykada wag do treci sów, do stylu i dykcji. […] unika godnej poaowania ostentacji. […] zadba nawet o mi tonacj gosu. […] nie gosi abstrakcyjnych teorii. […] stosowa uprzejmy i pozytywny styl, który nie rani osób, cho «wstrzsa» sumieniami […], nie lkajc si nazywania rzeczy po imieniu”. Ton gosu powinien „by naturalny i wolny od afektacji, cho moe by modulowany w rónych momentach”20. Wytyczne Kongregacji do Spraw Duchowie stwa skierowane do prezbiterów maj zastosowanie do wszystkich gosicieli sowa Boego. Dotycz szeroko rozumianego jzyka – zarówno werbalnego, jak i niewerbalnego. Uwzgldniaj rozumienie przekazu Ewangelii w sensie publicznego wystpienia, podczas którego gosiciel przemawia caym sob, jest wiadkiem Ewangelii. 2.3. L ITURGIA JAKO RÓDO WYTYCZNYCH DLA J ZYKA PRZEKAZU E WANGELII ródem, które dostarcza wytycznych jedynie dla jzyka przekazu Ewangelii podczas celebracji liturgicznych, a nie przepowiadania w ogóle, jest liturgia. Jzyk liturgii „jako gos modlcego si Kocioa” 21 suy mista16. Kongregacja ds. Duchowie stwa. Kapan gosiciel sowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiclecia chrzecijastwa (19.03.1999). Tarnów: Biblos 1999 s. 35. 17 Tame. 18 Tame s. 36. 19 Tame. 20 Tame s. 37. 21 Kongregacja Kultu Boego i Dyscypliny Sakramentów. Instrukcja Liturgiam authenticam (28.03.2001) nr 27..

(10) J ZYK WSPÓCZESNEGO PRZEKAZU EWANGELII. 59. gogii, jest symboliczny i misteryjny, peen niewysowionych poj 22. Podaje treci objawione pod pewn oson (implicitum), z której nie naley rezygnowa na rzecz zbyt wyra nych sformuowa (explicitum)23. W ksice woskiego liturgisty Nicoli Buxa zamieszczona zostaa wypowied Vittorio Messoriego, w której znany pisarz w epoce dominacji zachodniego intelektualizmu upomina si o zachowanie przestrzeni dla tajemnicy: „Nie wszystko naley profanowa jzykiem powszedniej banalnoci. Dialektyka wiary wymaga, aby obok tego, co powszednie, trwao to, co wieczne. Obok rozumu musi trwa Enigma, któr wyraa si innymi jzykami, nie gazetowymi i nie podrcznikowymi”24. 2.4. RETORYKA – TEORIA MI DZYLUDZKIEJ KOMUNIKACJI JAKO RÓDO WYTYCZNYCH DLA J ZYKA PRZEKAZU E WANGELII Cennych sugestii, które mog by wykorzystane do przekazu Ewangelii, dostarcza retoryka. Wypracowaa ona wskazówki dotyczce wystpie publicznych. Za spraw w. Augustyna i innych Ojców Kocioa osignicia retoryki zostay wykorzystane do przekazu Ewangelii, zwaszcza w zakresie kompozycji wystpienia, jego memoryzacji, wygoszenia, a take stylu, na który skadaj si dialogowo , komunikatywno , zwizo , obrazowo , emocjonalno , perswazyjno 25. Retoryka dostarcza równie wytycznych co do poprawnoci, wspóczesnoci i estetyki jzyka. Wspóczesna spadkobierczyni retoryki, czyli teoria komunikacji, uwraliwia na podstawow zasad komunikacji, jak jest poznanie suchaczy przez mówc. Bez tej znajomoci trudno mówcy liczy na odbiór i zrozumienie przekazu. Jeli wic gosiciel Ewangelii chce by zrozumiany przez suchaczy, musi zada sobie trud odkrywania, co dane sformuowania znacz w ich rodowisku 26. 22. M o r a l e s. Wprowadzenie do teologii s. 108-109. Instrukcja Liturgiam authenticam nr 28. 24 V. M e s s o r i. Problem homilii. Kilka pokornych rad niedzielnego „suchacza”. W: N. B u x. Jak chodzi na Msz i nie straci wiary. Kraków: Wydawnictwo w. Stanisawa BM 2011 s. 216 [207-222]. 25 Zob. S i w e k. Przepowiada skuteczniej s. 119-166. 26 Por. B. M a t u s z c z y k. Oczekiwania suchaczy sowa Boego wobec jzyka kaza. W: Mowa ywa. Wybrane aspekty komunikacji kaznodziejskiej. Red. J. Twardy, W. Bro ski, J. Nowak. Kielce: Wspóczesna Ambona 2005 s. 89-99; D. Z d u n k i e w i c z - J e d y n a k. Rola czasownikowej kategorii osoby w ksztatowaniu relacji midzy kaznodziej i suchaczami (na materiale tekstów kaznodziejskich stanu wojennego). W: Fenomen kazania. Red. W. Przyczyna. Kraków: [b.w.] 1994 s. 146-156; T a . Usytuowanie suchacza w kazaniu. W: Suchacz Sowa. 23.

(11) 60. KS. HENRYK SAWISKI. 2.5. GRAMATYKA. POPRAWNO J ZYKOWA. Wytyczne dotyczce jzyka przekazu Ewangelii musz uwzgldnia dyrektywy jzykoznawców dotyczce gramatyki jzyka. Bez uwzgldnienia podstawowych zasad gramatyki jzyka wypowied byaby niejasna, a przez to niezrozumiaa, powinna by zatem poprawna gramatycznie. Homileci nawizuj do sugestii Arystotelesa, który w swojej Retoryce da do zrozumienia, e „nie wystarczy wiedzie , co naley mówi , ale trzeba te umie to w naleyty sposób wyrazi , poniewa od tej wanie umiejtnoci w duym stopniu zaley wraenie, jakie odnosimy na temat charakteru i wartoci mowy”27.. 3. SUGESTIE PAPIE

(12) A FRANCISZKA DOTYCZCE J ZYKA PRZEKAZU EWANGELII. Od pocztku swojego pontyfikatu, rozpocztego 13 marca 2013 r., papie Franciszek codziennie gosi homilie, realizujc postulat XII Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów (Rzym, 5-26 pa dziernika 2008)28. Tym samym daje caemu Kocioowi przykad dowartociowania posugi sowa, a zwaszcza homilii, w której papie dostrzega „najwyszy moment dialogu Boga ze swoim ludem” (EG 137.). Napotyka te na znakomity odbiór. Homilie te, opublikowane drukiem, stay si bestsellerem na rynku wydawniczym we Woszech: „Ksika zawierajca improwizowane homilie, które Papie wygasza w czasie porannych Mszy w kaplicy Domu w. Marty, staa si prawdziwym hitem w Midzynarodowym Salonie Ksiki w Turynie. Bya te najlepiej sprzedajcym si tytuem sporód tysica zaprezentowanych przez Stolic Apostolsk, która po raz pierwszy gocia na tury skich targach”29.. Red. W. Przyczyna. Kraków: Poligrafia Salezja ska 1998, s. 278-286; T a . Suchacze kaza po odzyskaniu wolnoci w 1989 r. W: Suchacz Sowa s. 243-253. 27 A r y s t o t e l e s. Retoryka. Ksiga III, l, 15. T. H. Podbielski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2008; S i w e k. Przepowiada skuteczniej s. 94. 28 Por. XII Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów. Propositiones nr 15. http://www.vatican.va/roman_curia/synod/documents/rc_synod_doc_20081025_elenco-propfinali_it.html (dostp: 15.05.2014); por. H. S a w i s k i. Troska Kocioa o popraw jakoci homilii: od synodu o Eucharystii i Sacramentum Caritatis do synodu o sowie Boym i Verbum Domini. „Colloquia Theologica Ottoniana” 1/2012 s. 37-62. 29 bz, Salon Ksiki w Turynie: papieskie homilie bestsellerem, http://pl.radiovaticana.va /news/2014/05/14/salon_ksi%C4%85%C5%BCki_w_turynie:_papieskie_homilie_bestsellerem/pol799300 (dostp 15.05.2014)..

(13) J ZYK WSPÓCZESNEGO PRZEKAZU EWANGELII. 61. Zawczasu jeszcze na analiz stylu i jzyka przepowiadania papiea Franciszka. Mona natomiast uwanie przeanalizowa jego wskazania dotyczce jzyka przekazu Ewangelii zawarte w programowej adhortacji apostolskiej Evangelii gaudium.

(14) aden z posoborowych papiey nie powici wprost tyle uwagi formalnym kwestiom przepowiadania, co papie Franciszek. Uczyni to w sposób obrazowy, dajc nie tyle usystematyzowany wykad, co arliwe zachty i przestrogi. Dla papiea „troska o sposoby przepowiadania stanowi równie postaw gboko duchow. Oznacza odpowiedzie na mio Boga, powicajc si ze wszystkimi naszymi zdolnociami i nasz kreatywnoci powierzonej nam przez Niego misji. Jest to take wyborne wiczenie w mioci bli niego, poniewa nie chcemy ofiarowa innym czego o niewielkiej wartoci” (EG 156). Sporód wielu wskaza dotyczcych jzyka przekazu Ewangelii warto podkreli nastpujce: ortodoksyjno przy zachowaniu prostoty jzyka i dostosowaniu go do pojtnoci suchaczy; jasno , serdeczno i familijno , obrazowo i pikno, kreatywno i lapidarno , a take – pozytywne brzmienie. 3.1. J ZYK WYRA

(15) AJCY ISTOT DOKTRYNY, ALE PROSTY I DOSTOSOWANY DO POJ TNOCI SUCHACZY. Niezmienne prawdy zawarte w depozycie nauki chrzecija skiej domagaj si wyraenia w jzyku wspóczesnym, zrozumiaym dla ludzi. Papie Franciszek przestrzega przed wypaczeniem, do jakiego dochodzi, gdy troska o wierno sformuowaniu doprowadza do wypaczenia istoty Ewangelii: „Czasem, suchajc cakowicie ortodoksyjnego jzyka, ma si wraenie, e to, co otrzymuj wierni, z racji jzyka, jakim si posuguj i jaki rozumiej, jest czym, co nie odpowiada prawdziwej Ewangelii Jezusa Chrystusa. Ze witym zamiarem przekazania im prawdy o Bogu i czowieku, niekiedy przekazujemy im faszywego boga lub idea ludzki naprawd nie bdcy chrzecija skim. W ten sposób pozostajemy wierni jakiemu sformuowaniu, ale nie przekazujemy istoty rzeczy” (EG 41) 30. Prawda moe by wyraona w rónej formie. Zdaniem papiea Franciszka, który nawiza do encykliki Jana Pawa II Ut unum sit, dotyczcej ekumenizmu, „wanie odnowa form wyrazu staje si konieczna, aby mona byo przekazywa wspóczesnemu 30. Interesujce badania na analogiczny temat przeprowadzia Terézia Ronáková (Czy Koció moe mówi jzykiem mediów? Podsumowanie bada jakociowych dotyczcych przekazu przesa religijnych w mediach. „Colloquia Theologica Ottoniana” 2/2012 s. 163-186)..

(16) 62. KS. HENRYK SAWISKI. czowiekowi ewangeliczne ordzie w jego niezmiennym sensie” (EG 41)31. Odnowa formy nie jest jednak celem samym w sobie. Ma ona suy celowi misyjnemu i ewangelizacyjnemu: „W goszeniu Ewangelii wielkie znaczenie ma to, aby nam naprawd zaleao, by jej pikno zostao lepiej dostrzeone i odebrane przez wszystkich” (EG 42). Z kolei w nawizaniu do adhortacji apostolskiej Pawa VI Evangelii nuntiandi papie Franciszek przypomnia o potrzebie stosowania w przepowiadaniu Ewangelii jzyka prostego, przejrzystego, bezporedniego i przystosowanego do suchaczy (EG 158) 32. Jzyk powinien by prostoty, czyli taki, jakim posuguj si ludzie, by si zrozumie . W przeciwnym razie istniaoby ryzyko mówienia w próni. Jzyk ten musi wic by wolny od teologicznego argonu33. „Czsto si zdarza, e kaznodzieje uywaj sów, których si nauczyli podczas studiów i w okrelonych rodowiskach, ale nie nale do zwykego jzyka suchajcych ich osób. Istniej sowa waciwe dla teologii lub katechezy, których sens nie jest zrozumiay dla wikszoci chrzecijan. Najwikszym ryzykiem dla kaznodziei jest przyzwyczai si do swojego jzyka i uwaa , e wszyscy inni si nim posuguj i rozumiej go spontanicznie” (EG 158). To nie suchacze maj si dostosowa do jzyka mówcy, ale odwrotnie – to mówca ma podj wysiek dostosowania si do jzyka suchaczy. Papie Franciszek sugeruje, e tego mona i naley si uczy , przebywajc z lud mi i suchajc ich: „by móc dotrze do nich ze Sowem, trzeba wiele sucha , trzeba dzieli ycie z lud mi i zwraca chtnie na nie uwag” (EG 158). W osobnym miejscu papie Franciszek zwróci uwag szczególnie na potrzeb suchania ludzi modych oraz podejmowania wysiku mówienia do nich „jzykiem, który oni rozumiej” (EG 105). W trosce o prostot jzyka papieowi Franciszkowi chodzi te o uproszczenie przekazu doktryny Kocioa. Uzna olbrzymi aktualno zdania w. Tomasza z Akwinu, e „przykazania przekazane ludowi Boemu przez Chrystusa i przez Apostoów «s bardzo nieliczne»” (EG 43)34. Tote naley przestrzega umiaru w przykazaniach dodanych przez Koció. Co wicej, papie Franciszek uzna zdanie redniowiecznego teologa za „jedno z kryteriów w chwili zastanawiania si nad reform Kocioa i jego przepowiadania, które pozwoliyby rzeczywicie dotrze do wszystkich” (EG 43).. 31. Por. J a n P a w e II. Encyklika Ut unum sint (25.05.1995) nr 19. Por. P a w e VI. Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi (8.12.1975) nr 43. 33 Kongregacja ds. Duchowie stwa. Kapan gosiciel sowa s. 36. 34 Por. w. T o m a s z z A k w i n u. Summa theolgiae I-II q. 107 a. 4. 32.

(17) J ZYK WSPÓCZESNEGO PRZEKAZU EWANGELII. 63. 3.2. J ZYK JASNY Prostocie jzyka powinien towarzyszy jasny styl. „Prostota i jasno to dwie róne rzeczy. Jzyk moe by bardzo prosty, ale kazanie moe by niejasne. Moe by niezrozumiae ze wzgldu na brak porzdku, na brak logiki, albo poniewa jednoczenie zajmuje si rónymi tematami” (EG 158). Wedug Gerarda Siwka jasno jest podstawowym rodkiem osigania komunikatywnoci. O jasnoci wypowiedzi decyduje za, po pierwsze, jasna myl, czyli klarowno tego, co si chce powiedzie ; po drugie, odpowiednie sowo, przy czym pierwsze stwo naley da sowu popularnemu, a bardziej zrozumiaemu przed poprawnym literacko; po trzecie, waciwe zdanie, które jest tworzone przez odpowiednie sowa suce komunikatywnoci wypowiedzi35. Du wag do jasnoci i precyzji przepowiadania przywizuje niemiecki homileta Klaus Müller. Jego zdaniem kade uszczegóowienie i doprecyzowanie, ze wzgldu na dodatkowo przeznaczony na to czas, uznawane jest za uciliwe, a jednak w przekazie Ewangelii jest konieczne, bo owocuje tym, e wypowied jest jasna i mówi sama za siebie, bez potrzeby niepotrzebnych tumacze 36. Mówic o jasnoci przepowiadania, papie Franciszek za konieczne uznaje jednotematyczno oraz „jasny porzdek i powizanie midzy zdaniami, aby osoby mogy atwo ledzi kaznodziej i poj logik tego, co mówi” (EG 158)37. Papie z Argentyny opowiada si wyra nie za przepowiadaniem syntetycznym, a nie analitycznym. Jego zdaniem „wyzwanie inkulturowego kazania polega na przekazaniu syntezy ewangelicznego ordzia, a nie idei czy wartoci niepowizanych ze sob. Gdzie jest twoja synteza, tam jest twoje serce. Rónica midzy ukazaniem syntezy a ukazaniem niepowizanych ze sob idei jest taka sama, jaka istnieje midzy nud a arem serca” (EG 143). 3.3. J ZYK SERDECZNEGO DIALOGU – FAMILIJNY Pocztkiem i podstaw przekazu Ewangelii jest midzyludzkie spotkanie, „przylgnicie serca przez blisko , mio i wiadectwo” (EG 42). Spotkanie za umoliwia wsuchiwanie si w troski, radoci i nadzieje czowieka. Dopiero zapoznanie si ze sprawami, które le mu na sercu pozwala na pokorne przekazanie sowa Dobrej Nowiny Jezusa Chrystusa38.. 35. S i w e k. Przepowiada skuteczniej s. 133-135. Por. M ü l l e r. Homiletyka na trudne czasy s. 153. 37 Por. B e n e d y k t XVI. Sacramentum Caritatis, nr 46. 38 Por. EG 128. 36.

(18) 64. KS. HENRYK SAWISKI. Jzyk przekazu Ewangelii uksztatowany w sposób naturalny przez midzyludzkie spotkania bdzie egzystencjalny, ywy, rodzinny, jak rozmowa kochajcej matki z dzieckiem39. W relacjach rodzinnych nie wygasza si tyrad, ale wypowiada si swoje przemylenia i yciowe dowiadczenia w atmosferze zaufania i otwarcia na wspórozmówców. „Dialog jest czym znacznie wikszym ni komunikowanie prawdy. Realizuje si dziki przyjemnoci rozmawiania i dziki konkretnemu dobru komunikowanemu midzy tymi, którzy si kochaj za porednictwem sów. Jest dobrem, które nie polega na rzeczach, ale istnieje w samych osobach dajcych si nawzajem w dialogu” (EG 142). Ów dialog midzyludzki, owa komunikacja midzy sercami, umoliwiajca przekaz Ewangelii, pozostaje na subie dialogu z Bogiem. Zwaszcza w przepowiadaniu podczas liturgii, „w czasie homilii serca wiernych milkn i pozwalaj, eby On mówi. Pan i Jego lud na tysic sposobów rozmawiaj ze sob bezporednio, bez poredników. Jednake podczas homilii chc, by kto sta si narzdziem i wyrazi uczucia w taki sposób, aby nastpnie kady móg dokona wyboru, jak kontynuowa rozmow” (EG 143). Zdaniem papiea Franciszka „kaznodzieja ma pikn i trudn misj zjednoczenia kochajcych si serc: serca Pana i serc Jego ludu” (EG 143). Nie mówic tego wprost, papie Franciszek nawizuje do koncepcji przepowiadania praktykowanej przez b. Johna Henry’ego Newmana (1801-1890), streszczonej w sentencji: Cor ad cor loquitur – „Serce mówi do serca”40. Papie Franciszek zwraca uwag nie tyle na wiedz, co na mio . Zauwaa, e „przygotowanie kazania wymaga mioci. Bezinteresownie i bez popiechu powicamy czas tylko na rzeczy lub osobom, które kochamy. A tutaj chodzi o ukochanie Boga, który chcia przemówi . Poczynajc od tej mioci, mona si zatrzyma z postaw ucznia: «Mów, Panie, bo suga Twój sucha» (1 Sm 3, 9)” (EG 146). Ze suchania Boga, który zostawi nam swoje sowa, wyania si sowo skierowane przez gosiciela do suchaczy. Jak zauwaa papie Franciszek, „czytania niedzielne zabrzmi w caym swoim blasku w sercu ludu, jeli najpierw zabrzmiay tak w sercu pasterza” (EG 149). Wida w tym stwierdzeniu echo sentencji w. Tomasza z Akwinu (1221-1274): contemplare et contemplata aliis tradere – „kontemplowa i innym przekaza to, co przekontemplowane”41. Dla papiea Franciszka jest to kwestia ogromnej wagi, 39. Por. EG 139. K. P a n u . Zarys historii kaznodziejstwa w Kociele katolickim. Kraków: : Wydawnictwo M 1999 s. 368. 41 w. T o m a s z z A k w i n u. Summa theologiae. II-II, q. 188, a. 6; por. EG 150; P a n u . Zarys historii kaznodziejstwa w Kociele katolickim s. 153. 40.

(19) J ZYK WSPÓCZESNEGO PRZEKAZU EWANGELII. 65. która wielokrotnie dochodzi do gosu w adhortacji Evangelii gaudium. Papie czy kwesti troski o jzyk przekazu Ewangelii z duchowoci gosiciela sowa: „Nie moe poprzesta na poznaniu aspektów jzykowych czy egzegetycznych, chocia jest to konieczne; z sercem ulegym i rozmodlonym musi zblia si do Sowa, aby ono przenikno do gbi jego myli i uczucia i zrodzio w nim now mentalno »” (EG 149). 3.4. J ZYK OBRAZOWY I PI KNY Sugerowany przez papiea Franciszka jzyk przekazu Ewangelii powinien by obrazowy. Przykad zastosowania jzyka obrazowego, który jest bardzo dosadny dziki wykorzystanym porównaniom, daje sam papie. Gwoli przykadu przypomina, e „konfesjona nie powinien by sal tortur, ale miejscem miosierdzia Pana” (EG 44). Stwierdza te obrazowo, e woli „raczej Koció poturbowany, poraniony i brudny, bo wyszed na ulice, ni Koció chory z powodu zamknicia si i wygody z przywizania do wasnego bezpiecze stwa” (EG 49). Na podstawie wasnej formacji i dowiadczenia papie Franciszek zachca gosicieli sowa do przepowiadania obrazowego: „Dobra homilia, jak powiada mi stary mistrz, powinna zawiera «jedn myl, jedno uczucie i jeden obraz»”42. Obraz pobudza emocje i wywiera wpyw na wyobra ni suchaczy. Zostaje te w pamici duej ni dugie racjonalne wywody. Obraz dociera do gbi czowieka, do tych zakamarków osobowoci, w których pod wpywem rozumu i woli rodz si inspiracje do czynu43. Obrazowanie czy si z trosk o pikno przekazu Ewangelii, na które take zwróci uwag papie Franciszek, wskazujc „drog pikna” – via pulchritudinis: „Gosi Chrystusa znaczy ukaza , e wierzy w Niego i naladowa Go jest nie tylko rzecz prawdziw i sprawiedliw, ale take pikn, zdoln napeni ycie nowym blaskiem i gbok radoci, nawet poród trudnych dowiadcze ” (EG 167). W tym kontekcie papie Franciszek apeluje o przekazywanie wiary w nowym «jzyku przypowieci» (EG 167).. 42. Por. EG 157. Por. S i w e k. Przepowiada skuteczniej s. 144; por. K. P a n u . Exemplum a postulat zwikszenia obrazowoci wspóczesnego kazania „Ateneum Kapa skie” 1999 nr 132 s. 367-382; K. P a n u . Jeszcze o obrazowoci w kazaniu „Wspóczesna Ambona” 1992 nr 2 s. 161-163. 43.

(20) 66. KS. HENRYK SAWISKI. 3.5. J ZYK KREATYWNY I LAPIDARNY Papie Franciszek daleki jest od akceptacji skostniaych formu. Wrcz przeciwnie, zachca do cigej kreatywnoci. Obok opcji fundamentalnej na rzecz ubogich marzeniem papiea Franciszka jest kreatywny wybór misyjny, zdolny przemieni wszystko, „aby zwyczaje, style, rozkad zaj , jzyk i wszystkie struktury kocielne stay si odpowiednim kanaem bardziej do ewangelizowania dzisiejszego wiata ni do zachowania stanu rzeczy” (EG 27.). Taki wybór wymaga rezygnacji z wygodnego kryterium, e w duszpasterstwie „zawsze si tak robio” (EG 33): „Nie naley myle , e ewangeliczne przesanie przekazywane jest zawsze przy pomocy staych okrelonych formu, albo w precyzyjnych sowach wyraajcych tre absolutnie niezmienn” (EG 129). Trzeba wic wci na nowo poszukiwa nowych form wyrazu, nowego jzyka dla przekazu odwiecznej prawdy. Nie jest on jedynie rezultatem osobistych przemyle gosiciela sowa, ale przede wszystkim owocem jego wspópracy z Duchem witym i z ludem Boym. Gdy gosiciel wie, co i jak ma powiedzie , a przy tym jest przekonany, e uczestniczy w dziaaniu samego Boga, wówczas dowiadcza, e „Duch, który inspirowa Ewangelie i dziaa w Ludzie Boym, inspiruje równie, jak powinno si wsuchiwa w wiar ludu i jak powinno si gosi sowo” (EG 139). Ponadto papie Franciszek jest zwolennikiem lapidarnoci w przekazie Ewangelii. Inspiracj w tym wzgldzie znajduje w samym Objawieniu Boym. „Na przykad w Biblii znajdujemy zalecenie przygotowania przepowiadania, aby zapewni mu odpowiedni poziom: «Mów zwi le, w niewielu sowach [zamknij] wiele treci» (Syr 32, 8)” (EG 156). Zwaszcza w odniesieniu do homilii papie Franciszek stawia postulat, by bya krótka, zapewniajc harmoni midzy poszczególnymi czciami liturgii oraz rytm celebracji. Zachowanie lapidarnoci wypowiedzi ma chroni gosiciela sowa przed tym, by nie przesania sob Pana Jezusa obecnego i dziaajcego w liturgii44. 3.6. J ZYK POZYTYWNY Niezmiernie istotn kwesti w przekazie Ewangelii jest jzyk pozytywny. Sam papie Franciszek wyjania czym si on charakteryzuje: „Nie tyle mówi to, czego si nie powinno robi , ale raczej proponuje to, co moemy robi 44. Por. EG 138. Sekretarz generalny synodu abp Nikola Eterovic mówi, e homilie nie powinny przekracza omiu minut – por. Homilías no deben durar más de ocho minutos, dice autoridad vaticana, http://www.aciprensa.com/noticia.php?n=28744 (dostp 15.05.2014)..

(21) J ZYK WSPÓCZESNEGO PRZEKAZU EWANGELII. 67. lepiej. W kadym wypadku, jeli wskazuje na co negatywnego, stara si pokaza take pozytywn warto , która pociga, aby nie zatrzymywa si na narzekaniu, na aleniu si, na krytyce lub na wyrzutach sumienia. Ponadto, pozytywne kazanie daje zawsze nadziej, kieruje ku przyszoci, nie czyni nas wi niami rzeczy negatywnych. Jake dobr jest rzecz, aby kapani, diakoni i wieccy gromadzili si okresowo, by znale odpowiednie narzdzia, by uczyni kazania bardziej atrakcyjnymi!” (EG 159). Jeszcze za pontyfikatu Jana Pawa II Kongregacja do Spraw Duchowie stwa dopominaa si o to, by gosiciele Ewangelii zabierali gos pokornie, stosujc uprzejmy i pozytywny styl, a przy tym nazywajc rzeczy po imieniu45. Równie papie Franciszek oczekuje, by przekaz Ewangelii by tym, czym jest ona sama w swej istocie, czyli Dobr Nowin. Tote w trzech punktach Evangelii gaudium (nr 84-86), zatytuowanych „«Nie» dla jaowego pesymizmu”, wypowiada zdecydowanie krytyczny stosunek do katastrofizmu. Nawizujc do wypowiedzi inicjatora II Soboru Watyka skiego, w. Jana XXIII, papie Franciszek odcina si od „proroków nieszcz , goszcych co najgorsze, tak jakby bliski ju by koniec wiata” (EG 84). Zamiast straszy apokaliptycznymi diagnozami i kasandrycznymi wizjami, lepiej jest gosi radosn nowin o Chrystusie ukrzyowanym i zmartwychwstaym dla zbawienia ludzi. Wedug papiea Franciszka „byoby dobrze, eby nas odbierano jako radosnych zwiastunów wzniosych propozycji, kustoszy dobra i pikna, janiejcych w yciu wiernym Ewangelii” (EG 168). Na stray pozytywnego goszenia stoi uznawana przez homiletów zasada stwierdzajca, e indykatyw zbawczy winien by goszony uprzednio wobec imperatywu moralnego: „kade sowo w Pimie jest nade wszystko darem, bardziej ni wymaganiem” (EG 142). Jzyk przepowiadania suy przekazowi aski Boej. Gosiciel powinien naladowa Pana Jezusa, który przepowiada rozradowany w Duchu witym (por. k 10, 21)46.. 4. PODSUMOWANIE: FORMA PRZEKAZU EWANGELII. Mówic o jzyku przepowiadania, który w tak istotnym stopniu zaley od ludzkich umiejtnoci gosiciela, nie mona zapomina , e przekaz Ewangelii to przede wszystkim dzieo samego Boga. Papie Franciszek przypomina: „Odnówmy nasz ufno w przepowiadanie sowa, opierajc si na 45 46. Kongregacja ds. Duchowie stwa. Kapan gosiciel sowa s. 35, 37. Por. EG 141..

(22) 68. KS. HENRYK SAWISKI. przekonaniu, e to Bóg pragnie dotrze do innych przez kaznodziej i e to On rozciga sw wadz dziki ludzkiemu sowu” (EG 136). Przekazowi aski Boej suy zarówno tre , jak i forma przepowiadanego sowa. Jeli jzyk przekazu Ewangelii jest wierny istocie nauczania Zaoyciela chrzecija stwa, a przy tym prosty i dostosowany do percepcji suchaczy, jasny, serdeczny i familijny, obrazowy i pikny, kreatywny, lapidarny i pozytywny, wówczas wydarzenie goszenia i suchania Ewangelii „moe by rzeczywicie intensywnym i szczliwym dowiadczeniem Ducha, pokrzepiajcym spotkaniem ze Sowem, staym ródem odnowy i wzrastania” (EG 135). Dobry gosiciel sowa Boego zabiega o to, by „Pan bardziej byszcza ni szafarz” (EG 138). Troszczy si wic o pikno przekazu Ewangelii, znajdujc inspiracj zarówno w sowie Boym i w przepowiadaniu witych mistrzów sowa rónych epok w dziejach Kocioa, jak te „w sercu kultury ludu”. Tam pulsuje „ ródo wody ywej, zarówno eby wiedzie , co naley powiedzie , jak i znale waciwy sposób, by to powiedzie ” (EG 139). Jeli przekaz Ewangelii rodzi si ze wsuchiwania si gosiciela w puls serca suchaczy oraz inspiracje Ducha witego, wówczas owocnie suy dialogowi Boga z ludem. Nawet jeli przekaz Ewangelii byby czasami nucy, ale wyraony ciepym tonem gosu, spokojnym stylem i radoci gestów, bdzie owocny, „podobnie jak nudne rady matki przynosz z czasem owoce w sercu dzieci” (EG 140). Uwagi o jzyku przekazu Ewangelii nie mog by odseparowane od myli o caej formacji gosicieli sowa Boego. Jzyk jest bowiem zawsze czyim jzykiem. Tym, kto przemawia, jest zawsze osoba, okrelony czowiek. Jzyk przekazu Ewangelii jest wic zawsze pochodn ludzkiej, intelektualnej, duchowej i duszpasterskiej formacji gosiciela sowa. „Pan chce si nami posugiwa jako istotami ywymi, wolnymi i kreatywnymi, które daj si przenikn Jego Sowu, zanim je przeka. Jego ordzie musi rzeczywicie przenikn kaznodziej, ale nie tylko przez rozum, lecz biorc w posiadanie cae jego jestestwo” (EG 151). Jzyk przekazu komunikuje wito gosiciela bd jej brak. Troska o jzyk przekazu Ewangelii to przede wszystkim troska o to, by jej gosiciel by dobrym czowiekiem, wiernym uczniem Chrystusa i szlachetnym mówc. Podczas obrad II Soboru Watyka skiego, którego pi dziesit rocznic obchodzimy, papie Pawe VI w encyklice Ecclesiam suam (6 sierpnia 1964) zachca do cigego doskonalenia umiejtnoci goszenia sowa Boego, aby mówi prosto, jasno, mocno, powanie, stronic od „czysto ludzkiej wymowy czy prónej retoryki”47. Zachca te do szlachetnego wspózawod-. 47. P a w e VI. Ecclesiam suam nr 91..

(23) J ZYK WSPÓCZESNEGO PRZEKAZU EWANGELII. 69. nictwa z tymi wszystkim, „którzy dziki sztuce wymowy posiadaj w naszych czasach ogromny wpyw, majc moliwo przemawiania tam, gdzie ksztatuje si opinia publiczna”48. Pó wieku pó niej jego nastpca na Stolicy Apostolskiej ponowi apel o odnow przepowiadania zarówno w treci, jak i w formie, by stao si bardziej misyjne i suebne wobec dialogu Boga ze swoim ludem.. BIBLIOGRAFIA A r y s t o t e l e s: Retoryka. T. H. Podbielski. Warszawa: PWN 2008. B e n e d y k t XVI: Adhortacja apostolska Sacramentum Caritatis (22.02.2007). B r o n k A., H e r b u t J., K u r c z I., S y n o w i e c H.: Jzyk. W: Encyklopedia katolicka. T. 8. Lublin: TN KUL 2000 kol. 1. bz, Salon Ksiki w Turynie: papieskie homilie bestsellerem. http://pl.radiovaticana.va/news/ 2014/05/14/salon_ksi%C4%85%C5%BCki_w_turynie:_papieskie_homilie_bestsellerem/pol799300 (dostp 15.05.2014). C a l v e l l i - A d o r n o F.: Über die religiöse Sprache. Frankfurt: J. Knecht 1965. D u b i s z S., N a g a j o w a M., P u z y n i n a J.: Jzyk i my. Warszawa: WSiP 1996. F r a n c i s z e k: Adhortacja apostolska o goszeniu Ewangelii w dzisiejszym wiecie Evangelii gaudium (24.10.2013). Homilías no deben durar más de ocho minutos, dice autoridad vaticana, http://www.aciprensa.com/ noticia.php?n=28744 (dostp 15.05.2014). J a n P a w e II: Encyklika Ut unum sint (25.05.1995). Kongregacja ds. Duchowie stwa: Kapan gosiciel sowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiclecia chrzecija stwa (19.03.1999). Tarnów: Biblos 1999. Kongregacja Kultu Boego i Dyscypliny Sakramentów: Instrukcja Liturgiam authenticam (28.03. 2001). M a t u s z c z y k B.: Oczekiwania suchaczy sowa Boego wobec jzyka kaza . W: Mowa ywa. Wybrane aspekty komunikacji kaznodziejskiej. Red. J. Twardy, W. Bro ski, J. Nowak. Kielce: Wspóczesna Ambona 2005 s. 89-99, M e s s o r i V.: Problem homilii. Kilka pokornych rad niedzielnego „suchacza”. W: N. B u x. Jak chodzi na Msz i nie straci wiary. Kraków: Wydawnictwo w. Stanisawa BM 2011 s. 207222. M o r a l e s J.: Wprowadzenie do teologii. T. P. Rak. Kraków: Wydawnictwo M 2006. M ü l l e r K.: Homiletyka na trudne czasy. T. M. Mijalska. Kraków: Wydawnictwo M 2003. P a n u K.: Exemplum a postulat zwikszenia obrazowoci wspóczesnego kazania „Ateneum Kapa skie” 1999 nr 132 s. 367-382. P a n u K.: Jeszcze o obrazowoci w kazaniu „Wspóczesna Ambona” 1992 nr 2 s. 161-163.. 48. Tame. Por. H. S a w i s k i. Problem jzyka w nauczaniu religii wród modziey „Ateneum Kapa skie” 2013 nr 626 s. 113-114 [109-128]..

(24) 70. KS. HENRYK SAWISKI. P a n u K.: Zarys historii kaznodziejstwa w Kociele katolickim. Kraków: Wydawnictwo M 1999. P a w e VI: Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi (8.12.1975). P a w e VI: Encyklika Ecclesiam suam (6.08.1964). P i e r c e B.J.: Culture and Incarnation: A New Pentecost. „Chicago Studies” 1998 no. 1 (37) s. 75-86. P r z y c z y n a W., S i w e k G.: Jzyk Kocioa w Polsce pod koniec drugiego tysiclecia „Ateneum Kapa skie” 1999 nr 3 (541) s. 335-354. P r z y c z y n a W., S i w e k G.: Metodologia teologii homiletycznej. W: Metodologia teologii praktycznej. Kraków: Wydawnictwo M 2011 s. 70-84. R o n á k o v á T.: Czy Koció moe mówi jzykiem mediów? Podsumowanie bada jakociowych dotyczcych przekazu przesa religijnych w mediach „Colloquia Theologica Ottoniana” 2 / 2012 s. 163-186. S c h w a r z A.: Jak pracowa nad kazaniem. T. S. Kawecki. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej 1993. S i w e k G.: Blaski i cienie wspóczesnego przepowiadania. Przewodnik dla kaznodziejów i homilistów. Kraków: Wydawnictwo M 2007. S i w e k G. Przepowiada skuteczniej. Kraków: Wydawnictwo M 1992. S a w i s k i H.: Problem jzyka w nauczaniu religii wród modziey „Ateneum Kapa skie” 2013 nr 626 s. 109-128. S a w i s k i H. Troska Kocioa o popraw jakoci homilii: od synodu o Eucharystii i Sacramentum Caritatis do synodu o sowie Boym i Verbum Domini. „Colloquia Theologica Ottoniana” 1/2012 s. 37-62. wita Kongregacja Obrzdów: Instrukcja o kulcie Eucharystii Eucharisticum mysterium (25.05. 1967). XII Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne Synodu Biskupów. Propositiones, http://www.vatican.va/ roman_curia/synod/documents/rc_synod_doc_20081025_elenco-prop-finali_it.html (dostp 15.05.2014). Z d u n k i e w i c z - J e d y n a k D.: Rola czasownikowej kategorii osoby w ksztatowaniu relacji midzy kaznodziej i suchaczami (na materiale tekstów kaznodziejskich stanu wojennego). W: Fenomen kazania. Red. W. Przyczyna. Kraków: [b.w.] 1994 s. 146-156. Z d u n k i e w i c z - J e d y n a k D.: Suchacze kaza po odzyskaniu wolnoci w 1989 r. W: Suchacz Sowa. Red. W. Przyczyna. Kraków: Poligrafia Salezja ska 1998 s. 243-253. Z d u n k i e w i c z - J e d y n a k D.: Usytuowanie suchacza w kazaniu. W: Suchacz Sowa. Red. W. Przyczyna. Kraków: Poligrafia Salezja ska 1998 s. 278-286. Z e r f a s s R.: Od aforyzmu do kazania. T. G. Siwek. Kraków: Poligrafia Salezja ska 1995.. J ZYK WSPÓCZESNEGO PRZEKAZU EWANGELII Z UWZGL DNIENIEM SUGESTII PAPIE

(25) A FRANCISZKA Streszczenie Artyku dotyczy jzyka przekazu Ewangelii. Zostay w nim omówione najpierw róda, z których teologia homiletyczna – jako dziedzina teologii praktycznej zajmujca si jzykiem przepowiadania – czerpie wskazania. S nimi: Objawienie Boe przekazywane w Pimie witym i Tradycji Kocioa, wci aktualizowane wskazania Stolicy Apostolskiej, liturgia, a take wieckie dyscypliny zajmujce si poprawnoci i sztuk przemawiania – retoryka i gramatyka..

(26) J ZYK WSPÓCZESNEGO PRZEKAZU EWANGELII. 71. Wypracowane przez lata wskazania homiletów dotyczce jzyka przekazu Ewangelii zostay w ostatnim czasie wzbogacone licznymi sugestiami papiea Franciszka, które zostay przeanalizowane i przedstawione w niniejszym opracowaniu. Sporód licznych wskaza papiea z Argentyny omówione zostay: prostota jzyka i dostosowaniu go do pojtnoci suchaczy przy zachowaniu wiernoci wobec istoty nauczania Pana Jezusa, nastpnie za jasno , serdeczno i familijno , obrazowo i pikno, kreatywno i lapidarno , a take pozytywne brzmienie. Nie mona przy tym zapomina , e jzyk zawsze wyraa czowieka. Std te troska o jzyk przekazu Ewangelii jest ostatecznie trosk o pogbion ludzk, intelektualn, duchow i duszpasterskiej formacj gosicieli sowa. Sowa kluczowe: jzyk, przepowiadanie, forma przepowiadania, Evangelii gaudium..

(27)