"Muzyka na Warmii i Mazurach. Materiały z sesji naukowych 1983-1985", red. Jan Boehm, Olsztyn 1986 : [recenzja]

Szatrawski, Krzysztof Dariusz

"Muzyka na Warmii i Mazurach.

Materiały z sesji naukowych

1983-1985", red. Jan Boehm, Olsztyn

1986 : [recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 367-371

1987

zistów, łącznie z jednolitą Izbą L ek arsk ą Rzeszy (R eichs-Ä rztekam m er), p rzy m u so w y m jej członkostwem, w łasn y m sądow nictw em stanow ym i zasadą w odzostwa (Führerprinzip) istnieje do dziś 7.

I choćby z tych wzglądów om aw iany tom studiów s y tu u je się w n u r ­ cie zainteresow ań nie tylko ściśle historycznych. Regionalista znajdzie w n im szereg m ało znanych faktów, bądź ich now e u w aru n k o w an ia i związki, b y w spom nieć chociażby o nie zauw ażanej dotąd roli w n aro - dow osocjalistycznym rozw iązyw aniu p roblem u żydow skiego P ro w in cjo ­ nalnego Z akładu Z drow otno-O piekuńczego w Tapiaw ie (Provinzial H eil- und P fleg ean sta lt T apiau O stpreussen). W artość zamieszczonych w om a­ w ian y m tom ie studiów i a rty k u łó w zasadza sią rów nież na w ielkiej licz­ bie fotokopii dokum entów . K ażdy z arty k u łó w zaw iera nie ty lk o liczne c y ta ty źródłowe, ale co w ażniejsze fotokopie n ajw ażniejszych dok u m en ­ tów. Umożliwia to czytelnikow i już w czasie le k tu ry skonfrontow anie źródła z in te rp re ta c ją au to ra a rty k u łu .

A n to n i Sołoma

Muzyka na Warmii i Mazurach. Materiały z sesji naukowych 1983—1985, re d . J a n B o ehm , W yższa S z k o ła P e d a g o g ic zn a w O lszty n ie, O ls z ty n 1986, 167 ss. W dru g im k w a rta le 1986 r. ukazała się książka będąca owocem p ierw ­ szych trzech sesji n aukow ych „M uzyka n a W arm ii i M azurach” odbyw a­ jących się w ram ach Dni M uzyki im . Feliksa Nowowiejskiego. Zam iesz­ czone w niej a rty k u ły p rezentow ane b y ły w form ie referató w w latach 1983— 1985. W raz z udoskonaleniem odbyw ających się co ro k u sesji w prow adzono podział m ateriałów n a 3 g ru p y tem atyczne. K lasyfikację tę zastosow ano także w om aw ianym w ydaw nictw ie: ośrodki i zabytki m uzyczne (4 artykuły), nauczanie i upow szechnianie m uzyki (3 a r ty k u ­ ły) oraz twórczość i działalność a rty sty cz n a Feliksa N owow iejskiego (7 artykułów ). Z 23 w ygłoszonych referatów , 14 znalazło się w om aw ianej książce, a 4 złożono do d ru k u w p eriodykach naukow ych.

P ierw szą g ru p ę tem aty czn ą otw iera a rty k u ł Jan u sza B. L ew andow ­ skiego Zycie m u z y c z n e na dworze Ignacego Krasickiego w L idzbarku W a rm iń skim . A u to r na podstaw ie źródeł d rukow anych analizuje k u ltu rę m uzyczną dw oru biskupiego, re k o n s tru u je zainteresow ania i poglądy K rasickiego na m uzykę, fo rm y k o n ta k tu z m uzyką oraz p o d ejm u je p ró ­ bę określenia środków w ykonaw czych i sty lu w ykonyw anej m uzyki. Szczególnie cenne jest zestaw ienie sy lw etek 12 kom pozytorów, m uzyków

i członków kapeli lidzbarskiej. U dany rekonesans badaw czy J. B. L ew an ­ dowskiego stanow i podstaw ę dalszych studiów i b adań archiw alnych.

Przedm iotem a rty k u łu Z enony R ondom ańskiej, Mateusz Grunenberg i jego zbiór pieśni kościelnych, jest analiza X IX -w iecznego rękopisu Me- lodye do Zbioru Nabożnych. P ieśni K atolickich, znajdującego się w A r­ chiw um Diecezji W arm ińskiej w Olsztynie. A utorka dowodzi, iż au to rem rękopisu jest M ateusz G ru n en b erg — nauczyciel, tłum acz i pisarz, a ta k ­ że m uzyk, organista i zbieracz pieśni w arm ińskich. W opracow aniu zn a­ lazły się w yniki ostatnich badań, k tó re pozw oliły na w yjaśnienie a u to r­ stw a m a n u sk ry p tu i ukazanie nie znanych fak tó w zw iązanych z pow sta­ niem śpiewnika. Dodać należy, iż w cześniejsze osiągnięcia prezentow ane b yły w a rty k u le Ś p ie w n ik w a rm iń sk i M ateusza G runenberga ł, a nowa, znacznie zmieniona w ersja a r ty k u łu je s t znaczącym przyczynkiem do dalszych b ad ań nad h isto rią pieśni polskiej na W arm ii.

C h a ra k te r d o k u m en tacy jn y m a ją 2 k om unikaty: M ariana D oraw y Organy w Glotowie jako p rzy k ła d przenikania tradycji baroku w ro­ m a n tyczn e budow nictwo organowe oraz W iktora Z. Ł y jak a Miscellanea fromborskie. P ierw szy z nich dowodzi w pływ ów XIX -w iecznego eklek­ ty zm u w dziele elbląskiego o rg an m istrza М аха Terletzkiego. W 1865 r. zbudow ał on w Glotow ie organy, k tó re zarów no pod w zględem w y stro ju zew nętrznego, jak i w yposażenia (tra k tu ra mechaniczna, w iatrow nice klapowo-zasuwowe) naw iązu ją do k ie ru n k u historycznego, lecz pod w zględem dyspozycji przy p o m in ają in s tru m e n t rom antyczny. W k on­ stru k c ji organów glotowskich znalazły się także rozw iązania nietypow e, stosow ane w nielicznych in s tru m e n ta c h barokow ych. Miscellanea f r o m ­

borskie to 3 k ró tk ie spraw ozdania z b ad ań archiw alnych W iktora Z. Ł y ­ jaka dotyczące przekazania in s tru m e n tó w m uzycznych na dw ór Z yg­ m u n ta III, budow y organów w k ated rze w e F ro m b o rk u oraz darow ania pozytyw u dla kościoła w K adynach. Interesujące, n ie znane dotychczas fa k ty są w k ład em w dzieje organm istrzostw a na W arm ii.

G ru p ę tem atów zw iązanych z nauczaniem i upow szechnianiem m u ­ zyki otw iera a rty k u ł Zenony Rondom ańskiej N auka śpiew u w szkołach pow iatu olsztyńskiego w 1825 roku. Osnową a rty k u łu je s t analiza p ro to ­ kołów pow izytacyjnych R einholda B ern h ard a Jach m an n a, a zwłaszcza frag m en tó w pośw ięconych nauczaniu m uzyki. O pracow anie to stanow i in teresu jący przyczynek do dziejów pedagogiki m uzycznej i znaczenia pieśni w u trw a la n iu polskiej świadomości narodow ej n a W arm ii.

W m onograficznym opracow aniu K o n ta k t y kulturalno-oświatowe 1 Z . R o n d o m a ń s k a , R ę k o p i s ś p i e w n i k a w a r m i ń s k i e g o M a t e u s z a G r u n e n b e r g a , Z e s z y t y N a u ­

Prus W schodnich i W ielkopolski w okresie dwudziestolecia m ię d z y w o ­ jennego J a n B oehm p o d ejm u je problem określenia w k ład u organizacji działających na teren ie W ielkopolski w kształtow anie się in d y w id u a ln e ­ go p ro filu k u ltu r y polskiej n a W arm ii w okresie po plebiscycie. A utor analizuje fo rm y w spółpracy z k ra je m i ich znaczenie dla ru c h u polskie­ go w P ru s a c h W schodnich. N ajw ięcej uw agi pośw ięcono am atorskiej i p rofesjonalnej k u ltu rz e muzycznej. W alka o pieśń polską n a W arm ii, kształcenie m uzyków i in stru k to ró w ru c h u am atorskiego, działalność w ydaw nicza i pop u lary zato rsk a oraz organizow anie życia koncertow ego przyczyniły się nie tylko do podniesienia k u lt u r y duchow ej i m a te ria l­ nej ludności polskiej, lecz także do zacieśnienia jej zw iązków z macierzą. Z alety k o n stru k c y jn e oraz obszernie cytow ane źródła stanow ią dodatko­ w e w alo ry tego opracowania.

Część pośw ięconą upow szechnianiu m u zy k i kończy spraw ozdanie z b ad ań K r y s ty n y Sw iąteckiej i M arka Sw iąteckiego M o tyw a cje a r ty ­ styczne uczestnictw a w Ogólnopolskich Spotkaniach Z a m k o w y c h «Śpie­ w a jm y poezję». A rty k u ł opierając się n a m etodologii b ad ań psychologicz­ nych stanow i pod ty m w zględem w y ją te k w om aw ianej książce. B adania p rzeprow adzono w latach 1974— 1979, a ich pierw sze opracow anie było przedm iotem p ra c y m a g is te rs k ie j2. A u to rzy fo rm u łu ją wnioski, k tó re mogą zadecydować o dalszych losach im prezy.

C enną analizą porów naw czą Jerzego E rdm ana, M u z y k a organowa Fe­ liksa N ow ow iejskiego na tle organowej m u z y k i europejskiej, rozpoczyna się część książki pośw ięcona działalności arty sty cz n ej i twórczości m u ­ zycznej Feliksa Nowowiejskiego. A utor um iejscow ił dorobek kom pozyto­ r a n a tle osiągnięć tw órców europejskich, w ykazał w p ły w y m u zy k i Lisz­ ta i Brahm sa, a także porów nał z twórczością V ierne’a i Widora. Z au w a­ żył cechy w spólne Nowowiejskiego i R egera (zakres stosow ania pieśni kościelnych), podobieństw a do twórczości Liszta (w sposobie stosow ania po­ lifonii) oraz B rahm sa i M ahlera (w m uzyce orkiestralnej). J e r z y E rdm an dowodzi, iż oryginalne w artości sp latają się w twórczości N ow ow iejskie­ go z w y raźn y m i w pływ am i (zwłaszcza m uzyki rom antycznej), a z a n ali­ zy porów naw czej w zasadny sposób w yw odzi tw ierdzenie o pow ażnym znaczeniu dorobku kom pozytora w k u ltu rz e europejskiej. S tw ierdzenie to a u to r realizuje opracow ując w ydanie dzieł organow ych Feliksa No­ wowiejskiego oraz propagując m uzykę tw órcy z B arczew a w swej oży­ wionej działalności koncertow ej.

2 K . Ś w i ą t e c k a , R a n g a m o t y w a c j i a r t y s t y c z n y c h го s t r u k t u r z e m o t y w a c j i u c z e s t n i c t w a

w O g ó l n o p o l s k i c h S p o t k a n i a c h Z a m k o w y c h « Ś p i e w a j m y p o e z j ą » , O l s z t y n 1981, W y ż s z a S z k o ł a

P e d a g o g i c z n a , p r a c a m a g i s t e r s k a , m a s z y n o p i s .

K olejne 2 a r ty k u ły dotyczą szczegółów dzieła kom pozytora. O praco­ w anie Tadeusza Sw ata, W a r m iń skie pieśni ludowe w twórczości m u z y c z ­ nej Feliksa N owow iejskiego, om aw ia p ro g ram ideow o-patriotyczny kom ­ pozytora, k tó r y dążył do zacieśnienia zw iązków k u ltu ra ln y c h W arm ii z k ra je m przez upow szechnianie w artości w arm ińskiego folkloru. A nali­ za tek stu poetyckiego i m uzyki w kontekście in te rp re ta c ji u tw o ru s ta ­ now i o w artości re fe ra tu A licji Legieć-M atosiuk P ro b le m y interpretacji «R óż dla Sajo» Feliksa Nowowiejskiego. P o raz pierw szy podejm ow ana je s t tu te m aty k a zgodnej z in ten cjam i tw ó rcy in te rp re ta c ji jego dzieła.

Tem atyce funkcjonow ania utw o ró w Feliksa N ow ow iejskiego w społe­ czeństwie polskim la t m iędzyw ojennych poświęcone są 2 a rty k u ły Marii A nny A nkudowicz: U tw ory Feliksa Nowow iejskiego w repertuarze w i­ leńskiego chóru «Echo» pod d y re k c ją W ładysława Kalinowskiego oraz U tw ory liryczne z m u z y k ą Feliksa Nowow iejskiego w repertuarze w i­ leńskiego chóru «Echo». P ierw szy om aw ia znaczenie utw o ró w N owowiej­ skiego w re p e rtu a rz e chóru, d ru g i zaś analizuje w arstw ę tekstow ą tych utw orów. In teresu jące szczegóły dotyczą zm ian w p ro w ad zan y ch przez kom pozytora w tek stach poetyckich, do k tó ry c h tw o rzy ł m uzykę. Pozw a­ lają one na pogłębienie studiów n a d p ro g ram em ideow o-artystycznym tw órcy L e g e n d y B a łtyku , a p rz y ty m je s t to pierw sza p ra c a analizująca jego dzieło w aspekcie literackim . Z aletą om aw ianych a rty k u łó w je s t także p rezen tacja nie znanych dotychczas m ateriałó w źródłow ych (ko­ respondencja z W. K alinow skim ) dotyczących osoby kom pozytora.

Podobnej tem aty ce pośw ięcone są kolejne opracow ania. B a rb a ra Za- krzew ska-N ikiporczyk, w a rty k u le M u z y k a Feliksa Nowow iejskiego w k u ltu rze m u z y c z n e j Poznania i W ielkopolski do 1918 roku, przedstaw ia w y n ik i b ad ań dotyczących udziału utw o ró w N owow iejskiego w a m a to r­ skim ru c h u śpiew aczym W ielkopolski oraz poznańskich w y konań orato­ riów S y n m a rn o tra w n y i Quo vadis. Zw raca uw agę zestaw ienie u tw o ­ rów kom pozytora w yk o n y w an y ch przez wielkopolskie chóry w latach 1907— 1918. Działalność arty sty cz n ą om aw ia A ndrzej D enisiuk w a r t y ­ kule K o n certy Feliksa Nowow iejskiego w Bydgoszczy. W latach 1921— 1927 kom pozytor czterokrotnie w ystępow ał w Bydgoszczy, trzy k ro tn ie jako d y ry g e n t i raz jako organista. Obok bogatej fak to g rafii zw racają uw agę zalety k o n stru k c y jn e artykułów , k tó re dotyczą m ało znanych szczegółów działalności kompozytora.

Recenzowaną książkę zam yka opracow ana przez J a n a Boehma Biblio­ grafia opracowań n a u k o w y c h dotyczących k u lt u r y m uzycznej W arm ii i M azur 1981— 1984. P raca obejm uje 147 pozycji podzielonych n a 4 dzia­ ły: ro zp raw y i arty k u ły , re f e ra ty i kom unikaty, prace m agisterskie oraz

opracowania in fo rm ac y jn e i d okum entarne. K oncepcja um ieszczenia w om aw ianej książce bibliografii godna je s t kontynuow ania; 14 referató w stanow i dokum entację najnow szych b adań w dziedzinie k u ltu r y m uzycz­ nej regionu, a przedstaw ienie w ich sąsiedztw ie bibliografii pozw ala n a pełniejszą orientację w całokształcie prow adzonych prac.

P e w n y m m an k a m e n te m w ydaw nictw a są błęd y drukarskie, ja k choć­ by zadrukow ana obcym tek stem stro n a 122, lecz m ożna to u spraw iedli­ wić szybkim tem p em d ru k u . M ateria ły z trzeciej sesji u kazały się d r u ­ kiem po upływ ie niespełna roku, a ich aktualność z pew nością zaowocu­ je przyspieszeniem w ielu badań. P ozostaje życzyć w ydaw com dalszych, rów nie udan y ch i rów nie ak tu aln y ch tomów.