Tendencje rozwojowe e-commerce w polskich przedsiębiorstwach różnych branż

ACTA U N IV ER SITA TIS LODZIENSIS

FOLIA OECONOM ICA 167.2003

Ludo sław D relichow ski*

TENDENCJE ROZWOJU E-COMMERCE

W POLSKICH PRZEDSIĘBIORSTW ACH RÓŻNYCH BRANŻ

Rozwój technologii e-commerce może być rozpatrywany jako zaawansowany standard komunikacji biznesowej, lub technika prowadzenia negocjacji handlowych obniżająca koszty własne sprzedaży. Badania prowadzone w 24 małych i średnich przedsię-biorstw różnych branż pozwoliły stwierdzić, że dominującą formę zastosowania technologii internetowych stanowi wspomaganie ne-gocjacji handlowych przesyłaniem e-mail-owych komunikatów tworzonych najczęściej w MS WORD, MS EXCEL i MS ACCESS.

A development o f E-commerce can be analyzed as advanced standard o f business communication or technique o f carrying out o f trade negotiations decreasing internal costs o f sale. Investiga-tions carried out in 24 small and medium enterprises o f different branches let conclude, that dominant form o f application o f INTERNET technologies is supporting trade negotiations by sending E-mail messages creating the most often with MS WORD, MS EXCEL and MS ACCESS tools.

W prow adzenie

Z astosow anie rozw iązań e-com m erce w praktyce zarządzania przedsiębior-stwam i, przeszło z fazy naukow ych rozw ażań do codziennej praktyki zarządza-nia. O cena stanu faktycznego w tym zakresie była w ykonyw ana na podstaw ie badań ponad dw udziestu małych i średnich przedsiębiorstw różnych branż oraz kilkudziesięciu w yw iadów dotyczących techniki pracy służb m arketingu i sprze-daży. E - com m erce postrzegana jako elektroniczna - internetow a technologia prow adzenia działalności handlowej w przedsiębiorstw ach była często postrze-gana jak o alternatyw a rozwiązań tradycyjnych - dynam izujących obroty przed-siębiorstw j ą stosujących. W iele firm softw earow ych dostrzegło szansę bizne-sow ą polegająca na opracow aniu skom plikow anego oprogram ow ania

tw orzonego w specyficznym środow isku narzędziow ym z nowym często defi-niow aniem procesów biznesow ych

Przygotow ane nakładem dużej pracochłonności i kosztów rozw iązania w y-miany inform acji w formie dokum entów elektronicznych z ew idencją baz da-nych tw orzoda-nych z uw zględnieniem technologii internetow ych i autono-m icznego środow iska obsługi baz danych tw orzonych w tych procesach tech-nologicznych. Dla uzasadnienia w ysokich cen oferow anych standardów softwe- arow ych tw orzono teoretyczne koncepcje w irtualizacji procesów gospodarczych, dla których w sparcia tw orzono właśnie ten typ w yspecjalizow anej klasy narzę-dzi softw earow ych. Ten kierunek postępow ania firm softw earow ych powielał dośw iadczenia uzyskane wcześniej przy opracow yw aniu technologii EDKEIectronic Data Interchange), która posiada niezw ykle wiele zalet i jed n ą wadę, że jest relatyw nie bardzo droga dla użytkow ników korzystających z tej technologii.

C hm ielarz (2002) stw ierdza że najbardziej popularnym i dziedzinam i dzia-łalności sklepów internetow ych są:

- dystrybucja sprzętu kom puterow ego i oprogram ow ania, - w irtualne księgarnie i sklepy muzyczne,

- dystrybucja zaw artości serw isów inform acyjnych, - sprzedaż kosm etyków i parafarm aceutyków ,

- turystyka pow iązana z dystrybucją biletów lotniczych, kolejow ych i w y-najm ow aniem hoteli.

Jest to specyficzny rynek, który nie w ykazuje szczególnie w yraźnie ekspan-sji na inne branże. Pojaw ia się w tym przypadku niezm iernie w ażna kwestia lachunku opłacalności nakładów zastosow ania tej technologii, w obec pojaw iają-cego się często w yzw ania konieczności obniżenia kosztów w łasnych sprzedaży. O bniżenie kosztów w łasnych sprzedaży stanowi jeden z celów pozw alających na zm niejszenie kosztów działalności firmy stw arzając szanse na zapew nienie kon-kurencyjności. Analizy zaw arte w pracy Erbcra i Klausa2 oraz Drelichowskiego'1 wskazują, że niezw ykle ważne je st zapew nienie zgodności technologii procesów

Chm ielarz W. (2002): Analiza i ocena stron internetowych biur turystycznych działających na terenie Polski.Acta O econom ica Uniw. Łódzki 157 s. 341-361

2

Liber Ci., Klaus P., Voigt U. E-com m erce-induced Change in Logistics and Transport System. ^ Raport German Instytute for Economic Research DIW Berlin 2(X)ls. 313-320.

Drelichowski L: Zastosowanie metod optym alizacyjnych w systemach logistyki jako pochodna zmian organizacyjnych i softwearowych. Społeczeństwo informacyjne a badania operacvine i zarządzanie. AOW EXIT W arszawa 2002 s.VI-27-35

biznesow ych ze standardam i obsługi procesów logistycznych, których efektyw -ność od wielu ju ż lat jest determ inow ana stosow aniem m odeli optym alizacyj-nych. Brak kom patybilności procesów biznesow ych z precyzyjnie zdeterm ino-wanym system em logistycznym , prowadzi do różnorakich zaburzeń pow odując brak efektyw ności. Klasyczny przykład fascynacji rozw ojem B2C jest silnie ograniczany przez dopuszczalne tolerancje stosow anych pow szechnie - zopty-m alizow anych systezopty-m ów logistycznych, które są elastyczne ale tylko w razopty-mach procesów biznesow ych dla których były tworzone.

O gólny m odel przebiegu procesów zasilen iow e - inform acyjnych

Na rys. 1. przedstaw iono model procesów zasileniow o-inform acyjnych traktow any jak o klasyczny standard uproszczonej struktury i przetw arzania strum ieni zasileniow ych i inform acyjnych.

Procesy zaw arte na tym schem acie prezentują w ystępujące od setek ju ż lat zasady rów noległości procesów inform acyjnych i zasileniow ych, które w swym w spółistnieniu zapew niają popraw ność zarządzania przebiegiem tych procesów. Rew olucja w ynikająca z rozwoju technik inform acyjnych w żadnej mierze nie podw ażyła ważności każdego z elem entów prezentow anych na schem acie pro-cesów. Praw dą jest że możliwości techniczne obsługi procesów inform acyjnych w obszarach ich przetw arzania i przesyłania uległy radykalnem u przyspieszeniu, to jednak ich substytucyjność w zględem procesów zasileniow ych czy logistycz-nych m oże być znikom a. Przyspieszenie jest m ożliwe w szędzie tam gdzie jego tem po lim itow ane jest prędkością przepływu bądź przetw arzania strum ienia inform acyjnego. Jeżeli uw zględnim y fakt iż w przedstaw ionych na rys. 1 sche-m atach tylko e-dokusche-m enty oraz elesche-m enty zozwiązań systesche-m ów E R P(Enterprice R esource Planning), CRM (C om puter R elationship M anagem ent) i SCM (Sup-ply Chain M anagm ent) zaw ierają standardy e - com m erce m usim y uśw iadom ić sobie, iż tego elem entu nie pow inniśm y przeceniać.

Procesy p ra tw ó rc a e Obiekty frodukcyjne Obróbka rrateriałów Procesy aparaturowe - ctenia Linie rmntażowi

Wykonawstwo obiektów budowlanych Wykonawstwo wyrobów

Wykonawstwo usług finansowych materialnych niemalerialnych

Procesy logistyłci zewnętrznej i współdziałanie z klientam i Wystawianie zaimwra 's Odbiór konponencó\

Przyjmowanie zleceń na wyroby Spedycja i transport wyrobów do odbiorców

J L

Zarządzanie łańcuchem dostaw SCM (Supply Chain Managemetu)

W

P rocesy p rzetw arzania danych Przetwarzanie iniornucji finansowych Planowanie i rozliczanie produkcji Zarządzanie zasobami ludzkimi Rozliczenia zaopatrzenia i sprzedaży

__________ fl_

Badanie ryn k u

.____ . Promocja i współpraca z klientarri \ , —

у

konkurencji

Planowanie rozwoju produktów i rvnkéw

Zimegrowany system mformatycjiv klasy MRP II. ERP

W

JL

Nowoczesny system CRM (Customer Relationship Management)

Zaprezentow ane uniw ersalne struktury przykładow ych strum ieni zasilenio-wych i procesów ich przetw arzania wskazują, że ta sfera m aterialnych składni-ków w ytw arzania nie będzie podlegała rew olucyjnym przem ianom . Aktualny stan procesów w ytw órczych w szerokim zakresie zautom atyzow any i system o-wo zintegrow any w łańcuchach logistycznych, będzie podlegał stosunkow o nie-w ielkim przem ianom . M ożna sądzić że nie-w miarę nie-w yczerpania tańszych źródeł zasileń surow cow ych uruchom ione zostaną zasilenia ze źródeł droższych pow o-dując podw yższenie kosztów produktów pochodnych - chyba, że postęp tech-nologiczny pozw oli je zredukow ać. Szersze w drożenie recyklingu i w ykorzysta-nie tycłi źródeł surow ców , pozw oli na przeciw działaykorzysta-nie w zrostow i cen oraz spełnienie coraz ostrzej w ystępujących postulatów ekorozw oju, co m oże być trudniejsze do realizacji w zakresie produkcji energii. Sieciow e, św iatow e sys-temy inform acyjne dające się integrow ać w skali globalnej, pozw alają skutecz-nie koordynow ać w ytw arzaskutecz-nie dow olskutecz-nie złożonych produktów lokalizując w y-tw arzanie poszczególnych kom ponentów w m iejscach gdzie m ożna to zrealizow ać najtaniej. Ten efekt globalizacji został ju ż praktycznie zrealizow any poprzez w drożenie elastycznych system ów koordynacji dostaw w przedsiębior-stwach globalnych - kierujących się przede w szystkim kryteriam i obniżki kosz-tów w ytw arzania, niezw ykle ważne w w arunkach konkurencji.

W olna przestrzeń postępu dotyczy przede w szystkim kierunków ew olucji rozw iązań logistycznych, które um ożliw iałyby skuteczną obsługę logistyczną procesów biznesow ych realizow anych w standardach B2C (business to cus-tom er). W drożenie zm ian dotyczących tej sfery kontaktów biznesow ych narusza rozw iązania ukształtow ane i zoptym alizow ane w ramach dotychczasow ego mo-delu system ów dystrybucyjnych, w których płaszczyznę kontaktów z klientam i indyw idualnym i stanow ią hiperm arkety.

Poszukiw anie standardów zam iennych dla tego modelu w ym agało będzie w prow adzania ew olucyjnych zm ian, które dotyczą nie tylko procesów logi-stycznych ale ukształtow anych przez dziesiątki lat funkcjonow ania zachow ań społecznych. W ydaje się realne, że przestrzeń zm ian będzie dokonyw ała się ew olucyjnie, w ykorzystując zdolności każdego system u do w ykazania znacznej elastyczności w zakresie częściow ej obsługi procesów dokonujących się w ra-mach now ego m odelu. Lansow anie modelu przedsiębiorstw gospodarki w irtual-nej musi być rozpatryw ane jak o uzupełnienie realnie funkcjonującej gospodarki i jej m aterialnych uw arunkow ań kształtujących rzeczyw istą gospodarkę - co w m niejszym stopniu dotyczyć może działalności usługowej.

W celu zilustrow ania tendencji w rozw oju w ykorzystania kom unikacji in-ternetowej w system ach inform acyjnych przedsiębiorstw , w ykorzystano wyniki badań 24 przedsiębiorstw małych i średnich różnych branż. W badaniach w

ystą-piły przedsiębiorstw a handlow e branży elektrotechnicznej, zakłady w ytw órcze branży elektrom echanicznej, jedenaście przedsiębiorstw przetw órstw a rolno- spożyw czego oraz cztery spółdzielnie m ieszkaniow e. W yniki badań zaprezen-tow ano w trzecim rozdziale pracy.

A naliza kierunków zastosow ań technologii internetow ej w działalności handlow ej przedsiębiorstw różnych branż

Zastosow anie technologii internetow ych we wszystkich obiektach trakto-wano jak o produkt uboczny innego typu badań dotyczących system ów logi-stycznych, analizy porów naw czej stosow anych system ów inform atycznych, czy też analizy ekonom iczno-finansow ej przedsiębiorstw . W łącznej liczbie 24 przedsiębiorstw różnych branż wystąpił problem uściślenia procedur i do k u -mentów źródłow ych tow arzyszących negocjacjom handlow ym poprzedzającym pow staw anie dokum entów transakcyjnych w postaci „W Z” oraz faktur zakupu bądź sprzedaży. C echą charakterystyczną w ystępującą we w szystkich analizo-wanych obiektach było dążenie do m inim alizow ania kosztów obsługi sprzedaży. Popularne w cześniej form y przesyłania inform acji za pośrednictw em Poczty Polskiej stały się m ało atrakcyjne ze względu na w ysokie koszty oraz opóźnienia uzyskania potw ierdzenia uzgodnień. Pow szechna ju ż we w szelkich grupach przedsiębiorstw św iadom ość zalet kom unikacji internetow ej precyzyjnie w ska-zyw ała skalę opóźnień czasow ych oraz wysoki w stosunku do internetu poziom kosztów usług pocztow ych. O ferow ane przez firm y softsw earow e standardy program ow e do obsługi e-com m erce nie należą do rozwiązań tanich i prostych w obsłudze zw łaszcza w m ałych firmach. W ydaje się tu przypom inać historia niskiego poziom u upow szechnienia system ów EDI. Te doskonałe od strony niezaw odności transm isji i ochrony danych rozw iązania nigdy się nie rozpo-wszechniły ze względu na w ysokie koszty eksploatacji i zakupu środków tech-nicznych oraz softw earow ych niezbędnych do ich stosow ania. W ybór zbliżonej drogi tw orzenia oprogram ow ania e - com m erce prow adził do podobnych skut-ków. A nalizow ane w badaniach przedsiębiorstw a przyjm ow ały zasadę, że ochrona przebiegu negocjacji internetow ych na asortym ent w yrobów z partne-rem biznesow ym , aż do sporządzenia dokum entu zam ów ienia sankcjonującego dostawę, nie stanow i inform acji w ym agającej szczególnej ochrony. O znaczało to w konsekwencji znaczące obniżenie kosztów stosow ania tej technologii, którą większość przedsiębiorstw ju ż dysponuje. Pozostało dokonanie wyboru standar-dów program ow ych wym iany informacji w fazie negocjacji handlow ych i pre-cyzow ania dokum entów zamów ień. Przyjęło rozw iązanie najbardziej liberalne, tzn. że dokum ent przesyłany od kontrahenta może być przesyłany w dowolnej edycji, przy czym najbardziej popularne platform y to MS W O RD, MS EXCEL,

czy rzadziej MS ACCESS. O znacza to, że dokum ent sporządzony w tablicy W ORDA z um ieszczonym i w niej kopiami nazw asortym entów w yrobów i cen wysłany w attachu lub załączniku outlooka dokum ent z ustalonym i w jed n o st-kach miary w ielkościam i dostaw stanowi wiążący obydw ie strony dokum ent - co stało się pow szechnym standardem wśród partnerów biznesow ych.

Z astosow anie do edycji dokum entów tw orzonych w MS EXCEL czy MS ACCESS m oże ułatw iać standaryzację wym iany dokum entów - ale nie stanowi w arunku wym iany inform acji elektronicznej! Te zasady obow iązują pow szech-nie partnerów i szech-nie w ydają się być wcale dow odem szech-niefrasobliw ości i szech- nieodpo-wiedzialności partnerów biznesow ych, co zapew niają następujące zasady w y-miany:

- w celu uniknięcia ryzyka „przeoczenia” dokum entów stosuje się zasadę każdorazow ego ich potw ierdzania po otrzym aniu,

- brak potw ierdzenia uzasadnia wysłanie monitu,

- dokum enty zaw ierające inform acje o term inie dostaw y są potw ierdzane z pow tórzeniem term inu,

- potwierdzony dokument zamówienia stanowi podstawę wystawienia doku-mentów WZ i Faktura i przesłaniem go wraz z innymi dokumentami dostaw y. W ym ienione wyżej zasady kom unikacji internetow ej w pełni funkcjono-wały w badanych dużych jednostkach handlu artykułami elektrotechnicznym i - a w miarę potrzeb stosow ano je rów nież w małych hurtow niach. W szerokim zakresie rozw iązania te stosow ano w badanych przedsiębiorstw ach agrobiznesu a w szczególności chłodniach, w których skala uzgodnień w ym uszała wręcz zastosow anie technologii internetow ych co stosow ana w szerokiej skali i w łaśnie w liberalnej postaci. Podobne rezultaty zaobserw ow ano rów nież w przedsiębior-stwach branży elektrom aszynow ej. N ajbardziej zaaw ansow any standard tech-nologii internetow ych w realizacji procesów biznesow ych stosow ała om aw iana ju ż we w cześniejszych publikacjach W ielkopolska G iełda R olno-O grodnicza w Poznaniu. N ajm niejszy zakres zastosow ań tej technologii zaobserw ow ano w badanych spółdzielniach m ieszkaniow ych. W praw dzie w najw iększej z nich pew ne funkcje obsługi m ieszkańców oferow ano z zastosow aniem technologii internetow ych, ale w pozostałych m niejszych spółdzielniach zakres ich zastoso-wań ograniczał się do sporadycznych funkcji w system ie inform acyjnym zarzą-dzania.

Rezultaty badań przedstaw iono w tabeli 1, która odzw ierciedla tendencję do coraz szerszego liberalnego korzystania z technologii internetow ych w system ie inform acyjnym przedsiębiorstw , a czynnikiem m otyw acyjnym w ydaje się być dążenie do obniżenia kosztów własnych sprzedaży. Telefony w różnej postaci

i poczta tradycyjna w ydają się ustępow ać m iejsca liberalnym rozw iązaniom zastosow ań poczty elektronicznej.

Tabela 1 Zestawienie stanu wykorzystania technologii internetowych w przed-siębiorstwach różnych branż.

Źródło: badania własne.

Branża Rodzaje usług Systematycznie stosowana Częściowo wykorzystywana Sporadycznie wykorzystywana Razem Elektrotechniczna 3 1 0 4 Agrobiznes 7 3 1 11 Produkcja elektrom aszynowa 4 1 0 5 Spółdzielczość mieszkaniowa 1 0 3 4 Razem 15 5 4 24

Podsum ow anie i wnioski

Podjęty w niniejszej pracy problem zastosow ań technologii e-com m erce w przedsiębiorstw ach różnych branż, stanowi przykład w ystępujących często rozbieżności pom iędzy teoretycznym i standardam i określającym i poziom zasto-sow ań określonych standardów technologicznych a praktycznym sposobem ich stosow ania. O trzym any obraz rzeczyw istości w przedsiębiorstw ach różnych branż skłania do refleksji, że pozytyw ne cechy różnych rozw iązań zdecydują 0 ich zastosow aniu w praktyce — często w sposób odbiegający od teoretycznych zaleceń. Na 24 badane jednostki w 15 z nich zaobserw ow ano system atyczne zastosow anie technologii internetow ych w prow adzeniu negocjacji handlow ych 1 uściślaniu param etrów oraz term inów dostaw. Na uwagę zasługuje korzystny stan zastosow ań technologii internetow ych w przedsiębiorstw ach agrobiznesu, co świadczy o intensyw nym dążeniu przez przedsiębiorstw a tej branży do obni-żania poziom u kosztów sprzedaży niezw ykle ważnego wobec rozmiaru doko-nywanych transakcji.

Stosunkow o niski poziom zastosow ań technologii internetow ych w spół-dzielczości m ieszkaniow ej w ynika rów nież z faktu, iż w odniesieniu do małych

spółdzielni tradycyjne środki kom unikacji w ydają być się dość skuteczne na stosunkow o zw artych osiedlach. W dużej spółdzielni kom unikacja członków spółdzielni z lokatoram i zdaw ała być się stałym standardem . Stosunkow o mała liczba zakupów i stabilizacja źródeł zakupów pow odow ała ograniczone w yko-rzystanie internetu w dokonyw aniu uzgodnień zakupów. Przedsiębiorstw a pro-dukcyjne w grupie małych i m niejszych średnich w ykorzystują technologie in-ternetow e w pozyskiw aniu inform acji o poziom ie cen i negocjacjach dostaw.

Na podstaw ie dostępnych danych m ożna stw ierdzić następujące tendencje w zastosow aniach e-com m erce w przedsiębiorstw ach:

1. C zynnikiem pow szechnie występującym w praktyce zastosow ań technolo-gii internetow ych w negocjacjach dostaw w zaopatrzeniu i sprzedaży w yro-bów jest liberalizm w zakresie narzędzi opracow yw ania zestaw ień nego-cjow anych asortym entów wyrobów.

2. Dom inujące jest rów nież przekonanie, że standardow e zabezpieczenie transakcji w ramach haseł i kom unikacji internetow ej jest rozw iązaniem d o -statecznym dla obsługi negocjacji wysyłkow ych obw arow anych określo-nym system em potwierdzeń.

3. Zastosow anie technologii internetow ych w negocjacjach handlow ych uza-sadnione jest pow szechnie dążeniem do obniżenia kosztów własnych sprzedaży i zakupów.

4. C zynnikiem inspirującym zastosow anie technologii internetow ej w nego-cjacjach handlow ych był najczęściej partner - a w czterech przypadkach inicjatyw a własna. Św iadczy to zdecydow anie o efektach sieciow ego upo-w szechniania standardóupo-w obsługi procesóupo-w biznesoupo-w ych.

5. W ynikający z badań kierunek rozwoju liberalnych praktyk w zakresie sto-sow anych środków softw earow ych e- com m erce, pozw ala stw ierdzić, że bariery kosztow e upow szechniania technologii internetow ych charaktery-styczne dla EDI nie pow tórzą się w tym przypadku.

6. O m aw iane tendencje nie skłaniają do optym izm u, poniew aż przyjęty w a-riant rozw iązań zapew nia m inim alizację barier upow szechniania zastoso-wań internetu w system ach inform acyjnych przedsiębiorstw , nie sprzyjając jednak elim inow aniu tradycyjnych dokum entów i zaw ansow anych

Źródła

1. W. Chmielarz, Analizo i oceanu .stron internetowych biur turystycznych działających na

terenie Polski, „Acta Universitatis Lodziensis - Folia O econom ica" Lód/. 2(K)2, nr 157

s. 341-361.

2. L. Drelichowski, Zastosowanie m etod optymalizacyjnych iv systemach logistyki ja k o

pochod-na zmian organizacyjnych i softwearowych. Społeczeństwo informacyjne a badania operacyj-ne i zarządzanie. AOW EXIT Warszawa 2<X)2 s.VI-27-35.

3. G. Erber, P. Klaus, U. Voigt, E-commerce-induced Change in lo g istics and Transport