Zins, Henryk
"Kardinal Stanislaus Hosius Bischof
von Ermland und Herzog Albrecht
von Preussen. Ihr Briefwechsel über
das Konzil von Trient (1560-1562)",
Münster Westfalen 1957 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 131-132
K A R D IN A L S T A N IS L A U S H O SIU S B ISC H O F V O N ERM LA ND U N D H ERZO G A L B R E C H T V O N P R E U SSE N . Ihr B r ie fw e c h se l über das K o n zil v o n T rien t (1560 — 1562). W yd ał E r n s t M a n f r e d W e r m t e r . R efo rm a tio n sg e sc h ic h tlic h e S tu d ie n und T e x te , H e ft 82, M ü n ster W estfa len 1957, s. 83. L isty k a rd y n a ła H ozju sza, sta n o w ią c e w a żn e źródło d la h isto rii p o ło w y X V I w ., n ie z o sta ły dotąd w ca ło ści ogłoszon e d rukiem . W y d a w n ictw o F. H i p l e r a i W. Z a k r z e w s k i e g o 1) u ryw a się n a 1558 r., a k oresp on
d en cja dla la t p ó źn iejszy ch , p rzech o w y w a n a w różnych b ib lio tek a ch i a rch i w a ch p o lsk ich i za g ra n iczn y ch , czek a cią g le na sw eg o w y d a w cę.
O m aw ian a p u b lik acja, b ęd ą ca k o lejn ą p ozycją red a g o w a n ej przez w y b itn e g o zn a w cę soboru try d en ck ieg o , p rofesora H uberta Jedina, se r ii m o n o g ra fii i źró d eł z za k resu R efo rm a cji, n ie sta w ia so b ie szerszych celów , n ie p o d ejm u je k o n ty n u a cji o głoszon ych przez H ip lera i Z ak rzew sk iego dw óch tom ów lis tó w H ozju sza. Jej w y d a w c a , E. M. W e r m t e r , zn an y m. in. jako au tor stu d iu m 0 sta n o w isk u A lb rech ta H o h en zo llern a do b isk u p ó w w a rm iń sk ich w la ta ch 1525 — 15682), p o sta w ił sob ie zn aczn ie sk ro m n iejsze zad an ie. W ydobył i o g ło s ił ze zn ajd u jących się o b ecn ie w G etyn d ze zasob ów k ró lew iec k ieg o S t a a t s a r c h i v 12 listó w H ozju sza i A lb rech ta lu b do n ich p isa n y ch z la t 1560 — 1562, a te m a ty czn ie odn oszących się do k w e s tii soboru tryd en ck iego. W yd aw ca n ie p rzep ro w a d ził szerszej k w eren d y , n ie d otarł np. do A rch iw u m D iecezja ln eg o w O lsz ty n ie (d aw n e A rch iw u m B isk u p ie w e From borku), p o sia d a ją ceg o szereg listó w H ozjusza. O g ra n iczy ł się jed y n ie do op u b lik o w a n ia 12 lis tó w H ozju sza 1 A lb rech ta, o św ie tla ją c y c h w z a je m n y sto su n ek obu ty ch p o sta ci na tle k o n tr reform acji, w dobie soboru try d en ck ieg o . W y d a w ca n ie ty lk o n ie rozszerzył k w eren d y poza G ety n g ę, ale n a w e t n ie u w zg lęd n ił, ch ociażb y w form ie r e g e stru, d ru k ow an ych ju ż g d zie in d ziej listó w H ozjusza do A lb rech ta, a p och od zą cy ch z ok resu b ezp o śred n io p op rzed zającego sobór w T r y d e n c ie 3).
N a 12 za m ieszczo n y ch przez W erm tera lis tó w 4 są p isan e przez H ozju sza do k sięcia A lb rech ta , 1 p rzez H ozju sza do żo n y A lb rech ta, A n n y Marii, 3 p rzez A lb rech ta do H ozju sza, 1 p rzez A n n ę M arię do H ozju sza, 1 p rzez E u sta ch eg o K n o b elsd o rffa do A lb rech ta , 1 p rzez leg a ta p a p iesk ieg o Jana F ran ciszk a C anobiusa. O statn i d o k u m en t — to b rev e P iu sa IV do A lb rech ta. W ięk szość z tych lis tó w n ie b y ła dotąd w ca ło ści dru k ow an a, jed y n ie obszerne z n ich fra g m en ty o g ło sił J. V o i g t 4) i inni.
M im o sw e g o ogra n iczo n eg o ch arak teru w y d a n e p rzez W erm tera lis ty H ozju sza i A lb rech ta z la t 1560 — 1562 sta n o w ią p ożyteczn ą p u b lik a cję ź ró d ło w ą. H ozju sz od p oczątk u sw y c h rząd ów b isk u p ich na W arm ii starał się sk ło n ić A lb rech ta H o h en zo llern a do p ow rotu do k o ścio ła k a to lick ieg o i d arem n ie o d d zia ły w a ł na n ieg o w ty m k ieru n k u . S ta ra ł się też p rzy ch y ln ie u sp osobić go do id ei soboru p o w szech n eg o , a ogłoszon e p rzez W erm tera lis ty rzu cają w ie le
c iek a w eg o św ia tła na te za b ieg i.
4) H o sii E p istolae, I, II, A cta H istorica, IV, IX , w y d . F. H ip ler i W . Z a k rzew sk i, K rak ów 1879, 1888.
2) E. M. W erm ter, H erzog A lb rech t v o n P reu ssen und die B isch ö fe v o n E rm land, 1525 — 1568, Z e itsc h r ift fü r d ie G esch ich te und A lte r tu m sk u n d e E rm lands, 29, H e ft 87, 1957, s 198 — 311.
s) Рог. H o sii E p isto la e, II, nr 1951, s. 973. P isz e tam H ozju sz do A lbrechta,, żc u d aje się do R zym u „U m b ein a llg e m e y n C h ristlich C on ciliu m a n r e g u n g e zu th u n ”.
4) Por. J. V oigt, S e n d sch reib en an A u g u stin T h ein er, P r ie ste r d es O ra torium s, in B e tr e ff d es v o n ih m b eh a u p teten Ü b ertritts d es H erzog A lb rech t vo n P r e u sse n zur k a th o lisc h e n K irche, K ön igsb erg 1846, s. 13 — 17, 61 — 63.
P od w zg lęd em ed y to rsk im o m a w ia n e w y d a w n ic tw o zo sta ło o p ra co w a n e sta r a n n ie i w y p o sa żo n e w p ełn y ap arat n a u k o w y . Z w ięzłe reg estry , liczn e p r z y p is k i oraz in d ek s u ła tw ia ją orien tację.
H e n r y k Z in s
CAH IER S PO L O G N E -A L LE M A G N E, F a its e t D ocu m en ts, nr 1 — nr 1/4 J), E d itio n s Sarm atia, P aryż 1959 — 1960.
W P aryżu u k a za ły się już cztery n u m ery k w a r ta ln ik a „C ahiers P o lo g n e - A lle m a g n e ”. W y d a w n ictw o p o św ięco n e jest b ad an iom sto su n k ó w p o ls k o - n iem ieck ich , g łó w n y m zaś jego zad an iem — jak to p od k reśla w arty k u le red a k c y jn y m p ierw szeg o num eru Jerzy Z d ziech o w sk i — jest p o sz u k iw a n ie dróg le p s z e g o u ło żen ia sto su n k ó w p o lsk o -n iem ieck ich .
P oziom w y d a w n ic tw a jest bardzo w y so k i, jeg o język fra n cu sk i — d o sk o n a ły , c o je st o czy w istą zasłu gą redaktora, Jerzego Z d ziech ow sk iego, zn an ego w k raju i za granicą ek on om isty, k tóry języ k iem ty m w ła d a na rów n i z p olsk im .
D o ty ch cza so w e n u m ery p oruszają w ie le in te r e su ją c y c h zagad n ień z d z ie d zin y h istorii (z g łó w n y m u w zg lęd n ien iem h is to r ii n a jn o w szej), ekonom ii, d em ografii, p olityk i, litera tu r y itp. U w id o czn io n y z o sta ł w n ich ró w n ież ro zw ó j Z iem Z achodnich i P ó łn o cn y ch po w o jn ie . A u to ra m i a r ty k u łó w są — poza w y b itn y m i sp ecja lista m i p o lsk im i z k raju i z a g ra n icy — ró w n ież cu d zoziem cy. S ta ły m w sp ó łp ra co w n ik iem jest np. E dm ond V e r m e il2).
W y d a w n ictw o posiada cie k a w y d ział „Inne N ie m c y ”, g d zie za m ieszczan e są g ło s y n iem ieck ie p o tęp ia ją ce rew izjo n izm i dążące do w sp ó łp ra cy eu ro p ejsk iej, p on ad to — p rzegląd a rty k u łó w i w y p o w ie d z i p o lity k ó w św ia to w y c h , k ron ik ę, recen zje i o m ów ien ia oraz d ział „ a rch iw ó w d y p lo m a ty czn y ch ”, w k tórym p u b lik o w a n e są d ok u m en ty d y p lo m a ty czn e i in n e, o g ó ln ie m ało zn ane, a rzu ca jące św ia tło na sto su n k i p o lsk o -n iem ieck ie. N a k oń cu każd ego z eszy tu zn a j d u ją się d ane b io g ra ficzn e au torów .
W p u b lik acji o tak szerok im za k resie z a in tereso w a ń n ie m a n a tu ra ln ie w ie le m iejsca na sp raw y region aln e, jednakże sp r a w y M azur i W arm ii z o sta ły w nich k ilk a k ro tn ie w sp om n ian e. W nr 2 w a r ty k u le pt. „Spraw a gran ic p o lsk o -n ie m ie c k ic h na K o n feren cji P o k o jo w ej w P a ry żu ” K azim ierz S m o g o r z e w sk i n ie z w y k le in teresu ją co od m a lo w a ł k lim a t p o lity czn y przed i w czasie k o n fe r e n c ji w e r sa lsk ie j, d y sk u sje na sam ej k o n fe r e n c ji i za k u liso w e intrygi, a w reszcie p rzygotow an ia do p le b isc y tu oraz jego p rzeb ieg w okręgach ś lą sk im , „m azu rsk im ” i k w id zy ń sk im . A rty k u ł n ie za w iera rzeczy n ow ych , jest jed n a k p ożyteczn ym p rzyp om n ien iem d aw n o już na zachodzie zap om n ian ych sp ra w , a w szczególn ości p rzyp om n ien iem , że ta k że i p r z e d -h itle r o w sk ie N iem cy n ie p rzeb ierały w środkach p row ad ząc w a lk ę.
W artyk u le „Rola K ościoła w dziejach zw ią z k ó w Ś lą sk a z P o ls k ą ” (Le rô le d e l ’É glise dans l ’h istoire des lie n s en tre la S ilé s ie et la P o lo g n e — nr 3 i 1/4) — b isk u p W in cen ty U rban porusza ró w n ież sp ra w y n a szeg o region u . M. in. tw ie r d z i on, że g łó w n a zasłu ga za ch o w a n ia język a p o lsk ieg o na ziem ia ch p o l sk ich pod w ła d zą pruską p rzypada k o śc io ło w i k a to lick iem u (Ś lą sk , W arm ia), a w n iek tórych ró w n ież k o ścio ło w i p ro testa n ck iem u (M azury).
*) N r 1 k w iecień — m aj — czerw iec 1959, nr 2 lip ie c — sierp ień — w rz e sie ń 1959, nr 3 p aźd ziern ik — listo p a d — gru d zień 1959, nr 1(4) sty c z e ń — lu ty — m arzec 1960.
2) Edm ond V erm eil — od 1904 — 1907 w y k ła d o w c a na u n iw e r sy te c ie w G e ty n d ze, 1907 — 1917 p rofesor języka n ie m ie c k ie g o w É cole A lsa c ie n n e , 1920 — 1934 p ro feso r h istorii k u ltu r y n ie m ie c k ie j na u n iw e r sy te c ie w S trassb u rgu , 1934 — 1951 profesor Sorbony, 1946 — 1958 p ro feso r In s titu t d’E tu d es p o litiq u es. A u to r w ie lu d zieł n a u k o w y ch .
