Michniewska-Szczepkowska,
Barbara
Czynnik rodzinny jako przyczyna
współczesnych migracji do miasta
Olsztyna
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1-2, 89-95
CZYNNIK RODZINNY JAKO PRZYCZYNA
WSPÓŁCZESNYCH MIGRACJI
DO MIASTA OLSZTYNA
M ig racje lu d ności b ę d ące zaró w n o sk u tk iem , ja k i p rz y cz y n ą zm ian sp o łeczno-gospodarczych i d e m o g raficzn y ch są je d n y m z p o d sta w o w y c h s k ła d n ik ó w u rb a n iz ac ji, k s z ta łtu ją z m ia n y w spółczesnej sieci osadniczej. D la z ro zum ien ia istn ie jąc y ch p o w iązań n iezb ęd n a jest znajom ość m ech an izm ó w r u chów m ig ra cy jn y c h .
Z b a d a ń p ro w a d zo n y c h n ad m ec h an iz m a m i ru c h ó w m ig ra c y jn y c h w y n ik a, że poza czynn ik iem b ezpośrednio w y w o łu ją cy m m ig ra c ję lu d ności — ry n k ie m p ra c y — p o jaw ia się d ru g i czy n n ik — re g io n a ln e zróżnicow anie ro zw o ju w a ru n k ó w b y to w y c h ludności. W y n ik a to m .in. z różnic w eko n o m iczn y m ro z w o ju regionów . W śla d za ty m idzie n a stęp n y , bard zo is to tn y czynnik, w iążący się z w a ru n k a m i b y to w o -m ieszk an io w y m i, a m ian o w icie w zg lęd y ro d z in n e jako p o w ażn a p rz y cz y n a ru ch liw o ści p rz estrz en n e j.
N a p o d staw ie rozp o zn an ia przep ro w ad zo n eg o w O śro d k u B a d a ń N a u k o w y c h im. W. K ę trzy ń sk ie g o w O lsztynie, m o żem y stw ierdzić, że w z g lęd y r o dzin n e s ta n o w ią często p rzy czy n ę zm ian y m iejsca zam ieszkania; m ig ra c ji do O lsztyna ze środow isk w ie js k ic h o ra z m iejskich, z niem alże w szy stk ic h r e gionów Polski.
P ró b a celow o-losow a w ty c h b a d a n ia c h o b ejm o w ała 13,6% całej popu lacji (6250 osób) im ig ra n tó w do O lsztyna z 1978 r., w w ie k u p o w y żej 18 la t 57,4% spośród b a d an y c h , p rzy b y ło w ty m ro k u do O lsztyna z re g io n u olsztyńskiego. Im ig ra n ci spoza reg io n u olsztyńskiego pochodzili z 46 w o je w ó d ztw Polski. Z p o zostałych w ojew ództw : leszczyńskiego, sieradzkiego i bielskiego p rz y b y ły nieliczne osoby. N a w si urodziło się b a d an y c h , z m ie jsk ich środow isk (m ałych, śre d n ich i d u ży ch m iast) p rz y b y li u ro d z en i w . 134 m ia sta ch Polski. P rz e d m ig ra c ją do O lsztyna w 19.7.8 r. p rz eb y w a li oni w 120. m ia s ta c h P o l s k i 1. W całej b a d a n e j p o p u lac ji re e m ig ra c ji stan o w ili około 11%. P ochodzili oni głów nie z duży ch m ia s t k ra ju , a tak ż e m a ły c h m ia s t o ra z w si re g io n u . o lsz ty ń skiego. W s tr u k tu r z e b a d a n e j p o p u lac ji p rz ew a ż ały k o b iety : 56% ze wsi, 63% z m ały c h m ia s t (spośród b a d a n e j subpopulacji).
W a r ty k u le sta ra n o się odpow iedzieć n a p y ta n ie — ja k poprzez m ig ra cję do dużego m ia s ta re a liz u ją się g łów nie fu n k c je rodziny. P ro w ad z o n o analizę sk ła d u ro d zin i m o ty w ó w m ig ra c ji po p rzem ieszczeniu im ig ra n tó w pochodzą cych z w si i m ia s t reg io n u olsztyńskiego oraz spoza regionu. W ychodząc z założenia, że p o trze b y człow ieka u le g a ją zm ianie, a ich znaczenie w procesie m ig ra c y jn y m jest różne, zależnie od położenia społeczno-ekonom icznego oraz
1 B . M i c h n i e w s k a - S z c z e p k o w s k a , K i e r u n k i i m o t y w y p r z e m i e s z c z e ń L u d n o ści d o O l s z t y n a
w r e l a c j i w s p ó ł c z e s n y c h m i g r a c j i h i e r a r c h i c z n y c h , Z e s z y ty N a u k o w e U n i w e r s y t e t u W r o c ł a w
90 Barbara M ichniew ska-Szczepkow ska
w łaściw ości sp o łeczno-dem ograficznych im ig ra n tó w , w y k o n a n o p ró b ą oceny s t r u k t u r y p rzy czy n z g ru p y „ ro d zin y ” na tle p rzy czy n d e k la ro w a n y c h przez b a d a n e osoby. R ozpoznano w ięc sk alę i h ie ra rc h ię ich w s tr u k tu r z e m o ty w a cji s. A nalizę zróżnicow ania te j g ru p y przy czy n przep ro w ad zo n o w ed łu g płci i g ru p w iek u o raz g łó w n y ch k a te g o rii sp o łe cz n o -za w o d o w y ch 3. Rozpo z n an ie to uwBględniło zasięg i k ie ru n k i m ig ra cji do O lsztyna (z m iast: dużego, śred n ieg o i m ałego o raz ze wsi). B ad an o też w p ły w odległości p o p rzedniego m iejsca zam ieszk an ia od O lszty n a n a s tr u k tu r ę m o ty w ó w m igracji. D la u s ta len ia p raw idłow ości m ig ra c ji ze w zględów rodzin n y ch , w a ż n y b y ł też sk ład ro d zin y m ig ru ją c y c h do O lsztyna w 1978 r. B ad an o go (jako sk ła d g o sp o d ar s tw a dom owego) w z w iązk u z w y m ien io n y m i śro d o w isk am i popnzedniego m iejsca zam ieszkania.
D o m in u jąca liczba zm ian m iejsca zam ieszk an ia d o k o n u je się w zespołach ro dzinnych. A nalizow ano sk ła d ro d z in y p rzed m ig ra cją , w czasie m ig ra cji (z k im im ig ra n t p rzeniósł się do O lsztyna), a tak ż e w ed łu g s ta n u g o sp o d a r s tw a dom ow ego po m ig ra c ji do O lsztyna (1980 r.). H ipotety czn ie w yróżniono 9 ty p ó w g o sp o d arstw a dom ow ego (rodziny). W trak c ie b a d a ń okazało się, że sk ła d ro d zin y im ig ra n tó w O lsztyna z 1978 r. b y ł b a rd ziej ró żnorodny. W r e z u ltacie jako n a jb a rd z ie j ty p o w e p rz y ję to 10 u k ład ó w rodzin n y ch . U w zg lęd niono też inne ty p y sk ła d u rod zin w y s tę p u jąc e w n iew ie lk ie j liczbie sp ecy ficznych s y tu a c ji w y n ik a ją c y c h ze w spólnego z a m iesz k a n ia (nieraz p rz y m u sowego), szczególnie po m ig ra c ji do O lsztyna. W ty c h p rz y p a d k a c h do im i g ra n tó w i ich ro d z in y zdążyli p rz ez 2 łu b 3 o sta tn ie la ta (1978— 1980) dołączyć no w i członkow ie rodzin. W re zu lta c ie analiz zaobserw o w an o n a stęp u jąc e p r a w idłow ości (tab. 1):
— B a rd ziej ro d z in n y c h a r a k te r m ia ły m ig ra cje z reg io n u olsztyńskiego. S tą d przeniosło się do O lsztyna 43,7% m ig ra n tó w z m ężem (żoną) i dziećmi, 11,5% ty lk o ze w sp ó łm ałżonkiem , a 31,6% sam odzielnie. P o zostałe u k ła d y r o d zin n e w y s tą p iły w n iew ie lk ie j liczbie.
— T y p y g o sp o d arstw a rodzin n eg o w tra k c ie m ig ra cji do O lsztyna ró ż n i cują się w e d łu g s tru m ie n i m ig ra cji z poszczególnych śro d o w isk m ieszkalnych: ze śro d o w isk a m ałego m ia sta z re g io n u przeniosło się n a jw ię c e j ro d zin ty p u 2 (z m ężem lu b żoną o raz dziećmi) — stan o w ili oni 56,5% im ig ran tó w . S tą d też n a jm n ie j osób m ig ro w ało sam o tn ie. T y lko ze w sp ó łm ałżo n k iem m ig ro w a no n ajczęściej ze śre d n ich m ia s t (15,2% im ig ran tó w ). T u w y s tą p iły też liczne m ig ra cje m ałż eń stw z dziećmi. C h a r a k te r m ig ra cji ze w si olszty ń sk iej w s k a z uje na dość ró w n o m ie rn y u d ział p rzen oszących się sam o tn ie lu b ze w sp ó ł m ałż o n k am i i dziećmi. W g ru p ie te j b y ła je d n a k duża liczba m ig ru ją c y c h do w sp ó łm ałżo n k ó w już m ieszk ający ch w m ieście. U dział żo n aty ch i m ęż ate k w m om encie z am eld o w an ia w O lsztynie b y ł znacznie w yższy niż w trak c ie m igracji. Z b ad an o w ięc różnicę m iędzy m ig ra c ja m i in d y w id u a ln y m i a fa k ty c z n ą liczbą sam o tn ie m ig ru jący ch . O kazało się, że p o n a d 10% przenoszących się sam otnie, to m ig ra cje docelow e m ałżo n k ó w do w s p ó łm ałżo n k ó w w m ieście. S ta n o w iły one około 20% m ig ra c ji ze w si o ra z śre d n ich m ia s t spoza re g io n u
2 B . M ic h n i e w s k a - S z c z e p k o w s k a , F o r m y i c z y n n ik i m i g r a c j i o r a z i c h w ł a ś c i w o ś c i s e l e k c y j n e n a p r z y k ł a d z i e w s p ó ł c z e s n y c h m i g r a c j i d o m . O l s z t y n a , r e f e r a t n a k o n f e r e n c j ę „ M e t o d o lo g ic z n e i t e o r e t y c z n e z a g a d n i e n ia r ó ż n y c h f o r m m i g r a c j i ” , S z k o ł a G ł ó w n a P l a n o w a n i a i S t a t y s t y k i , m a s z y n o p i s p o w i e la n y , s. 20. 3 B . M ic h n i e w s k a - S z c z e p k o w s k a , P r z y c z y n y m i g r a c j i a c e c h y s p o ł e c z n o - d e m o g r a j i c z n e i z r ó ż n i c o w a n i e ś r o d o w i s k m i e s z k a l n y c h i m i g r a n t ó w m - O l s z t y n a , O l s z ty ń s k i ę S t u d i a D e m o g r a f ic z n e , 1985, n r 1, 3, ss. 112— 127.
w śró d w szy stk ich b a d a n y c h su bpopulacji. 25°/o przem ieszczeń in d y w id u aln y c h z duży ch m ia st dotyczyło członków z d ek o m p leto w a n y ch rodzin. B yli to n a j częściej m ężczyźni przenoszący się do w spółm ałżonek, a ze śre d n ich m ia st zarów no m ężczyźni, jak i k o b ie ty (w ró w n y m sto pniu) p rzenosili się w celu połączenia z ro d zin ą w Olsztynie.
— W procesie m ig ra cji spoza re g io n u olsztyńskiego — d o m in o w ały p rz e m ieszczenia in d y w id u aln e . U dział sa m o tn ie m ig ru ją cy c h b y ł n a jw ię k sz y p rzy k ie r u n k u m ig ra c ji ze w si — 66,2% im ig ra n tó w . W su b p o p u la cji spoza reg io n u śred n io w y n o s ił 50%.
— W m ig ra cja ch ze śro dow isk m ie jsk ich spoza reg io n u n a jb a rd z ie j r o d z in n y c h a r a k te r m ia ły przem ieszczenia ze śre d n ich i m ały c h i m ia st z całej Polski. (39,5% i 33,7% przenosiło się ze w sp ó łm ałżo n k am i i dziećmi).
— P o ło w a m ig ra cji in d y w id u a ln y c h do O lsztyna pochodziła z dużych m iast. N ajczęściej ze śro d o w isk m iejsk ich spoza re g io n u przen o siły się s a m o t ne m ałż eń stw a (16,4% im igrantów ).
— Ze w si spoza re g io n u n a jw ię ce j było im ig ra n tó w z ro dzicam i (5,4%). N iew ielk a część te j g r u p y przen io sła się ro d zin am i w ielopokoleniow ym i.
P rz e d m ig ra cją do O lszty n a z rodzicam i m ieszkało n a jw ię ce j im ig ra n tó w p ochodzących ze w si spoza re g io n u (27,7%), ze śre d n ich m ia s t re g io n u o lsz ty ń skiego (22,7%) o raz z m ały c h m ia s t spoza reg io n u (22,9%). N ajczęściej w ro d z i n a ch licznych, w ielopokoleniow ych, zam ieszk iw ali im ig ra n ci ze w si spoza r e g ionu olsztyńskiego, ze ś re d n ic h i m ały c h m ia s t re g io n u oraz m ały c h m ia st spoza reg io n u olsztyńskiego. S am odzielnie zam ieszkiw ało n a jw ię ce j spośród im ig ra n tó w z duży ch m ia s t (31,5%).
Inaczej p rz ed sta w iał się sk ła d rodzin b a d a n y c h po m ig ra cji, w 1980 r. Z m ia n y są szczególnie w idoczne p rz y an alizie zró żn icow ania w e d łu g zasięgu i k ie r u n k u m ig racji, czyli w aspekcie śro dow isk poprzed n ieg o zam ieszkania im ig ran tó w . S y tu a c ja ich pod w zg lęd em s k ła d u rod zin p rz ed sta w iała się w okresie b a d a n y m (sierp ień -w rzesień 1980 r.) następ u jąco :
— N ajw ięk sze zm ian y odn o to w an o w sk ładzie ro d zin pochodzących ze w si i m ały ch m ia s t regionu. Szczególnie w śró d ty c h ostatn ich , gdzie stru m ie ń m i g ra c ji b y ł n a jb a rd z ie j rod zin n y , o dsetek m ałż eń stw z dziećm i zw iększył się po p rzem ieszczeniu o 31,8% w p o ró w n a n iu z p o p rz ed n im m iejscem zam iesz k ania.
— U dział rod zin im ig ra n tó w m ie sz k ają cy c h poprzed n io z rod zicam i i r o d zeń stw em zm n iejszy ł się o 16,4%. P o d o b n ie zm ieniła się s tr u k tu r a s k ła d u rodzin w ielopo k o len io w y ch zam ieszkałych w sp ó ln ie — im ig ra n tó w ze w si i m ały ch m ia s t (m niej ich było o 11%). Z dużych rod zin p o w s ta ły m ałe tzw. n u k lea rn e, a jednocześnie w y s tą p ił proces w tó rn e g o tw o rz en ia się w O lszty n ie rod zin w ielopokoleniow ych. W y m u szo n y on został now ą s y tu a cją m ie sz k a n io w ą i in n y m i fu n k c ja m i rodziny: o piekuńczą i w ychow aw czą. Do rodzin w O lsztynie, już w d w a la ta po m ig ra cji przeniosło się ro d zeń stw o im ig ra n tów i s ta rs i członkow ie rodzin. W n o w y c h rodzinach, w p ierw szy m etap ie a d ap tac ji w m ieście, z am ieszk ały też m ałż eń stw a z dziećm i i teściem lu b szw ag ram i, oczekując n a o trzy m an ie m ie sz k an ia spółdzielczego.
— W śró d im ig ra n tó w spoza reg io n u w y s tą p iło zróżnicow anie sy tu a cji osób pochodzących ze śro d o w isk m ie jsk ich i w iejskich. N ajw ięcej im ig ra n tó w zam ieszkiw ało 7, m ałżo n k am i i dziećm i (o 35,5% w ięcej niż p rzed m ig racją) — pochodzili oni g łów nie ze śre d n ich m iast. S tą d też — ja k w sp o m n ian o — n a j częściej n a stęp o w ało łączenie ro d zin w w y n ik u m ig ra c ji m ałżo n k ó w m ie sz k a
92 Barbara M ichniew ska-Szczepkow ska
jący ch dotychczas oddzielnie, w cześniej s tu d iu ją c y c h o O lsztynie. T u często p o d ejm o w ali oni p ierw szą p racę, po zako ń czen iu studiów . Podobnie, stw ie rd zo no o g ro m n ą rolę w cześniejszych fo rm m ig ra c ji do O lsztyna 4 w k sz tałto w an iu no w y ch s t r u k t u r ro d zin p rzem ieszczonych z du ży ch m ia s t o raz ze w si spoza regionu. Po m ig ra c ji m n ie j ich m ieszkało z rodzicam i (22,3%) i m n ie j z ro dzicam i i ro d z eń stw e m (ok. 20%). W n o w ej s tr u k tu r z e rod zin im ig ra n tó w spoiza re g io n u p rz ew a ż ały n u k le a rn e (średnio ok. 50%). Część im ig ra n tó w za m ieszk ała z teściam i, ro d z eń stw e m i czasem rodzicam i. Z p o w o d u b r a k u sa m o d zielnych m ieszk ań ok. 20% im ig ra n tó w m ieszkało n a sta n cjac h z inn y m i osobam i.
W cały m procesie m ig ra cji do O lsztyna n a le ży p o d k reślić rolę ta k ic h czy n n ik ó w rodzin n y ch , ja k w cześniejsze k o n ta k ty z rodziną zam ieszkałą w m ieście zarów no p rz y w cześniejszych fo rm ac h m ig ra cji czasow ych (zam eldow anie u ro d z in y w mieście), ja k i p rz e k a z y w a n iu in fo rm acji o O lsztynie i ró żnych fo rm ac h pom ocy w znalezien iu p ra c y po skończeniu n a u k i 5. Często docelowe m ig ra cje do rod zin w m ieście b y ły z o rganizow ane w sposób n iefo rm aln y . W g ru p ie m ig ru ją c e j ze w si re g io n u ich znaczenie było o g rom ne — 47,2% b a d a n y ch osób z tego środow iska m ieszkalnego posiadało ro d zin ę w O lsztynie e.
W ZG LĘD Y R O D ZIN N E W M O TY W A C JA C H M IG R A C JI DO O LSZTY N A
M igracje w iążą się z m ożliw ościam i zasp o k o jen ia p o trze b ro d zących się w k o lejn y c h cy k la ch życia rodzin n eg o L Są one w ięc ty p u m atry m o n ialn eg o , lu b dotyczą b ezd zietn y ch m ałż eń stw p o szu k u jący ch m ie sz k an ia w a tra k c y jn y m śro d o w isk u m ieszk aln y m . W zg lęd y ro d z in n e jak o p rz y czy n a m ig racji, zm ie n ia ją się i ró żn icu ją zależnie od k ie r u n k u i zasięgu, w ie k u i p łci m ig ru ją c y c h (w celu zam ieszk an ia w spólnego z członkam i ro d zin y lub znalezien ia opieki n a starość, a tak ż e zap e w n ien ia dzieciom m ożliw ości kształcenia). M igracje m ałż eń stw z dziećm i d otyczyły n ajczęściej — jak już w sp o m n ian o — osób z reg io n u olsztyńskiego. W iększość ich pochodziła z m iejscow ości n iez b y t o d leg ły c h od O lsztyna.
A n alizu jąc p raw id ło w o ści m ig ra c ji ze w zg lęd ó w ro d z in n y c h b a d an o z a ró w n o p rz y cz y n y „ w y p y ch a jąc e ” , ja k i m o ty w y „p rzy c ią g a ją ce ” do O lsztyna w 1978 ro k u 8. Ś re d n ia zależność sta ty s ty c z n a m ięd zy zm ienną, dotyczącą g ru p społeczno-zaw odow ych a p o d a w an y m i przez nie p rz y czy n am i w y p y c h ają cy m i k sz tałto w ała się n a poziom ie 0,33c * siły zw iązku. B y ła ona w yższa niż dla p rz y cz y n „ p rzy c ią g a ją cy c h ” , gdzie w s k aź n ik s ta ty s ty c z n y siły zw iązku w ynosił 0,28c. O kreślono w ięc w p ły w cech społeczno-zaw odow ych n a zróżnicow anie u d z ia łu m o ty w ó w w poszczególnych pięciu g r u p a c h 9, a w szczególności n a
4 B . M i c h n i e w s k a - S z c z e p k o w s k a , F o r m y i c z y n n ik i , ss. 14—17. 5 I b id e m , s. 15. 6 B . M ic h n i e w s k a - S z c z e p k o w s k a . Z b a d a ń n a d m i g r a c j ą l u d n o ś c i to i e j s k l e j d o m i a s t n a p r z y k ł a d z i e O l s z t y n a , W ie ś W s p ó łc z e s n a , 1983, n r 8, ss. 57—65. 7 Z. S t r z e l e c k i , M i g r a c j a a r o d z i n a . W y b r a n e p r o b l e m y s p o ł e c z n o - d e m o g r a f i c z n e , X I I I O g ó l n o p o l s k i e S e m i n a r i u m ,.R u c h li w o ś ć s p o łe c z n a a p r z e m i a n y w r o d z i n i e ” , O ś r o d e k B a d a ń N a u k o w y c h im . W . K ę t r z y ń s k i e g o w O l s z ty n i e 1984, w d r u k u . 8 B . M ic h n i e w s k a - S z c z e p k o w s k a , P r z y c z y n y m i g r a c j i ,; t e jż e , R u c h l iw o ś ć s p o ł e c z n o z a w o d o w a a m o t y w a c j e m i g r a c j i d o O l s z t y n a , X I I I O g ó l n o p o l s k i e S e m i n a r i u m „ R u c h l iw o ś ć s p o łe c z n a ” , w d r u k u . • W s p ó łc z y n n ik K e n d a l la . 9 B . M ic h n i e w s k a - S z c z e p k o w s k a , R u c h l iw o ś ć z a w o d o w a, w d r u k u .
skalę m o ty w ac ji, k tó r a b y ła p o d sta w ą p o d jęcia decyzji m ig ra c ji do O lsztyna. S tw ierd zo n o też, że n a tle pięciu g ru p p rz y cz y n dotyczących: m ieszkania, p racy , śro d o w isk a społecznego i zdrow otnego, n a u k i i ro d z in y — m o ty w y w g ru p ie społeczno-zaw odow ej e m e ry tó w i re n cistó w dotyczące ro d z in y w y ra źn ie zaw aży ły n a zróżn ico w an iu ogólnej sk a li m o ty w acji. S ta n o w iły one 40% ogółu przyczyn. Szczególnie d u ż y u d ział ty c h p rz y cz y n w y s tą p ił w m o ty w acji em e ry tó w , k tó rz y p rz y b y li z d u ży ch i śre d n ich m ia st spoza reg io n u o ra z ze wsi re g io n u olsztyńskiego (50— 100% ogółu m otyw ów ).
D o k o nując an aliz m o ty w ó w d o ty czących ro d z in y w y k o n a n o oceny m iejsca ich w h ie ra rc h ii ogółu p rzy czy n w y p y c h a ją c y c h i p rzy ciąg ający ch . W śród m o ty w ó w osób p rz y b y ły c h z dużego m ia s ta czy n n ik w zg lędów ro d z in n y c h s t a now ił 30% p rzy czy n w y p y c h ają cy c h . Z a jm o w a ł w ięc p ierw sze m iejsce w h ie ra rc h ii p rzy czy n osób zaró w n o z tego śro dow iska, ja k i w śró d p o zostałych bo- d a n y c h śro d o w isk zam ieszk an ia spoza reg io n u olsztyńskiego.
Inaczej p rz ed sta w iało się zró żn icow anie h ie ra rc h ii m o ty w ó w „ p rz y c ią g a ją cy ch ” z m ia s t i w si a n alizo w an e w e d łu g p łci im ig ra n tó w o raz ich pochodze
n ia reg io n aln eg o 10.
K o b ie ty z dużego m ia s ta częściej p o d a w a ły w zg lęd y ro d zin n e jako m o ty w p rz y b y cia do O lsztyna (37,7% ogółu p rzy czy n „ p rzy c ią g a ją cy c h ” w sto su n k u do ok. 29% p rzy czy n d e k la ro w a n y c h p rzez mężczyzn). P o chodzący ze w si z a rów n o m ężczyźni, ja k i k o b iety z jed n a k o w ą częstością (ok. 20% ogółu p r z y czyn) w y m ien ia li w zg lęd y rodzinne. W re zu lta c ie zajęły one d ru g ie m iejsce w h ie ra rc h ii m o ty w ó w po p rz y czy n ach z w iązan y ch z p racą. U dział w zględów ro d zin n y ch u k o b iet pochodzących ze w si był o 15% niższy. R ów nież u k o b iet pochodzących ze śred n ieg o m iasta, zw łaszcza z re g io n u olsztyńskiego, m o ty w t e n b y ł częstszy niż u mężczyzn. W h ie ra rc h ii m o ty w ó w „p rzy c ią g a ją cy c h ” , w zg lęd y ro d z in n e z a ję ły d ru g ie m iejsce po zw iąz an y c h z p racą. Im ig ra n ci z m a ły c h m ia s t i ze w si n a p ierw szy m m iejscu d e k la ro w a li p rz y cz y n y z w ią zane z p ra cą i m ieszkaniem . Szczególna ro la w zględów ro d z in n y c h w m o ty w a cji leżącej u p o d sta w d ecyzji z m ia n y m iejsca zam ieszkania, zaw o d u i z a k ład u , w iąże się u k o b iet z ich rolą w życiu ro d z in n y m i o b o w iązk am i o p ie k u ń czy m i w obec in n y c h członków rodziny. K o b ie ty częściej niż m ężczyźni przen o siły się do w sp ó łm ałżo n k a po z aw a rc iu m ałż eń stw a (14,3% i 13,6% ogó łu przy czy n p rz y ciąg a jąc y ch k o b iety z dużego i śred n ieg o m ia s ta stan o w iły w z g lęd y m atry m o n ia ln e ). T o w arzy szy ły też m ężow i p rz y izmianie m iejsca z a m ieszk an ia i ta k ż e częściej p rz e ry w a ły p ra cę w celu o p ieki n a d dziećmi. Z m ie n ia ły też p ra cę w celu z ap e w n ien ia opiek i c h o ry m rodzicom m ie s z k a ją cym w O lsztynie. W ęd ro w a ły tu z o d ległych m ia s t ziem zach o d n ich i p ółnoc n y c h P o lsk i (pow iązania ro d zin n e jeszcze z czasów p o w o je n n y ch w ędrów ek). Często noto w an o też p o w ro ty w okresie staro ści do dzieci w celu sp ra w o w an ia o p ieki n a d w n u k am i.
J a k sądzą b adacze 11 ty c h pro b lem ó w , w z g lęd y k u ltu ro w e d e cy d u ją o ty m z ró żn icow aniu ruchliw o ści m ężczyzn i k o b iet z p rzy czy n ro dzinnych. Z n acze nie w zg lędów ro d z in n y c h n ie m a le je w ra z z w iekiem , zm ienia się ty lk o ich f u n k c ja w życiu rodziny.
W m łodszych k a te g o ria c h w ie k u są to w z g lęd y m atry m o n ia ln e . W w ie k u od 18 do 29 la t sta n o w iły one 19,7% ogółu m o ty w ó w d e k la ro w a n y c h przez
10 B . M ic h n i e w s k a - S z c z e p k o w s k a , P r z y c z y n y m i g r a c j i , w d r u k u .
11 Z. S t r z e l e c k i , o p . c it ; J . W it k o w s k i , M i g r a c j e a r u c h l i w o ś ć s p o ł e c z n a „ R u c h l iw o ś ć s p o ł e c z n a ” .
94 Barbara M ichniew ska-Szczepkow ska
re sp o n d en tó w z du ży ch m ia s t i 15,1% m o ty w ó w osób ze śre d n ich m ia s t się g a ły one do 23,3% ogółu p rzy czy n m ig ra cji osób w w ie k u 30 do 39 la t p ocho dzących z tego sam ego środow iska.
W g ru p a c h n a jm ło d szy ch im ig ra n tó w (18— 29 lat) z reg io n u olsztyńskiego udział w zg lędów m a try m o n ia ln y c h w y n o sił od 12,2% ogółu osób p rz y b y ły c h ze w si do 12,9% u re s p o n d en tó w ze śre d n ich m iast. M niejsze udziały w z g lę dó w ro d z in n y c h w h ie ra rc h ii w s zy s tk ic h m o ty w ó w „p rzy c ią g a ją cy c h ” osoby z m a ły c h m ia s t z w iązan e b y ły z re alizacją fu n k c ji m ie sz k an io w o -b y to w y c h oraz z w iązan y ch z p ra cą członków rodziny. W te n sposób realizo w an o ekonom iczne fu n k c je rodziny. Ze śro d o w isk a m ały c h m ia s t przeniosło się n a jw ię ce j rod zin z dziećmi. P o ś red n io w ięc w zg lędy ro d zin n e d o tyczyły g ru p osób w w ie k u 30 do 39 lat, k tó re d łużej czekały n a realizację sw y ch d ecyzji o przem ieszcze n iu do O lsztyna. G łó w nie w yczek iw ali oni n a m ieszk an ie spółdzielcze w ty m mieście. W n a js ta rs z y c h k a te g o ria c h w ie k u im ig ra n tó w czy n n ik ro d z in n y z a j m o w ał m iejsce głó w n e w h ie ra rc h ii m o ty w ó w zaró w n o „ p rzy c ią g a ją cy c h ” , jak i „w y p y ch a jąc y ch ” . W iązało się to z przejściem n a e m e r y tu r ę lu b re n tę . D o ty czyło szczególnie osób p o w yżej 60 la t (18,7%) ogółu p rzy czy n i p o w yżej 70 lat (42,8%), k tó re m ig ro w a ły w celu z ap e w n ien ia m ie sz k an ia w spólnego z czło n k a m i ro d z in y lu b d la z ap e w n ien ia sobie opieki na starość. U im ig ra n tó w ze w si spoza reg ionu, w z g lęd y ro d zin n e z ajm o w ały do 87,5% ogółu m o ty w ó w b a d a n y c h su bpopulacji.
M igracje m o g ą być w ięc jed n ą z m ożliw ości zasp o k o jen ia ro d zący ch się w k o lejn y c h cy k la ch życia rodzin n eg o potrzeb. W k a żd y m z cyklów 12 p o trze b y ro d z in y u leg a ją zm ianom ze w z g lęd u n a in n ą h ie ra rc h ię fu n k c ji r e a lizo w an y ch przez ro d zin y im ig ra n tó w . B ra k w P olsce teo re ty c z n y c h o p ra co w ań, ja k i em p iry cz n y c h b ad ań , k tó re m o g ły b y u k a za ć zw iązek z ja w isk a m ig ra c ji z in s ty tu c ją r o d z i n y ls. P o w sta n ie rodziny, jej ro z p ad i p ełnione przez n ią fu n k cje, a ta k ż e u k ła d w ięzi i ró l — są c zy n n ik am i w a r u n k u ją c y m i zjaw isko m ig ra c ji ludności. M ogą być też n a s tę p s tw e m tego zjaw iska. Często z m ian a p o trze b m ie szk an io w y ch w k o le jn y c h o k re s a c h życia ro d z in nego (pow iększenia się rodziny) w a r u n k u je zm ianę m iejsca zam ieszkania. To z kolei w iąże się ściśle z p o trze b ą zap e w n ien ia ro dzinie lep szy ch w a r u n ków m a te ria ln y c h i k ształcen ia dzieci w w ięk szy m o śro d k u m iejsk im . W śród ro d zin im ig ra n tó w było to szczególnie w idoczne w g ru p a c h pochodzących ze w si i m a ły c h m iast. M ig racje w spółczesne do dużego m ia s ta są też często w y w o ły w an e p rz e m ia n a m i w w ielkości i s tr u k tu r z e ro d z in (g ospodarstw d o m ow ych). Z jaw isk o złożności s k ła d u rod zin w iąże się z ko lei z zag a d n ie n iem s t r u k t u r społecznych i ruchliw o ści s p o łe c z n e j14. I n te re s u ją c a je s t tak ż e rola m ig ra c ji z o k re ślo n y ch śro d o w isk w p rz em ia n a ch d u żej ro d z in y n a m a łą co je s t je d n y m z e ta p ó w p rz ek sz tałc en ia s t r u k t u r rodzin n y ch , i w iąże się ściśle z w a r u n k a m i m ie sz k an io w o -b y to w y m i i zró żn ico w an y m ro zw o jem społeczno- -g ospodarczym reg io n ó w Polski.
A tra k cy jn o ść O lsztyna jak o m iejsca docelow ego m ig ra c ji m o żna t łu m a czyć ro z p rz e strze n ie n iem in fo rm a cji o m ieście k a n a ła m i n iefo rm aln y m i, w k tó ry c h p o w iązan ia ro d z in n e p o w stałe w czasie zasied lan ia ziem zachod nich i p ó łnocnych P o lsk i o d g ry w a ją isto tn ą rolę. W iążą się z ty m w d u żym sto p n iu m ig ra cje p o w ro tn e do reg io n u W arm ii i M azur.
12 B . M ic h n i e w s k a - S z c z e p k o w s k a , Z b a d a ń n a d m i g r a c j ą .
13 i b i d e m .
14 B . M ic h n i e w s k a - S z c z e p k o w s k a , H u c h t it u o i ć s p o ł e c z n o - z a w o d o w a , w d r u k u ; J . W i t k o w s k i, o p . c it.
« S h с ft о с « 8 Я ? « £ -С y N и с " -о v с 55 ST о 4» ; N ^ ■О Р : -с с ) 4 ) С » N V • -п а
