Małłek, Janusz
W sprawie obecności Kopernika na
sejmiku w Malborku w maju 1529
roku
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 471-473
C O P E R N I C A N A
J A N U S Z M A Ł Ł E K
W SPRAWIE OBECNOŚCI KOPERNIKA NA SEJMIKU W MALBORKU W MAJU 1529 ROKU
B iskup w arm iń sk i, M au ry cy F e rb e r, w liście z 27 k w ie tn ia 1529 r. w zyw ał k a p itu łę , a b y w ydelegow ała M ikołaja K o p ern ik a, dobrze zorien tow anego w k w e stii m o n e ta rn e j, n a sejm ik p ru s k i do M alborka, zw ołany w ty c h sp ra w a c h n a św . S tan isław a, tj. 8 m aja. K o p ern ik w in ien p rzy b y ć ta m 11 lub 12 m aja, ab y p rzed staw ić bisk u p o w i opinię k a p itu ły i służyć m u ra d ą *.
U czestnictw o K o p ern ik a w o b rad ach tego se jm ik u było je d n a k u zn a w ane d o tąd za niepew ne. L eopold P ro w e i H an s S ch m au ch p rzy jm o w ali p raw dopodobieństw o obecności K o p ern ik a w M alborku, m im o b ra k u po tw ierd zen ia źródłow ego 2. N ato m iast Je rz y S ik o rsk i sk ło n n y b y ł p rzy jąć, że K o p ern ik ta m n ie pojechał, a to dlatego, iż zaistn iała nagła przeszkoda, d la k tó re j sam b isk u p n ie m ógł rzekom o zjaw ić się n a ty m se jm ik u 3. O to bow iem 7 m a ja M au ry cy F e rb e r p rze b y w a ją c w S m o lajn ach zaw iad am iał k ap itu łę, że z pow odu up o rczy w y ch dolegliw ości żołądkow ych zm uszony b y ł zaw rócić z drogi. P rosił, b y k a p itu ła n a ty c h m ia s t w y sła ła do niego do L id zb ark a k a n to r a k a p itu ły J a n a Z im m erm an a o raz d o k to ra M ikołaja K o p ern ik a, k tó rz y w w y p a d k u zgonu b isk u p a zao p iek u ją się zam kiem . G dyby K o p ern ik lu b k tó ry ś z k an o n ik ó w m iał sk u teczn e śro d k i n a u śm ie rzen ie bólu żołądka, w in ie n je d o k to r M ikołaj ze sobą przyw ieźć. N a sej m ik m alb o rśk i — donosił dalej, b isk u p — sam p rzy b y ć nie m oże, to te ż pro si k a p itu łę o w ydeleg o w an ie jednego lu b d w u k an o n ik ó w 4.
G dy cy to w an y list d o ta rł do F ro m b o rk a — a m ógł z pow odzeniem do trzeć w ciągu tego sam ego d n ia — p raw dopodobnie z astał jeszcze K o p er n ik a n a m iejscu; by ło bow iem jeszcze cz te ry d n i do w yznaczonego sp o tk a n ia z bisk u p em w M alborku. Z am iast te d y u d a ć się do M alborka, zgodnie z życzeniem chorego 'biskupa w y je c h a ł zapew ne do L idzbarka. J.
Siikor-1 M . B i s k u p , R e g e s t a C o p e r n ic a n a , W r o c ła w Siikor-1973, n r 297, s. Siikor-149. 2 L . P r o w e , N ic o la u s C o p p e r n ic u s , B d . 1, T l, 2, B e r lin 1883, s. 207; H . S c h m a u c h , N ic o la u s C o p p e r n ic u s u n d d ie P r e u s s i s c h e M ü n z r e f o r m , G u m b in n e n 1940, s s. 22 n. 3 J. S i k o r s k i , M ik o ła j K o p e r n i k n a W a r m ii, O ls z t y n 1968, n r 309, s . 83. 4 M . B i s k u p , op . c it., n r 298, s. 149; J. S i k o r s k i , op . c it., n r 310, s. 83. K o m u n ik a ty M a z u r sk o -W a r m iń sk ie , 1973, nr 4 (122)
472 J A N U S Z M AŁ ŁEK
ski w nioskow ał, że zarów no chory, ja k i jego lekarz, pozostaw ali w L idz b a rk u także w okresie trw a n ia sejm ik u i n ie w zięli ju ż w nim udziału. O kazuje się jed n ak , że był to w niosek m y ln y — p rz y n a jm n ie j w sto su n k u do osoby b isk u p a F erb era. W recesie tego sejm ik u odnotow ano obecność biskupa w dn iu 11 m aja, chociaż o b rad y sejm ik u rozpoczęły się ju ż 9 m aja, oprócz b isk u p a spóźnił się tak że L u d w ik MortęSki, k asztelan e lb lą s k i5. B iskup F e rb e r u sp raw ied liw ił zresztą sw oje spóźnienie choro bą, ja k ą przeb y ł o statn io 6. N ależy w ięc sądzić, że dolegliw ości żołądkow e m inęły, być może dzięki opiece lek arsk ie j K o p ern ik a, i F e rb e r m ógł w cią gu k ilk u d n i nie ty lk o dojść do siebie, ale i znaleźć siły n a zniesienie t r u dów 100 k m podróży z L id zb ark a do M alborka. R eces nie odnotow ał je d n a k p rz y ja z d u K o p ern ik a na sejm ik. B yło bow iem w zw y czaju notow ać obecność ty lk o rad có w p ru sk ich , a ta k im K o p ern ik nie był. N ie zap isy w ano w ięc nazw isk w szystkich posłów szlacheckich, czy też z m ałych m iast, a ty lk o ich rzeczników , k tó rz y zab ie rali głos. T rzeba tu dodać, że obecność K o p ern ik a odnotow ana je s t expressis verb is ty lk o na dw óch sejm ik ach — w m a ju 1528 i w listopadzie 1530 r. N a sejm ik u w d n iu św. S tan isław a 1528 r. K o p ern ik b y ł członkiem sp ecjaln ej ko m isji m enniczej, w ięc nazw isko jego m usiało być w ym ienione 7, a n a sejm ik u w listopadzie 1530 r., w raz z A lek san d rem S c u lte tim zastęp o w ał niedysponow anego b isk u p a F e rb e ra , czyli i w ty m w y p a d k u pisarz g d ań sk i sp isu jący p ro to kół nie m ógł jego nazw iska pom inąć 8. Z nane są je d n a k w y p ad k i, iż n a z w iska K o p ern ik a n ie w ym ieniono w pro to k o le o b rad , a m im o to jesteśm y pew ni, że uczestniczył on w sejm iku. Otóż w recesie z sejm ik u P ru s K rólew skich, k tó ry o d b y ł się w lu ty m 1529 r. w E lblągu, nie o d n a jd u je m y nazw iska K o p ern ik a w śród obecnych; jego obecność p o tw ierd za je d n a k list b isk u p a F e rb e ra Skierow any do k a p itu ły w a r m iń s k ie j9. A w ięc rów nież w m a ju 1529 r. niekoniecznie m usiano w y m ien iać jego nazw isko w recesie, skoro b y ł je d y n ie doradcą biskupa F e rb e ra . N a tu ra ln ie in n ą sp raw ą było dopuszczenie do obrad. Sądzić należy, że K o p ern ik a dopusz czano jak o ek sp e rta do o b ra d ty lk o w sp raw ach m o n etarn y ch . In te re su jące, że b isk u p F e rb e r w cy to w an y m ju ż liście z 27 k w ietn ia 1529 r. za p raszał K o p ern ik a n a sp o tk an ie w M alborku dopiero n a l i i 12 m aja, gdy tym czasem — ja k zaznaczono — o b rad y sejm ik u m u siały rozpocząć się ju ż 9 m aja. W idocznie K o p ern ik b y ł m u p o trzeb n y ty lk o do k o n su ltacji w sp raw ach m o n etarn y ch .
W k o n k lu zji n a le ż y stw ierdzić, że udział K o p ern ik a w sejm ik u zw oła n y m n a św . S ta n isła w a 1529 r. w M alborku je s t w ysoce praw dopodobny. B y łb y to szczegół ty m b ard ziej isto tn y , że na ogólną liczbę 16 sejm ików P ru s K rólew skich z la t 1527— 1531, k tó re zajm o w a ły się przed e w szy st kim sp ra w ą re fo rm y m o n e ta rn e j, M ikołaj K o p ern ik b y ł z całą pew nością
5 W o j e w ó d z k ie A r c h iw u m P a ń s t w o w e w G d a ń s k u . R e c e s y s t a n ó w P r u s K r ó le w s k ic h , D z. 300/29, n r 10, f o l. 46. 6 I b id e m , fo l. 46— 46v. 7 P o r. H , S c h m a u c h , op . cit., s. 17. 8 I b id e n í, s. 25. 9 M . B i s k u p , op . c it., n r 294, s. 148.
W SPR A W IE O BEC N O ŚC I K O PE R N IK A N A S E JM IK U W M AL BO R K U 473
obecny ty lk o na trzech sejm ik ach (m aj 1528 r., lu ty 1529 r., listopad 1530 г.).
P rz y ję ta w yżej k o n k lu zja pozw ala z kolei zastanow ić się, czy i na d w u n a stu pozostałych sejm ikach, pośw ięconych głów nie re fo rm ie m one ta rn e j, n ie n ależ ało b y p rzy jm o w ać obecności K o p ern ik a, choć nazw iska jego n ie zanotow ano w recesach. Z estaw ia jąc d a ty ty c h sejm ików z la t 1527— 1531 z w y d a rz e n ia m i z życia K o p ern ik a z ty ch że lat, w a n i je d n y m w y p ad k u n ie stw ierd zam y „w zajem nego w y k lu czan ia się” . T rzeb a sobie p rz y ty m zdać spraw ę, że e w e n tu a ln a k o resp o n d en cja bisk u p a F e rb e ra do k a p itu ły w arm iń sk iej w celu d elegow ania K o p ern ik a na sejm ik i m ogła nie p rz e trw a ć do n aszy ch czasów; je s t regułą, iż z du ży ch zbiorów k o resp o n d en cji szesnastow iecznej zachow ała się ty lk o część. Być może d a l sze b ad a n ia p o tw ierd zą obecność K o p ern ik a p rz y n a jm n ie j n a n ie k tó ry c h spośród ty c h sejm ików . W ogóle zaś udział K o p ern ik a w sejm ik ach P ru s K rólew skich, choć fo rm aln ie n ie odnotow any, m ógł być częstszy. W nie co in n y m św ietle należałoby te d y w idzieć całą sp raw ę re fo rm y m o n e ta r n ej, zresztą o p a rte j na zasadzie u n ii m o n e ta rn e j K orony, P ru s K ró lew skich i P ru s K siążęcych i zn an ej n am dzięki w sp o m n ian y m recesom . W y pow iedzi b isk u p a w arm iń sk ieg o M aurycego F e rb e ra n a sejm ik ach w sp ra wie m o n ety m ogły b y ć znacznie częściej in sp iro w an e przez K op ern ik a, niż dotychczas o ty m w iem y . Są dow ody w lista c h F e rb e ra do k a p itu ły w a rm iń sk ie j, że K o p ern ik b y ł g en e ra ln y m k o n s u lta n te m b isk u p a F e rb e ra w sp raw ie m o n ety 10, a w ięc głos F e rb e ra w y p o w iad an y na sejm ik ach b y ł po części „głosem ” K op ern ik a. A naliza w ypow iedzi F e rb e ra może m ieć zatem znaczenie p rz y u s ta la n iu poglądów K o p ern ik a w k w estii m o n e ta r n e j o raz tego, w jak iej m ierze urzeczy w istn ian o jego m yśli. Je ś li osobiś cie w cześniej b ra ł udział w sejm ik ach , to i odpow iednio w w iększym sto p n iu m ógł w y w ierać w p ły w na F e rb e ra , przew odniczącego stanów P ru s K rólew skich. 10 I b id e m , n r 274, 283— 288, 294— 295. W A R N IC O L A U S C O P E R N IO U S A U F D E M L A N D T A G I N M A L B O R K A M T A G E S T . S T A N I S L A I (8. M A I) 1529 A N W E S E N D ? Z u s a m m e n f a s s u n g D e r V f. v e r t r it t d ie M e in u n g , d a ß N ic o la u s C o p e r n ic u s a n d e m L a n d ta g in M a l b o r k (M a r ie n b u r g ) a m T a g e S t. S t a n is la i im J a h r e 1529 t e iln a h m , o b w o h l in l e t z t e r e r Z e it d ie A n w e s e n h e it C o p e r n ic u s ’ a u f d ie s e m L a n d ta g in F r a g e g e s t e l lt w u r d e . A u f d ie s e m L a n d ta g w u r d e d ie M ü n z r e fo r m in P r e u ß e n b e h a n d e lt . C o p e r n ic u s is t s ic h e r lic h in M a lb o r k z u s a m m e n m it d e m e r m lä n d is c h e n B is c h o f M a u r itiu s F e r b e r a n g e k o m m e n , d e r w e g e n e in e r K r a n k h e it m it V e r s p ä t u n g e in tr a f. C o p e r n ic u s w a r a u c h a u f a n d e r e n L a n d ta g e n K ö n ig lic h - P r e u ß e n s a n w e s e n d ; daß s e in e A n w e s e n h e it in d e n R e z e s s e n n ic h t v e r z e ic h n e t w u r d e , lä ß t s ic h d a m it e r k l ä r e n , d a ß er n ic h t z u d e n p r e u ß is c h e n R ä te n g e h ö r t e . D ie A n n a h m e d ie s e r M ö g lic h k e it i s t v o n B e d e u t u n g , d a d a m it e in e in t e n s iv e r e T e iln a h m e C o p e r n ic u s ’ a n d er V o r b e r e itu n g d e r M ü n z r e fo r m e b e n f a lls w a h r s c h e in lic h w e r d e n d ü r f t e .
