Koszty pracy i ich znaczenie w praktyce gospodarczej

Pełen tekst

(1)2003. Grzegorz Kał.dra. Zan; ... , •• I. Z••• b ... 1 Pracy. Kos l.. Łukasiewicz. pracy i ich maczenie tyce. Wstęp. Racjonalnie planowana inwestycja poprzedzona jest wieloma analizami poszczególnych czynników. mających wpływ na długość okresu. po którym poniesione nakłady się zwrócą. a następnie inwestycja zacznie przynosić zyski. Do czynników tych inwestorzy najczęściej zaliczają: wielkość rynku zbytu. wydajność pracy. czas pracy. zasoby ludzkie. poziom wykształcenia. przewidywania trendów w koniunkturze gospodarczej. zakres interwencjonizmu pań stwowego . stabilność systemu politycznego itp . Coraz więcej jednak uwagi poś więcajll kosztom pracy. traktując je często jako najważniejszy wskażnik konkurencyjności. Potwierdzają to badania. z których wynika. że głównym czynnikiem decydującym () podjęciu działalności gospodarczej w Polsce przez zagranicznych inwestorów Sll koszty pracy jRada Strategii ... 1996. s. 1951. Następne pozycje zajmowały m.in .: wielkość połskiego rynku. perspektywy wzrostu gospodarczego w naszym kraju. podaż sily roboczej. możliwosc redukcji kosztów produkcji itp. Tak wysoka pozycja kosztów pracy jest dla Polski z wielu względów korzystna. Zlokalizowanie pracochlonnej produkcji w naszym kraju pozwala inwestorom obniżyć koszty produkcji. przez co stają się bardziej konkurencyjni na rynkach międzynarodowych. tym samym zwiększaj" w naszym kraju ilość miejsc pracy. wnoszą nowoczesne technologie. systemy zarządzania i poprzez eksport swoich towarów oddziałują korzystnie na bilans handlowy. Obok tych wymiernych korzyści. jakie dostarczają gospodarce inwestycje zagraniczne. dostrzec można pewne straty. Wiążą się one z tym. że przcdsi~ biorstwa zagraniczne st<lj'l się konkurencją dla rodzimych producentów . Z tego też względu polskie przedsiębiorstwa, postawione w obliczu konkurencji z firmami zagranicznymi. zmuszone zostały do walki o klienta nic tylko jakością swoich wyrobów, ale także ich ceną. Dążenie do osią!)nięcia jak najniższych.

(2) Tabela I. Udzial kosztów pracy w kosztach ogólem (w <Jo) Koszty pracy do kosztów t w %). Sekcja/dział. Wytwarzanie produktów koksowania. węg l a. i rafinacji ropy naftowej. 5. J. Produkcja wyrobów tytoniowych Produkcja artykułów spożywczych i napojów Produk,.:ja pojazdów mechanicwych Handel detaliczny Handel hurtowy i komiso\\'y Działalno ść produkcyjna Produkcja maszyn biuro\\rych i komputerów Obsługa nieruchomośc i i firm. 235 243. Produkcja mebli. 27.6. Produkcja tkanin. '29,9. Produkcja. pozostałego sprzętu. transportowego. Budownictwo Hotele i restauracje Produkcja maszyn i urządzeń Górnictwo i kopalnictwo Produkcja odzieży i futrzarstwo Źródło: fWiktorow, Maciej 1996 . s_ 32- 33J.. ogółem. 7.8 J4 •J. 16.5 J 7.3 J 8.3 20.9. 30. J 3 J •J. 325 35.7. 46.5 49.3. ,. ,.... ""-. "-. ".. ~. o. ".

(3) " i ich ::'l1ac::,ellie. ==-=. II'. I'raklyc(' gosl'odarc::.(j. cen, przy jednoczesnym zachowaniu zyskowności produkcji, prowadzi do redukcji kosztów. Likwiduje się więc nicrentowne, przestarzałe linie produkcyjne, sprzedaje nieużywane maszyny i urz~}dzenia. pozbywa się zaplecza socjałnego, a przede wszystkim zwalnia pracowników. Proces ten nie dziwi w kontekście danych przedstawionych w tabeli I. W wielu działach polskiej gospodarki koszty pracy stanowi'l około 40% ogólnych kosztów przedsię biorstw. Gdy pojawia się problem obniżki kosztów i restrukturyzacji przedsię. biorstwa. sposób jego. rozwiązania. nasuwa się sam - zwolnienia pracowników,. Sytuację. tak'l obserwujemy obecnie w górnictwie. Z przedstawionych powyż.ej rozważali wynika, że jeżeli koszty pracy odgrywają bardzo ważną rolę w ujęciu makroekonomicznym, S'l również. bardzo ważnym czynnikiem w rachunku mikroekonomicznym i S'l brane pod uwagę zarówno przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, jak i przy obniżaniu kosztów w organizacjach. Istnieje zatem potrzeba ich dokladnego zdefiniowania i usystematyzowania, celem jak najefektywniejszego wykorzystania tej kategorii ekonomicznej w praktyce gospodarczej.. 2. Zagadnienie kosztów pracy w teorII ekonomII są nierozl'lcznie zwi'lzane ze stosunkiem pracy. Zgodnie z definicją zamieszczoną w Kodeksie pracy "przez nawi'lzanie stosunku pracy pracownik zobowi'lzuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz. Koszty pracy. pracodawcy i pod jego kierownictwem, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem [Nycz 1998, s. 57 [. Wynagrodzenie jest więc cen'l, którą płaci przedsiębiorca za pracę pracownika, a zarazem cechą stosunku pracy'. Każdy przedsiębiorca planuj'lcy zatrudnienie nowych pracowników bierze pod uwagę wszelkie następstwa zwi'lzane z nawi'lzaniem stosunku pracy, których wyrazem są m.in. koszty pracy. Uwzględniając ponoszenie tych kosztów w czasie, możemy wyróżnić trzy etapy: - koszty ponoszone przed nawiązaniem stosunku pracy (np. koszty rekrutacji), - koszty ponoszone w czasie trwania stosunku pracy (wynagrodzenia, podatek dochodowy, ubezpieczenia spoleczne it p.), - koszty ponoszone po nawi,!zaniu stosunku pracy (odprawy emerytalne, rentowe, odprawy dla zwalnianych pracowników itp.) Pomimo iż koszty pracy "I ściśle związane z zatrudnieniem, a ich wielkość ma często duży wplyw na kondycję finansową przedsiębiorstwa (tabela I), to pojęcie to jest rzadko spotykane w literaturze ekonomicznej. Zarówno w 6-tomoOprócz odpłatności stosunek pracy charakteryzuje sit;: Jobrowo[noś"iq zawarcia, osobistym świadaeniclll pracy. określonym miL'Js(crn pracy, okrcślonym czasem pracy, ryzykiem przedmioI. tu zatruJniaj;Jccgo, starall!lO,~ci;1 Jzial,lnia, podporz:jukowanicm pracownika w procesie pracy. INycz 199H,.\. SKI..

(4) Gr:. c~(}r:.,. Lukln;ewic:.. wcj Nowej Encyklopedii Powszech nej .jak i w Lek sy konie rachunkowości nic znajd ziemy jego omówienia. Do literatury polski ej pOj,cic kosztów pracy po raz pierw szy wprowadzil w 1962 r. H. Halama . Wedlug niego kos zty pracy to "ogól kosztów. jakie ponosi p rzedsiębiors tw o w zw iqzku z zatrudn ieniem pracnwn ików umysło wych i fizycznych"l cyt. za Górska 19'>7. s. 6 1]. Defini cja ta byla pierw",! próbą o kre ś lenia za kres u tego pojęc ia i jak z'lU w a ży l J .W. Wiktor jest zbyt ogólna. a ponadto wprowadza podzial na pracowników umyslowych i fi zycznych. który w dzisiejszych warunkach spolcc/.l1o-gospodarczyc h jest nieprzydatny. Inn') definicję przedstawi I S. SucIol. określaj'!c koszty pracy jako .. wszystkie naklady przedsiębi orstwa zwi,vane z zatrudnieniem pracowników" Icyt. za Wiktor 1993. s. 91]. Zaznaczyi on. iż naklady te są zwi,!zanc nie tylko z aktualnym stanem zalogi przedsiębiorstwa. ale tak że z przyszlymi i bylymi pracownikami przedsiębiorstwa (np . koszty stypendiów st udenckich i odpisy na fundusze specja lne na rzecz emerytów i renci stów) . Powyższe delinicjc różni,! s ię określeniem kosztów pracy mianem kosz/óll'. jak \O uczynil H. Halama. lub lIak/adlill'. wcdlu g S. Sudola. Na l cż,y zaz naczyć . ii. pojęcia te nie sq synon imami. chociaż. czasami s ą używane zam iellnie. Kosztem najczęściej w literaturze określa się .. wyrażoną w pieni,!dzu wartość pracy żywej i uprzedmiotowi onej zużytej w celu wytworzenia okre ś l o ne go wyrobu czy św iad czenia określonej usługi" ILl'hykoll ... 1996 . s. 871 . Naklad zaś jest bardw różnie interpretowany w literaturze ekonomicznej z powodu niejasnego usytu owania go w systemie rachunkowości . Najczęściej okre ś la s ię go jako koszty proste do rozliczenia lub zużyte czy nniki (zasoby produkcj i) i dopiero celowo zorientowany nak lad związan y z zasadniczą działalności,! przedsiębior stwa uważany jest za kosz\. Z takiego rozu mowania wynika. i ż nakład jest poj ęc iem szerszym od pojęcia kosztów IKlimas 1997. s. 3 I 21. Celowe staje się za tcm ok reślenie kosztów pracy jako naklad ów. czego dowodem jest m.in. definicja zaproponowana prza K. Górkę. Wedlug niego koszty pracy to "ogól kosztów i nakladów finansowych (w tym tak żc strat ) ponoszonych przezjednostki gospodarcze w zw iązk u z zatrudnieniem pracowników" IGórka 199 1. s. 45 1] . Natomiast wedlug J. Kordaszewskiego koszty pracy obejmuj,! "ogól nakladów ponoszonych przez jednostkę zatrudn iającą na rzecz zatrudnionych. ich rodzin oraz uczniów" IGórska 1997. s. 621. Jak wynika z przytoczonej definicj i. rozszerza on zakres kosztów pracy. obejmuj ąc nimi nakłady'''' rodziny pracowników oraz uczniów (przyszlych pracow ników przedsi<;hi orstwa). a za mi ejsce powstawania tych kosztów uznaje wszystkie jednostki zatr udniające. jakimi oprócz przed s i~bi o rstw są m.in . szpitale. szkol Y itp . DefiniCję tę przyWa w swojej pracy Z. Mi ś kiewic z. która na jej podstawie wyodrębnila na stę pujące zakresy kosztów pracy: - koszty pracy .Ieł1 .w s/ricto. będ~cc odpowiednikiem kosztów wlasnych produkcji. (nakłady i wydatki związane z pracą i.ywą. pokrywane ze środków obrotowych przedsiębiors twa i wliczane w koszty)..

(5) Kos:,.\' praq' i ich :lIac:e,,;c. H'. "raktyce gO.'ipodarc:ej. pr~cy senslI largo, obejmuj"ce pełne koszty pracy na szczeblu przedsiębiorstwa (nakłady zwi"zane z praq żyw", wlicz~ne nie tylko w koszty produkcji, ale również, pokryw~ne z części produktu dodatkowego, pozostaj,,cego do dyspozycji przedsiębiorstwa i dotacji z bud że tu ),. - koszty. - pełne (społeczne) koszty pracy, będ'lce odpowiednikiem społecznych kosztów produkcji, nakłady zwiqzane z zatrudnieniem, ponoszone przez wszystkie podmioty, a więc zarówno przez przedsiębiorstwa, jak i przez palistwo , zarówno z budżetu centralnego, jak i z budżetów terenowych IMiśkiewicz 1976, s, 181, Podzialtcn uwzgłędnia wszystkie wyżej wymienione definicje i jest ich podsumowaniem, Koszty pracy sensu stricto są odnoszone w ko ~zty własne przedsiębiorstwa, sellsl/largo ,- w caloksztalt przedsiębiorstwa, a więc z uwzględ nieniem np. wyplaty nagród z zysku (S. Sudoł), natomiast spoleezne koszty pracy to koszty występuj'lcc nie tylko w przedsiębiorstwac h, ale wc wszystkich jednostk~ch zatrlldniających (J. Kordaszewski ). Bardzo c ickawą, poniekąd "matematyczn:( definicję kosztów pracy przedstawila S. Surdykowska. Koszty pracy zapi sa la w formie równania ISurdykowska 1987~, s. 3): koszty pracy = v + część (' + część III gdzie:. v - place pracowników część. całego przedsi~biorstwa,. kosztów materialnych przedsiębiorstwa związana z pozyskiwaniem, posiadaniem i wykorzystaniem sily roboczej, część //I - elementy wartości dodatkowej zalicz~ne do kosztów pracy . Na podstawie powyższego równani~ Autorka kos ztami pracy określila tę "część sumy kosztów materialnych i nicm~tcrialnych oraz wyniku fin~nsowego przedsiębiorstwa, która związana jest z pozyskiwaniem, utrzymaniem i wykorzystaniem sily roboczej". Od 1994 r. realizowane jest przez Glówny Urząd Statystyczny badanie kosztów pracy, które początkowo obejmowało kilka sekcji wedlug EKD I Kalaska 1998, s. 64- 72]. W 1996 r. badaniem zostala objęta cala gospodarka narodowa. W badaniach tych koszty pracy zostaly zdefiniowane następująco : "Koszty pracy stanowią sumę wynagrodzeń (plac) i pozaplacowych wydatków ponoszonych przez pracod~lwcę w celu pozyska nia, utrzymania, przekwalifikowani~ i doskonalenia kadr" I Rocznik statystyczny pracy 1997, s. I 7ll I. Przytoczona definicja wskazuje na wiele cech, które można przypi sać kosz10m pracy. Cytując K. Makowskiego, moż.e my wyróżnić następujące : - ,,( ... )koszt pracy jest pojęciem zbiorczym, integrującym różne, spełniające niejednokrotnie odmienne i sprzeczne z sobą funk cje, skladniki nakladów ponoszon yc h na rzecz czynnika zatrudnieniowego na określonym szczeblu. c-. część. gospodarowani ił. - koszty pracy ponoszone są przez podmiot zatrudniaj'łcy, czyli pracodawc<; angażującego na warunkach rynkowych i w obowiązującym systemie prawa.

(6) 1:.."kllSicU-'ic.::. pracy i uhezpieezcli społecznych, pracodawca nahywa pracę pracownika, płacąc za to okrcślOlt'l cenę, jak" jest w tym przypadk u koszt pracy, - adresatem i "konsumentem" koszlLI pracy (a prl,ynajmniej tej jego części, która ma charakter dochodu z tytulu zatrudnienia) jcst pracownik sprzedający SW", prace; prat:odawcy w zamian za określone korzyści materialne i Ilicmaterialne, - angażowanie pracownika przez pracodawce; następuje w formie społecz nic regułowanej - na podstawie regul skodyfikowanych przez prawo pracy" IMakowski 1997,s,221 , Przedstawione wyżej definicje ukaZllją ewolucję pojęcia kosztów pracy na przestrzeni kilkudziesięciu lal. Zmianom ulegało przede wszystkim zaliczanie coraz to nowych składników do kosztów pracy oraz określanic ich miancm wydatków łub nakladów, Zmiany te prowadzą do uściślenia i skonkretyzowania kategorii ekonomicznej,jaką stanowi~ koszty pracy , Zdaniem autora, za najbardziej tnofn'l i dającą szerokie mo",liwości porównali międzynarodowych, można uznać definicję kosztów pracy wykorzystywaną przez GUS,. 3. Kryteria klasyfikacyjne kosztów pracy Pomiar kosztów pracy, jako wielkości zlożonej z rM,nych ełementów, może być dokonywany przy założeniu stosowania określonego kryterium, O tym, jakie kryterium podziału kosztów pracy będzie zastosowane przy badaniu ich struktury, prze"ldza zapotrzebowanie na informacje zgłaszane przez kierowników danej jednostki , Informacje te mog~ hyć wykorl,ystane do podejmowania decyzji maj'lcych na celu nI', obniżkę kosztów przedsiębiorstwa, skonfrontowanie wysokości kosztów pracy z kosztami pracy występującymi w danej gałęzi przemysłu w kraju czy do porównań międzynarodowych, Dobieraj'lc odpowiednie kryteria, należy zwrócić szczegółną uwagę na to, aby spelni<tly one następujące zadania: - ,,(. .. )uchwyccnie nie tyle poszczególnych rodzajów kosztów pracy, iłe ujęcie w miarę możliwości pełnych kosztów pracy, - uniknięcie dublowania pewnych ełementów kosztów pracy, - minimalizację pracochlonności związanej z ustaleniem kosztów pracy, - podział kosztów praey na takie grupy, które moglyby być wykorzystane w rachunku ekonomicznym na różnych szczeblach zarządzania" I Miśkicwicz 1976, s, 3ą Biorąc pod uwagę powyższe wskazania, koszty pracy możemy sklasyfikowaĆ według następuj"cych kryteriów: występowania w rachunku kosztów łuh wyników, rodzaju działali podejmowanych przez przedsiębiorstwo dotycz,,cyeh pracy l.ywej, wpływu przedsiębiorstwa na ich wysokość, Z<lleżności od rozmiarów produkcji. stopnia hezpośredniości świadczCti przedsięhiorstwa na rzecz pracowników, zwi'IZku z wielkości'l zatrudnienia, funkcji motywacyjnej,.

(7) K. . . i ich :'IUlc.el/ie. II '. możliwości. pomiaru. źródeł finansowania , spolecznych kosztów pracy. rzeczowej struktury kosztów pracy ' . Tak du ża liczba sposobów klasyfikowania kosztów pracy pozwala na dobranie odpowiedniego lub odpowiednich kryteriów. które w najlepszym stopniu zaspokoją potrzeby informacyjne kierowników jednostki. Aby uzyskać wy'tarczaj"cy obraz kosztów pracy potrzebny do podejmowania optymalnych decyzji. nie należy stosować jednego . lecz kilka kryteriów. co pozwoli na lepsze ieh wykorzystanie w zarządzaniu zasobami ludzkimi . Oprócz tego. aby uniknąć nicpotrzebnej pracy. do potrzeb informacyjnych zglaszanych przez kierowników jednostki nalei.y dobrać takie kryterium lub kryteria. które w najlepszy sposób zaspokoj" te potrzeby. Możemy si~ w tym miejscu posłużyć następuj,, cym przykładem : gdy przedsiębiorstwo zamierza zwiększyć produkcję i zatrudnić nowych pracowników. to do prognozowania przyszlych kosztów prac y powinno się u żyć klasyfikacj i kosztów pracy w zależności od rozmiarów produkcji i (lub) za le ż nośc i od wielkości l.atrudnienia. Rachunkow ość nie tworzy odpowiedniego konta. na którym bylyby ewidencjonowane wszystkie składniki kosztów pracy. dlatego przy ich pomiarze napotykamy na szereg problemów związanych z kwestią ich lokalizacji w sprawozdawczości linansowej przed siębiorstwa IGórka 1991. s. 45 I 1. Z tego punktu widzenia koszty pracy może my podzielić na (tabela 2): ,. ujmowane w rachunku kosztów przed s iębiorstwa. - ujmowane w rachunku wyników. W rachunku kosztów przedsię biorstwa ujmowane są te koszty pracy. które dotyczą części kosztów niematerialnych przed s iębiorstwa. jakie zostaly poniesione w związku z pozyskaniem. utrzymaniem i wykorzystaniem personelu płace pracowników oraz na mocy obowiązujących przepisów - narzuty na wynagrodzenia (podatek od płac, ZUS). odpisy na fundusze specjalne. usługi nicmaterialne i podatki. a także część kosztów materialnych przedsiębi o rstwa poniesionych w związku z zatrudnianiem personelu (amortyzacja. materialy i przedmioty nictrwałe. energia. uslugi materialne). Koszty pracy wchodz" także w skład rachunku wyników. Wiąż." s ię przede wszystkim z wypracowanym zyskiem i występuj" pod postacią premii. nagród itp. Następnym kryterium. według którego możemy klasyfikować koszty pracy. są rodzaje dzialań podejmowanych przez przedsiębiorstwo dotyczące pracy żywej. Klasy fikacja ta przedstawiona jest również w tabeli 2. Powyż. szc kryterium pozwala wyróżnić w kosztach pracy trzy grupy zwi;lzane z: - pozyskaniem personelu, - utrzymaniem personelu. - wykorzystaniem personelu .. ~ Kryteria te zos tały dokładni e omówione w nast~puj'lt:ydl pozYl:jach : [Miśkil!wicz 1976.. Sunlykowska 1'J87b. Górka 1991. Wiktor 199:\1 ..

(8) Tabela 2. Zakres kosztów pracy zwiazany z pozyskaniem, utrzymaniem i wykorzystaniem personelu Rachunki, w ramach których są ujmowane koszty pracy Rachunek kosztów. Koszty pozyskanie - doskonalenie i kształcenie kadr (wliczanie do kosztów dziaJalnoki eksploatacyjnej) - rekrutacje , werbunek nabór. Rachunek wyników. Źródło: o pracowanie na podstawie: {Surdykowska 1987b. s. 3 1] .. zwi ąza ne 7.. personelem. ulrLyman ie - bhp - swiadczenia socjalno-bytowe i kulturalne pracowników (nic finan sowane ze specjalnego. wyodrębni onego fundu szu - podatek od plac - narzut na ZU S - nariul na fundusz socjalny - dojazdy do pracy - delegacje s łużbowe - pozostałe liczone w rachunku kosztów. -. odpisy od zysku na fundu sz socjalny. uzupełniające. wykorzystanie - place podstawowe - place u z upełniając e. , !. - premie z zysku - nagrody z zys ku - podatek od punadnormalnych wypłat wynagrodze ri. ,,.... "-, --. ". ~. ~. -".

(9) · i ie" ::.nile::.enie. \I'. .,. ... Pierwsza grupa kosztów jeszcze kilkana ście lat temu miała znikomy udział w ogólnych kosztach pracy. Zwi'lwnc to było z ustrojem socj ałistycznym. w którym popyt na pracę. w ujęciu makroekonomicznym. przewyższał jej podaż . Przedsiębiorstwa nic musiały wydawać pieniędzy na płatne ogłoszenia. przeprowadzanie testów. rozmowy kwalifikacyjne itp .. gdyż. każdy. kw chciał dostać pracę. z miejsca był zatrudniany . Obecnie na wołne stanowi sko pracy zglaszanych jest wiele propozycji . Z jednej strony przedsiębior stwo ma moż liwość wyboru odpowiedniego kandydata . spełniającego określone kryteria. z drugiej musi się liczyć z poniesieniem pewnych kosztów. W tej klasyfikacji zostały one nazwane kosztami zwi'lzanymi z pozyskaniem personełu. Analizując poszczególne pozycje drugiej grupy kosztów (tabela 2) zwraca uwagę fakt. iż wiele składników kosztów pracy określonych jest odpowiednimi przepisami prawnymi. Zalicza się do nich m .in.: bhp. podatek od płac. narzuty na ZUS. odpisy na fundusz socjalny itp. Na te składniki kosztów przed s iębiorstwo nie ma bezpośredniego wpływu. Powyższe przykładowe klasyfikacje kosztów pracy ukazują różne sposoby ich agregowania w zależno ści od potrzeb zgłaszanych przez menedżerów. Pozwalają one na podejmowanie trafnych decyzji dotyczących zatrudnionego personelu i zmian w samej strukturze owych kosztów. co w dużym stopniu wplywa na sytuację finansową przedsiębiorstwa.. 4.. Składniki. kosztów pracy. Na wysokość kosztów pracy w przedsiębiorstwach wpływa wiele czynników. Są one kształtowane zarówno przez same przedsiębiorstwa. jak też przez ich otoczenie. Zalicza się do nich przede wszystkim: - branże. w której działa przedsiębiorstwo. - realizowaną politykę personalną. - obowiązujące przepisy prawne. - siłę konkurencji . - sytuację na rynku pracy. - pozycję firmy na rynku. - stosunki pracy występujące w przedsiębiorstwie. - siłę związków zawodowych itp. Trudno jest ocenić. z jaką sihl poszczególne czynniki wpływają na wysoko ść kosztów pracy. W związku z ciągłymi zmianami zachodzącymi w gospodarce jedne czynniki odgrywają coraz to mniejszą rolę. inne nabieraj'l coraz więk s zego znaczenia . np . w przypadku braku na rynku pracy wysokiej klasy specjalistów przedsiębiorstwa zmuszone s'l do stosowania coraz większych zachęt w celu ich pozyskania . Oferują wówczas opłacenie mieszkania. służbowy samochód. telefon komórkowy czy moż.liwość dalszego kształcenia. Podnosi to. z oczywistych względów. koszty pracy w tych przedsiębiorstwach..

(10) Gr:.e;.:or: Lukasiewie: już wspomniałem. badaniem struktury kosztów pracy w Połsce zaj muje s ię G ł ów n y Urz'ld Statystyczny ' . Z danych GUS- u przedstawi onych w tabeli 3 wyn ika, że w 1997 r. ponad p{)łow~ kosztów pracy w Połsce stanowiły wynagrodzenia osobowe (59 %), a składki na ubezpieczenia społecz ne stanowiły. Jak. jedml czwartą ogólnych kosztów pracy (25,1 %). Sumuj'lc tylko te dwa skladniki otrzymujemy okolo 85 % ogólnych kosztów pracy. co pozwala nam zrozumieć uto żsa mianie kosztów pracy tylko i wy łą czn ic z wynagrodzeniami i narzutami na wynagrodzenia. Niski ud z iał pozostałych składników ś w iadc zy o nicdostrzeganiu znacz'lcego ich wplywu na proces za rządzani a personelem czy nawet przed sięb i o rst we m. Tabela 3. Glówne skladniki kosnów pracy w polskich \V Y!'> IX. I-. przedsiębiorslwach Ogółem. ze gól nien ie. pracy Wynilgnxlzcnia i swiadClcn ia ogółern zaliczane w Wyn;lgnxlzcnia osobowe ogó km. (W % ). KOSZI }'. 100,0 c i ~żar. kusi',(Ow. 99,0 5Y.0. w I}'m:. wynagrodzenia zasadnicze dodalki za staż pracy rremie wypłw.:ane periodycznie za osi~lgni~cia w wykonywaniu podstawowych dz i a łali. nagrody (bez wyplal z zysku) wy na grodzenia za prac!; nadlicl',bow:1 wynagrodzenia za czas urlopów wypoczynkowych nagrody jubileuszowe, gralyfibcje odprawy wypłacone po przejściu na emerytur!; lub renI<; Nagrody z zakładowego fundusl'.U nagród Wynagrodzenia bczosot)l,)wc ogółem Honoraria ogółem Wydatki na doskonalenie. kszwkenie i prlekwalifikuwanic kadr. Wydatki na delegacje s łu żbowe Składnik i na ubezpieczen ia spoleczne Skladniki na Fundusz Pracy Wydatki zwi;lzane z bezpicczcllstwcl1l i higieml pracy Zak ł ado wy fundusz świadczcli socjalnych »ozo.'llałc. Wyplaly z zysku dn podzialu i z nadwy:i.ki bilansowej w s półdzielniach Nagrody i premie l zysku dn p(Klzialu i z Iladwy:i.ki hilulbowejw spó łd ziel niac h Pozostale Zródlo: I Rocznik statystyczny pracy 1997, s. 187 1.. .1. Dok ł adne. omówienie wyników. badań. przedstawionc je s! w IKalaska 19981 .. 34.2. 3,6. ::; 5 1.9 I .H 4,4 0,9 0,3 l ,l l, I 0 .4 0 .6. 2.1 25.1 1,6 2,0 3.1 3, l 1.0 0 .7 OJ.

(11) K. i ich -nucenie o... ~.. 1\ '. Analizujqc strukturę kosztów pracy warto zwrócić uwagę na wysokość wydatków zwiqzanych z zarz;ldzaniem personelem. W przytoczonych badaniach wyróż.ni one zostaly tylko wydatki zwiqzane z doskonaleniem. ksztalceniem i przekwalifikowaniem kadr. Wynos zą one tylko 0.6% ogólnych kosztów pracy. Dla porównania wydatki na delegacje slużbowe sq ponad trzykrotnie wyż"ze. Brak jest danych na temat np. kosztów rekrutacji. prowadzenia dzialu personalnego itp. Świadczy to () nicdostrzeganiu ważności działuil, jakie wiąż:.) się. z zarząd za niem personelem. a które to działania powinny zostać odzwiercie-. dlone w odpowiednich wydatkach przedsiębiorstwa . Ze względu na problemy w definiow;miu. a często niewiedzę na temat powstawania pewnych skladników kosztl;w pracy. pewne ich elementy wymagaj;1 komentarza. W\'Il11grod:cmia. Uchwala Rady Ministrów z dnia 25 marca 1983 r IV sprawie klasylikacji wynagrodzcI; w jednostkach gospodarki uspolecznionej w sposób następujący definiuje wynagrodzenia: Wynagrodzenia obejmuj;1 wyplaty pienięż.ne oraz wartości świadczeó w nalUrze bqdż ich ekwiwalenty. wyplacane (wydawane) bezpośrednio pracownikom lub innym osobom fizycznym przez jednostkę gospodarki uspołecznionej. stanowiqce wydatki tej jednostki ponoszone na oplacenie wykonywanej na jej rzecz pracy. niezależnie od źródel finansowania tych wyplat i świadczeń oraz bez względu na podstaw, stosunku pracy bądź innego stosunku prawnego. n" podst"wie którego jest świadczona praca. Klasyfikując wynagrodzenia obciqżaj'lce koszty przedsiębiorstwa. można je pod7.iclić na : - wynagrodzenia osobowe. - wynagrodzenia bezosobowe. - honoraria. - wyn"grodzenia agencyjno-prowizycyjne należne z tytułu umowy agencyjncj i naliczane wedlug określonej wysoko śc i stawki prowizyjnej od wartości transakcji lub wartości świadczoncj uslugi [Uchwala RM. 25 marca 1983. art . 2 USI. l]. Z danych w tabeli 3 wynika. że głównym składnikiem kosztów związanych z zatrudnieniem w przedsiębiorstwach są wynagrodzenia osobowe (prawic 60%). Wynagrodzenia bezosobowe st"nowią tylko 1.1 %. a honoraria 0,4 % ogólnych kosztów pracy. Wypłaty wynagrodzen z tytulu umowy agencyjnej nie Sól uwzględnione w badaniach przeprowadzanych przez GUS. Wynagrodzenia stanowi;l i będą stanowić glówny skladnik kosztów pracy. Związane jest to z upowszechnianiem siC; nowoczesnych technik zarządzania personelem. w których dostrzega siC; wagę wynagrodzeni;1 jako glównego środka w procesie motywowania pracowników . Bion}c również pod uwagc niski. poziom zaspokojenia potrzeb społecznych w naszym kraju. należy oczekiwać wywierania dużej presji na wzrost plac. czego skutkiem będzie wzrost kosztów pracy [DoskolIalenie s)'slelllll. .. 1997. s. 41]..

(12) Sk/mika. 1Il}('~pifc7rni<, SpO!CC7I1C .. I stycznia 1999 r. weszla w i.ycic reforma systemu ubezpieczel] , zmieniaj'lc dotychczasowe jego zasady'. Poprzedni system oparty byl na zasadz.ic repartycji, tzn . mlodsze pokolenie "prac uj'lee" utrzymywalo pokolenie ludzi starszych (emerytów i rencistów) . System ten mial wicie wad, z których najwa ż niejsze to : - wysoki koszt jego funkcjonowania (skladki plac one przez prac odawców, pomimo ich wnostu z 2 I "fr, w 198 I r. do 45% placy obecnie, nic wystarczały na pokrycie wydatków lwi,vanych z wyphlt'l rcnt i emerytur. - duże upolityclI1ienie, - zupełny brak przejrzystosci jego funkcjonowania i mała zależno.' ć między sumą wpłacanych skladek a otrzyman'l cmcrytur<llJamroży 1999, s. 50- 51 I. System ten musiał ulec zmianie, gdyi. lC względu na zmiany demograficzne (starzcnie się społeczeństwa i niski przyrost naturalny) doprowadzilby do niekOlicZ<lcych s ię podwyżek stawek procentowych . Rezultatem takich działali bylby nieuchronny wzrost kosztów pracy i w konsekwencji obniżanie się konkurencyjno ści polskich przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych. Obecna stawka w wysokości 45 '!t, (mam tli na myśli stawkę przed wprowadzeniem reformy emerytalnej, zmieniaj,!cej tylko zasady jej obliczania i wy pl a\) jest często przedmiotem krytyki ze strony pracodawców, wcdlug których utrudnia rozwój prz.edsiębiorstw poprzez nadmierne kos zty zatrudnienia, jak rów nież zachęca do zatrudniania w tzw. szarej strefie. Nic należy oczekiwać, iż stawka ta ulegnie znacznej obniżce. ponieważ reforma systemu emerytalnego spowodowala odplyw części pieniędzy z kasy ZUS -u do funduszy emerytalnych, czego następstwem będzie coraz większy deficyt w tej instytucji pokrywany oczywi ście z budżetu pallstwa. FWldllsz pracy. Z dniem I stycznia 1990 r. wynagrodzenia zoSlaly obci'lżonc obowiązkow,! skladk,! na Fundusz Pracy ' . Skladka ta początkowo wynosila 2% , a od I stycznia 1993 r. 3 % podstawy wymiaru skladki na ubezpieczenie spoleczne . W 1999 r. wysokość odpisu zostala zmniejszona do 2.45 %". FIIIIlII/ .\'~ GlI'aralllOlI'l/Il ych SlI'iadczeli Pracowniczych. Na mocy Ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszcze" pracowniczych w razic nicwyplacalności pracodawcy I stycznia 1994 r. zostal utworzony Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Środki tego funduszu wykorzystywane są w przypadku niewyplacania pracownikom należnych im wynagrodzeli i innych świadczeń m.in. z powodu upadlości lub klopotów finansowyc h przedsię biorstwa. Odpis na ten fundusz wynosi od I stycznia 1999 r. 0,08 % podstawy wymiaru skladek na ubezpieczenie spoleczne i zostal zmniejszony z 0,15% I/{/. ~. Ustawa /. dni'l D pażJ z il'rnika 19t)~ r. o ~ }'s ll.'mil' ubC1.piccl.cll s pułccznyl'h (DLU . nr I.H . poz. 887; osI. zm . D z.U . nr 110. pOJ.. 1256) . ~ RozporZ4dl(~nic Rady Mini stn') w 29 slyn.nia 19\X) L w sprawie onowiqzkowcj składki I.akla· dów pracy na Funomz Pracy (Dz .U. nr 5, poz.:!lJ - zast:)pionc przez ustawę z dnia 16 pażdzcrnika 199/ r. o zatrudnieniu i bezroboc iu D/,U. 91. nr \06. poz. 457, ar!. R) . hAll. 40 ustawy huJ7.ctowcj nil rok 2(XX) (Dz .U . 2000, nr 7 , pi)/. , R5 )..

(13) Kos::.1.\' pracy i id1. :."ac~el1ic. \I'. "raktyn' ~O.\1JOd(lrc:.{'j. w 1998 r. Warto podkreślić pozytywne zmiany. które obserwuJe si~ w obniż kach stawek procentowyc h zarówno na rzecz Funduszu Pracy. jak i Funduszu Gwarantowanych Świadczcll Pracownic zydl. mimo ich małego zni.lcl.cnia w ogólnych kosztach pracy. Od"i.,· lIa l"k/"dm!'y FIlIIdlIs: .~!I'i{/dcceli Socjall1ych (7.F,~S). Przedsi,biorstwa. obok takich funkcji jak handlowa lub produkcyjna. spełniaj'l jeszcze dodatkową. choć często pomijaną w literaturze ekonomicznej. funkcję - opiekllliczą [Falkicwicz 1995. s. 231. Funkcja ta wykorzystywana jest do zaspokajania potrzeb pracowników w zakresie m.in . mieszkalnictwa. opieki kkarskiej. sportu. wypoczynku. rekreacji itp. Realizacja tej funkcji odbywa s ię poprzez Zakładowy Fundusz Swiadczeli Socjalnych (ZFSS). Fundusz ten w tej postaci. jaką mamy obecnie. funkcjonuje od 1994 r. Wówczas to weszła w i.ycie ustawa I Ustawa z dnia 4 marca 1994 ... , Dz. U. 43, pOl. 1631 .która w miejsce funduszów socjalnego i mieszkaniowego . wprowadzila ZFSS . Zakłatlowy Fundusz Swiadczcli Socjalnych jest tworzony z corocl.l1ego odpisu podstawowego, naliczanego w stosunku do przeciętnej liczby zatrudnionych '. Zgodnie z art. 5 ust. 2 wspomnianej ustawy. wysokość odpisu podstawowego wynosi na jednego zatrudnionego 37.5% przeciętnego wynagrodzenia miesię cz nego w gospodarce narodowej w roku poprzednim lub w drugim półroczu roku poprzedniego .jcicli przeciętne wynagrodzenie z tego okresu stanowiło kwotę wyżsZ<). Wysokość odpisu podstawowego na jednego pracownika zatrudnionego w szczególnie uciążliwych warunkach pracy wynosi 50 % przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego (art. 5. ust. 3 wspomnianej ustawy). Odpis podstawowy może być zwiększony o 6.25% przeciętnego wynagrodzenia na każdego zatrudnionego niepdnosprawnego w stopniu znacznym i umiarkowanym oraz na każdego emeryta i rencistę. byłych pracowników ostatniego pracodawcy. Odpisy i zwiększenia Funduszu obciążaj;j koszty działalnosci zakładu pracy. Niektóre wydatki z tego funduszu. np . na dofinansowanie obiektów socj,iInych . są coraz rzadziej spotykane w działaj'jcych obecnie przedsiębiorstwach . W wiełu z nich trudności finansowe wymuszają obniżkę kosztów ich funkcjo nowania. W tej sytuacji jednym ze żródeł oszczędności jest infrastruktura socjałna zakładu pracy, a uokładniej mówi;jc możliwość jej wyprzedaż.y. Pozbycie się zbędnego b'lła stu socjalnego pozwała wielu przedsiębior s twom na utrzymanie się na rynku . W przeciwnym razie groziłby im proces upituło, . selOwy.. Zasady okrdlania liczby zairudnionych w celll l1aliczenia składki na ZFSS .\;1 przedstawione w RO/.porz<jdzeniu Ministra Pracy i P\llityki Socjal\ll:.·j Zdnia 14 marca 1994 r. . Dz .U. nr4.l . poz . 16K . i.

(14) Gr:.cgor::. LuklIsiewic:. 5.. ZakończenIe. Koszty pracy S:I bardzo ważn:I skladow:I każdego systemu gospodarczego. Ich ks zt;,łtowanie. w ujęciu makrockonomicznym. przebiega podczas konfrontacji popytu i poda ży pracy na rynku pracy. czego odzw ierciedleniem w przedsi<;biorstwach "I odpowiedniej wysokości wynagrodzenia . W ujęciu mikro "I one uzgad niane przed nawi,)zaniem stosu nku pracy przez pracodawcę i przyszlego pracownib. Trzeci'I strOluI maj"q wplyw na ich wysokość jest pali stwo . wykorzystuj:l przy tym regulacje prawne opisane w powyższym artykule . Tak uk ształtowane koszty pracy. poprzez ich duży udzial w kosztach ogólem . maj" duży wplyw na wynik finansowy przedsiębiorstw (tabela l) i częs to s:l postrzcgane tylko i wyl;leznic poprzez pryzmat .. kosztów". którc należy za wszelką ce nę obniżać . Podejście to jest blędne . KrlSzty pracy stanowi:l bowiem spccyfiaml kate gorię kosztów. której zwiększa nie w przedsiębiorSlwie może przynie ść rezultaty zupelnie odmienne od tych. jakie pojawiają się podczas zwiększania inn yc h kosztów. Efekt ten jest wynikicm pozycji wchodzących w sk lad kosztów pracy. a ściś lej rzecz ujmuj'lc w funkcjach. które pełnią. Mam tu na myśli takie skladniki kosztów pracy. jak placa zasadnicza . premie. nagrody. wydatki na szkolenia itp .. które odgrywajq bardzo dUŻ'1 rolę w procesi e moty wowania pracowników. Odpowiednie zwiększanie tych wydatków pol~czone z prawidiowym zarządzaniem personelem z pe w nośc ią spowoduje zwiększe nie wydajności pracy. wzrost motywacji do pracy. a przez to wzrost zysków przedsiębiorstwa . Szczególny nacisk należy polo ży ć na szkolenia pracowników. które przyczyniają się do wzrostu ich wiedzy. kwalifikacji i kompetencji. co z pewnością przełoży się na wzrost. wspomnianej wyżej wydajności pracy . Takie podejście do kosztów pracy. pojmowanyc h jako swo ista inwestycja w pracowników. z pewno ścią przynicsie szybkie i zadowalajqce korzyści nic tylko dla przedsiębiorstw. ale także dla calej gospodarki. Literatura Be zpośred nie. inweslycjc i kredyty zagr.micznc: 11996 1. Rada Slrale-gij Spolc<:zno-GosJmdarl"/i.!j pr'/.y R'ldzie MinisIrów, Warszawa. [)oskOIl ClIt'l1il' S)'5tt'I1IU wy"agrm/::ania I\' 1,,·:.cdsirhiorJfwif 11997]. pod red . L. Koziola, Krak ów. Falkicwicz R. 11995 1. l ,ak/lIdowy Fundus: .~lI'i{/(lc:'('fi SO(jallly('h. ZcS/.yly NaukOWI! Uniwersylctu SZt~zccińskiego , nr 162 . Górka K. 119911. KOS:'fy pmey I w: I [,'kol/oll/iJw pracy, :,(/ry-" prohlt:'lIul1yki i 1111.'10(1. pod red.. F. Michonia, PWE, Warszawa- Kraków . Górska 1. 11997). S1/'lik rum :ak Irulo\\'c};o kosz.m pracy Iw:I Zł r:ąd:. (/" h' :m I(lnom i w :::a .w hoch /,racy pr:('tlsi('bior.\'/lt'o , MOllogr;afic i Opr:lcowania SG H , nr 4:\ I . Jamro ży W . f 1999], Rt,!orma uhc:",iec:.lili s/uI!cc:.IIY(·" - j aki hrtl: ie ich wplyw IW };o.\podllrkr kraju, Zeszy ty Naukl)WC AE wc Wrm:1awiu, nr X13. Kalaska M .1 199XI , 8m/alllt' kos:.r(iH' pracy 1\' PO/sCl' , "Gospodarka Narodowa", nr I. Klim;:ls M . 119lJ71, Potlrfc:lla l'l/{'yk/o/1l'dia rm:ll/lllkowo.ki. Po!rexl. Warszawa ..

(15) i ich ;'l1l1c.e"ie. Lek.\'ykol1 racJlIlllk(l\\,o.';ci. l\'. prllkryCl' Kos/Jmlarc:ej. [1996]. pod red. E. Now,lka , PWN, W'lrs l.<.tw a.. M akowsk i K . 11997], Kosz.ty pracy joko ill .H nll1/(' 111 !,oli ryki IN' r.wlI/a I m'j [w: l Za 1':.(1" z.a n je :.l1IiaIJami II ' :.(/,\'oh(/ch pracy pr:.t'dsifhior.\"IH'( I, MOllogW nr i () pral..'owj.lll i II SG II , nr 4:'\ . Miskicwil'Z Z . I 19761. Kosz.,." /)I"(W.\' l\' rachl/nkl/ dOllom;c::nYIll/"'ot!ukrji prz.l'f/lys lu Iłll/.C.y-. lOrM , Warszawa . Ny(.' z T.1\99Rj, Kodl'ks f>mcy :: kOI1l(,lffarz.l'/1/, T,lroonus, Kraków- Tarnoorl.L"g. Rocznik statystycz ny pracy, GUS. 1997. Surdykowsb S. 11 9X7aj, Kosz.,." pracy)ako I'rz.ct!miot rachullku, "Polityka Spokczna", nr I. Surdy kow ska S. [!I)X 7b I. Roch /IIu'k kns:t/jl\' "/"(l CY jako l'Il'me II! .\"y.\·ll.'II/(I1.\'(":,III:g0 mchl/llk Il kOS:': lńh' II ' /,r:,:(·d ... irhior,wwit' . IPiSS. W~lrsz'lw.1. nr l) OS6). Wiktor J . 1199 ~ 1. Ko",z.ly pracy jako kmegor;a d :mwmic::'lw , Zeszyty Naukowe AE w Kra kowic, Krak ów, nr 411. Wi klmow 1\ .. Maciej Ci. [19961, Kos::.!.\' pracy II' I m 1I.~/óm/{/(ji. Tm m/orll/(/( ja gospot/ark i, nr 77. U(.' hwala R;'ldy Ministrów z dnia 25 marca 19SJ r. w sp raw ie kbs yfikat:ji wynagrmJzcll w jl..'dnoslkac.:h gos podarki u s połe cz nionej (MP z 1983 r. nr 15. poz. 85 z pÓi.ll . l I1L) . USlawa z dnia 29 grud nia t 993 r. t.HK'hmnic rosz(Zcli pracowniczyc h w ra zie nicw yplacalnosc.:i pracodawcy (Dl. ,U. z 1994 r. nr I , poz. I: osI. zm.: DZ.LJ. z 1997 r .. nr l 2:', poz. 77(,). Ustawa z dnia 41llarca 1994 r. o Zakladov..'ym Fundu szu Swiadczcfl Socjalnych, D/.. U. nr 43, poz. 16J. IWWl'g o,. Labour Cosls and Ihelr Imporlance in Economic Practlce This anicie addrcsses the issuc 01' labour cosls - al} economic I.~~ucgory which has oecome inneasingly popular bolh as::t subject ol' rese,m.:h and in cconomic practicc . ,II110ng othcr thin gs , when making investmenl uccisions and during cnterprise rcslrucluring. Therc are. howevcr. mimy illaccurcies and problems associatcu Wilh (his ct..'onomic: Gltegory . Thcse ,:Ol1cern, abovc ;'1 11 . Ihe problem ol' dcfining the vc ry concepl ol' łabour coslS and its I..' onstilulive componcnts. In hi s anicie, the author trics to systemize our knowłctJ gc ot" labour costs, their classificalion bascd on cxamplcs. ;lTld describc in grcatcr dcpth thc principal ctnn ponent s ol' labour costs and their legał foundaliolls..

(16)