• Nie Znaleziono Wyników

Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich a wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) w rolnictwie województwa mazowieckiego

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich a wykorzystanie technologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK) w rolnictwie województwa mazowieckiego"

Copied!
15
0
0

Pełen tekst

(1)

Marcin Mazur

Poziom rozwoju

społeczno-gospodarczego obszarów

wiejskich a wykorzystanie

technologii

informacyjno-komunikacyjnych (TIK)

w rolnictwie województwa

mazowieckiego

Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 11/3, 201-214

2012

(2)

Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 11(3) 2012, 201-214

PO ZIO M RO ZW O JU SPOŁECZNO-GOSPODARCZEGO

OBSZARÓW W IEJSKICH A WYKORZYSTANIE TECHNOLOGII

INFORMACYJNO-KOMUNIKACYJNYCH (TIK) W ROLNICTWIE

WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO

Marcin Mazur

Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarow ania PAN w W arszawie

Streszczenie.

C e le m a r ty k u łu j e s t o k r e ś le n ie z a le ż n o ś c i p o m ię d z y p o z io m e m r o z w o ju s p o łe c z n o -g o s p o d a r c z e g o o b s z a ró w w ie js k ic h w o j. m a z o w ie c k ie g o a s to p n ie m w y k o r z y ­ s ta n ia n o w o c z e s n y c h te c h n o lo g ii. W o je w ó d z tw o to c e c h u je ró ż n o ro d n o ś ć p o d w z g lę d e m p o z i o m u r o z w o j u o b s z a r ó w w i e j s k ic h , ic h t y p ó w f u n k c j o n a l n y c h , j a k r ó w n i e ż ty p ó w ro ln ic tw a . P r z e p ro w a d z o n o p o n a d 1 4 0 0 a n k ie t w ś r ó d r o ln ik ó w z 2 0 w y b r a n y c h c e lo w o g m i n z r ó ż n i c o w a n y c h p o d w z g l ę d e m p o ł o ż e n i a n a tl e s t r u k t u r y f u n k c j o n a l n o - p r z e ­ strz e n n e j w o je w ó d z tw a o r a z p o d w z g lę d e m ty p u r o ln ic tw a . G r u p a r e s p o n d e n tó w w y k a ­ z a ł a r e l a t y w n i e n i s k i o g ó l n y p o z i o m w y k o r z y s t a n i a in n o w a c j i w p r o d u k c j i r o ln ic z e j. U z y s k a n e w y n ik i p o d d a n o a n a liz ie r e g re s ji p o m ię d z y p o z io m e m r o z w o ju s p o łe c z n o - g o ­ s p o d a rc z e g o d a n e j g m in y a w s k a ź n ik a m i o p is u ją c y m i p o z io m w y k o r z y s ta n ia T IK . R o z ­ w ó j w y b r a n y c h g m in z o s t a ł s k w a n ty f ik o w a n y w s k a ź n i k i e m H e llw ig a , b ę d ą c y m m i a r ą o d le g ło ś c i o d te o r e ty c z n e g o w z o r c a r o z w o jo w e g o . U w z g lę d n ia o n tr z y w y m ia r y r o z w o ­ ju : g o s p o d a rc z y , d e m o g r a f ic z n o - s p o łe c z n y i in f ra s tru k tu r a ln y . C h a r a k te r y s ty k i o p is u ją c e w y k o r z y s ta n ie T I K w r o ln ic tw ie m o ż n a n a to m ia s t p o d z ie lić n a c z te r y k a te g o r ie : w y p o ­ s a ż e n ie i n f r a s tr u k tu r a ln e , c z ę s to tliw o ś ć k o r z y s ta n ia z T IK , z a k r e s w y k o r z y s ta n ia i n t e r ­ n e tu w g o s p o d a rs tw ie d o m o w y m i z a k r e s w y k o r z y s ta n ia in te r n e tu w c e la c h r o ln ic z y c h . W y n ik i z w e r y f ik o w a n o p o p r z e z a n a liz ę r e g re s ji, w k tó re j z m ie n n ą o b ja ś n ia ją c ą b y ła w a r ­ to ś ć w s k a ź n ik a H e llw ig a w d a n e j g m in ie , a z m ie n n ą o b ja ś n ia n ą w s k a ź n ik p o z io m u w y ­ k o r z y s ta n ia T IK .

Słowa kluczowe:

w o je w ó d z tw o m a z o w ie c k ie , ro z w ó j ro ln ic tw a , te c h n o lo g ie in fo rm a c y jn o - -k o m u n ik a c y jn e .

A d re s d o k o re sp o n d e n c ji - C o rre sp o n d in g author: M a rc in M a z u r, In sty tu t G eo g rafii i P rz e strz e n n e g o Z a g o s p o d a r o w a n ia P A N , Z a k ła d G e o g r a f ii W s i i R o z w o ju L o k a ln e g o , 0 0 -8 1 8 W a rsz a w a , u l. T w a rd a 5 1 /5 5 , e -m a il: m .m a z u r @ tw a rd a .p a n .p l

(3)

WPROWADZENIE

W s p ó ł c z e s n e s p o ł e c z e ń s t w o o k r e ś l a s i ę m i a n e m s p o ł e c z e ń s t w a i n f o r m a c y j n e g o z e w z g l ę d u n a j e g o c h a r a k t e r y s t y c z n ą c e c h ę , j a k ą j e s t t r a k t o w a n i e i n f o r m a c j i i w i e d z y z p u n k t u w i d z e n i a e k o n o m i i j a k o d o b r a n i e m a t e r i a l n e g o , k t ó r e n i e k i e d y j e s t n a w e t c e n ­ n i e j s z e o d d ó b r m a t e r i a l n y c h . T e r m i n t e n p o r a z p i e r w s z y p o j a w i ł s i ę w 1 9 6 3 r. w J a p o n i i w d o k u m e n c i e „ P l a n u t w o r z e n i a s p o ł e c z e ń s t w a i n f o r m a c y j n e g o j a k o c e l n a r o d o w y n a r o k 2 0 0 0 ” . T e o r i e r o z w o j u s p o ł e c z n e g o t r a k t u j ą s p o ł e c z e ń s t w o i n f o r m a c y j n e j a k o n a t u r a l ­ n e n a s t ę p s t w o s p o ł e c z e ń s t w a p r z e m y s ł o w e g o , k o l e j n y e t a p j e g o r o z w o j u . Z p u n k t u w i ­ d z e n i a s t r u k t u r y z a w o d o w e j o s p o ł e c z e ń s t w i e i n f o r m a c y j n y m m o ż n a m ó w i ć w ó w c z a s , g d y b e z w z g l ę d n a w i ę k s z o ś ć o s ó b c z y n n y c h z a w o d o w o j e s t z a t r u d n i o n a w z a w o d a c h z w i ą z a n y c h z p r z e t w a r z a n i e m i n f o r m a c j i . W y m u s z a t o s p e c j a l i z a c j ę p r a c y i p r o d u k c j i . S p e c y f i c z n e z m i a n y z a c h o d z ą t a k ż e w s f e r z e k u l t u r y . K u l t u r a w s p ó ł c z e s n a s t a j e s i ę r z e ­ c z y w i s t o ś c i ą w i r t u a l n ą i w c o r a z w i ę k s z y m s t o p n i u k r e o w a n ą p r z e z m e d i a . Z a k o n s e ­ k w e n c j e k s z t a ł t o w a n i a s i ę s p o ł e c z e ń s t w a i n f o r m a c y j n e g o m o ż n a m . i n . u z n a ć : w y s o k i p o ­ z i o m r o z w o j u n o w o c z e s n y c h d z i a ł ó w u s ł u g , g o s p o d a r k ę o p a r t ą n a w i e d z y , w y s o k i p o z i o m s k o l a r y z a c j i s p o ł e c z e ń s t w a , a j e d n o c z e ś n i e j e g o a l f a b e t y z m f u n k c j o n a l n y , d e c e n ­ t r a l i z a c j ę , r o z w ó j s p o ł e c z n o ś c i l o k a l n y c h , u r o z m a i c e n i e ż y c i a s p o ł e c z n e g o . W o p i s a n y c h w a r u n k a c h d e c y d u j ą c e g o z n a c z e n i a n a b i e r a j e d n a k r o z w ó j t e c h n o l o g i c z n y . N a j p o w s z e c h n i e j d o s t ę p n e t e c h n o l o g i e i n f o r m a c y j n o - k o m u n i k a c y j n e ( a n g . I n f o r m a ­ t i o n & C o m m u n i c a t i o n T e c h n o l o g i e s - I C T ) , n a k t ó r e s k ł a d a j ą s i ę p r z e d e w s z y s t k i m i n ­ t e r n e t , t e l e f o n i a p r z e w o d o w a i b e z p r z e w o d o w a o r a z r ó ż n e i n n e m e d i a i n f o r m a c y j n e , s ą w y k o r z y s t y w a n e o b e c n i e w n i e m a l w s z y s t k i c h d z i e d z i n a c h ż y c i a . I c h r o l ę z w y k ł o o k r e ­ ś l a ć s i ę t e r m i n e m 3 P , c z y l i p r z e s y ł a n i e , p r z e t w a r z a n i e i p r z e c h o w y w a n i e i n f o r m a c j i . D l a z w y k ł y c h o b y w a t e l i p e ł n i ą o n e m . i n . f u n k c j ę s z y b k i e g o i s z e r o k o d o s t ę p n e g o ź r ó d ł a i n ­ f o r m a c j i , p r z e z c o s ą b a r d z o u ż y t e c z n e w r ó ż n y c h d z i a ł a c h g o s p o d a r k i , t a k ż e w n o w o c z e ­ s n e j g o s p o d a r c e r o l n e j , s t a j ą c s i ę i s t o t n y m c z y n n i k i e m j e j r o z w o j u , k t ó r e g o r o l a w p o ­ r ó w n a n i u z t r a d y c y j n y m i c z y n n i k a m i j e s t c z ę s t o n i e d o c e n i a n a . D z i ę k i T I K k i e r o w n i c y g o s p o d a r s t w r o l n y c h u z y s k u j ą s z y b k i i ł a t w y d o s t ę p d o r ó ż ­ n e g o r o d z a j u i n f o r m a c j i : s p e c j a l i s t y c z n e j w i e d z y f a c h o w e j , a k t u a l n e j s y t u a c j i n a r y n k u ś r o d k ó w p r o d u k c j i i p r o d u k t ó w r o l n y c h , a n a w e t p r e c y z y j n e j i n f o r m a c j i o a k t u a l n y c h p r o g n o z a c h p o g o d y n a n a j b l i ż s z e g o d z i n y n a d a n y m o b s z a r z e . W p r z y p a d k u d y n a m i c z ­ n y c h z m i a n s y t u a c j i , j a k i e m a j ą m i e j s c e n a r y n k a c h c z y w p o g o d z i e , o d k t ó r y c h w d u ż y m s t o p n i u z a l e ż ą e f e k t y d z i a ł a l n o ś c i r o l n i c z e j , s z y b k i d o s t ę p d o i n f o r m a c j i j e s t s z c z e g ó l n i e i s t o t n y i w p ł y w a n a p o p r a w ę e f e k t ó w f i n a n s o w y c h d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r s t w . P o z a t y m d z i ę k i r o z w o j o w i i u p o w s z e c h n i e n i u T I K r o l n i c y u z y s k u j ą m o ż l i w o ś ć s z y b k i e g o k o m u n i ­ k o w a n i a s i ę m i ę d z y s o b ą , z d o s t a w c a m i ś r o d k ó w p r o d u k c j i , o d b i o r c a m i t o w a r ó w c z y o s o b a m i z a j m u j ą c y m i s i ę d o r a d z t w e m i o b s ł u g ą f i n a n s o w ą r o l n i c t w a . T e c h n o l o g i e i n f o r ­ m a c y j n o - k o m u n i k a c y j n e ł ą c z ą z a t e m w s o b i e e l e m e n t y w y p o s a ż e n i a i n f r a s t r u k t u r a l n e g o g o s p o d a r s t w a o r a z e l e m e n t y w i e d z y i u m i e j ę t n o ś c i r o l n i k a , a t e m a t y k a t a j e s t p o d e j m o ­ w a n a s z c z e g ó l n i e w a m e r y k a ń s k i e j l i t e r a t u r z e [ n p . G l o y , A k r i d g e 2 0 0 0 ; N u t h a l l 2 0 0 4 ; B a t ­ t e 2 0 0 5 ] . W P o l s c e d o r o b e k n a u k o w y n a t e m a t p o z i o m u w y k o r z y s t a n i a i n t e r n e t u i j e g o r o l i w r o l n i c t w i e j e s t n i e w i e l k i , a s t o s o w n e b a d a n i a u t r u d n i a b r a k d a n y c h s t a t y s t y c z ­ n y c h d o s t ę p n y c h n a n i ż s z y m p o z i o m i e a g r e g a c j i p r z e s t r z e n n e j n i ż w o j e w ó d z t w o .

(4)

Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich.

203

C h o c i a ż w y k o r z y s t a n i e n o w o c z e s n y c h t e c h n o l o g i i i n f o r m a c y j n o - k o m u n i k a c y j n y c h w d z i a ł a l n o ś c i r o l n i c z e j j e s t n i e z w y k l e i s t o t n e , w P o l s c e i s t n i e j e d u ż y n i e w y k o r z y s t a n y p o t e n c j a ł w t y m z a k r e s i e . P o t w i e r d z a t o n p . p o p u l a r n o ś ć f o r ó w i n t e r n e t o w y c h d o t y c z ą ­ c y c h p r o b l e m a t y k i r o l n i c z e j . W D a n i i w 2 0 0 6 r. d o s t ę p d o i n t e r n e t u m i a ł o 8 4 % , a w H o ­ l a n d i i 8 0 % r o l n i k ó w . T y m c z a s e m j e d n y m z c e l ó w p o l s k i e j N a r o d o w e j S t r a t e g i i S p ó j n o ś c i j e s t z a p e w n i e n i e d o 2 0 1 3 r. d o s t ę p u d o i n t e r n e t u d l a 7 0 % m i e s z k a ń c ó w o b s z a r ó w w i e j ­ s k i c h . W e d ł u g d a n y c h G U S , d o 2 0 0 8 r. w P o l s c e z i n t e r n e t u n i g d y n i e k o r z y s t a ł o 5 6 % m i e s z k a ń c ó w w s i , p o n a d p o ł o w a p o p u l a c j i w w i e k u 4 5 - 5 4 l a t i a ż 9 2 % p o p u l a c j i w w i e k u 6 5 - 7 4 l a t [ S p o ł e c z e ń s t w o i n f o r m a c y j n e w l i c z b a c h 2 0 0 9 ] . N e g a t y w n i e o m o ż l i w o ś c i a c h k o r z y s t a n i a z i n t e r n e t u n a o b s z a r a c h w i e j s k i c h ś w i a d c z y t a k ż e a s p e k t j a k o ś c i o w y d o ­ s t ę p n o ś c i t e g o m e d i u m . W i ę k s z o ś ć g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o b s z a r ó w w i e j s k i c h w o j . m a z o w i e c k i e g o p o s i a d a d o s t ę p p o p r z e z m o d e m , k t ó r y u m o ż l i w i a z n a c z n i e n i ż s z ą p r ę d ­ k o ś ć p r z e s y ł u i n f o r m a c j i n i ż n p . s i e c i ś w i a t ł o w o d o w e . N a l e ż y t u t a j t a k ż e z a z n a c z y ć , ż e w ś r ó d o g ó ł u m i e s z k a ń c ó w w s i r o l n i c y s ą g r u p ą z a w o d o w ą o s t o s u n k o w o n i s k i m p o z i o ­ m i e d o s t ę p n o ś c i d o i n t e r n e t u . O g ó l n y n i s k i p o z i o m w y k o r z y s t a n i a i n t e r n e t u w r o l n i c t w i e P o l s k i w y n i k a z k i l k u c z y n n i k ó w . P o p i e r w s z e , n a t l e k r a j ó w E u r o p y Z a c h o d n i e j , a n a w e t k r a j ó w E u r o p y Ś r o d k o w o ­ W s c h o d n i e j w P o l s c e w y s t ę p u j e n i s k i p o z i o m o g ó l n e g o w y k o r z y s t a n i a T I K , a w s z c z e ­ g ó l n o ś c i i n t e r n e t u , z a r ó w n o w g o s p o d a r s t w a c h d o m o w y c h , u r z ę d a c h , j a k i w ś r ó d p r z e d ­ s i ę b i o r c ó w . P o d r u g i e , i s t o t n e z a p ó ź n i e n i e o b s z a r ó w w i e j s k i c h p o d t y m w z g l ę d e m w y n i k a z a r ó w n o z b a r i e r i n f r a s t r u k t u r a l n y c h , j a k i z n i ż s z e g o p o z i o m u u m i e j ę t n o ś c i m i e s z k a ń c ó w , k t ó r y w p r a k t y c e j e s t ś c i ś l e p o w i ą z a n y z e z j a w i s k i e m s t a r z e n i a s i ę s p o ł e ­ c z e ń s t w a n a w i ę k s z o ś c i o b s z a r ó w w i e j s k i c h . P o t r z e c i e , r o l n i c y w P o l s c e o d l a t s t a n o w i ą g r u p ę z a w o d o w ą o n a j n i ż s z y m p o z i o m i e w y k s z t a ł c e n i a . W s k a l i r e g i o n a l n e j n a l e ż y s i ę s p o d z i e w a ć d y f u z j i i n n o w a c j i , k t ó r a d e c y d u j e o i n e r c j i o b s z a r ó w p e r y f e r y j n y c h w z g l ę d e m r d z e n i r o z w o j o w y c h i i c h n a j b l i ż s z e g o o t o c z e n i a w z a ­ k r e s i e w d r a ż a n i a n o w y c h r o z w i ą z a ń t e c h n o l o g i c z n y c h . K o n c e p c j a d y f u z j i i n n o w a c j i , r o z ­ w i n i ę t a p r z e z T . H a g e r s t r a n d a [ 1 9 7 5 ] , b y ł a p ó ź n i e j s t o s o w a n a t a k ż e w p o l s k i e j g e o g r a f i i [ Ł o b o d a 1 9 8 3 ; B a r u k 2 0 0 6 ] . P r o c e s d y f u z j i i n n o w a c j i u w i d a c z n i a s i ę r ó w n i e ż w p r z y p a d ­ k u w o j . m a z o w i e c k i e g o [ M a z u r 2 0 1 1 ] . W c z e ś n i e j s z e b a d a n i a w y k a z a ł y , ż e g o s p o d a r s t w a r o l n e n a M a z o w s z u w z a l e ż n o ś c i o d t y p u r o l n i c t w a i p o ł o ż e n i a w z g l ę d e m w i ę k s z y c h o ś r o d k ó w m i e j s k i c h w b a r d z o r ó ż n y m s t o p n i u w y k o r z y s t u j ą T I K [ R e p o r t a n d d a t a b a s e 2 0 0 8 ]. M i e s z k a ń c y o b s z a r ó w p e r y f e r y j n y c h , o d o m i n a c j i r o l n i c t w a r o z d r o b n i o n e g o , n i e w y - s p e c j a l i z o w a n e g o i n i s k o t o w a r o w e g o , s ą w i ę c w s p o s ó b s z c z e g ó l n y n a r a ż e n i n a w y k l u ­ c z e n i e c y f r o w e ( a n g . d i g i t a l d i v i d e ) , p o l e g a j ą c e n a b r a k u d o s t ę p u l u b u m i e j ę t n o ś c i w y ­ k o r z y s t a n i a n o w o c z e s n e j t e c h n o l o g i i . J e s t t o z j a w i s k o n i e b e z p i e c z n e d l a d a n e j g r u p y s p o ł e c z n e j , g d y ż p o w o d u j e w y s t ę p o w a n i e s p r z ę ż e n i a z w r o t n e g o - d z i e c i t y c h o s ó b m a j ą o g r a n i c z o n e m o ż l i w o ś c i r o z w o j u , p r z e z c o r ó w n i e ż s ą n a r a ż o n e n a w y k l u c z e n i e c y f r o w e . N i e s i e t o s z e r e g n i e p o k o j ą c y c h k o n s e k w e n c j i d l a s p o ł e c z n o ś c i i r o z w o j u g o s p o d a r c z e g o t y c h o b s z a r ó w . N p . u c z n i o w i e p o s i a d a j ą c y w d o m u d o s t ę p d o i n t e r n e t u n a e g z a m i n i e g i m n a z j a l n y m u z y s k a l i l e p s z e w y n i k i - p r z e c i ę t n i e o 1 0 % w c z ę ś c i h u m a n i s t y c z n e j i o 2 0 % w c z ę ś c i m a t e m a t y c z n o - p r z y r o d n i c z e j [ C z a p i e w s k i , Ś l e s z y ń s k i 2 0 0 7 ] . D l a ­ t e g o w y k o r z y s t a n i e T I K w r o l n i c t w i e m o ż e b y ć r o z p a t r y w a n e n i e t y l k o j a k o c z y n n i k j e g o

(5)

r o z w o j u , a l e r ó w n i e ż c z y n n i k o d u ż y m z n a c z e n i u d l a d ł u g o t e r m i n o w e j p o l i t y k i s p o ł e c z n e j p e r y f e r y j n y c h o b s z a r ó w w i e j s k i c h . C e l e m a r t y k u ł u j e s t o k r e ś l e n i e z a l e ż n o ś c i p o m i ę d z y p o z i o m e m r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o ­ s p o d a r c z e g o a w y k o r z y s t a n i e m n o w o c z e s n y c h t e c h n o l o g i i w r o l n i c t w i e o b s z a r ó w w i e j ­ s k i c h w o j . m a z o w i e c k i e g o . R o z w ó j s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y j e s t t u t a j r o z u m i a n y j a k o d ł u ­ g o f a l o w y p r o c e s p o z y t y w n y c h p r z e m i a n w s p o ł e c z e ń s t w i e i g o s p o d a r c e d a n e j j e d n o s t k i p r z e s t r z e n n e j , o b e j m u j ą c y z a r ó w n o z m i a n y i l o ś c i o w e ( n p . w z r o s t g o s p o d a r c z y ) , j a k i j a ­ k o ś c i o w e ( n p . z m i a n y o r g a n i z a c j i s p o ł e c z e ń s t w a ) 1. K o r z y ś c i ą t a k r o z u m i a n e g o r o z w o j u j e s t u d o s k o n a l e n i e i s t n i e j ą c y c h o r a z z a i m p l e m e n t o w a n i e n o w y c h z j a w i s k w s f e r z e d z i a ­ ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j , k u l t u r o w e j , s p o ł e c z n e j o r a z s t o s u n k ó w s p o ł e c z n o - p r o d u k c y j n y c h i p o l i t y c z n o - u s t r o j o w y c h [ K u p i e c 2 0 0 8 ] . N a p o t r z e b y n i n i e j s z e g o o p r a c o w a n i a z a ł o ż o n o , i ż r o z w ó j s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y w s k a l i g m i n y o d b y w a s i ę w o b e c n y c h w a r u n k a c h w t r z e c h z a s a d n i c z y c h p ł a s z c z y z n a c h : g o s p o d a r c z e j , t e c h n i c z n e j i s p o ł e c z n e j . J e g o t e m ­ p o w p ł y w a n a s t o p n i o w e l i k w i d o w a n i e b a r i e r i n f r a s t r u k t u r a l n y c h i e k o n o m i c z n y c h w d o ­ s t ę p i e d o T I K o r a z n a p o t r z e b ę i p o z i o m u m i e j ę t n o ś c i k o r z y s t a n i a z n o w o c z e s n y c h t e c h ­ n o l o g i i . P o ś r e d n i o p r z e k ł a d a s i ę t o n a t o m i a s t n a r o z w ó j s a m e g o r o l n i c t w a . S t a t y s t y c z n a k o n f r o n t a c j a w y n i k ó w p r z e p r o w a d z o n y c h w ś r ó d r o l n i k ó w a n k i e t d o t y c z ą c y c h p o z i o m u w y p o s a ż e n i a i n f r a s t r u k t u r a l n e g o , c z ę s t o t l i w o ś c i k o r z y s t a n i a z T I K o r a z w y k o r z y s t a n i a i n t e r n e t u z p o z i o m e m r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o d a n e g o o b s z a r u p o z w o l i ł a o k r e ­ ś l i ć , w j a k i m s t o p n i u w d r a ż a n i e T I K w r o l n i c t w i e w s p ó ł w y s t ę p u j e z r o z w o j e m s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y m g m i n y o r a z w s t o s u n k u d o k t ó r y c h p ł a s z c z y z n t e g o r o z w o j u s t w i e r d z e n i e t o m o ż n a o d n o s i ć w n a j w i ę k s z y m s t o p n i u .

ZAKRES PRZEDMIOTOWY, OBSZAR I M ETODA BADAŃ

B a d a n i e d o t y c z y ł o w z a j e m n e j r e l a c j i p o m i ę d z y p o z i o m e m r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o ­ d a r c z e g o g m i n y a p o z i o m e m w y k o r z y s t a n i a T I K p r z e z i n d y w i d u a l n e g o s p o d a r s t w a r o l n e . Z a k ł a d a s i ę , ż e p o z i o m r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o d a n e g o o b s z a r u w p ł y w a p o ­ z y t y w n i e n a p o z i o m w y k o r z y s t a n i a T I K w r o l n i c t w i e . N a l e ż y j e d n a k p o d k r e ś l i ć , i ż w a r ­ t o ś ć w s p ó ł c z y n n i k a k o r e l a c j i j e s t m i a r ą n i e t y l k o t e g o w p ł y w u , a l e r ó w n i e ż w p ł y w u w y ­ k o r z y s t a n i a T I K w r o l n i c t w i e n a r o z w ó j s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y d a n e g o o b s z a r u , j a k t e ż o d d z i a ł y w a n i a c z y n n i k ó w z e w n ę t r z n y c h n a k a ż d e z t y c h z j a w i s k . D l a t e g o z a l e ż n o ś ć s t a ­ t y s t y c z n ą n a l e ż y t u t a j t r a k t o w a ć r a c z e j j a k o p r z e s ł a n k ę a n i ż e l i d o w ó d w y s t ę p o w a n i a z w i ą z k u p r z y c z y n o w o - s k u t k o w e g o . W n i n i e j s z y m o p r a c o w a n i u u d z i e l o n a z o s t a n i e o d p o ­ w i e d ź n a p y t a n i e , j a k a j e s t s i ł a t e g o z w i ą z k u o r a z k t ó r a z p ł a s z c z y z n r o z w o j o w y c h w n a j ­ w i ę k s z y m s t o p n i u w s p ó ł w y s t ę p u j e z w y k o r z y s t a n i e m T I K w r o l n i c t w i e . S i ł a z w i ą z k u z o ­ s t a ł a o k r e ś l o n a p o p r z e z w y z n a c z e n i e k r z y w e j r e g r e s j i p o m i ę d z y p o z i o m e m r o z w o j u , m i e r z o n y m w a r t o ś c i ą t a k s o n o m i c z n e j m i a r y r o z w o j u H e l l w i g a , k t ó r a j a k o m i a r a s y n t e t y c z ­ n a p o z w a l a n a o c e n ę w i e l o k r y t e r i a l n y c h z j a w i s k s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y c h , a p o z i o m e m w y k o r z y s t a n i a T I K w r o l n i c t w i e g m i n y , o k r e ś l o n y m n a p o d s t a w i e w y n i k ó w a n k i e t .

1 A by m ów ić o ro z w o ju sp o łe czn o -g o sp o d arczy m , a n ie je d y n ie o w zro ście , k w an ty fik u jąc go, należało w ziąć p o d uw agę rów nież w skaźniki, których w artość w ynika m .in. z przem ian jakościow ych.

(6)

Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich.

205

W c e l u p o g ł ę b i e n i a a n a l i z y p r z y g o t o w a n o m a c i e r z k o r e l a c j i , w k t ó r e j j a k o z m i e n n e n i e z a l e ż n e p o t r a k t o w a n o m i a r y t r z e c h p ł a s z c z y z n r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o : g o ­ s p o d a r c z e j , d e m o g r a f i c z n o - s p o ł e c z n e j i t e c h n i c z n e j . K a ż d a z t y c h s f e r n i e w ą t p l i w i e w p ł y ­ w a n a p o z i o m w y k o r z y s t a n i a T I K w r o l n i c t w i e , c h o c i a ż w n i e c o i n n y s p o s ó b . O d r o z w o ­ j u w s f e r z e g o s p o d a r c z e j z a l e ż y p r z e d e w s z y s t k i m l i k w i d o w a n i e b a r i e r e k o n o m i c z n y c h d o s t ę p u i s t y m u l o w a n i e p o t r z e b y k o r z y s t a n i a z T I K , r o z w ó j w s f e r z e t e c h n i c z n e j p o z w a ­ l a n a p r z e z w y c i ę ż a n i e b a r i e r i n f r a s t r u k t u r a l n y c h n a d a n y m o b s z a r z e , a r o z w ó j w s f e r z e s p o ł e c z n e j p o m a g a p r z e d e w s z y s t k i m p o d n o s i ć u m i e j ę t n o ś c i m i e s z k a ń c ó w w p o s ł u g i w a ­ n i u s i ę n o w o c z e s n y m i t e c h n o l o g i a m i . P r z y k ł a d e m z n a c z e n i a r o z w o j u s p o ł e c z n e g o j e s t s t w i e r d z o n a z a l e ż n o ś ć p o m i ę d z y p o z i o m e m w y k s z t a ł c e n i a d a n e j o s o b y a k o r z y s t a n i e m z i n t e r n e t u . S p o ś r ó d m i e s z k a ń c ó w P o l s k i w w i e k u 1 6 - 7 4 l a t , d o 2 0 0 8 r. z i n t e r n e t u n i g d y n i e k o r z y s t a ł o 6 3 % o s ó b z w y k s z t a ł c e n i e m p o d s t a w o w y m l u b g i m n a z j a l n y m , 4 6 % o s ó b z w y k s z t a ł c e n i e m ś r e d n i m i 1 0 % o s ó b z w y k s z t a ł c e n i e m w y ż s z y m . Z k o l e i o d u ż y m z n a ­ c z e n i u r o z w o j u w s f e r z e g o s p o d a r c z e j ś w i a d c z y f a k t , ż e d o s t ę p u d o i n t e r n e t u n i e p o s i a ­ d a w P o l s c e a ż 8 3 % g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o ś r e d n i m m i e s i ę c z n y m d o c h o d z i e d o 1 2 5 0 z ł i j e d y n i e 2 0 % g o s p o d a r s t w d o m o w y c h o t a k i m d o c h o d z i e p r z e k r a c z a j ą c y m 2 6 0 0 z ł [ S p o ­ ł e c z e ń s t w o i n f o r m a c y j n e w l i c z b a c h 2 0 0 9 ] . O b s z a r e m b a d a ń j e s t w o j . m a z o w i e c k i e , k t ó r e c e c h u j e d u ż e z r ó ż n i c o w a n i e p o d w z g l ę ­ d e m p o z i o m u r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o . P o n a d t o d o m i n u j ą c ą f u n k c j ą w i ę k s z o ­ ś c i o b s z a r ó w w i e j s k i c h t e g o w o j e w ó d z t w a p o z o s t a j e r o l n i c t w o . W k o n t e k ś c i e z a k ł a d a n e ­ g o c e l u b a d a ń j e s t t o w i ę c d o g o d n e s t u d i u m p r z y p a d k u . W z i ę t o p o d u w a g ę 2 0 w y b r a ­ n y c h c e l o w o g m i n z r ó ż n i c o w a n y c h p o d w z g l ę d e m p o ł o ż e n i a , t y p u r o l n i c t w a i p o z i o m u r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o ( r y s . 1 ). T y p y g m i n z o s t a ł y w y z n a c z o n e w e f e k c i e r o z ł ą c z n e j i w y c z e r p u j ą c e j k l a s y f i k a c j i [ M a z u r 2 0 1 1 ] . W ś r ó d 2 0 g m i n o b j ę t y c h b a d a n i a m i a n k i e t o w y m i o d n a l e z i o n o k a ż d y z s z e ś c i u w y z n a c z o n y c h t y p ó w . W w y b r a n y c h g m i n a c h p r z e p r o w a d z o n o p o n a d 1 4 0 0 a n k i e t . U z y s k a n i e t a k i c h d a n y c h b y ł o k o n i e c z n e z e w z g l ę ­ d u n a b r a k o d p o w i e d n i c h d a n y c h s t a t y s t y c z n y c h w u j ę c i u p r z e s t r z e n n y m . R e s p o n d e n c i s t a n o w i l i p r ó b ę z g r u p y z a w o d o w e j r o l n i k ó w i n d y w i d u a l n y c h , z a ś a n k i e t y t r a f i ł y d o n i c h z a p o ś r e d n i c t w e m u c z n i ó w w y b r a n y c h s z k ó ł p o d s t a w o w y c h i g i m n a z j a l n y c h . D o o k r e ś l e n i a m i a r y p o z i o m u r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o g m i n z a s t o s o w a n o m e t o d ę o d l e g ł o ś c i o d w z o r c a H e l l w i g a . M e t o d a t a p o z w a l a s k w a n t y f i k o w a ć p o z i o m r o z ­ w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o d a n e j g m i n y p o p r z e z w a r t o ś ć j e d n e g o s y n t e t y c z n e g o w s k a ź n i k a , p o m i m o i ż r o z w ó j s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z y m o ż n a r o z p a t r y w a ć w i e l o p ł a s z c z y ­ z n o w o . W y k o r z y s t u j e o n a p o d s t a w o w e z a s a d y g e o m e t r i i e u k l i d e s o w e j , p r z y p i s u j ą c s u ­ m a r y c z n ą o d l e g ł o ś ć d a n e j g m i n y o d p r z y j ę t e g o h i p o t e t y c z n e g o w z o r c a p o z i o m u r o z w o ­ j u , n a p o d s t a w i e o d l e g ł o ś c i o d t e g o w z o r c a z a o b s e r w o w a n e j o s o b n o w z a k r e s i e k a ż d e j z p ł a s z c z y z n r o z w o j u . P o z i o m r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o g m i n y x (R x) z o s t a ł o k r e ś l o n y z a p o m o c ą d z i e w i ę c i u c e c h d i a g n o s t y c z n y c h , c z y l i p o p r z e z t r z y c e c h y o p i s u j ą c e p o z i o m r o z w o j u w k a ż d e j z e s f e r . P o z i o m r o z w o j u g m i n y x w s f e r z e g o s p o d a r c z e j ( R g x ) o k r e ś l o n o p o p r z e z o d l e g ł o ś ć o d w z o r c a w t r ó j w y m i a r o w e j p r z e s t r z e n i n a s t ę p u j ą c y c h c e c h : (1) d o c h o d y w ł a s n e b u d ż e t u g m i n y n a m i e s z k a ń c a , 2 0 1 0; (2) l i c z b a p o d m i o t ó w g o s p o d a r c z y c h w r e j e ­ s t r z e R E G O N n a 1 0 0 0 m i e s z k a ń c ó w w w i e k u p r o d u k c y j n y m , 2 0 1 0 ; ( 3 ) o d s e t e k o s ó b z a ­ t r u d n i o n y c h w s e k t o r z e u s ł u g , 2 0 0 3 . P o z i o m r o z w o j u w s f e r z e s p o ł e c z n e j ( R s x) o k r e ś l o n o

(7)

w t e n s a m s p o s ó b n a p o d s t a w i e : ( 4 ) s t o p y b e z r o b o c i a , 2 0 1 0 ; ( 5 ) d y n a m i k i z m i a n y l i c z b y l u d n o ś c i , 2 0 0 0 - 2 0 1 0 o r a z (6) ś r e d n i e g o w y n i k u z t e s t u g i m n a z j a l n e g o , 2 0 0 9 . W c e l u o k r e ś l e n i a p o z i o m u r o z w o j u g m i n y w s f e r z e t e c h n i c z n e j (R tx) u w z g l ę d n i o n o n a t o m i a s t : ( 7 ) g ę s t o ś ć d r ó g g m i n n y c h , 2 0 0 0 ; (8) o d s e t e k m i e s z k a ń c ó w k o r z y s t a j ą c y c h z k a n a l i z a c j i , 2 0 1 0 ; ( 9 ) p o w i e r z c h n i ę u ż y t k o w ą m i e s z k a ń n a m i e s z k a ń c a , 2 0 1 0 . W a r t o ś ć s y n t e t y c z n e g o w s k a ź n i k a p o z i o m u r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o g m i n y x ( R x) s t a n o w i ś r e d n i a a r y t m e t y c z n a s p o ś r ó d w a r t o ś c i R g x , R s x i R t x . J a k o w z o r z e c r o z w o j u p r z y j ę t o c i ą g m a k ­ s y m a l n y c h w a r t o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h c e c h d i a g n o s t y c z n y c h z a n o t o w a n y c h w g r u p i e 2 0 w y b r a n y c h g m i n . W p r z y p a d k u c e c h y ( 4 ) , k t ó r a j e s t j e d y n ą d e s t y m u l a n t ą r o z w o j u w ś r ó d w s z y s t k i c h d z i e w i ę c i u c e c h , w z o r z e c p o s i a d a w a r t o ś ć m i n i m a l n ą . R y s . 1. G m in y o b ję te b a d a n ie m w e d łu g ty p u r o ln ic tw a (A - r o ln ic tw o m ie s z a n e , B - ro ln ic tw o s p e c j a l i s t y c z n e , C - s a d o w n i c t w o , D - m l e c z a r s t w o , E - r o l n i c t w o p o d m i e j s k i e , F - a g r o tu ry s ty k a , G - m ia s ta p o w y ż e j 5 0 ty s . m ie s z k a ń c ó w ) F ig . 1. C o m m u n e s in v o lv e d in th e r e s e a rc h a r e a b y ty p e o f a g r ic u ltu re (A - tr a n s itio n a l a g r ic u l­ tu re , B - s p e c ia lis e d a g r ic u ltu re , C - p o m u c u ltu re , D - d a iry , E - s u b u r b a n a g ric u ltu re , F - a g ro to u ris m , G - c itie s a b o v e 5 0 K in h a b .)

Ź ró d ło : O p raco w an ie w łasne S o u rc e : O w n elab o ratio n S p o ś r ó d z a s t o s o w a n e g o z e s t a w u c e c h p e w n e w ą t p l i w o ś c i m o ż e b u d z i ć z a s t o s o w a n i e c e c h ( 3 ) , ( 7 ) i ( 9 ) j a k o m i a r r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o o b s z a r ó w w i e j s k i c h . W y ­ s o k i o d s e t e k o s ó b z a t r u d n i o n y c h w u s ł u g a c h n a p e r y f e r y j n i e p o ł o ż o n y c h o b s z a r a c h w i e j s k i c h m o ż e ś w i a d c z y ć o p r z e r o ś c i e z a t r u d n i e n i a w s f e r z e b u d ż e t o w e j i s ł a b o ś c i l o k a l ­ n e g o r y n k u p r a c y , z w ł a s z c z a w s e k t o r z e p r y w a t n y m . J e d n a k w w i ę k s z o ś c i p r z y p a d k ó w w y s o k i o d s e t e k z a t r u d n i o n y c h w u s ł u g a c h o z n a c z a j a k o ś c i o w ą z m i a n ę w g o s p o d a r c e ,

(8)

Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich.

2 07

p r z e j a w i a j ą c ą s i ę j e j t e r c j a r y z a c j ą i o d e j ś c i e m o d w y s o k i c h n a k ł a d ó w p r a c y w s e k t o r a c h I i I I. G ę s t o ś ć s i e c i d r o g o w e j w y n i k a c z ę ś c i o w o z e s t o p n i a r o z p r o s z e n i a o s a d n i c t w a n a o b s z a r a c h r o l n i c z y c h , j e d n a k w s z e r s z e j s k a l i p r z e s t r z e n n e j w s k a ź n i k t e n ś w i a d c z y r ó w ­ n i e ż o s t o p n i u w y p o s a ż e n i a d a n e g o o b s z a r u w i n f r a s t r u k t u r ę , c o s t a n o w i p o d s t a w o w y c e l j e g o z a s t o s o w a n i a . N a t o m i a s t p o w i e r z c h n i a u ż y t k o w a m i e s z k a ń n a j e d n e g o m i e s z ­ k a ń c a j e s t c o p r a w d a w i ę k s z a n a p e r y f e r y j n y c h o b s z a r a c h w i e j s k i c h o t r a d y c y j n y m r o l ­ n i c t w i e , a w i ę c c z ę s t o s ł a b ie j r o z w i n i ę t y c h g o s p o d a r c z o , j e d n a k n i e u m n i e j s z a t o w a r t o ­ ś c i t e g o w s k a ź n i k a j a k o m i a r y p o z i o m u ż y c i a w y n i k a j ą c e g o z p o z i o m u r o z w o j u d a n e g o o b s z a r u w s f e r z e t e c h n i c z n e j . P o z i o m w y k o r z y s t a n i a T I K w g o s p o d a r s t w i e z o s t a ł o k r e ś l o n y w b a d a n i a c h a n k i e t o ­ w y c h n a p o d s t a w i e d z i e s i ę c i u r ó ż n y c h c e c h d i a g n o s t y c z n y c h : A . c z a s p o s i a d a n i a t e l e f o n u w g o s p o d a r s t w i e d o m o w y m ; B . p r ę d k o ś ć ł ą c z a i n t e r n e t o w e g o w g o s p o d a r s t w i e ; C . c z ę s t o t l i w o ś ć k o r z y s t a n i a z k o m p u t e r a p r z e z k i e r o w n i k a g o s p o d a r s t w a ; D . c z ę s t o t l i w o ś ć k o r z y s t a n i a z i n t e r n e t u w d o m u p r z e z k i e r o w n i k a g o s p o d a r s t w a ; E. o d s e t e k k i e r o w n i k ó w g o s p o d a r s t w k o r z y s t a j ą c y c h z i n t e r n e t u w c e l u n a u k i ; F. o d s e t e k k i e r o w n i k ó w g o s p o d a r s t w k o r z y s t a j ą c y c h z i n t e r n e t u w s p r a w a c h u r z ę d o ­ w y c h ; G o d s e t e k k i e r o w n i k ó w g o s p o d a r s t w k o r z y s t a j ą c y c h z i n t e r n e t u w c e l u w y k o n a n i a p r z e l e w u b a n k o w e g o ; H . o d s e t e k k i e r o w n i k ó w g o s p o d a r s t w k o r z y s t a j ą c y c h z i n t e r n e t u w c e l u p o z y s k i w a n i a i n f o r m a c j i o n o w y c h t e c h n i k a c h i ś r o d k a c h p r o d u k c j i ; I. o d s e t e k k i e r o w n i k ó w g o s p o d a r s t w k o r z y s t a j ą c y c h z i n t e r n e t u w c e l u p o z y s k i w a n i a i n f o r m a c j i o m o ż l i w o ś c i a c h s k o r z y s t a n i a z d o p ł a t u n i j n y c h d l a g o s p o d a r s t w r o l n y c h ; J. o d s e t e k k i e r o w n i k ó w g o s p o d a r s t w k o r z y s t a j ą c y c h z i n t e r n e t u w c e l u p r z e g l ą d a n i a r o l n i c z y c h p o r t a l i i s e r w i s ó w . C e c h y A i B o k r e ś l a j ą p o ś r e d n i o j a k o ś ć i c z a s w y p o s a ż e n i a i n f r a s t r u k t u r a l n e g o , c e ­ c h y C i D o g ó l n ą c z ę s t o t l i w o ś ć k o r z y s t a n i a z T I K , c e c h y E , F i G p o z i o m w y k o r z y s t a n i a i n t e r n e t u w s z e r o k o r o z u m i a n e j o b s ł u d z e g o s p o d a r s t w a d o m o w e g o i r o z w o j u j e g o k i e ­ r o w n i k a , a c e c h y H , I i J - p o z i o m w y k o r z y s t a n i a i n t e r n e t u w c e l a c h t y p o w o r o l n i c z y c h . N a p o d s t a w i e w y m i e n i o n y c h d z i e s i ę c i u c e c h s t w o r z o n y z o s t a ł w s k a ź n i k s y n t e t y c z n y ( W Tik) s t a n o w i ą c y ś r e d n i ą z e s t a n d a r y z o w a n y c h w a r t o ś c i k a ż d e j z t y c h c e c h .

WYNIKI BADAŃ

G m i n y w o j e w ó d z t w a s ą s i l n i e z r ó ż n i c o w a n e p o d w z g l ę d e m p o z i o m u r o z w o j u s p o ł e c z ­ n o - g o s p o d a r c z e g o . Z g o d n i e z o c z e k i w a n i a m i , w y r a ź n i e l e p s z a s y t u a c j a p a n u j e n a o b s z a ­ r a c h p o d m i e j s k i c h w o k ó ł W a r s z a w y , k t ó r y c h m i e s z k a ń c y k o r z y s t a j ą z r y n k u p r a c y a g l o ­ m e r a c j i , m a j ą l e p s z y d o s t ę p p r z e s t r z e n n y d o w a r s z a w s k i c h s z k ó ł p o n a d g i m n a z j a l n y c h i w y ż s z y c h , a c z ę s t o k o r z y s t a j ą t a k ż e z e w s p ó l n y c h s i e c i i n f r a s t r u k t u r a l n y c h . W z w i ą z k u z t y m w a n a l i z o w a n e j g r u p i e p o d w z g l ę d e m p o z i o m u r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o p o z y t y w n i e w y r ó ż n i a j ą s i ę g m i n y p o d m i e j s k i e , s z c z e g ó l n i e M i c h a ł o w i c e (R x= 0 , 7 9 3 ) i P i a ­ s e c z n o (R x= 0 , 6 5 5 ) , a w n i e c o m n i e j s z y m s t o p n i u r ó w n i e ż O ż a r ó w M a z o w i e c k i (R x= 0 , 5 5 2 )

(9)

( r y s . 2 ) . G m i n a M i c h a ł o w i c e u z y s k a ł a b a r d z o w y s o k i w y n i k w k a ż d e j z t r z e c h s f e r r o z w o ­ j o w y c h . G m i n a P i a s e c z n o t a k ż e j e s t b a r d z o d o b r z e i r ó w n o m i e r n i e r o z w i n i ę t a w o b r ę b i e w y o d r ę b n i o n y c h t r z e c h s f e r , a l e s z c z e g ó l n i e w y r ó ż n i a s i ę w r o z w o j u s p o ł e c z n y m ( r y s . 4 ). N a t o m i a s t g m i n a O ż a r ó w M a z o w i e c k i , p o m i m o b a r d z o w y s o k i e g o p o z i o m u r o z w o j u w k a ż d e j z t r z e c h s f e r , w ż a d n e j z n i c h n i e u z y s k a ł a w y n i k u z b l i ż o n e g o d o m a k s y m a l n e ­ g o . W p r z y p a d k u g m i n y C z o s n ó w , r ó w n i e ż p o ł o ż o n e j n i e d a l e k o W a r s z a w y , n a l e ż y z w r ó ­ c i ć u w a g ę n a s t o s u n k o w o w y s o k ą w a r t o ś ć R g x ( r y s . 3 ) , g d y ż w s f e r z e g o s p o d a r c z e j a n a l i z o w a n a g r u p a 2 0 g m i n j e s t z r ó ż n i c o w a n a w n a j m n i e j s z y m s t o p n i u .

0.8

0.7

0.6

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1

0 O

-a

.a

§ I

N g

® *N

§ O

I I 1 1 1

m cd cd hm

s a j |

°

O A

0 Cd

1 3

R y s . 2 . W y b ra n e g m in y w e d łu g p o z io m u r o z w o ju sp o łe c z n o -g o s p o d a rc z e g o (Rx), 2 0 1 0 F ig . 2. S e le c te d c o m m u n e s b y le v e l o f s o c io -e c o n o m ic d e v e lo p m e n t (Rx), 2 0 1 0 Ź ró d ło : O p raco w an ie w łasne

S o u rc e : O w n elab o ratio n

0.7

0.6

0.5

0.4

0.3

0.2

0.1

0.0

I • N O

® o S

m O rrt 'r T § 1 . . .

s s s 'g. -6

I «3

GO £

PS

cd cd cd o

s i l l I

R I I S g

111! i I

+? CO U g w R y s . 3. W y b ra n e g m in y w e d łu g p o z io m u r o z w o ju g o s p o d a rc z e g o (R g x), 2 0 1 0 F ig . 3. S e le c te d c o m m u n e s b y le v e l o f e c o n o m ic d e v e lo p m e n t (R g x), 2 0 1 0 Ź ró d ło : O p raco w an ie w łasn e

(10)

Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich.

209

R y s . 4 . W y b ra n e g m in y w e d łu g p o z io m u r o z w o ju d e m o g r a fic z n o -s p o łe c z n e g o (R s x), 2 0 1 0 F ig . 4. S e le c te d c o m m u n e s b y le v e l o f d e m o g r a p h ic -s o c ia l d e v e lo p m e n t (R sx), 2 0 1 0 Ź ró d ło : O p raco w an ie w łasne

S o u rc e : O w n elab o ratio n

1.0

0 .9

0.8

0 .7

0.6

0 .5 0 .4 0 .3

0.2

0.1

0.0

o

■6

§

cd cd

§ 3

w

N 2

^ JS 'EŁ

O 5

O

■a ! -a

■y a>

ph

3 S3

o

I

cd Oh

I I

s §

cd N

H T3

cd

I

0

1

EU

R y s . 5. W y b ra n e g m in y w e d łu g p o z io m u r o z w o ju te c h n ic z n e g o (R tx), 2 0 1 0 F ig . 5. S e le c te d c o m m u n e s b y le v e l o f te c h n ic a l d e v e lo p m e n t (R tx), 2 0 1 0 Ź ró d ło : O p raco w an ie w łasn e

S o u rc e : O w n ela b o ra tio n

I |

• iH CC

*3 N

T3

o W p r z y p a d k u n i e k t ó r y c h g m i n m o ż n a t a k ż e m ó w i ć o w y n i k a c h z n a c z n i e p o n i ż e j w a r ­ t o ś c i p r z e c i ę t n e j . O d n o ś n i e d o w s k a ź n i k a R g x s ą t o d w i e g m i n y p o ł o ż o n e p e r y f e r y j n i e w p ó ł n o c n e j c z ę ś c i w o j e w ó d z t w a : B a r a n o w o i W i e c z f n i a K o ś c i e l n a , a l e p o d w z g l ę d e m p o z i o m u r o z w o j u s p o ł e c z n e g o ( R s x ) s ą t o g m i n y S t r a c h ó w k a i P o t w o r ó w - p o ł o ż o n e w s t o s u n k o w o n i e w i e l k i e j o d l e g ł o ś c i o d W a r s z a w y l u b R a d o m i a . W y b r a n e g m i n y s ą t a k ż e z n a c z n i e z r ó ż n i c o w a n e p o d w z g l ę d e m w a r t o ś c i s y n t e t y c z ­ n e g o w s k a ź n i k a p o z i o m u w y k o r z y s t a n i a T I K ( W TIK) ( t a b . 1). M o ż n a z a u w a ż y ć , ż e w a r ­ t o ś ć t e g o w s k a ź n i k a z a l e ż y o d t y p u r o l n i c t w a w d a n e j g m i n i e . Z d e c y d o w a n i e n a j k o r z y s t ­ n i e j s z a j e s t s y t u a c j a w g m i n a c h s a d o w n i c z y c h - k a ż d a z n i c h ( T a r c z y n , M o g i e l n i c a

(11)

i B ł ę d ó w ) s y t u u j e s i ę p o w y ż e j ś r e d n i e j , a g m i n a T a r c z y n j e s t z d e c y d o w a n i e n a p i e r w ­ s z y m m i e j s c u . W t e j g r u p i e g m i n r o l n i c t w o c e c h u j e n a j w y ż s z y p o z i o m t o w a r o w o ś c i . K o ­ r z y s t n a s y t u a c j a w y s t ę p u j e t a k ż e w g m i n a c h p o d m i e j s k i c h , c z e g o n a l e ż a ł o o c z e k i w a ć w z w i ą z k u z z a a w a n s o w a n y m p r o c e s e m i c h s u b u r b a n i z a c j i . P o m i m o ż e s t r e f a p o d m i e j s k a W a r s z a w y o d z n a c z a s i ę z d e c y d o w a n i e n a j w y ż s z y m p o z i o m e m r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o ­ d a r c z e g o s p o ś r ó d w s z y s t k i c h o b s z a r ó w w i e j s k i c h w w o j e w ó d z t w i e w k a ż d e j z t r z e c h w y ­ d z i e l o n y c h s f e r , t o w a r t o ś ć W TIK j e s t t a m n a o g ó ł n i ż s z a n i ż w g m i n a c h s a d o w n i c z y c h . T a k w i ę c c h o c i a ż z a m o ż n o ś ć i p r z e d s i ę b i o r c z o ś ć m i e s z k a ń c ó w , p o z i o m i c h u m i e j ę t n o ś c i , w y p o s a ż e n i e i n f r a s t r u k t u r a l n e i k o n k u r e n c j a w ś r ó d d o s t a w c ó w u s ł u g T I K w p ł y w a j ą n a s t o s u n k o w o w y s o k i p o z i o m w y k o r z y s t a n i a T I K w r o l n i c t w i e o b s z a r ó w p o d m i e j s k i c h , t o w a ż n i e j s z y m c z y n n i k i e m w y d a j e s i ę b y ć s a m a s p e c y f i k a d a n e g o t y p u r o l n i c t w a g m i n y . N i e z a w s z e s a m f a k t w y s t ę p o w a n i a w y s o k i e g o p o z i o m u i s t o p n i a t o w a r o w o ś c i r o l n i c t w a j e s t w a r u n k i e m w y s t a r c z a j ą c y m d o w y s o k i e g o p o z i o m u w y k o r z y s t a n i a T I K w r o l n i c t w i e . I l u s t r u j e t o d o b r z e p r z y k ł a d w y s t ę p o w a n i a n i s k i c h w a r t o ś c i W TIK w d w ó c h g m i n a c h m l e ­ c z a r s k i c h ( B a r a n o w o i K a d z i d ł o ) . B a r d z o n i s k a w a r t o ś ć w s k a ź n i k a c e c h u j e r ó w n i e ż g r a n i ­ c z ą c ą z P ł o c k i e m g m i n ę Ł ą c k .

Tabela 1. Poziom wykorzystania TIK w rolnictwie (WTIK)

Table 1. Level of ITC application in agriculture in the commune (WTIK)

Gmina

Commune WTK

Gmina

Commune WTK

Tarczyn 1.534 Somianka 0.082

Ożarów Mazowiecki 0.730 Michałowice -0.150

Pacyna 0.685 Strachówka -0.605

Piaseczno 0.592 Wieczfnia Kościelna -0.629

Mogielnica 0.561 Łąck -0.650

Czerwińsk nad Wisłą 0.513 Radzanów -0.677

Grudusk 0.413 Baranowo -0.746

Olszanka 0.294 Skaryszew -0.764

Błądów 0.209 Potworów -0.764

Czosnów 0.164 Kadzidło -0.791

Ź ró d ło : O p raco w an ie w łasne S o u rc e : O w n elab o ratio n N a p o d s t a w i e a n a l i z y z a l e ż n o ś c i p o m i ę d z y p o z i o m e m r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r ­ c z e g o g m i n y a p o z i o m e m w y k o r z y s t a n i a T I K w r o l n i c t w i e m o ż n a s t w i e r d z i ć , ż e g e n e r a l ­ n i e z w i ą z e k p o m i ę d z y t y m i d w i e m a z m i e n n y m i j e s t p o z y t y w n y , a l e n a o g ó l n y k s z t a ł t k r z y w e j r e g r e s j i ( r y s . 6) i d o d a t n i ą w a r t o ś ć w s p ó ł c z y n n i k a k o r e l a c j i n a s t o s u n k o w o w y ­ s o k i m p o z i o m i e i s t o t n o ś c i ( ta b . 2) w p ł y w a j ą p r z e d e w s z y s t k i m w a r t o ś c i w s k a ź n i k ó w u z y ­ s k a n e w g m i n a c h b a r d z i e j o d d a l o n y c h o d W a r s z a w y . W t e j p o d g r u p i e l e p i e j r o z w i n i ę t e s ą z w ł a s z c z a g m i n y o w y ż s z y m p o z i o m i e t o w a r o w o ś c i r o l n i c t w a , w y k a z u j ą c e t a k ż e s t o ­ s u n k o w o w y s o k i p o z i o m w s k a ź n i k a W TIK.

(12)

Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich.

211

R*

R y s . 6. P o z io m r o z w o j u s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e g o g m in y (R x) a p o z i o m w y k o r z y s t a n i a T IK w r o ln ic tw ie ( WjK F ig . 6. L e v e l o f s o c io -e c o n o m ic d e v e lo p m e n t o f th e c o m m u n e (Rx) a n d le v e l I T C a p p lic a tio n in a g r ic u ltu re ( W ^ )

Ź ró d ło : O p raco w an ie w łasne S o u rc e : O w n elab o ratio n

T a b e la 2 . M a c i e r z k o r e l a c j i p o m i ę d z y w s k a ź n i k i e m p o z i o m u w y k o r z y s t a n i a T I K w r o l n ic tw ie g m in y (Wj j k) a w s k a ź n ik a m i p o z io m u r o z w o ju (Rx, R g x , R s x , R tx)

T a b le 2. C o r r e la tio n m a tr ix b e tw e e n in d e x o f IC T a p p lic a tio n le v e l in a g r ic u ltu re o f a c o m m u n e (WjjK) a n d in d e x e s o f d e v e lo p m e n t le v e l (Rx, R g x , R s x , R tx)

R g x

W TIK

r 0.411 0.455 0.389 0.356 a 0.072 0.044 0.090 0.124

Ź ró d ło : O p raco w an ie w łasne Source: O w n elab o ratio n

T y m c z a s e m g m i n y p o d m i e j s k i e c e c h u j e c o p r a w d a z d e c y d o w a n i e n a j w y ż s z y p o z i o m r o z w o j u , a l e w i c h p r z y p a d k u r o l n i c t w o , n a w e t t e w y s o k o t o w a r o w e , s t a n o w i m a r g i n a l n ą s k ł a d o w ą g o s p o d a r k i l o k a l n e j . D l a t e g o p o m i m o z d e c y d o w a n i e w i ę k s z y c h m o ż l i w o ś c i e k o n o m i c z n y c h i u m i e j ę t n o ś c i m i e s z k a ń c ó w , a w w i ę k s z o ś c i p r z y p a d k ó w t a k ż e p o m i m o b r a k u b a r i e r i n f r a s t r u k t u r a l n y c h , w g m i n a c h p o d m i e j s k i c h t e c h n o l o g i e i n f o r m a c y j n o - k o - m u n i k a c y j n e s ą w r o l n i c t w i e w y k o r z y s t y w a n e w n i e c o m n i e j s z y m z a k r e s i e . W z w i ą z k u z t y m d o p i e r o p o p o m i n i ę c i u t r z e c h g m i n p o d m i e j s k i c h o t r z y m a n o w a r t o ś ć w s p ó ł c z y n n i ­ k a k o r e l a c j i p o m i ę d z y W TIK a R x i s t o t n ą n a p o z i o m i e a = 0 ,0 5 ( t a b . 3 ). K a ż d a s p o ś r ó d w y o d r ę b n i o n y c h s f e r r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o w a r u n k u j e w y k o r z y s t a n i e T I K w r o l n i c t w i e g m i n y w z b l i ż o n y m z a k r e s i e . Z a r ó w n o w a r t o ś c i w s p ó ł ­ c z y n n i k a k o r e l a c j i ( r ) , j a k i p o z i o m y j e g o i s t o t n o ś c i ( a ) p r z y j m u j ą z b l i ż o n e w a r t o ś c i p o d ­ c z a s a n a l i z y z a l e ż n o ś c i p o m i ę d z y p o z i o m e m r o z w o j u g m i n y a p o z i o m e m w y k o r z y s t a n i a T I K w r o l n i c t w i e ( W TIK) n i e z a l e ż n i e o d s f e r y r o z w o j o w e j ( t a b . 2 ) . N i e z n a c z n i e w y ż s z y p o z i o m i s t o t n o ś c i w y s t ę p u j e w p r z y p a d k u a n a l i z y z w i ą z k u z e s f e r ą g o s p o d a r c z ą . J e d n a k p o w y e l i m i n o w a n i u t r z e c h g m i n p o d m i e j s k i c h z w i ą z e k z p o z i o m e m r o z w o j u w s f e r z e t e c h ­ n i c z n e j o k a z a ł s i ę b a r d z i e j s t a t y s t y c z n i e i s t o t n y ( t a b . 3 ). W y n i k t a k i d o w o d z i , ż e n i e m o ż ­ n a j e d n o z n a c z n i e w s k a z a ć , k t ó r a z e s f e r r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o w w i ę k s z y m , a k t ó r a w m n i e j s z y m s t o p n i u w a r u n k u j e w z r o s t w y k o r z y s t a n i a T I K w r o l n i c t w i e g m in y .

(13)

T a b e la 3. M a c ie r z k o r e la c ji p o m ię d z y w s k a ź n ik ie m p o z io m u w y k o r z y s t a n i a T I K w r o ln ic tw ie g m in y ( W TIK) a w s k a ź n i k a m i p o z i o m u r o z w o j u (R x , R g x , R s x , R t x ) p o w y ł ą c z e n i u tr z e c h g m in p o d m ie js k ic h

T a b le 3. C o r r e la tio n m a tr ix b e tw e e n in d e x o f IC T a p p lic a tio n le v e l in a g r ic u ltu re o f a c o m m u n e (Wtik) a n d in d e x e s o f d e v e lo p m e n t le v e l (Rx, R g x , R s x , R tx) w ith th e e x c lu s io n o f th r e e s u b u rb a n c o m m u n e s r 0.624 0.552 0.471 0.722 W t i k a 0.007 0 .0 2 1 0.056 0 .0 0 1 O p raco w an ie w łasne Source: O w n elab o ratio n

J e d n a k n a w e t p o u w z g l ę d n i e n i u p o z i o m u i s t o t n o ś c i o t r z y m a n y c h w a r t o ś c i w s p ó ł ­ c z y n n i k a k o r e l a c j i d l a 1 7 g m i n m o ż n a p r z y p u s z c z a ć , ż e p o z i o m w y k o r z y s t a n i a T I K w r o l ­ n i c t w i e g m i n y m o ż n a w y j a ś n i ć t y p e m r o l n i c t w a w p o d o b n y m s t o p n i u , j a k p o z i o m e m r o z ­ w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o . M i a n o w i c i e w z r o s t w a r t o ś c i W T IK j e s t s t y m u l o w a n y p o p r z e z w z r o s t p o z i o m u t o w a r o w o ś c i r o l n i c t w a , a o g r a n i c z a n y p o p r z e z s p a d e k r o l i r o l ­ n i c t w a w g o s p o d a r c e l o k a l n e j i j a k o ź r ó d ł a d o c h o d ó w m i e s z k a ń c ó w g m in y .

WNIOSKI

J a k u d o w o d n i ł a a n a l i z a s t a t y s t y c z n a , p o z i o m w y k o r z y s t a n i a T I K w r o l n i c t w i e m a i s t o t n y z w i ą z e k z p o z i o m e m r o z w o j u g m i n y . M o ż n a w i ę c p r z y p u s z c z a ć , ż e p o z i o m r o z w o ­ j u g m i n y i s t o t n i e w p ł y w a n a w y k o r z y s t a n i e T I K , j e d n a k z a l e ż n o ś ć t a k a n i e d o t y c z y c a ł e ­ g o w o j e w ó d z t w a , a j e d y n i e g m i n , w k t ó r y c h r o l n i c t w o o d g r y w a w a ż n ą r o l ę . S y t u a c j a t a k a n i e m a n a t o m i a s t m i e j s c a w s u b u r b a n i z u j ą c y c h s i ę g m i n a c h p o d m i e j s k i c h W a r s z a ­ w y , g d z i e p o m i m o z d e c y d o w a n i e n a j w y ż s z e g o p o z i o m u r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e ­ g o d z i a ł a l n o ś ć r o l n i c z a j e s t z m a r g i n a l i z o w a n a , t a k ż e j a k o c e l w y k o r z y s t a n i a T I K . W p r z y p a d k u w i ę k s z o ś c i o b s z a r ó w w i e j s k i c h w o j . m a z o w i e c k i e g o m o ż n a m ó w i ć 0 w s p ó ł w y s t ę p o w a n i u p o z i o m u r o z w o j u s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e g o i p o z i o m u w y k o r z y ­ s t a n i a T I K w r o l n i c t w i e . N a l e ż y j e d n a k m i e ć n a u w a d z e , ż e p o z i o m r o z w o j u j e s t n a t y m o b s z a r z e ś c i ś l e z w i ą z a n y z p o z i o m e m r o l n i c t w a , a s z c z e g ó l n i e z p o z i o m e m j e g o t o w a r o - w o ś c i . D l a t e g o j e ś l i c h o d z i o z w i ą z e k p r z y c z y n o w o - s k u t k o w y , w p ł y w t y p u r o l n i c t w a n a p o z i o m w y k o r z y s t a n i a T I K w y d a j e s i ę b a r d z i e j b e z p o ś r e d n i n i ż w p ł y w o g ó l n e g o p o z i o ­ m u r o z w o j u d a n e j g m i n y . N a l e ż y t a k ż e p o d k r e ś l i ć , i ż n i e z a w s z e p o z i o m w y k o r z y s t a n i a T I K w r o l n i c t w i e m o ż n a u z a s a d n i a ć s a m y m p o z i o m e m j e g o t o w a r o w o ś c i , g d y ż z a s a d n i ­ c z e z r ó ż n i c o w a n i e w y k a z u j e p o d t y m w z g l ę d e m t o w a r o w e r o l n i c t w o g m i n s a d o w n i c z y c h 1 m l e c z a r s k i c h .

(14)

Poziom rozwoju społeczno-gospodarczego obszarów wiejskich.

213

O p r a c o w a n i e w y k o n a n e w r a m a c h p r o j e k t u b a d a w c z e g o N 3 0 6 0 5 8 6 3 7 „ T e c h n o l o g i e i n f o r m a c y j n o - k o m u n i k a c y j n e j a k o e l e m e n t m o d e r n i z a c j i i w i e l o f u n k c y j n o ś c i r o l n i c t w a . P r z e s t r z e n n a d i a g n o z a i o c e n a w y k o r z y s t a n i a t e c h n o l o g i i I C T w r o l n i c t w i e n a M a z o w ­ s z u ” f i n a n s o w a n e g o p r z e z M i n i s t e r s t w o N a u k i i S z k o l n i c t w a W y ż s z e g o .

PIŚMIENNICTWO

Baruk J., 2006. Zarządzanie wiedzą i innowacjami. Wyd. Adam Marszałek, Toruń.

Batte M.T., 2005. Changing computer use in agriculture: evidence from Ohio. Computers

and Electronics in Agriculture 47(1), 1-13.

Czapiewski K., Śleszyński P., 2007. Geografia zróżnicowania wyników egzaminów zewnętrz­

nych. Biuletyn Badawczy Centralnej Komisji Egzaminacyjnej 11, 52-79.

Gloy B.A., Akridge J.T., 2000. Computer and internet adoption on large U.S. farms. The Interna­

tional Food and Agribusiness Management Review 3(3), 323-338.

Hagerstrand T., 1975. Symulacja dyfuzji metodą Monte Carlo. [W:] Przestrzenna Dyfuzja Inno­

wacji - Przegląd Zagranicznej Literatury Geograficznej 1-2, IGiPZ PAN, Warszawa, 65-93.

Kupiec L., 2008. Jaki rozwój? [W:] A.F. Bocian. Rozwój regionalny a rozwój zrównoważony.

Białystok, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Łoboda J., 1983. Rozwój koncepcji i modeli przestrzennej dyfuzji innowacji. Acta Universitatis

Wratislaviensis, Wrocław.

Mazur M., 2011. Oś centrum-peryferie na przykładzie badania zastosowania Technologii Infor-

macyjno-Komunikacyjnych (TIK) w rolnictwie województwa mazowieckiego. [W:] Studia

Obszarów Wiejskich. T. 28, IGiPZ PAN, Warszawa, 105-120.

Nuthall P.L., 2004. Case studies o f the interactions between farm profitability and the use

o f a farm computer. Computers and Electronics in Agriculture 42(1), 19-30.

Report and database on a case study for Poland at NUTS 4/5 level, 2008. Raport projektu:

Foresight Analysis of Rural Areas o f Europe. [online] <www.faro-eu.org/LinkClick.aspx?file-

ticket=IsY7p62taRw%3d&tabid=327&mid=1085>, dostęp: 9.02.2012.

Społeczeństwo informacyjne w liczbach 2009. Raport Departamentu Społeczeństwa Informacyj­

nego MSWiA, Warszawa.

LEVEL OF SOCIO-ECONOMIC DEVELOPMENT OF RURAL AREAS

AND ICT USAGE IN AGRICULTURE IN THE MAZOWIECKIE VOIVODESHIP

Abstract. This paper analyses the relationship between the level o f socio-economic

development in rural areas o f the Mazowieckie voivodeship and the degree o f modern

information-communication technologies in agriculture in these areas. The case study area

was the Mazowieckie voivodeship, which is very diversified in both the level o f rural

area socio-econom ic development and the types o f agriculture. Empirical data was

obtained by a survey o f over 1400 questionnaires. They were addressed to farmers from

20 selected communes, diversified by location in the voivodeship functional-spatial

structure background and by the type o f agriculture. This group o f respondents revealed

a rath e r low level o f ICT ap p licatio n in ag riculture. The resu lts w ere analysed

(15)

by regression analysis between the level o f socio-economic development and indexes

o f the ICT applicatio n level in a given com m une. The level o f socio-econom ic

development was measured by the Hellwig index o f distance to theoretical exemplar

of development. It takes into consideration three dimensions o f development: economic,

demographic-social and infrastructural. Characteristics o f ICT application in agriculture

were used to describe four categories: infrastructural equipment, frequency of ICT usage,

scope o f application o f the Internet in household and for agricultural purposes. The

results were verified by regression analysis, where the Hellwig index values for a given

commune were the describing variables and the index o f ICT application in agriculture

was the described variable.

Key words: M azow ieckie voivodeship, agriculture developm ent, inform ation and

communication technologies.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Także z tego powodu badania prowadzone metodą oral history mogą stać się jednym z narzędzi jakościowego poznania problematyki; narzędziem, z którego obecnie czę- sto korzystamy

In this study, it was found that the plant growth regulators as well as different concentrations of NaCl salt solutions had a significant effect on the induction

otrzymane wyniki mierzonej wielkości zapisuje się łącznie z niepewnością oraz jednostką, w jakiej wyraża- na jest mierzona wartość.. Niepewność podawana jest z

W p³ugach nowej generacji, regulacja szerokoœci roboczej polega na zmianie szerokoœci pracy wszystkich korpusów p³u¿nych o jednakow¹ wielkoœæ.. Przeprowadzenie takiej

Dziś możemy jedynie wierzyć, że w nowej gospodarce opartej na wiedzy in- formacja i wiedza staną się źródłem orientacji strategii i przemian społeczeństwa na spójny rozwój

Nauczyciel kontroluje uczenie się – czas, tempo i treści Nauczyciel stoi z boku, pozwala na swobodne uczenie się i na samodzielne rozwiązywanie problemów przez uczniów.

Nie bez znaczenia dla charakterystyki regionu jest duża liczba PGR-ów, które po zmianie systemu gospodarczego okazały się niewydolne finansowo, a ich upadłość

Dzielenie się wiedzą to proces rozpowszechniania wiedzy, który jest central- nie kierowany w obrębie określonej grupy pracowników albo też jest to transfer wiedzy między osobami