KSZTAŁCENIE POLONISTYCZNE CUDZOZIEMCÓW 18, 2011
Katarzyna Bednarska
Uniwersytet Łódzki
BŁĘDY INTERFERENCYJNE
W PRACACH PISEMNYCH SŁOWEŃCÓW UCZĄCYCH SIĘ JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO
Słowa kluczowe: transfer językowy, interferencja, błąd językowy, języki genetycznie zbliŜone, jpjo
Artykuł opisuje rolę języka ojczystego w nauczaniu języka obcego oraz przedstawia wyniki anali-zy morfologicznej wypracowań Słoweńców studiujących polonistykę na Uniwersytecie w Lubla-nie. Studenci popełniają wiele błędów opartych na negatywnym transferze językowym. Przyjrze-nie się obszarom trudności, jakie Słoweńcy mają z polszczyzną, pozwoli na opracowaPrzyjrze-nie materia-łów niezbędnych do nauczania i do pozbycia się interferencji.
Przyswajanie języka obcego jest zawsze związane z postrzeganiem go przez pryzmat języka ojczystego. Nie wszyscy uczący się zdają sobie z tego sprawę i zapominają, Ŝe mogą istnieć inne zasady funkcjonowania języka, dlatego pod-czas nauki dochodzi do transferu językowego, czyli „arefleksyjnego stosowania uprzednio nabytych zachowań jako reakcji na podobne bodźce” (Szulc 1997: 220).
W językoznawstwie XX i XXI w. moŜna zaobserwować wiele róŜnych po-dejść do zagadnienia transferu językowego. Na podstawie jednego z nich doko-nano podziału transferu ze względu na efekt, jaki L1 wywiera na L2 i wyróŜnio-no transfer pozytywny oraz negatywny. Transfer pozytywny jest utoŜsamiany z ułatwianiem nauki języka obcego. Badania mające na celu porównywanie ję-zyków wykazują, Ŝe podobieństwa mogą być obecne na wielu planach i mają róŜny wpływ na przyswajanie L2, np. podobieństwa w zakresie leksyki mogą skracać czas niezbędny do uzyskania zdolności czytania. Przeciwieństwem transferu pozytywnego jest transfer negatywny, zwany równieŜ interferencją. Doprowadza on do popełniania błędów, a zatem utrudnia naukę L2.
Zjawisko transferu szczególnie często pojawia się podczas nauki języka ge-netycznie bliskiego językowi ojczystemu osoby uczącej się, np. podczas nauki języka polskiego w środowisku słoweńskim. Transfer z języka słoweńskiego do polskiego daje się zauwaŜyć na wszystkich poziomach języka: fonetycznym, leksykalnym, morfologicznym, składniowym.
Transfer pozytywny odgrywa szczególnie duŜą rolę na poziomie początko-wym – Słoweńcom dość łatwo jest zrozumieć polski tekst pisany, nie mają pro-blemów ze zrozumieniem zasad funkcjonowania przypadków. Bliskość polsz-czyzny i słoweńszpolsz-czyzny moŜe być jednak pułapką, poniewaŜ juŜ na samym początku nauki daje o sobie znać interferencja. Studenci popełniają błędy, po-niewaŜ wpadają w pułapkę podobieństwa języków. Błędy te są silnie zakorze-nione i jeśli nie poświęca się im uwagi, trudno jest się ich pozbyć.
W artykule zostanie przedstawiona część badań związanych z systematyza-cją błędów powstałych w wyniku działania interferencji językowej z L1 (język słoweński) na L2 (język polski) na poziomie morfologicznym. Analizie poddano prace pisemne studentów II, III i IV roku filologii polskiej na Uniwersytecie w Lublanie. NaleŜy podkreślić, Ŝe większość wypracowań została napisana w domu, zatem studenci mogli korzystać ze słowników i Internetu. Mimo to w pracach pojawiło się stosunkowo duŜo błędów interferencyjnych.
1. REZULTATY ANALIZY
Na poziomie morfologicznym najczęstszym błędem interferencyjnym jest przenoszenie końcówek charakterystycznych dla języka słoweńskiego do polskich odmian. Błędy tego typu pojawiają się na wszystkich poziomach nauczania.
1.1. Rzeczownik
Największa liczba błędów dotyczy deklinacji rzeczowników. Słoweńcy mo-gą kopiować ich końcówki z dwóch powodów: dlatego, Ŝe niektóre elementy słoweńskiej odmiany są bardzo podobne do polskich i łatwo jest je przetranspo-nować do polskiego systemu lub wręcz odwrotnie – polski paradygmat całkowi-cie róŜni się od tego, do czego są przyzwyczajeni i dlatego automatycznie wy-bierają końcówki charakterystyczne dla ich języka ojczystego.
Błędy w deklinacji rzeczowników pojawiają się we wszystkich przypad-kach, liczbach i rodzajach. Najczęściej moŜna je zaobserwować w mianowniku l. mn. r. m., w którym w języku słoweńskim moŜliwe są tylko dwie końcówki: najczęstsza -i oraz rzadka -je, dlatego Słoweńcy często tworzą formy takie, jak
polityki ogłosili, pasterzy go szukają, Polaki są inteligentni, polscy kibici są bardzo głoszni (po słoweńsku: politiki, pastirji, Poljaki, navijači). Drugim
przy-padkiem, z którym słoweńscy studenci mają wiele problemów jest miejscownik l. poj., który w języku słoweńskim moŜe mieć tylko dwie końcówki: -u dla ro-dzaju męskiego i nijakiego oraz -i dla roro-dzaju Ŝeńskiego. Odmianę utrudnia fakt, Ŝe w polszczyźnie dla rodzaju męskiego moŜliwa jest zarówno końcówka -e, jak i -u, w związku z czym słoweńscy studenci chętniej wybierają pojawiające się w ich języku ojczystym -u. W analizowanych przeze mnie pracach pojawiły się
takie konstrukcje, jak w miastu, po przyjazdu, o swoim psu, na kolektywizmu,
o ich wyglądu (slo. v mestu, po prihodu, o svojem psu, na kolektivizmu, o njihovem izgledu) oraz o tej legendy, byłam na wymiani, w Ameryki, o wojni w Iraku, w ulubionej koszulki (slo. o tisti legendi, bila sem na izmenjavi, v Ame-riki, o vojni v Iraku, v priljubljeni majici).
Innym przypadkiem, z którym słoweńscy studenci mają sporo problemów, szczególnie na poziomie początkowym, jest narzędnik liczby pojedynczej rodza-ju męskiego, który w języku słoweńskim wygląda tak samo jak mianownik (przyjmuje końcówkę -i), stąd takie błędy jak: z czerwonimi jęziki, złe stosunki
z Chorwaci, rozmawiają z cudzoziemcy, we wspólnym kraju z Austriaky (slo. Z rdečimi jeziki, slabi odnosi s Hrvati, pogovarjajo se s tujci, v skupni državi z Avstrijci). Polski narzędnik jest dla Słoweńców problematyczny z jeszcze
in-nego powodu, a mianowicie dlatego, Ŝe dochodzi w nim do interferencji z na-rzędnikiem słoweńskim, któremu zawsze towarzyszy przyimek. Opisując środki transportu lub narzędzia, którymi posłuŜono się, aby coś zrobić, słoweńscy stu-denci bardzo często dodają przyimek z/s: do domu jeŜdŜę z pociągiem, chciała
wbić gwóźdź z młotkiem (slo. domov grem z vlakom, hotela je zabiti žebelj s kla-divom).
Błędy w uŜyciu końcówek rzeczownikowych oczywiście mogą pojawić się takŜe w innych przypadkach, są jednak rzadsze, dlatego zdecydowałam się opi-sać tylko niektóre. W dopełniaczu l. poj. r. Ŝ. zamiast typowej dla polszczyzny końcówki -i lub -y często pojawia się słoweńska końcówka -e: zaleŜni od
inter-pretacje reŜysera, ksiąŜka róŜni się od adaptacje filmowe, on będzie został
mę-Ŝem Śpiące Królewne. Błędy pojawiają się takŜe w dopełniaczu liczby
pojedyn-czej rodzaju męskiego, którego końcówką w języku słoweńskim moŜe być jedy-nie -a. Słoweńcy często zapominają, Ŝe w polszczyźjedy-nie rzeczownik moŜe rów-nieŜ przybrać końcówkę -u, stąd biorą się takie błędy, jak uŜywanie interneta,
reprodukcja filma, oferta menuja (slo. uporaba interneta, reprodukcija filma, ponudba menija). NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe w ostatnim z wymienionych przykładów
zachodzi charakterystyczny dla języka słoweńskiego proces przedłuŜania rze-czowników rodzaju męskiego, będących zapoŜyczeniami. Do tematu dołącza się sufiks -j- i końcówkę danego przypadka, np. M. taksi, D. taksija, C. taksiju. Zjawisko to jest na tyle zakorzenione i charakterystyczne, Ŝe wymieniony błąd popełnia wielu studentów, począwszy od początkujących, skończywszy na za-awansowanych.
Inną cechą charakterystyczną języka słoweńskiego jest istnienie liczby po-dwójnej. W analizowanych przeze mnie pracach kilkakrotnie zaobserwowałam błędy interferencyjne polegające na przetransponowaniu jej do języka polskiego:
poznali obie wersji, studenci mają dwa egzamina, dwa tygodnia (slo. spoznali so obe verziji, študenti imajo dva izpita, dva tedna). Są to jednak błędy niezwykle
rzadkie, najczęściej wynikające z nieuwagi i pojawiające się jedynie w towarzy-stwie liczebnika dwa.
1.2. Przymiotnik
Błędy interferencyjne związane z przenoszeniem słoweńskich końcówek fleksyjnych do polskich paradygmatów pojawiają się takŜe w odmianie przy-miotnika, jednak nie tak często, jak ma to miejsce w przypadku rzeczownika. MoŜe mieć to związek z tendencją do unikania nieznanych lub niecałkowicie opanowanych struktur. O ile rzeczownika najczęściej nie da się pominąć, o tyle przymiotnik nie zawsze jest konieczny i po prostu moŜna go nie uŜyć.
Głównym problemem pojawiającym się w związku z odmianą przymiotnika jest tworzenie mianownika liczby mnogiej rodzaju męskoosobowego, który w języku słoweńskim wygląda tak samo jak określona forma mianownika liczby pojedynczej (np. slo. mladi fant to pol. młody chłopak, a mladi fantje to pol.
młodzi chłopcy). W pracach słoweńskich studentów moŜna znaleźć takie
sfor-mułowania jak: Polaki są inteligentny, są dobrze wychowany i bardzo skromny,
tak mówią stary ludzie, którzy myślą, Ŝe wszyscy cudzoziemcy są zły. Oczywiście
podstawą wymienionych błędów moŜe być teŜ nierozróŜnianie polskich fone-mów [i] oraz [y]. Sądzę jednak, Ŝe jeśli byłby to najwaŜniejszy czynnik, studenci znacznie częściej myliliby grafemy y i i.
W analizowanych przeze mnie pracach pojawiły się jeszcze inne błędy in-terferencyjne polegające na dodaniu słoweńskiej końcówki do polskich przy-miotników. Interferencja ta najczęściej miała miejsce w formach biernika i do-pełniacza wszystkich liczb i rodzajów. Biernik: ma swoja lata, sam wybierze
swoje rodzice, świętują święta religijna, mamy zło informację, ma inno kulturę, ma cicho i niezadowolono babcio, cało Ŝycie chętnie czytam, ksiądz skarci młode ludzi (slo. svoja leta, svoje starše, imamo napačno informacijo, ima drugo kultu-ro, tiho in nezadovoljno babico, celo življenje, mlade ljudje). Dopełniacz: ksiąŜ-ka róŜni się od adaptacje filmowe, legenda muzyki folkowo-rozrywkowe, pisanie pracy magisterskie (slo. od filmske adaptacije, legenda narodno-zabavne glasbe, pisanje magistrske naloge).
Inną kategorią, z którą słoweńscy studenci mają czasami problem, jest okre-śloność. W języku słoweńskim przymiotnik w mianowniku l. poj. r. m. moŜe przybierać postać nieokreśloną (krótką) lub określoną (długą). Forma nieokre-ślona najczęściej występuje w roli orzecznika w orzeczeniu imiennym. MoŜna ją utworzyć od wszystkich przymiotników. W polszczyźnie opozycja długości zachodzi jedynie w przypadku niektórych przymiotników (zdrów, pełen, ciekaw,
łaskaw, godzien, wesół, gotów, rad, wart, Ŝyw), lecz Słoweńcy nie zawsze zdają
sobie sprawę z tego ograniczenia i tworzą formy takie jak piesek był zupełnie
biał, mąŜ, który był po wojnie załaman, w filmach ten świat jest juŜ wykształto-wan.
Transfer słoweńskich form przymiotnikowych do polszczyzny jest podsta-wą jeszcze jednego częstego błędu – stosowania przymiotników zamiast przy-słówków i odwrotnie. WiąŜe się to z faktem, Ŝe w języku słoweńskim
przymiot-nik w liczbie pojedynczej rodzaju nijakiego ma taką samą formę jak przysłówek (np. słoweński wyraz dobro moŜe oznaczać zarówno ‘dobre’, jak i ‘dobrze’), stąd studenci będący na wszystkich poziomach zaawansowania popełniają takie błędy jak: zwariowane skakała, spokojne jemy, trudne jest jeszcze cokolwiek
dodać, mają bardzo dobrze poczucie humoru, Słowenia to samodzielnie pań-stwo, adaptacje filmowe są bardzo fajnie.
1.3. Czasownik
Przenoszenie struktur języka słoweńskiego do języka polskiego zachodzi takŜe w przypadku czasownika. O ile jednak najczęstszym błędem związanym z rzeczownikiem i przymiotnikiem było uŜycie typowo słoweńskiej końcówki w polskiej deklinacji, o tyle w przypadku czasownika błędy końcówek są dość rzadkie, choć czasami się pojawiają, np. grajo w pionirkach, raczej oglądajo
filmy, Polaki majo duŜo laureatów nagrody Nobla, to byłe złe właściwości (slo. igrajo, gledajo, imajo, so bile). Częstszym błędem polegającym na kalkowaniu
form czasownika jest tworzenie czasu przyszłego złoŜonego od czasowników dokonanych. Słoweńscy studenci popełniają ten błąd, poniewaŜ w ich języku ojczystym czas przyszły konstruuje się tylko w sposób złoŜony, niezaleŜnie od aspektu. Normalnymi są dla nich konstrukcje: będę się spóźniła, ich będzie
przyjmie, on będzie został męŜem (slo. bom zamudila, jih bo sprejela, on bo po-stal mož). Podstawy tego błędu moŜna się równieŜ doszukiwać w tym, Ŝe w
ję-zyku słoweńskim róŜnice aspektualne nie są aŜ tak widoczne, jak w polszczyź-nie, zatem Słoweńcy mogą nieświadomie źle wybierać sposób tworzenia czasu przyszłego.
Interesujący jest fakt, Ŝe Słoweńcy często tworzą czas przyszły złoŜony od czasowników dokonanych za pomocą czasownika posiłkowego być i bezoko-licznika. W języku słoweńskim nie jest to moŜliwe, zatem moŜna stwierdzić, Ŝe w powyŜszym przypadku następuje kontaminacja struktury typowo słoweńskiej i polskiej: na kursie będziecie dostać, ludzie, których nigdy nie będziemy
spo-tkać, będzie Państwo poznać (slo. na tečaju boste dobili, ljudje, ki jih nikoli ne bomo srečali, boste spoznali). Osoby znające język polski na poziomie
podsta-wowym lub średniozaawansowanym w podobny sposób usiłują tworzyć takŜe czas przeszły. Kopiując słoweńską konstrukcję, do imiesłowu celowego dodają odmieniony czasownik posiłkowy być i tworzą wypowiedzi takie jak: wioseczka
jest zginęła, pozostały są tylko zamek, mały kościół i jezioro Blejskie, święta, które zapoŜyczyliśmy jesteśmy (slo. vasica je izginila, ostali so samo grad, majh-na cerkev in Blejsko jezero, praznike, ki smo jih posodili).
W analizowanych przeze mnie pracach oprócz błędów fleksyjnych pojawiły się teŜ błędy słowotwórcze. Bazując na swoim języku ojczystym, studenci nie-jednokrotnie uŜyli błędnego prefiksu, a tym samym zmienili znaczenie czasow-nika lub stworzyli czasowniki w polszczyźnie nieistniejące, np. chciałabym się
przegłosić na pracę (slo. priglasiti se, pol. ‘zgłosić się’), posłuchała nas z cie-kawością (slo. poslušala, pol. ‘słuchała’), później doŜyć jedno krótkie wydarze-nie (slo. doživeti, pol. ‘przeŜyć’), przemyśliła się i poszła do domu (slo. premisli-la se je, pol. ‘rozmyśliła się’).
1.4. Imiesłowy
Kolejną róŜnicą między językiem słoweńskim i polskim jest uŜycie imie-słowów. W słoweńszczyźnie, szczególnie mówionej, występują one bardzo rzadko i najczęściej są zastępowane zdaniami podrzędnymi lub współrzędnymi oraz konstrukcjami rzeczownikowymi. Z tego powodu Słoweńcy równieŜ w pol-szczyźnie niechętnie uŜywają imiesłowów i tworzą zdania w stylu Kiedy
goto-wała zupę śpiegoto-wała piosenkę, Coraz mniej ludzi spędza czas z czytaniem ksiąŜek.
Oczywiście, błędy interferencyjne są tylko jednym z typów pomyłek popeł-nianych przez Słoweńców. Według moich badań stanowią one jednak najwięk-szą część błędów – statystycznie od 60 do 75% ogółu pomyłek. Przyjrzenie się obszarom trudności, jakie Słoweńcy mają z polszczyzną, pozwoli na opracowa-nie materiałów opracowa-niezbędnych do nauczania i do pozbycia się interferencji.
BIBLIOGRAFIA L a d o R., 1957, Linguistics across cultures, Michigan. O d l i n T., 1989, Language transfer, Cambridge.
S z u l c A., 1997, Słownik dydaktyki języków obcych, Warszawa.
Summary
The article describes the role that a learner’s native language plays in his second language acquisition. It is based on the results of an analysis of morphological errors performed on a corpus of papers written by Slovene students of Polish Philology at the University of Ljubljana. The results show that students make numerous errors caused by negative language transfer. The con-clusion is that the analysis of these mistakes may help predict and eliminate some of them.
