Marek Mądzik
Z dziejów hrubieszowskich zakładów
dobroczynnych w XIX stuleciu
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia 5455,
389-398
A N N A L E S
U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A
VOL. LIV /LV
SEC T IO F
1999/2000
M A R E K M Ą D Z I K
Z dziejów hrubieszow skich zakładów dobroczynnych
w X I X stuleciu
H istoire des établissem ents de bienfaisance à Hrubieszów au XIX-e s.
T r a d y c j e h r u b i e s z o w s k i c h z a k ł a d ó w d o b r o c z y n n y c h — s z p i t a l i , d o m ó w s c h r o n i e n i a , p r z y t u ł k ó w — s i ę g a j ą X V I w i e k u . W ó w c z a s t o l u d n o ś ć m i a s t a o b r z ą d k u ł a c i ń s k i e g o w y b u d o w a ł a k o ś c i ó ł z e s z p i t a l e m ś w . D u c h a . S a m k o ś c i ó ł s p ł o n ą ł p o d k o n i e c X V I I I w i e k u , a l e b u d y n e k s z p i t a l n y p r z e t r w a ł i n a d a l p e ł n i ł s w o j e f u n k c j e . 1 R ó w n i e ż l u d n o ś ć u n i c k a z a m i e s z k a ł a w H r u b i e s z o w i e p o s i a d a ł a w ł a s n y s z p i t a l i k — w ł a ś c i w i e r a c z e j d o m s c h r o n i e n i a p r z y c e r k w i p o d w e z w a n i e m ś w . M i k o ł a j a . 2 M o ż n a p r z y p u s z c z a ć , ż e i l u d n o ś ć w y z n a n i a m o j ż e s z o w e g o d y s p o n o w a ł a w ł a s n y m o b i e k t e m s ł u ż ą c y m u b o g i m i c h o r y m . D o p o c z ą t k u X I X w i e k u z a k ł a d y d o b r o c z y n n e f u n k c j o n o w a ł y w e d ł u g z a s a d i p r z e p i s ó w o k r e ś l a n y c h w a k t a c h i c h e r e k c j i , a d o z ó r n a d n i m i p o w i e r z o n o d u c h o w n y m . S y t u a c j a u l e g ł a z m i a n i e p o r o k u 1 8 1 5 , b o w i e m u s t a w ą k o n s t y t u c y j n ą d l a K r ó l e s t w a P o l s k i e g o n a d z ó r n a d i n s t y t u c j a m i d o b r o c z y n n y m i o d d a n o K o
1 Zob.: A. W iatrow ski, D zieje Hrubieszowa w świetle źródeł, dokum entów i zabytków
historycznych, (brak miejsca w ydania) 1957, s. 43, 70; Katalog zabytków sztuki w Polsce,
t. 8. W ojewództwo lubelskie, zesz. 6. P ow iat Hrubieszowski, W arszawa 1964, s. 19.
2 W X IX w., przed pow staniem styczniowym , ów dom schronienia przeznaczony
był n a mieszkanie jednego z duchownych (wikarego) unickich, A rchiw um Państwowe
w Lublinie (dalej cyt.: A PL ), R ząd G ubernialny Lubelski (dalej cyt.: RGL), Pol. 77,
s. 253-254.
m i s j i R z ą d o w e j S p r a w W e w n ę t r z n y c h 3 R a d y A d m i n i s t r a c y j n e j c z y l i r z ą d u K r ó l e s t w a . W g r u d n i u 1 8 1 7 r o k u p r z y K R S W i P p o w s t a ł a R a d a O g ó l n a D o - z o r c z a S z p i t a l i o r a z R a d y D o z o r c z e S z c z e g ó l n e p r z y ó w c z e s n y c h K o m i s j a c h W o j e w ó d z k i c h . R a d a O g ó l n a l i c z y ł a 8 c z ł o n k ó w m i a n o w a n y c h p r z e z N a m i e s t n i k a n a w n i o s e k K o m i s j i R z ą d o w e j i s p r a w o w a ł a d o z ó r o r a z o p i e k ę n a d s z p i t a l a m i , c h o r y m i , u b o g i m i , d z i e ć m i , s i e r o t a m i i p o d r z u t k a m i . 4 R a d y D o z o r c z e S z c z e g ó l n e w s k ł a d z i e t a k ż e o ś m i o o s o b o w y m p o w o ł y w a n e b y ł y p r z e z K R S W i P n a w n i o s e k K o m i s j i W o j e w ó d z k i e j . M i e j s c o w y m i s z p i t a l a m i p a r a f i a l n y m i , d o m a m i s c h r o n i e ń d l a u b o g i c h w m i a s t a c h i w e w s i a c h a d m i n i s t r o w a l i b u r m i s t r z o w i e , w ó j t o w i e g m i n i p r o b o s z c z o w i e . B u r m i s t r z o w i e i w ó j t o w i e b y l i z p r a w a k u r a t o r a m i s z p i t a l i p a r a f i a l n y c h . 5 P o p o w s t a n i u l i s t o p a d o w y m R a d a A d m i n i s t r a c y j n a K r ó l e s t w a P o l s k i e g o p o s t a n o w i e n i e m z 1 6 / 2 8 s i e r p n i a 1 8 3 2 r o k u w m i e j s c e d o t y c h c z a s o w y c h R a d D o z o r c z y c h p o w o ł a ł a R a d y O p i e k u ń c z e I n s t y t y t ó w D o b r o c z y n n y c h ( z a k ł a d ó w ) , t z n . R a d ę G ł ó w n ą O p i e k u ń c z ą p r z y ó w c z e s n e j K o m i s j i R z ą d o w e j o r a z R a d y S z c z e g ó l n e O p i e k u ń c z e p r z y k a ż d y m s z p i t a l u . 6 K o l e j n e z m i a n y z o s t a ł y w p r o w a d z o n e u k a z e m c a r s k i m z 1 8 l u t e g o / 2 m a r c a 1 8 4 2 r o k u . W t e d y t o „ d l a c e n t r a l i z a c j i i u j e d n o s t a j n i e n i a d z i a ł a ń d o z o r ó w p a r a f i a l n y c h z w i e r z c h n i n a d z ó r n a d i c h c z y n n o ś c i a m i z o s t a ł p o w i e r z o n y R a d z i e O p i e k u ń c z e j P o w i a t o w e j ” . 7 R a d y O p i e k u ń c z e Z a k ł a d ó w D o b r o c z y n n y c h m i a ł y z o s t a ć u s t a n o w i o n e w p o w i a t a c h , n a w e t j e ś l i n i e b y ł o t a m j e s z c z e s z p i t a l a . S p r a w o w a ł y o n e n a d z ó r n a d d o m a m i s c h r o n i e n i a , a t a k ż e m i a ł y i n i c j o w a ć i z n a j d o w a ć ś r o d k i d l a z a ł o ż e n i a s z p i t a l i . 8 S z p i t a l e p a r a f i a l n e w m i a s t a c h , m i a s t e c z k a c h i w s i a c h n a z y w a n e b y ł y o d t e j p o r y d o m a m i s c h r o n i e ń d l a s t a r c ó w i k a l e k i p r z e c h o d z i ł y p o d z a r z ą d d o z o r ó w p a r a f i a l n y c h i k u r a t e l ę p o w i a t o w y c h R a d O p i e k u ń c z y c h . 9 W r o z w i n i ę c i u u k a z u ó w c z e s n a K R S W i D w y d a ł a 6 / 1 8 l u t e g o 1 8 4 3 r o k u i n s t r u k c j ę d l a p o w i a t o w y c h r a d o p i e k u ń c z y c h , u s t a l a j ą c i c h s p o s ó b p o w o ł y w a n i a , s k ł a d i k o m p e t e n c j e . R a d a t a t e ż r ó w n o c z e ś n i e f u n k c j o n o w a ł a j a k o R a d a S z c z e g ó ł o w a O p i e k u ń c z a S z p i t a l a P o w i a t o w e g o . W j e j s k ł a d w c h o d z i l i m . i n .
3
W latach 1815-1831 K om isja funkcjonow ała jako K om isja Rządowa Spraw We-
w nętrznychi Policji; w latach 1831-1839 — jako K om isja R ządow a Spraw W ewnętrznych,
Duchownych i Oświecenia Publicznego; 1839-1861 — jako K om isja Rządow a Spraw W e
w nętrznych i Duchownych, a tylko w latach 1861-1864 używ ała nazwy K om isja Rządowa
Spraw W ew nętrznych, w kolejnych 1864-1868 w róciła do nazwy z lat 1839-1861.
4
Zob.: Zbiór Przepisów A dm inistracyjnych Królestwa Polskiego, cz. III. Zakłady
Dobroczynne, W arszawa 1866, s. 3-5.
5
Ibid., s. 11.
6
Loc. cit.
7 Ibid., s. 23.
8
Loc. cit.
9
Ibid., s. 61-63.
p r z e d s t a w i c i e l e w ł a d z p o w i a t o w y c h ( n a c z e l n i k ) , o b y w a t e l e z i e m s c y c h ę t n i d o p r a c y s p o ł e c z n e j o r a z l e k a r z p o w i a t o w y . 1 0 P r z e p i s y t e u m o ż l i w i ł y p o w s t a n i e R a d y O p i e k u ń c z e j Z a k ł a d ó w D o b r o c z y n n y c h p o w i a t u h r u b i e s z o w s k i e g o i z a i n i c j o w a n i e p r z e z n i ą b u d o w y n o w o c z e s n e j p l a c ó w k i s ł u ż b y z d r o w i a w m i e ś c i e , b o w i e m — j a k w y ż e j w s p o m n i a n o — d a w n e s z p i t a l e p a r a f i a l n e f u n k c j o n o w a ł y s ł a b o . W l a t a c h c z t e r d z i e s t y c h X I X w i e k u w s k ł a d h r u b i e s z o w s k i e j R a d y O p i e k u ń c z e j w c h o d z i l i : K a r o l M i l o w i c z , w ł a ś c i c i e l M o d r y ń c a j a k o p r e z e s o r a z c z ł o n k o w i e : S t a n i s ł a w B a t o w s k i ( w ł a ś c i c i e l M o n i a t y c z ) , A l e k s a n d e r C h r z a n o w s k i ( w ł a ś c i c i e l K r y ł o w a ) , K r z y s z t o f G r o t t h u s , p r e z e s R a d y G o s p o d a r c z e j T o w a r z y s t w a R o l n i c z e g o H r u b i e s z o w s k i e g o , J a n K a c z k o w s k i ( w ł a ś c i c i e l H a i o w n i k ) , N i k o d e m K o r o t y ń s k i ( w ł a ś c i c i e l Ł o t o s z y n a ) , P a w e ł K o s s e c k i ( w ł a ś c i c i e l K r y s z c z y n a ) , W ł a d y s ł a w R u l i k o w s k i ( w ł a ś c i c i e l M i r c z a ) , T e o d o r S k ó r k i , k s i ą d z k a n o n i k l u b e l s k i , d z i e k a n h r u b i e s z o w s k i , p r o b o s z c z K r y ł o w a , R o m u a l d Ś w i e ż a w s k i ( w ł a ś c i c i e l K a d ł u b u k ) . 1 1 P o d k o n i e c 1 8 4 4 r o k u ó w c z e s n e w ł a d z e , c z y l i R z ą d G u b e r n i a l n y L u b e l s k i , r e s k r y p t e m p r z e s ł a n y m R a d z i e O p i e k u ń c z e j u d z i e l i ł y z g o d y n a u r z ą d z e n i e s z p i t a l a w H r u b i e s z o w i e . 1 2 P o c z ą t k o w o b y ć m o ż e m y ś l a n o o j a k i e j ś r o z b u d o w i e u t r z y m y w a n e g o p r z e z T o w a r z y s t w o R o l n i c z e H r u b i e s z o w s k i e d o m u - p r z y t y ł k u , a l e o s t a t e c z n i e r o z p o c z ę ł y s i ę z a b i e g i o w y b u d o w a n i e s z p i t a l a , k t ó r y m ó g ł b y s ł u ż y ć m i e s z k a ń c o m c a ł e g o p o w i a t u h r u b i e s z o w s k i e g o , s t ą d t e ż w k o r e s p o n d e n c j i p o j a w i ł o s i ę o k r e ś l e n i e s z p i t a l p o w i a t o w y . W p o c z ą t k o w y m o k r e s i e , t j . w l a t a c h 1 8 4 5 - 1 8 4 9 i n i c j a t o r z y w z n i e s i e n i a s z p i t a l a m u s i e l i u p o r a ć s i ę z d w o m a z a s a d n i c z y m i p r o b l e m a m i : u z y s k a ć o d p o w i e d n i t e r e n c z y l i g r u n t p o d b u d o w ę o r a z z g r o m a d z i ć p i e n i ą d z e w k w o c i e w y s t a r c z a j ą c e j n a z r e a l i z o w a n i e i n w e s t y c j i . J e ś l i i d z i e o u z y s k a n i e t e r e n u p o d b u d o w ę , t o p i e r w o t n i e R a d a O p i e k u ń c z a m y ś l a ł a o g r u n c i e b ę d ą c y m w u ż y t k o w a n i u p r o b o s z c z a p a r a f i i k a t o l i c k i e j , a w c z e ś n i e j n a l e ż a c y m d o f u n d u s z y s z p i t a l a p r z y k o ś c i e l e p o d w e z w a n i e m ś w . D u c h a . Z w r ó c o n o s i ę n a w e t w t e j s p r a w i e d o ó w c z e s n e g o p r o b o s z c z a , k s . F e l i k s a T r o s z c z y ń s k i e g o 1 3 , a l e t e n o ś w i a d c z y ł , ż e t e r e n , d o k t ó r e g o p r e t e n d o w a ł a R a d a , o d
10 Ibid., s. 153-155.
11 Taki był skład R ady w 1849 r., APL, RGL, Pol. 76, s. 285-295. L ista im ienna
obyw ateli wszelkiego sta n u pow iatu hrubieszowskiego składających ofiary na pobudow anie
szp itala powiatowego w Hrubieszowie r. 1849.
12 A PL, RGL, Pol. 76, s. 3. N aczelnik pow iatu hrubieszowskiego do RGL 11/23 IV
1845.
13 A PL, RGL, Pol. 76, s. 53-55. R a d a O piekuńcza Zakładów D obroczynnych pow iatu
hrubieszowskiego (dalej cyt.: R a d a O piekuńcza) do ks. kanonika Feliksa Troszczyńskiego
11/23 V III 1845.
n i e p a m i ę t n y c h c z a s ó w p r z e z n a c z o n y b y ł n a u t r z y m a n i e p r z y k o ś c i e l e f i l i a l n y m o r g a n i s t y . 1 4 P o s z u k i w a n i a p l a c u p o d b u d o w ę s z p i t a l a p o w i a t o w e g o p r z e c i ą g a ł y s i ę i d o p i e r o w p o ł o w i e 1 8 4 9 r o k u z n a l e z i o n o o d p o w i e d n i t e r e n . N a g r u n t a c h w s i P o b e r e ż a n y n a l e ż ą c y c h d o T o w a r z y s t w a R o l n i c z e g o H r u b i e s z o w s k i e g o z n a j d o w a ł o s i ę p o l e o p o w i e r z c h n i 4 m o r g ó w 2 8 8 p r ę t ó w , p o ł o ż o n e b l i s k o u l . S o k a l s k i e j , o b o k t z w . s z p i t a l a , a w ł a ś c i w i e o b o k d o m u i o g r o d u l e k a r z a T o w a r z y s t w a R o l n i c z e g o ( b y ł n i m w t e d y d r A r c t ) . W p o b l i ż u p r z e b i e g a ł g o ś c i n i e c d o Z a m o ś c i a . R a d a O p i e k u ń c z a z w r ó c i ł a s i ę d o p r e z e s a T o w a r z y s t w a z p r o ś b ą o o d d a n i e p l a c u w w i e c z y s t ą d z i e r ż a w ę . T e n z g o d z i ł s i ę , a n a w e t s u g e r o w a ł , b y R a d a z a ż ą d a ł a g r u n t u n a w ł a s n o ś ć . J e d n a k ż e c z ł o n k o w i e R a d y G o s p o d a r c z e j T o w a r z y s t w a , z w ł a s z c z a w ł o ś c i a n i e , o d r z u c i l i w n i o s k i p r e z e s a i o d m ó w i l i w y d z i e r ż a w i e n i a p l a c u p o d b u d o w ę s z p i t a l a . 1 5 R a d a O p i e k u ń c z a p r o s i ł a o i n t e r w e n c j ę w t e j s p r a w i e l u b e l s k i e g o g u b e r n a t o r a , b y t e n w p ł y n ą ł n a c z ł o n k ó w R a d y G o s p o d a r c z e j . 1 6 R ó w n o c z e ś n i e c z ł o n k o w i e R a d y O p i e k u ń c z e j s z u k a l i i n n e g o r o z w i ą z a n i a p r o b l e m u l o k a l i z a c j i s z p i t a l a . P o d c z a s a k c j i z b i e r a n i a s k ł a d e k p o j a w i ł s i ę p o s t u l a t , a b y R a d a O p i e k u ń c z a w y j e d n a ł a z g o d ę i p o p a r c i e R a d y G ł ó w n e j Z a k ł a d ó w D o b r o c z y n n y c h K r ó l e s t w a P o l s k i e g o d l a „ z a p r o w a d z e n i a ” w H r u b i e s z o w i e k l a s z t o r u P a n i e n M i ł o s i e r d z i a , k t ó r e m i a ł y s t a n o w i ć p r z y s z ł y p e r s o n e l p o m o c n i c z y n o w e j p l a c ó w k i . P l a n o w a n o w y k o r z y s t a ć b y ł y k l a s z t o r p o d o m i n i k a ń s k i , g d z i e z n a j d o w a ł a s i ę d o t ą d s z k o ł a p o w i a t o w a ( d a w n a s z k o ł a w y d z i a ł o w a ) . D l a p o t r z e b s z k o ł y m i a n o w y b u d o w a ć n o w y g m a c h w d o g o d n i e j s z y m m i e j s c u . K l a s z t o r o t r z y m a ł y b y s i o s t r y z a k o n n e ; w j e g o m u r a c h u m i e s z c z o n o b y k a n c e l a r i ę s z p i t a l n ą , a p t e k ę i i n n e o b i e k t y p o m o c n i c z e — p r a l n i ę , k u c h n i ę . W ł a ś c i w y b u d y n e k s z p i t a l n y m i a ł z o s t a ć w z n i e s i o n y n a d z i e d z i ń c u k l a s z t o r n y m , w m i e j s c u g d z i e w t e d y w d r e w n i a n y m b u d y n k u m i e ś c i ł a s i ę s z k o ł a e l e m e n t a r n a . S z p i t a l c z y l i t r z y s a l e z k o r y t a r z e m p o ł ą c z o n y b y ł b y z k l a s z t o r e m s p e c j a l n ą g a l e r i ą . B u d o w a o b i e k t u , b e z s u t e r e n i p i ę t r a p o z w o l i ł a b y n a o s z c z ę d n o ś c i w w y d a t k a c h i p o z o s t a ł e ś r o d k i m o ż n a b y p r z e z n a c z y ć n a u t r z y m a n i e d w ó c h l u b t r z e c h s i ó s t r z a k o n n y c h . 1 7 G d y b y s z p i t a l p o w s t a ł p r z y k l a s z t o r z e , t o p l a c , o k t ó r y u b i e g a n o s i e w T o w a r z y s t w i e R o l n i c z y m , m ó g ł b y s t a n o w i ć o g r ó d w a r z y w n y d l a p o t r z e b z a k o n n i c i s z p i t a l a . 1 8 K o n c e p c j a t a , j a k s i ę z d a j e , n i e m i a ł a s z a n s
14 A PL, RGL, Pol. 76, s. 59-60. Ks. F. Troszczyński do nacz. pow. hrub., 18/30 IV
1846.
15 A PL, RGL, Pol. 76, s. 187-189. R a d a O piekuńcza do g u b ern a to ra cywilnego
lubelskiego 4 /1 6 V II 1849.
16 APL, RGL, Pol. 76, s. 187-189.
17 APL, RGL, Pol. 76, s. 227-228. R a d a O piekuńcza do R ady Głównej 13 XI 1849
(kopia).
r e a l i z a c j i p r z e d e w s z y s t k i m d l a t e g o , ż e k l a s z t o r d o m i n i k a ń s k i n a d a l s ł u ż y ł j a k o b u d y n e k s z k o ł y , a w z n i e s i e n i a n o w e g o o b i e k t u d l a p o t r z e b h r u b i e s z o w s k i e j o ś w i a t y c h y b a w ó w c z a s n i e p l a n o w a n o . T r z e b a b y ł o w a l c z y ć o w s p o m n i a n y t e r e n p r z y u l . S o k a l s k i e j . W p r a w d z i e l u b e l s k i g u b e r n a t o r p o p i e r a ł p l a n o d d a n i a p l a c u n a p o t r z e b y s z p i t a l a i d a ł w t e j s p r a w i e i n s t r u k c j e w ł a d z o m m i a s t a , a l e p r z e z j a k i ś j e s z c z e c z a s R a d a G o s p o d a r c z a T o w a r z y s t w a R o l n i c z e g o n i e c h c i a ł a s i ę u g i ą ć , z w ł a s z c z a c z ę ś ć j e j c z ł o n k ó w . 1 9 O s t a t e c z n ą d e c y z j ę c o d o o d s t ą p i e n i a o w e g o p o l a p o z o s t a w i o n o w ł a d z o m , c z y l i g u b e r n a t o r o w i i R G L . R o z s t r z y g n i ę c i e p r o b l e m u n a s t ą p i ł o w 1 8 5 0 r o k u . R z ą d G u b e r n i a l n y L u b e l s k i r e s k r y p t e m z 1 8 / 3 0 l i p c a t e g o r o k u u p o w a ż n i ł w ł a d z e p o w i a t u i m i a s t a d o s p i s a n i a p r o t o k o ł u p o t r z e b y z a j ę c i a w y m i e n i o n e g o p l a c u n a p u b l i c z n y u ż y t e k . S t a ł o s i ę t o 7 / 1 9 l i s t o p a d a 1 8 5 0 r o k u w b i u r z e n a c z e l n i k a p o w i a t u i w j e g o o b e c n o ś c i . U d z i a ł w z i ę l i r ó w n i e ż — o b o k P i o t r a K a m i ń s k i e g o ( n a c z e l n i k a p o w i a t u ) — K a r o l M i l o w i c z , p r e z e s R a d y O p i e k u ń c z e j , K r z y s z t o f G r o t t h u s , p r e z e s T o w a r z y s t w a R o l n i c z e g o o r a z b u r m i s t r z A l e k s a n d e r Ż u k o w s k i . W y m i e n i e n i o b e j r z e l i n a j p i e r w i n n e p a r c e l e , w t y m o g r ó d p o ł o ż o n y p r z y u l . D ł u g i e j i G ó r n e j , n a l e ż ą c y d o p r z y t u ł k u h r u b i e s z o w s k i e g o . U z n a n o j e d n a k , ż e o g r ó d j e s t z a m a ł y , a b y p o m i e ś c i ć w s z y s t k i e o b i e k t y p r z y s z ł e g o s z p i t a l a , n a s t ę p n i e k o m i s j a o b e j r z a ł a d r u g i o g r ó d n a l e ż ą c y d o k s i ę ż y d o m i n i k a n ó w k r a s n o b r o d z - k i c h , p o ł o ż o n y p r z y u l . W ó j t o w s k i e j i K i e r k u t o w e j , z a w ą w o z e m . O b i e k t t e n u z n a n o t a k ż e z a n i e p r z y d a t n y z a r ó w n o z e w z g l ę d u n a n i e w i e l k ą p o w i e r z c h n i ę , j a k i p o ł o ż e n i e z a w ą w o z e m , t r z e b a b y z b u d o w a ć m o s t . W m i e ś c i e b y ł y j e s z c z e i n n e d o m y z o g r o d a m i , a l e n a b y c i e i c h n a s z p i t a l m o g ł o o k a z a ć s i ę t r u d n e i z b y t k o s z t o w n e . U z n a n o p o n a d t o , ż e s z p i t a l w z n i e s i o n y w ś r ó d d o m ó w z a g r a ż a ł b y m i e s z k a ń c o m , n p . w p r z y p a d k u e p i d e m i i . Z t y c h p o w o d ó w d e l e g o w a n i u z n a l i , ż e j e d y n i e p l a c n a l e ż ą c y d o T o w a r z y s t w a R o l n i c z e g o H r u b i e s z o w s k i e g o w p o b l i ż u u l i c y S o k a l s k i e j , g r a n i c z ą c y n a w s c h ó d z u l i c ą p r o w a d z ą c ą d o f o l w a r k u W . K l e s z c z y ń s k i e g o , n a p o ł u d n i u z g r a n i c ą w s i P o b e r e ż a n y , n a z a c h ó d z o g r o d e m T o w a r z y s t w a R o l n i c z e g o , a n a u p o s a ż e n i u l e k a r z a t e g o ż T o w a r z y s t w a , n a p ó ł n o c y z o g r o d a m i m i e s z k a ń c ó w H r u b i e s z o w a : P a w ł a A r o n i e w i c z a , P a w ł a K o r n y l u k a , P a w ł a A l e k s a n d r o w i c z a , s p a d k o b i e r c ó w P a w ł a C i e s i e l c z u k a , A g n i e s z k i C i e s i e l c z u k o w e j i J a n a A l e k s a n d r o w i c z a — „ p o s i a d a w s z e l k i e w a r u n k i w y m a g a n e n a p o b u d o w a
-19 A PL, RGL, Pol. 76, s. 251-252. B urm istrz Hrubieszowa do gub. cyw. lub.
1/13 X II 1849. W swoim raporcie b u rm istrz inform ował m.in. o uchwale R ady Gospo
darczej z 29 X I/11 X II 1849. Tylko trzej radni, w ty m prezes Towarzystwa Rolniczego,
b u rm istrz m iasta — jako pierwszy rad ca i rad c a Bocheński, byli za oddaniem g ru n tu pod
szpital — pozostali zdecydowanie sprzeciwiali się. K opia uchwały R ady Gospodarczej.
n i e s z p i t a l a p o w i a t o w e g o . ” 2 0 W e z w a n o b i e g ł y c h , k t ó r z y w y c e n i l i m o r g ę t e g o p l a c u n a 3 5 r b . , c a ł y p l a c ( 4 m o r g i 2 8 8 p r ę t ó w ) b y ł w a r t 1 7 3 , 6 0 r b . R a d a O p i e k u ń c z a p o d e c y z j i w ł a d z z w i e r z c h n i c h m i a ł a k w o t ę t ę w p ł a c i ć R a d z i e G o s p o d a r c z e j T o w a r z y s t w a R o l n i c z e g o . 2 1 O s t a t e c z n i e j e d n a k R a d a G o s p o d a r c z a u c h w a ł ą z 7 / 1 9 g r u d n i a 1 8 5 0 r o k u p r z e k a z a ł a ó w g r u n t b e z p ł a t n i e z t y m z a s t r z e ż e n i e m , ż e w s z e l k i e c i ę ż a r y p u b l i c z n e d o t e g o g r u n t u p r z y p i s a n e n a r z e c z s k a r b u K r ó l e s t w a P o l s k i e g o l u b k a s y m i e j s k i e j o p ł a c a ć b ę d z i e s z p i t a l . G d y b y s z p i t a l p r z e s t a ł f u n k c j o n o w a ć , p l a c ó w w r ó c i ł b y d o w ł a ś c i c i e l a c z y l i T o w a r z y s t w a R o l n i c z e g o , a l e z d r u g i e j s t r o n y R a d a G o s p o d a r c z a m i a ł a p r a w o u s t a n o w i ć w i e c z y s t y c z y n s z n a j e j k o r z y ś ć . 2 2 C z y n s z t e n m i a ł w y n o s i ć 1 5 r u b l i r o c z n i e . R a d a O p i e k u ń c z a p r z y j ę ł a o w e w a r u n k i , a k t p r z e k a z a n i a p l a c u z o s t a ł s p i s a n y w o b e c n o ś c i r e j e n t a 1 6 / 2 8 l u t e g o 1 8 5 1 r o k u i p r z e s ł a n y d o z a t w i e r d z e n i a R a d z i e G ł ó w n e j O p i e k u ń c z e j . 2 3 T ą d e c y z j ą z 1 7 / 2 9 m a r c a 1 8 5 1 r o k u u p o w a ż n i ł a R a d ę P o w i a t o w ą d o r o z p o c z ę c i a b u d o w y s z p i t a l a . 2 4 R ó w n o c z e ś n i e p r z e z c a ł y t e n o k r e s g r o m a d z o n o ś r o d k i f i n a n s o w e . K o s z t o r y s b u d o w y o p i e w a ł n a k w o t ę 7 3 9 5 , 6 0 1 / 2 r b . D o k o ń c a 1 8 4 8 r o k u p o w i a t o w a R a d a O p i e k u ń c z a z d o ł a ł a z g r o m a d z i ć f u n d u s z w k w o c i e 1 4 5 9 , 8 2 r b . 2 5 Z ł o ż y ł y s i ę n a t ę k w o t ę z a r ó w n o d o t a c j e R a d y G ł ó w n e j O p i e k u ń c z e j z l a t 1 8 4 5 - 1 8 4 7 ( 2 9 0 r b . ) ; s u m y u z y s k a n e j a k o k a r y f i n a n s o w e z a n i e l e g a l n y w y r ó b i w y s z y n k w ó d k i w m i e ś c i e w l a t a c h 1 8 4 5 - 1 8 4 8 ( 3 0 9 , 4 8 1 / 2 r b . ) ; r e a l n o ś c i m i e j s k i e w k w o c i e 4 3 0 , 3 1 / 2 r b . ; z y s k z z a b a w i l o t e r i i w w y s o k o ś c i 4 3 0 , 3 1 r b . 2 6 W 1 8 4 9 r o k u l i c z o n o p r z e d e w s z y s t k i m n a k w e s t ę w ś r ó d m i e s z k a ń c ó w p o w i a t u h r u b i e s z o w s k i e g o . S k ł a d k i z b i e r a l i c z ł o n k o w i e P o w i a t o w e j R a d y O p i e k u ń c z e j — M i l o w i c z , R u l i k o w s k i i Ś w i e ż a w s k i . D o k o ń c a w r z e ś n i a 1 8 4 9 r o k u z e b r a n o 2 2 7 5 , 5 0 r b . 2 7 , a d o k o ń c a t e g o r o k u b l i s k o 2 t y s . r b . — ł ą c z n i e o f i a r y t z w . o b y w a t e l i c z y l i m i e s z k a ń c ó w p o w i a t u w y
20 A PL, RGL, Pol. 76, s. 321-323. P rotokół spisany n a mocy upow ażnienia R G L ...
d n ia 7/19 listopada 1850 roku. Posiadłości m ieszczan oddzielające plac po d budowę od
ulicy Sokalskiej łącznie liczyły 1 morgę 40 prętów i mogły być w przyszłości kupione na
rzecz szpitala. Ibid., s. 325. P lan sytuacyjny g ru n tu wsi Pobereżan. .. przeznaczonego pod
budowę szpitala w mieście pow iatowym Hrubieszowie.
21 A PL, RGL, Pol. 76, s. 339.
22 A PL, RGL, Pol. 76, s. 353. B urm istrz Hrubieszowa do gub. cywil.
lub. 10/22 XII
1850.
23 A PL, RGL, Pol. 76, s. 375-376. R a d a O piekuńcza do gub. cyw. lub. 17 II/1 III
1851.
24 A PL, RGL, Pol. 76, s. 385. Pism o z 18/30 V 1951.
25 A PL, RGL, Pol. 76, s. 179-180. R a d a O piekuńcza do gub. cyw. lub. 5 /17 V II 1849.
26 A PL, RGL, Pol. 76, s. 218-219. Fundusze R ady O piekuńczej w łasne po d koniec
1848 roku zebrane.
n i o s ł y 4 2 1 2 , 5 5 r b . 2 8 N a l i ś c i e i m i e n n e j „ o b y w a t e l i w s z e l k i e g o s t a n u ” p o w i a t u h r u b i e s z o w s k i e g o , k t ó r z y z ł o ż y l i o f i a r y n a b u d o w ę s z p i t a l a p o w i a t o w e g o z n a l a z ł o s i ę 2 5 1 n a z w i s k . 2 9 O f i a r o d a w c a m i b y l i : w ł a ś c i c i e l e z i e m s c y p o s i a d a j ą c y m a j ą t k i w p o w i e c i e , k s i ę ż a , p r z e w a ż n i e p r o b o s z c z o w i e , u r z ę d n i c y , n a u c z y c i e l e , m i e s z k a ń c y m i a s t p o w i a t u h r u b i e s z o w s k i e g o . N a j w y ż s z e k w o t y z ł o ż y l i : h r a b i a A d a m O ż a r o w s k i , w ł a ś c i c i e l S t r z y ż o w a — 7 5 0 r b . ; b a r o n E d w a r d R a s t a n i e c k i , w ł a ś c i c i e l D o ł h o b y c z o w a — 4 0 0 r b . , W i n c e n t y W y - d ż g a , w ł a ś c i c i e l T r z e s z c z a n , s ę d z i a p o k o j u p o w i a t u t o m a s z e w s k i e g o i h r a b i a D z i e d u s z y c k i — w ł a ś c i c i e l T a r n a w a t k i — p o 1 8 0 r b . P o 1 0 0 r b . p r z e k a z a l i : k s . F e l i k s T r o s z c z y ń s k i — p r o b o s z c z h r u b i e s z o w s k i , T y t u s W o j c i e c h o w s k i — w ł a ś c i c i e l P o t u r z y n a , J ó z e f I ż y c k i — w ł a ś c i c i e l S t r z e l e c o r a z g e n - m a j o r K r u z e n s z t e r n — w ł a ś c i c i e l H o r y s z o w a . K w o t ę 6 0 r b . z ł o ż y ł h r a b i a E d w a r d F r e d r o , a k i l k u n a s t u i n n y c h o b y w a t e l i p o 5 0 r b . , w ś r ó d n i c h b y l i c z ł o n k o w i e R a d y O p i e k u ń c z e j — K a r o l M i l o w i c z , J a n K a c z k o w s k i , W ł a d y s ł a w R u l i - k o w s k i , A l e k s a n d e r C h r z a n o w s k i , a t a k ż e I g n a c y H o l f z e r , h r a b i a K a z i m i e r z R o n i k i e r , F e l i k s T a r n o w s k i , W ł a d y s ł a w Ł a b ę d z k i , A n t o n i S z y d ł o w s k i . S p o r o o f i a r o d a w c ó w w p ł a c i ł o k w o t y 1 0 - 4 5 r b . ; u r z ę d n i c y , n a u c z y c i e l e , m i e s z k a ń c y H r u b i e s z o w a d a w a l i p o 1 - 6 r b . , z d a r z a ł y s i ę o f i a r y p o n i ż e j 1 r u b l a — p o k i l k a d z i e s i ą t k o p i e j e k . 3 0 Ł ą c z n a w i ę c k w o t a , k t ó r ą d y s p o n o w a ł a R a d a O p i e k u ń c z a n a k o n i e c 1 8 4 9 r o k u w y n o s i ł a 6 6 9 6 , 2 9 1 / 2 r b . W e d ł u g u s t a w y S t a n i s ł a w a S t a s z i c a , p o w y b u d o w a n i u i p o k r y c i u b u d y n k u d a c h e m o g n i o t r w a ł y m n a l e ż a ł s i ę i n w e s t o r o w i z w r o t 1 / 4 w a r t o ś c i k o s z t o r y s o w e j b u d o w l i — w z w i ą z k u z t y m R a d a O p i e k u ń c z a d o l i c z y ł a j e d n ą c z w a r t ą k w o t y 7 3 9 5 , 6 0 1 / 2 r b . — c z y l i 1 8 4 8 , 9 0 r b . j a k o s w ó j p r z y c h ó d b ę d ą c y w j e j d y s p o z y c j i . W t e n s p o s ó b u z n a n o , — ż e w j e j p o s i a d a n i u z n a j d u j e s i ę s u m a 8 5 4 5 , 1 9 1 / 2 r b . , c o z u p e ł n i e m i a ł o w y s t a r c z y ć n a w z n i e s i e n i e s z p i t a l a . 3 1 B u d o w ę s z p i t a l a w H r u b i e s z o w i e r o z p o c z ę t o d o p i e r o w 1 8 5 1 r o k u , b o — j a k j u ż w y ż e j w s p o m n i a n o — t r w a ł y d o t e g o c z a s u z a b i e g i o p l a c . P o n i e w a ż w o k o l i c y b r a k o w a ł o m a t e r i a ł ó w b u d o w l a n y c h , t j . c e g ł y , p o s t a n o w i o n o w y p a l i ć j ą w ł a s n y m i s i ł a m i . W t y m c e l u z n a l e z i o n o o d p o w i e d n i e g o f a c h o w c a , t z w . s t r y c h a r z a , z k t ó r y m z a w a r t o u m o w ę n a w y p a l e n i e c e g ł y p o 1 , 8 0 r b . z a t y s i ą c s z t u k . W 1 8 5 1 r o k u p l a n o w a n o w y p a l i ć 3 3 t y s . s z t u k c e g ł y , z a w a r t o t a k ż e u g o d ę n a d o s t a w ę p i a s k u i w a p n a . W t y m ż e r o k u m i a n o p o b u d o w a ć s u t e r e n y , a w n a s t ę p n y m w z n i e ś ć m u r y i p o k r y ć j e d a c h e m . N a d z ó r „ f a
28 A PL, RGL, Pol. 76, s. 269-274. R a d a O piekuńcza do gub. cyw. lub. 19/31 XII
1849.
29 L ista imienna: A PL, RGL, Pol. 76, s. 285-295.
30 A PL, RGL, Pol. 76.
31 A PL, RGL, Pol. 76, s. 273-274. R a d a O piekuńcza do gub. cyw. lub. 19/31 XII
1849.
b r y k i ” c z y l i b u d o w y s z p i t a l a p r z y j ą ł n a s i e b i e c z ł o n e k R a d y O p i e k u ń c z e j — W ł a d y s ł a w R u l i k o w s k i . 3 2 P r a c e — n a z w i j m y j e — p r z y g o t o w a w c z e p r z e c i ą g n ę ł y s i ę i d o p i e r o 1 3 / 2 5 m a j a 1 8 5 3 r o k u o d b y ł y s i ę u r o c z y s t o ś c i „ z a ł o ż e n i a s z p i t a l a p o w i a t o w e g o ” . P o n a b o ż e ń s t w i e w k o ś c i e l e p a r a f i a l n y m , o d p r a w i o n y m p r z e z k s . T e o d o r a S k ó r s k i e g o , d z i e k a n a h r u b i e s z o w s k i e g o a r ó w n o c z e ś n i e c z ł o n k a R a d y O p i e k u ń c z e j , l i c z n i e z g r o m a d z e n i w ł a ś c i c i e l e z i e m s c y , u r z ę d n i c y , d u c h o w n i i m i e s z k a ń c y m i a s t a u d a l i s i ę z p r o c e s j ą n a m i e j s c e b u d o w y . P o s t o s o w n y c h p r z e m ó w i e n i a c h ( o d c z y t a n o m . i n . s p r a w o z d a n i e o z a k ł a d a c h d o b r o c z y n n y c h p r z e d s t a w i o n e p r z e z b y ł e g o p r e z e s a — K a r o l a M i l o w i c z a 3 3 ) , k s . S k ó r s k i p o ś w i ę c i ł m i e j s c e , a M i l o w i c z , j a k o z a s ł u ż o n y d z i a ł a c z s p o ł e c z n y , p o ł o ż y ł k a m i e ń w ę g i e l n y , p o d k t ó r y m z a m u r o w a n o s p i s a n y n a p e r g a m i n i e a k t z a ł o ż e n i a s z p i t a l a . U m i e s z c z o n o ó w a k t w s z k l a n y m c y l i n d r z e i b l a s z a n e j p u s z c e . 3 4 R o b o t y b u d o w l a n e r u s z y ł y i d o k o ń c a 1 8 5 3 r o k u s t a n ę ł y m u r y s z p i t a l n e p o k r y t e „ d a c h e m ż e l a z n y m ” . W n a s t ę p n y m r o k u w y p r o w a d z a n o k o m i n y i o b m u r o w a n o j e , d o k o ń c z o n o d a c h , z b u d o w a n o d r e w n i a n e s c h o d y n a s t r y c h , w s u t e r e n a c h u ł o ż o n o p o s a d z k ę z c e g ł y . W y d a t k o w a n o j u ż w t e d y k w o t ę 7 6 4 8 r b . , a w i ę c w i ę c e j n i ż p i e r w o t n i e p r z e w i d y w a ł k o s z t o r y s , c o o z n a c z a ł o , ż e k o s z t y b u d o w y w z r o s ł y . 3 5 P o d k o n i e c 1 8 5 4 r o k u w k a s i e p o z o s t a ł o b l i s k o 1 0 0 0 r b . , R a d a G ł ó w n a n a d o k o ń c z e n i e b u d o w y p r z e k a z a ł a 1 5 0 0 r b . , a z e s k ł a d e k p o w i n n o w p ł y n ą ć j e s z c z e 5 4 0 , 5 0 r b . Ł ą c z n i e w d y s p o z y c j i b u d o w n i c z y c h s z p i t a l a b y ł o p o n a d 3 0 0 0 r b . , k o s z t y i n w e s t y c j i w y n o s i ł y w i ę c o k o ł o 1 0 7 0 0 r b . 3 6 W p o ł o w i e 1 8 5 6 r . b u d o w a d o b i e g a ł a k o ń c a , a w z w i ą z k u z t y m n a c z e l n i k p o w i a t u p o l e c i ł b u d o w n i c z e m u s p o r z ą d z e n i e p r o t o k o ł u r e w i z y j n o - o d b i o r c z e g o s z p i t a l a . 3 7 O s t a t e c z n e z a k o ń c z e n i e b u d o w y i p r z e k a z a n i e s z p i t a l a d o u ż y t k o w a n i a s p o ł e c z e ń s t w u n a s t ą p i ł o w d w a l a t a p ó ź n i e j . J e s z c z e n a p r z e ł o m i e 1 8 5 6 / 1 8 5 7 r o k u m i e j s c o w e s p o ł e c z e ń s t w o g r o m a d z i ł o f u n d u s z e n a w y p o s a ż e n i e s z p i t a l a . O d b y ł y s i ę w t e d y w m i e ś c i e d w a b a l e , z k t ó r y c h d o c h ó d p r z e z n a c z o n o n a s z p i t a l — p i e r w s z y z n i c h m i a ł m i e j s c e 1 2 / 2 4 s t y c z n i a 1 8 5 7 i p r z y n i ó s ł c z y s t e g o d o c h o d u 9 6 6 , 9 2 r b . ; d r u g i 5 / 1 7 l u t e g o d o s t a r c z y ł k w o t ę 6 3 3 , 7 8 r b . 3 8
32 A PL, RGL, Pol. 76, s. 387-389. R a d a O piekuńcza do R ady Głównej Opiekuńczej
13/25 V 1851.
33 O d gru d n ia 1852 roku pism a R ady Opiekuńczej podpisyw ał nowy prezes Edw ard
B orm ann, ibid.
34 A PL, RGL, Pol. 76, s. 479-480. R a d a O piekuńcza do gub. cyw. lub. 23 V /4 VI 1853.
35 A PL, RGL, Pol. 76, s. 499-500. R a d a O piekuńcza do R ady Głównej 12/24 XI 1854.
36 A PL, RGL, Pol. 76.
37 A PL, RGL, Pol. 76, s. 539. N aczelnik pow. hrub. do gub. cyw. lub. 28 IV /1 0 V 1856.
38 APL, RGL, Pol. 76, s. 575. N aczelnik pow. hrub. do gub. cyw. lub. 31 I /2 II 1857;
s. 587. R a d a O piekuńcza do RGL 17 I I/1 III 1857.
P o p i ę c i u l a t a c h o d r o z p o c z ę c i a b u d o w y 7 / 1 9 l i p c a 1 8 5 8 r o k u s z p i t a l w H r u b i e s z o w i e z o s t a ł o d d a n y d o u ż y t k u . O d b y ł o s i ę w t e d y u r o c z y s t e p o ś w i ę c e n i e g m a c h u , d o k o n a n e p r z e z ó w c z e s n e g o b i s k u p a l u b e l s k i e g o , w a s y ś c i e u n i c k i e g o b i s k u p a c h e ł m s k i e g o o r a z w p r o w a d z e n i e d o n i e g o S i ó s t r M i ł o s i e r d z i a , p o d k t ó r y c h o p i e k ą m i e l i p o z o s t a w a ć p a c j e n c i . 3 9 J u ż w c z e ś n i e j u z y s k a n o z g o d ę , a b y s z p i t a l o t r z y m a ł p a t r o n a , z o s t a ł a n i m ś w . J a d w i g a . 4 0 W n a s t ę p n y c h l a t a c h ( d o p o w s t a n i a s t y c z n i o w e g o ) s z p i t a l e g z y s t o w a ł m . i n . d z i ę k i o f i a r n o ś c i s p o ł e c z e ń s t w a p o w i a t u . J u ż w 1 8 5 6 r o k u j e d e n z m i e s z k a ń c ó w H r u b i e s z o w a F l o r i a n P r ą t n i c k i , w t e s t a m e n c i e p r z e z n a c z y ł n a r z e c z s z p i t a l a l e g a t w k w o c i e 1 0 0 0 0 z ł p ( 2 2 5 0 r b . ) . S u m a t a z o s t a ł a z a b e z p i e c z o n a n a h i p o t e c e d ó b r O s z c z ó w . C o r o c z n i e w ł a ś c i c i e l e d ó b r w p ł a c a l i n a r z e c z s z p i t a l a 6 % o d z a b e z p i e c z o n e j k w o t y . 4 1 D a r o w i z n ę d l a s z p i t a l a w H r u b i e s z o w i e z r o b i ł t a k ż e k s . W o j c i e c h G a ł c z y ń s k i , p r o b o s z c z p a r a f i i D u b , k t ó r y w m a j u 1 8 6 1 r o k u p r z e k a z a ł k w o t ę 3 0 0 r b . 4 2 S u m a t a z o s t a ł a p r z e z p o w i a t o w ą R a d ę O p i e k u ń c z ą u l o k o w a n a n a h i p o t e c e d ó b r K o t l i c e , b ę d ą c y c h w ł a s n o ś c i ą W ł a d y s ł a w a R u l i k o w s k i e g o , k t ó r y o d k a p i t a ł u p r z e k a z y w a ł t a k ż e c o r o c z n i e 6 % . 4 3 N a d a l o r g a n i z o w a n o w H r u b i e s z o w i e b a l e d o b r o c z y n n e ; w k a r n a w a l e 1 8 6 0 r o k u d w i e t a k i e i m p r e z y z a s i l i ł y f u n d u s z p r z e z n a c z o n y n a l e c z e n i e c h o r y c h w k w o c i e 1 0 3 3 r b . 4 4 N i e w ą t p l i w i e s z p i t a l w H r u b i e s z o w i e s ł u ż ą c y m i e s z k a ń c o m p o w i a t u o k a z a ł s i ę p l a c ó w k ą b a r d z o p o t r z e b n ą . D a w n e i n s t y t u c j e d o b r o c z y n n e , g ł ó w n i e d o m y , s c h r o n i e n i a p r z y p a r a f i i ł a c i ń s k i e j i g r e c k o k a t o l i c k i e j o d p o c z ą t k u X I X w . w ł a ś c i w i e n i e f u n k c j o n o w a ł y . J e ś l i i d z i e o l u d n o ś ć w y z n a n i a m o j ż e s z o w e g o , t o w t y m s a m y m m n i e j w i ę c e j c z a s i e p o d o b n e d z i a ł a n i a p r z y p o p a r c i u R a d y G ł ó w n e j O p i e k u ń c z e j d o p r o w a d z i ł y d o z b u d o w a n i a o b i e k t u s z p i t a l n e g o d l a m i e s z k a ń c ó w H r u b i e s z o w a — Ż y d ó w . S z p i t a l d l a Ż y d ó w p o w s t a ł k i l k a l a t w c z e ś n i e j , j u ż w 1 8 4 9 r o k u w ł a d z e p o
39 A PL, RGL, Pol. 76, s. 635. B urm istrz H rubieszowski (Jan Huskowski) do gub. cyw.
lub. 8/20 V II 1858.
40 Takiej zgody udzieliła K RSW iD , ibid., s. 619. R a d a G łów na O piekuńcza do RGL
31 X II 1857/12 I 1858.
41 APL, RGL, Osob. 77, s. 95-96. R a d a O piekuńcza do RGL 16/28 II 1860. D obra
Oszczów nabył w 1824 r. W incenty Rulikowski od Ju lia n a Malewskiego. W 1837 r. dobra
te otrzy m ał od W incentego jego syn Ja n Rulikowski. Ibid., s. 112-113. W ypis z hipoteki
dóbr Oszczów.
42 APL,
RGL, Pol. 76, s. 242. K opia a k tu darow izny z 20/22 V 1861.
43 APL,
RGL, Pol. 76, s. 281. R a d a O piekuńcza do RGL 3 X II 1862.
w o ł a ł y R a d ę S z c z e g ó ł o w ą S z p i t a l a S t a r o z a k o n n y c h . 4 5 S z p i t a l ż y d o w s k i w H r u b i e s z o w i e b y ł n i e w i e l k i , b r a k o w a ł o f u n d u s z y n a j e g o u t r z y m a n i e , p o n a d t o l i c z n e k o n f l i k t y w ł o n i e m i e j s c o w e j s p o ł e c z n o ś c i m i a ł y r a c z e j n e g a t y w n y w p ł y w n a f u n k c j o n o w a n i e o w e j p l a c ó w k i z d r o w i a . 4 6 R a m y o b j ę t o ś c i o w e n i n i e j s z e g o a r t y k u ł u n i e p o z w a l a j ą a u t o r o w i n a s z c z e g ó ł o w e p r z e d s t a w i e n i e p r o b l e m ó w d o t y c z ą c y c h s z p i t a l a ż y d o w s k i e g o w H r u b i e s z o w i e .
