R ec en zje 209
.Szata graficzna „Historiae A griculturae” — na w ysokim poziom ie. W ydaw nictw o drukowane jest na doskonałym papierze, a m apy na pierw szej k lasy papierze k re dowym. Lekturę om awianych roczników m ożna szczerze p olecić zainteresow anym polskim historykom rolnictw a i wsi.
W ła d y sła w O chm ański LEO HENDRIK BAEKELAND (1863— 1944), TWÓRCA BAKELITU
W 1963 r. m inęła setna rocznica urodzin b elgijskiego uczonego i w ynalazcy Leo H endrika Baekelanda. Z tej okazji dr J. G illis, em erytow any profesor u ni w ersytetu w G andaw ie pośw ięcił kilka publikacji om ówieniu tw órczości naukow ej i osiągnięć technicznych sw ego ro d a k a 1.
B aekeland pozostaw ił trw ały w kład w dwu przede w szystk im gałęziach tech niki: w fotografii i produkcji tw orzyw sztucznych.
Urodził się w Gandawie 4X 1 1863, ojciec jego b ył szew cem , m atka — służącą. Rodzice Baekelanda dobrze rozum ieli w agę w ykształcenia dla kariery życiow ej syna, toteż m ógł on ukończyć n ie tylko G im nazjum K rólew sk ie i ISzkołę P rzem ysło wą, gdzie zdobył m edale za w ybitne zdolności w zakresie fizyk i i chemii, ale także uniw ersytet. Po uzyskaniu doktoratu nauk przyrodniczych, m ając zaledw ie 21 lat, został Baekeland asystentem uniw ersytetu w Gandawie.
W latach 80-tych in ten syw n ie rozw ijał się w G andaw ie przem ysł fotograficz ny i wśród am atorów fotografii znalazł się także m łody uczony. P ierw sze osiąg nięcia Baekelanda w zakresie praktycznego zastosow ania badań naukow ych m iały w łaśn ie m iejsce w dziedzinie fotochem ii: B aekeland dążył do uproszczenia procesu w yw oływ an ia p ły t fotograficznych, chcąc przyjść z pomocą amatorom. W w yn ik u doświadczeń uzyskał on w 1887 r. patenty: b elgijsk i i niem iecki.
W spólnie z paru osobami Baekeland założył w G andaw ie fabryczkę p ły t fo to graficznych dostosow anych do uproszczonego sposobu w yw oływ an ia, która zaczęła
mu stopniow o torować drogę ku przem ysłow i.
Jednocześnie Baekeland odnosił także su kcesy naukowe. W 1887 r. otrzym ał on za prace naukow e z dziedziny chem ii złoty m edal, nagrodę p ieniężną i stypendium zagraniczne, przyznane mu przez jury złożone z profesorów w szystk ich u niw er sytetów belgijskich. Stypendium um ożliw iło uczonem u zw iedzen ie Francji, Niem iec, A nglii, Szkocji i Stanów Zjednoczonych oraz zapoznanie się z in teresującym i go instytucjam i naukow ym i i przedsiębiorstw am i przem ysłow ym i zajm ującym i się badaniam i fotochem icznym i i produkcją surow ca fotochem icznego. W czasie tej podróży, w 1889 r. Baekeland został m ianow any w ykładow cą chem ii u n iw ersytetu gandaw skiego, zrezygnow ał jednak z kariery naukowej, pozostając w S tan ach Zjed noczonych. W A m eryce zaangażow ał się jako konsultant do spraw chem ii w przed siębiorstw ie A. & H. A nthony & Co, produkującym surow iec fotograficzny. Po k il ku latach w spółpracy z tą firm ą zdobył doświadczenie w produkcji em u lsji żela - tyno-brom osrebrow ej, co pozw oliło mu usam odzielnić się: w 1893 r. założył w łasną firm ę Nepera Chem ical Co, która rozpoczęła produkcję różnych papierów fotogra ficznych w ed łu g w ynalazk ów Baekelanda. Jednym z nich b ył papier „V elox” z w y korzystaniem em ulsji żelatyno-chlorosrebrow ej, bardziej czuły na słabe św iatło i prostszy w obróbce. Po k ilk u latach papier ten zdobył dom inującą pozycję na rynku am erykańskim , co sk łon iło znaną firm ę Eastm an Kodak Company do odku pienia fabryki Baekelanda na bardzo dogodnych dla niego warunkach.
1 L’oeu vre de Leo H endrik B aekeland. „B ulletin de l ’A cadém ie R oyale (Classe des S ciences)”, nr 10/1963; Leo H endrik B aekeland (1863— 1944). In ve n te u r e t grand in dustriel. „Industrie Chim ique B elg e”, nr 10/1963; L eo H endrik B aekeland (1863— 1944). „Journal of Chemical Education”, nr 4/1964; D e G en tse tijd v a n Leo B a ek e land. .¿ le t Ingenieursblad”, nr 2/11964.
;\lv- ■' -V;*'■:;5’-V '£:;; v--> :‘. '■ / ^;;Vfir v :
210 R e c e n z je
W w iek u 35 lat b elgijsk i uczony i w ynalazca stał się w ięc bogatym i nieza leżnym człow iekiem i m ógł swobodnie p ośw ięcić się dalszej pracy badawczej - i w ynalazczej.
Po odbyciu w 1900 r. podróży rekonesansow ej po Europie Baekeland zakłada w sw ojej posiadłości nad Hudsonem p ryw atne laboratorium . Pracuje m.in. nad technologią produkcji czystej sody kaustycznej drogą elek trolizy chlorku sodu. Po k ilk u latach doświadczeń dochodzi do zadow alających rezultatów , czego w idom ym dowodem b yła organizacja przedsiębiorstw a „Hooker Elektrochem ical Company” a w 1905 r. — założenie w N iagara-F alls jednej z w ięk szych fabryk elektroche m icznych na świecie.
N ajw iększym jednak osiągnięciem naukow ym i technicznym Baekelanda było w yn alezien ie przezeń bakelitu, co dało w łaściw y początek produkcji m ateriałów p lastycznych. D zięki tem u w łaśn ie w ynalazk ow i nazw isko Baekelanda w eszło do h istorii nauki i techniki.
Baekeland opracował technologię żyw icy fenolow o-form aldehydow ej, która dała początek tw orzyw u sztucznem u używ anem u dziś do wyrobu galanterii tech nicznej i artykułów gospodarstw a domowego.
H istoryczny patent na bakelit Baekeland uzyskał w dniu 18 II 1907 (pierwsze zgłoszenie m iało m iejsce już w 1906 r.). Było to głośn e w ydarzenie w św iecie tech nicznym i przem ysłow ym , a w 2 lata później odbyło się w A m erykańskim S to w arzyszeniu Chem icznym specjalne posiedzenie na tem at syntezy, składu i zasto sow ania bakelitu.
Baekeland uzyskał ok. setk i dalszych patentów na technologię żyw icy fen olo w ej i jej pochodnych. U w aża się w ięc go powszechnie za pioniera produkcji tw orzyw sztucznych. Poczynając od 1910 r., a szczególn ie po I w ojn ie św iatow ej, tworzy B aekeland przem ysł bakelitow y w Stanach Zjednoczonych i innych krajach. W 1922 r. w Bound Brook i(w Stanie N ow y Jork) zostało założone B ak elite Cor poration dysponujące całym zespołem fabryk na teren ie kilkudziesięciu hektarów. Jej długoletnim dyrektorem b ył sam Baekeland, a później jego syn George. Pro dukcja tych zakładów w 1944 r., roku śm ierci tw órcy, osiągnięła 175 tys. t.
Baekelanda należy uznać w ięc nie tylko za pioniera technologii bakelitu, ale także i za prom otora przem ysłu tw orzyw sztucznych.
D la podkreślenia zasług i oddania hołdu pam ięci b elgijsk iego uczonego i w y nalazcy w jego m ieście rodzinnym, Gandawie, odbyło się w setną rocznicę uro dzin, w dn. 22—23 X I 1963, jubileuszow e posiedzenie naukowe.
