Marchwiński, Roman
Wykaz szosu miasta Reszla z 1579
roku
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 589-592
1972
M
A
T
E
R
I
A
Ł
Y
ROMAN MARCH W IŇ SKI
WYKAZ SZOSU MIASTA RESZLA Z 1579 ROKU
M a teriały sk a rb o w e dotyczące W arm ii drugiej połow y X V I w ie k u znane są frag m en tary czn ie w zasadzie z la t 1572 i 1579. Szos z 1572 r. dotyczy n astęp u jący ch m iast: Dobrego M iasta, L id z b a rk a W arm ińskiego, S tareg o M ia sta B ran iew a, Nowego M ia sta B ran iew a i Reszla. W ykazy tego szosu, p rzechow yw ane obecnie w A rc h i w um G łów nym A k t D aw nych w W arszaw ie, zostały opu b lik o w an e w o sta tn ich l a tach 1. W okresie m iędzyw ojennym H ans S chm auch znalazł w M uzeum C zarto ry sk ich w K rak o w ie w ykazy szosu dla m iast: B arczew a (W artenburga) i S tareg o M iasta B ran iew a oraz re je stry poborow e trz e c h k o m o rn ic tw b iskupich: bran iew sk ieg o , o rn e ckiego i reszelskiego z 1579 r., k tó re rów nież ogłosił d r u k ie m 2.
W ym ienione tu ta j m a te ria ły sk a rb o w e sta n o w ią cenne źródła do p o znania sy tu a c ji n iek tó ry ch m ia st w arm iń sk ich w d ru g iej połow ie X V I w ieku. In fo rm u ją one bow iem dość dokładnie o zabudow ie m ieszkalnej (domy) i h an d lo w ej (kram y, budy), p o d ają liczbę rzem ieślników , czeladników , kom orników , g ru n tó w m iejsk ich itp. In fo rm a c je te p o zw alają w ięc poznać o b raz społeczno-gospodarczy poszczególnych m iast. P u b lik o w an ie dalszych m ate ria łó w tego ro d z a ju je s t zatem w p ełn i u z a sa d nione.
W A rchiw um D iecezji W arm iń sk iej w O lsztynie zachow ał się nie znany dotąd w y k az szosu m ia sta R eszla z 1579 r. W ykaz ten u m k n ął u w ad ze histo ry k ó w głów nie dlatego, że w chodzi w sk ład m iscellaneów , k ry jący ch ja k w każdym arch iw u m b a r dzo często in te re su ją c e a k ta. P rz ech o w y w an y je s t on w poszycie, o k reślonym w k a ta logu A rchiw um Biskupiego jako M iscellanea C rom eri, z aw ierający m 85 ak tó w — głów nie listów oraz ak tó w publicznych, a tak że brulionów , odpisów z la t 1578— 1580, grom adzonych przez k a n c e la rię k o a d iu to ra i n astęp n ie b isk u p a w arm iń sk ieg o M a r cina K ro m era (1569—1589). T ru d n o też było przypuszczać, by k tó ry ś z ak tó w s k a r bow ych m ia st w a rm iń sk ic h m ógł pozostać w k a n c e la rii bisk u p ó w w a rm iń sk ich , a później w jej archiw um . Tego bow iem ro d zaju a k ta sk a rb o w e tra fia ły zaw sze do k a n celarii p o d sk a rb iń sk iej k o ronnej, gdzie stan o w iły dow ody fin an so w e zebranych
1 Zob. M. B i s k u p , D eklaracje p o d a tko w e m ia st w a rm iń sk ic h z ro k u 1572, K o m u n ik a ty M a zursko-W arm ińskie, n r 3, 1962, ss. 616—620; R. M a r c h w i ń s k i , D ekla racje p o d a tko w e Now ego M iasta B ra n iew a i R eszla z 1572 ro k u , ibidem , n r 4, 1971, ss. 467—475.
2 H. S c h m a u c h , E rm ländische S teu erreg ister des Jahres 1579, Z e itsc h rift fü r die G eschichte u n d A lte rtu m sk u n d e E rm lan d s, Bd. 24, 1932, ss. 211—227; tenże, E in Steu erreg ister der A lts ta d t Brau-nsberg v o m Jahre 1579, ibidem , Bd. 25, 1933— 1935, ss. 564г—573.
590 R O M A N M A R C H W J N S K I
podatków . Je d n a k w tym w y p ad k u w y k az szosu m ia sta R eszla z 1579 r. pozostał poza w łaściw ym m u arch iw u m — A rchiw um P o d sk a rb iń sk im K ra k o w sk im 3. Być może n a pozostaw ienie w y k azu w k a n c e la rii bisk u p iej zaw ażyło b łęd n e podsu m o w an ie w jego k o n k lu zji k w o t podatkow ych zebranych od p łatn ik ó w , k tó re w yniosło 11 grzyw ien p ru sk ich i 8 groszy n a niekorzyść sk a rb u k o ro n n e g o 4. T a k w ysoka p o m yłka, św iadom a lu b w y n ik a ją c a po p ro stu z m ylnego podsum ow ania, m ogła spo w odow ać, że poborca podatkow y i ekonom b isk u p i M ichał N eum an zażąd ał od ra d y m iejsk iej R eszla now ej d e k la ra c ji szosu, pozostaw iając sobie bezużyteczny w ykaz dla k a n c e la rii p o d sk a rb iń sk iej ko ro n n ej. Pom im o tego rachunkow ego n ie d o p a trz e nia pu b lik o w an y n iżej w ykaz szosu m ia sta R eszla z 1579 r. nic n ie tra c i n a sw ojej w artości, gdyż poszczególne k ateg o rie p ła tn ik ó w w yszczególniono p o p raw n ie i są c a ł kow icie w iarygodne.
P u b lik o w an y w y k az szosu sporządzony został przez ra d ę m ie jsk ą Reszla w zw iąz k u z poborem nałożonym n a P ru s y K rólew skie w 1579 r. i przeznaczonym n a w o jn ę prow adzoną przez k ró la S te fa n a B atorego z M oskw ą. P o stan o w ie n ia w sp ra w ie tego poboru zapadły n a se jm ik u sta n ó w P ru s K rólew skich, odbytego w m a ju 1579 r. w G rudziądzu. K o ad iu to r w a rm iń sk i M arcin K ro m er przez swego w y sła n n ik a k a n clerza J a n a K reczm era p rzy ch y lił się do u ch w ał podatkow ych g e n e ra łu p ruskiego w k w estii w y b ie ra n ia p oboru z W a r m ii6. N a sk u te k w cześniejszego listu S tefan a B a to re g o 6 i podjętego zobow iązania w obec stanów p ru sk ich , k o a d iu to r zw ołał w dniu 19 m a ja 1579 r. se jm ik sta n ó w w a rm iń sk ic h w L id z b a rk u W arm ińskim , n a k tó ry m uchw alono szos i w yznaczono dw a term in y zeb ran ia p o d atk u : m a j—czerw iec oraz w rzesień—p a źd ziern ik tegoż ro k u 7.
W ykaz szosu R eszla z 1579 r. stan o w i typow ą rek o g n icję p odatkow ą, złożoną przez ra d ę m ie jsk ą w ra z z zeb ra n ą su m ą pieniężną poborcy pod atk o w em u i ekono m ow i b isk u p iem u M ichałow i N eum anow i. W ykaz sporządził p isa rz m iejsk i P a w e ł Sibero, k tórego n azw isk o fig u ru je obok ra jc y m ia sta Jo sta N a w elln a w k o n k lu zji rekognicji. W ykaz uw ierzy teln io n y został dobrze zachow aną pieczęcią m iejską.
F o rm a w y d a n ia w y k azu je s t p odobna do w cześniej ogłoszonych d ru k iem w „K o m u n ik a ta c h M a zu rsk o -W arm iń sk ich ” 8 d e k la ra c ji podatkow ych m ia st w arm ińskich. Z achow ano o ry g in aln ą pisow nię źródła, zm odernizow ano jed y n ie duże lite ry i u su n ięto zdw ojenia spółgłosek n a końcu w yrazów .
W tek ście w y k azu w y stę p u ją sk ró ty : Mk. — M arke (grzyw na p ru sk a licząca 20 groszy), G r. = G roschen (grosz) oraz F lo r. = F lo re n u s (złoty p o lsk i o w arto ści 30 groszy).
3 A rchiw um P o d sk arb iń sk ie K rak o w sk ie fu n kcjonow ało p rzy urzędzie p o d sk a r biego w ielkiego koronnego w K rak o w ie od k ońca X IV w iek u do po czątk u X V IÎ w ieku. P o u n ifik a c ji P ru s K ró lew sk ich z R zecząpospolitą w 1569 ro k u w archiw um ty m grom adzono system atycznie w a rm iń sk ie a k ta sk a rb o w e (por. R. M a r c h w i ń - s к i, op. cit., ss. 468— 469).
4 Zob. te k s t w y k azu s. 591.
5 A. E i c h h o r n , D er erm ländische B ischof M artin K ro m er als S c h riftsteller, S ta a tsm a n n u n d K irc h e n fü rst, Z e itsc h rift f ü r die G eschichte u n d A lte rtu m sk u n d e E rm lan d s, Bd. 4, 1869, s. 296.
6 Zob. lis t k ró la S te fa n a B atorego do M a rcin a K ro m era w sp ra w ie p o d atk ó w n a w ojnę z M oskw ą z dnia 27 m a rc a 1579 ro k u — A rchiw um D iecezji W arm ińskiej w O lsztynie, A rchiw um B iskupie, A 3, k. 424—425.
7 A. E i c h h o r n , op. cit., s. 333; H. S c h m a u c h , E rm ländische S teu erreg ister, s. 212.
W Y K A Z S Z O S U M I A S T A R E S Z L A 691 4 czerw ca 1579
W Y K A Z SZ O SU R A D Y M IE JS K IE J R E S Z L A
O ry g in a ł w A r c h iw u m D ie c e zji W a r m iń s k ie j w O lsztyn ie , A r c h iw u m B isk u p ie , D 39, k. 41. S k ła d k a k o m p le tn a , p a p iero w a z filig r a n e m p a p ie rn i g d a ń s k ie j w y o b r a ż a ją c y m w ko le ryb ą zw ró c o n ą w p ra w o z lite ra m i: C C * , d w u k a r tk o w a , fo r m a tu in fo lio o w ym ia r a c h 21X34 cm , za p isa n e d w ie p ie rw sze s tro n y . P ism o n e o g o ty c k ie , c z y te ln e , a tr a m e n t k o lo ru c ie m n o b rą zo w eg o . Pod te k s te m n a k . 41v w y c tin ię la p rzez p a p ie r n a p o d k ła d zie z w o sk u p ie czę ć O śre d n ic y 26 m m , posia d a ją ca w o to k u napis: S C IU 1TA TIS R E S E L L i p rze d sta w ia ją c a w polu p ic -c z ę tn y m n ie d źw ie d zia w sp in a ją -c e g o się po p astorale.
[к . 41] K öniglicher Schosz au s d er S ta d t Ressel von H uben und noch S chatzung der H euser zugeben an g esatzt A nno 1579.
Mk. Gr. V or 64 b e se tz te H uben p e r 15 Gr., f a c i t 48 — V or 5 freie H uben p e r 8 G r... 2 — Von 39 H eu sern p e r 300 F lor, geschetzt, g ib t iedes 30 Gr. . . . 58 10 Von 18 H eu sern p e r 200 F lor, geschetzt, g ib t iedes 1 M k . . . . 18 — Von 31 H e u se rn p e r 150 F lor, geschetzt, g ib t iedes 15 G r... 23 5 Von 12 H eu sern zu 100 F lor, geschetzt, g ib t iedes 10 Gr., fa c it . 6 — V on 11 H eu sern zu 80 F lor, geschetzt, g ib t iedes 8 G r... 4 .8 Von 20 H eu sern zu 50 F lo r, geschetzt, g ib t iedes 5 G r 5 — Von 10 In stle u te n in d er S ta d t p er 8 G r 4 — Von 3 einsitzigen In stle u te n in d er S ta d t p e r 4 G r... — 12 /k. 41v] Von 14 In stle u te n vor d e r S ta d t p e r 4 G r 2 16 Von 7 einsitzigen In stle u te n vo r d er S ta d t p e r 2 G r — 14 M eteschosz von 8 1/i T o nnen p e r 4 G r... 1 14 Von 8 B ra n tin w e in tö k m p e r 10 G r... 4 — S um m a su m m a ru m alles Schosses 178 M k. 19 G r .a, w elchen w ir B ü rg e rm e iste r und R a d tm a n n e d er S ta d t R esell m it w eserm ab g e fe rtig le n einem R a d tsv e rw a n d te n Jo s t N a w e lln 1 u n d P a u lo S ib e ro 2 S ta d tsc h re ib e rn dem H e rn S ch effe rn uff H eil- s b e rg k 3 M ichaeli N e u m a n 4 zu ü b e ra n tw o rte n m ittgegeben. U rk u n d tlic h m it u nserm d er S tad tsig el, beg lau b ig er, dem 4 Ju n y A nno C h risto 1579.
[pieczęć m iejska ]
* Por. J. S i n i a r s k a - C z a p l i c k a , F iligrany papierni położonych n a obsza rze R zeczyp o sp o litej P o lskiej od p o czą tku X V I do p o ło w y X V I I I w ie k u , W rocław — W arszaw a—K rak ó w 1969, filig ra n y 1204— 1207 (bardzo podobne).
a P odsum ow anie błędne. P ow inno być 187 M k., 67 Gr., co daje 190 M k., 7 Gr. 1 J o st N a w elln , czło n ek ra d y m ie js k ie j Reszla.
2 P a w eł Sibero, pisarz ra d y m ie js k ie j Reszla.
3 L id zb a rk W a rm iń sk i (Heilsberg), od p ołow y X I V w ie k u do 1795 ro k u siedziba b isk u p ó w w a rm iń skic h .
592 R O M A N
MARCHWllSSKI
DAS SC H O SSV ERZEICH N IS DER STAD T R ESZEL VOM JA H R E 1579
Z u s a m m e n f a.s s u n g
E in b ish e r u n b e k a n n te s V erzeichnis des Schosses d er S ta d t R eszel (Rössel) vom J a h re 1579, w elches in dem A rch iv d e r D iözese E rm la n d in O lsztyn (A rchiw um D iecezji W arm iń sk iej, O lsztyn) a u fb e w a h rt w ird (S ig n atu r: Bischöfliches A rchiv D 39, f. 41), b ild e t eine w ertv o lle Q uelle f ü r die K en n tn is d er sozialen u n d w ir t sc h aftlich en S itu a tio n d e r S ta d t in diesem Ja h re . Ä h n lich d en S te u e rre g iste rn fü r die erm län d isch en S tä d te au s den J a h re n 1572 u n d 1579, die f rü h e r von M. B iskup (in: K o m u n ik aty M azursko-W arm ińskie, N r. 3, 1962, S. 616—620), R. M a rch w iń sk i (Ebenda, N r. 4, 1971, S. 467—475), sow ie H. Schm auch (Z eitsch rift f ü r die G eschichte und A lte rtu m sk u n d e E rm lan d s, Bd. 24, 1932, S. 221—227; ders. ebenda, Bd. 25, 1933— 1935,
