Jacek Wójcicki
Bellona, Klio, Kamena... : Literatura
wobec wojen
Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej 7, 3-6
2001
B ellona, Klio, K am en a... Literatura w o b ec w ojen
S
iódm y to m „N ap isu ” obejm uje głów nie m ateriały przygotow ane w zw iązku z konferencją nau k o w ą, k tó ra odb y ła się w W arszaw ie w czerw cu 2001 ro k u , zo rg an izo w an a w sp ó ln ie p rz e z czte ry in sty tu cje: P raco w n ię L iteratu ry O k o liczn o ścio w ej i U ż y tk o w ej U n iw e rs y te tu W arszaw skiego, Z e s p ó ł B adań O b sz a ró w T rzecich L iteratu ry In s ty tu tu B adań L iterackich Polskiej A k ad em ii N a u k , W ojskow y In s ty tu t H isto ry c z n y A kadem ii O b ro n y N a ro d o w e j oraz C e n tra ln ą B ibliotekę W ojskow ą, goszczącą słuchaczy i referentów .L iczna g ru p a lite ra tu ro z n a w c ó w i h isto ry k ó w p o d h asłem Bellona, Klio, K am ena... Literatura
wobec wojen przedstaw iła w yniki badań, ukazujących w pływ w ydarzeń w ojennych na różne typy
i gatunki piśm iennictw a, zwłaszcza dawniejszego: od średniow iecza do p o czątk ó w pierw szej w o jn y św iatow ej. A u to rz y zajęli się nie tylko p ro zą i poezją artystyczną, lecz także gatunkam i pośrednim i i użytkow ym i, ja k proza pamiętnikarska, doraźna publicystyka czy fachow e p iśm ie n n ic tw o w ojskow e. Starano się ogarnąć w te n sposób p rzestrzeń badaw czą rozpoznaną słabiej niż zjawiska historii i literatury X X -w iecznej, bądź z przyczyny ograniczeń cenzuralnych, bądź w efekcie niedoceniania literackich „o b szaró w trz e c ic h ” — p iśm ie n n ic tw a p o śred n ieg o m ięd zy artystyczną literatu rą w ysoką a rd z e n n y m fo lk lo rem , w e d łu g n iek tó ry ch „gorszego” czy najw yżej „ d ru g o rz ę d n e g o ” — bądź też z p o w o d u niedostatecznej kom unikacji pom iędzy uczonym i różnych dyscyplin, p racujących n ieraz nad ty m i sam y m i m ateriałam i i źró d łam i, lecz w dystansie czy zgoła izolacji.
R e fe ra ty z g ru p o w a n o w c z te re c h b lo k ach tem aty czn y ch . W y stąp ien ia p ierw szeg o d n ia p o św ię c o n o g łó w n ie te o rio m h isto rio z o fic z n y m a u to ró w d aw nych, a także o p iso m działań w o je n n y c h i k o n se k w e n c jo m w o je n w p ro zie artystycznej. D z ie ń d ru g i u p ły n ął p o d znakiem poezji (polskiej, łacińskiej i rosyjskiej), od czasów ren esan su aż do poezji okolicznościow ej stan u w o je n n e g o , badanej je d n a k p o d k ątem o d n ie sie ń do lite ra tu ry daw niejszej. Trzeciego d n ia referaty d o ty c z y ły p rz e d e w sz y stk im po lsk iej p ro z y p a m ię tn ik a rsk ie j, sz c zeg ó ln ie z X V II w ie k u , a ró w n o w ag ą dla tej części ob rad m iał być d zień czwarty, z odczy tam i na te m a ty „eg zo ty czn e”: eu ro p ejsk ie i azjatyckie.
W im ie n iu w sp ó ło rg an izato ra i gospodarza k o n feren cji jej u cz e stn ik ó w pow itali: d y re k to r C entralnej B iblioteki W ojskowej, p łk K rzysztof K om orow ski oraz w icedyrektor C B W m g r E w a Fo lty n iew icz. W y g łoszono następujące referaty:
4 B ello n a, K lio, K a m e n a ... L ite r a tu ra w o b e c w o je n
P on ied ziałek 18 czerw ca 2001, godz. 10.00 - p ro w ad zen ie: prof. d r hab. J a n u s z M aciejew ski (P raco w n ia L iteratu ry O k o liczn o ścio w ej i U ży tk o w ej U n iw e rs y te tu W arszaw skiego; Z e sp ó ł B adań O b sz a ró w T rzecich L iteratu ry IB L P A N , W arszawa)
1. prof. d r hab. T adeusz M a ria n N o w a k (W arszawa): Zagadnienie wojny sprawiedliwej w polskiej
literaturze prawnej X V i X V I wieku]
2. prof. d r hab. M aria W ich o w a (U n iw e rsy te t Ł ódzki): Historia w kalendarzach polskich X V I I
i X V I I I wieku. Literackie form y popularyzacji wiedzy o przeszłości',
3. d r B ronisław Treger (A kadem ia Pedagogiki Specjalnej im . M arii G rzegorzew skiej, W arszaw a):
Teoria podboju i problem wojen w twórczości Franciszka Salezego Jezierskiego;
4. d r A rtu r T im o fiejew (U n iw e rsy te t M arii C u rie -S k ło d o w sk ie j, L u b lin ): „G dzie się dwóch
światów stykają drogi... Idea zm iany historycznej w utworach legionowych Cypriana Godebskiego;
D yskusja.
G odz. 16.00 - p ro w ad zen ie: doc. d r hab. G raży n a B orkow ska (In sty tu t B adań L iterackich Polskiej A k ad em ia N a u k , W arszaw a)
5. m g r M agdalena R u d k o w sk a (In sty tu t B adań L iterackich P A N , W arszaw a): G ru zy i ruiny
w twórczości Józefa Ignacego Kraszewskiego;
6. m g r A gnieszka Paja (U n iw e rs y te t W arszaw ski): Irracjonalnośćpolskiej irredenty a terapia wspom
nieniowa - „O m yłka" Bolesława Prusa;
7. d r B eata T rojanow ska (A kadem ia B ydgoska im . K azim ierza W ielkiego): Wojsko w twórczosa
L w a Tołstoja;
8. p r o f d r hab. Ryszard H an d k e (U niw ersytet W arszawski): Militaria w kreacji świata przedstawionego
powieści Stefana Żeromskiego. Pisarz wobec nowych środków walki;
9. d r D a riu s z W ybranow ski (U n iw e rsy te t Szczeciński): O braz wojen krzyżowych i krzyżowców
w prozie Z ofii Kossak-Szczuckiej,Jana Dobraczyńskiego i Jarosława Iwaszkiewicza;
D yskusja.
Wtorek 19 czerwca 2001, godz. 10.00 - prow adzenie: prof. d r hab. W iesław M ajew ski (W ojskow y In s ty tu t H isto ry c z n y A kadem ii O b ro n y N a ro d o w e j, W arszawa)
10. prof. d r hab. M a re k P lew czyński (W ojskow y In s ty tu t H isto ry c z n y A O N , W arszaw a):
O braz cudzoziemskich żołnierzy w piśmiennictwie wojskowym X V I wieku;
11. m g r M a r e k ja n ic k i (U n iw e rsy te t W arszaw ski): Pamięć poległych rycerzy i je j kulturowafunkcja
od X I V do X V I I w.;
12. d r B o g u sław P feiffer (W yższa Szkoła Pedagogiczna im . Tadeusza K otarbińskiego, Z ie lo n a G óra): W izerunek rycerza i obrońcy O jczyzny w twórczości Jana Jurkowskiego;
13. d r A lek san d ra O szczęd a (U n iw e rsy te t W rocław ski): Mała „Iliada” - „Nemezis kraju północ
nego” Jakuba D u szy Podhoreckiego;
14. d r E lw ira B uszew iczow a (U n iw e rsy te t Jagielloński, K raków ): Mars w wieku miodowym.
Retoryka wojny w odach Macieja Kazim ierza Sarbiewskiego;
Godz. 16.00 - prowadzenie: d r Elwira Buszewiczowa1 (Instytut Filologii Polskiej U n iw e rs y te tu Jag iello ń sk ieg o , K raków )
15. prof. d r hab. J a n O rło w sk i (U n iw e rsy te t M arii C u rie -S k ło d o w sk ie j, L ub lin ): Polska
w okolicznościowej poezji rosyjskiej doby pierwszej wojny światowej;
16. m g r M ic h a ł K uran (U n iw e rsy te t Łódzki): Kampania smoleńska Władysława I V (1634)
w twórczości Samueła ze Skrzypny Twardowskiego;
17. m g r Ja k u b N ie d ź w ie d ź (U n iw e rsy te t Jagielloński, K raków ): M iędzy „Wojną domową”
a „Wojną chocimską” - poemat Samueła Leszczyńskiego o bitwie cudnowskiej;
18. m g r P io tr K ąkol (U n iw e rsy te t G dański): „O Miasto, byłeś'Panu słowa dotrzymało..." Obrona
Gdańska w poezji nadmotławskiej lat 1655-1734;
19. d r A nna Skoczek (U niw ersytet Jagielloński, K raków): Poezja stanu wojennego jako tekst kultury; D yskusja.
Środa 20 czerw ca 2001, godz. 10.00 - p ro w ad zen ie: prof. d r hab. Ja n u s z M aciejew ski
20. prof. d r hab. W iesław M ajew ski (W ojskow y In s ty tu t H isto ry c z n y A O N , W arszaw a):
Mazowieckie „pogranicze w ogniu” w „K rzyżakach” Henryka Sienkiewicza [k o m u n ik a t];
21. prof. d r hab. J a n u s z B yliński (U n iw e rsy te t W rocław ski): Pamiętnik Stanisława Borszy z okresu
Dymitriady (1604);
22. d r R en ata Gałaj (U n iw e rsy te t Szczeciński): Szlak bojowy i wizerunek wojskJana Piotra Sapiehy
w świetle pam iętników z czasów wojny moskiewskiej;
23. d r P io tr B o re k (A kadem ia Pedagogiczna im . K E N , K raków ): O braz wojen kozackich
za czasów Chmielnickiego w staropolskim pamiętnikarstwie;
24. prof. d r hab. U rs z u la W ójcicka (A kadem ia B ydgoska im . K azim ierza W ielkiego): Wojna
polsko-rosyjska (1609-1618) w staroruskiej literaturze historycznej [odczytano n ad esłan y tekst n ie o b e c
nej referen tk i]; D yskusja.
G odz. 16.00 - p ro w ad zen ie: d r hab. K rystyna M ak sim o w icz (In sty tu t F ilologii Polskiej U n iw e rs y te tu G dań sk ieg o , G dańsk)
25. p r o f d r hab. M irosław N agielski (U niw ersytet Warszawski): Stosunki wojska ze społeczeństwem
Wielkiego Księstwa Litewskiego w połowie X V I I wieku w świetle poezji okolicznościowej;
26. prof. d r hab. M a re k W agner (W ojskow y In s ty tu t H isto ry c z n y A O N , W arszaw a): Pamiętni-
karstwo wojskowe czasów Jana I I I Sobieskiego (1674-1696);
27. d r Agata R o ćk o (U n iw e rsy te t W a rm iń sk o -M a z u rsk i, O lszty n ): Rzeczpospolita czasów saskich
w pamiętniku Krzysztofa Z a w iszy - świat wojen, żywiołów, niepokojów;
28. prof. d r hab. W iesław M ajew ski (W ojskow y In s ty tu t H isto ry c z n y A O N , W arszaw a): Jędrzej
Kitowicz a konfederacja barska;
D yskusja.
1 Redakcja pragnie serdecznie podziękow ać dr B uszew iczow ej za konsultację filologiczną części materiału nin iejszeg o rocznika „ N a p isu ”.
6 B ello n a, K lio, K a m e n a ... L ite ra tu ra w o b e c w o je n
Czw artek 21 czerw ca 2001, godz. 10.00 - p ro w ad zen ie: d r Jacek W ójcicki (P raco w n ia L itera tu ry O k o liczn o ścio w ej i U ży tk o w ej U n iw e rsy te tu W arszaw skiego; Z e sp ó ł B adań O b sz a ró w T rzecich L ite ra tu ry IB L P A N , W arszaw a)
29. d r A n n a M ich ało w sk a (U n iw e rsy te t W arszaw ski): X V II-w ie czn e elegie żydowskie ku czci ofiar
prześladowań;
30. d r hab. K rystynaM aksim ow icz (U niw ersytet G dański): Poezjapolityczno-okolicznościowa wobec
wojny rosyjsko-tureckiej (1787-1792);
D y sk u sja - Z ak o ń c z e n ie obrad.
K o n feren cji tow arzyszyła tem aty czn a w ystaw a publikacji ze z b io ró w C e n tra ln e j B iblioteki W ojskowej, pokaz skarbów D ziału Z b io ró w Specjalnych C B W (kierow anego p rzez m g r M ag d alen ę L ew n au ) oraz k o n c e rt m u zy k i daw nej w w y k o n a n iu zesp o łu „Vox V oluptaria” p o d dy rekcją A dam a D ąb ro w sk ieg o .
Była to czw arta k o n feren cja zorg an izo w an a lu b w sp ó ło rg an izo w an a p rzez P raco w n ię L itera tu ry O k o liczn o ścio w ej i U ż y tk o w e j UW , stw o rzo n ą i k iero w an ą p rzez p ro feso ra Ja n u s z a M a c ie jew sk ieg o . P o p rz e d n ie sp o tk an ia przebiegały po d hasłam i:
1. Literatura konfederacji barskiej i je j konteksty, K o n s ta n c in -O b o ry 2 8 -3 0 X I 1995;
2. Kazimierz Pułaski w literaturze i świadomości narodowej ( z okazji 250-lecia urodzin), W arka-W iniary 8 -1 0 X 1997 (wspólnie z M u z e u m im. K azimierza Pułaskiego w W arce-W in iarach );
3. Julian Ursyn Niemcewicz - pisarz, historyk, świadek epoki, W a rsz a w a -U rs y n ó w 1 4 -1 5 X 1999
(w sp ó ln ie ze Szkołą G łó w n ą G o sp o d arstw a W iejskiego w W arszaw ie). ★★★
O d d ając d o rąk C z y te ln ik ó w p lo n tegoroczny, R edakcja św iad o m a je s t am b iw alen cji uczuć, w y w o ły w an y ch p rz e z kon flik ty w o je n n e , czy to ja k o b e zp o śred n ie przeżycie, czy też ja k o p rz e d m io t d o ciek a ń n au k o w y ch . Tu n ajtru d n ie j o h isto ry czn ą b e z stro n n o ść badacza i ataraksję j e d no stk i ludzkiej. R adość filologicznych czy histo ry czn y c h odk ry ć nie zm ien ia statu su w ojny, która m y ślącem u człow iekow i m u si ja w ić się w ostatecznej persp ek ty w ie ja k o absurdum horrendum.
Ż y czy m y spokojnej lektury.
