Sektor prywatny w Polsce : (ogólna charakterystyka za lata 1990-1998)

Pełen tekst

(1)Izabela Czaja Katedra. Przedsiębiorczości. I Innowac)1. Agnieszka Żur Katedra. Przedsiębiorczości. l I"nowucll. Sektor prywatny w Polsce (ogólna charakterystyka za lata 1990-1998) 1. Wprowadzenie Artykuł stanowi próbę scharakteryzowania roli i znaczenia sektora prywatnego w polskiej gospodarce. Ostatnie dziesięciolecie to niewątpliwie najlepszy okres do rozwoju polskiej przedsiębiorczości i równocześnie okres wyjątkowej dynamiki wzrostu znaczenia sektora MSP zanotowanej we wszystkich podstawowych wskaźnikach gospodarczych. Przedstawione wyniki badaJ] na wtórnych danych statystycznych za lata 1990-1998 to efekt badaJ] ilościowych i kolejna próba' opisania roli polskiego sektora prywatnych przedsiębiorstw w osiągnięciu sukcesu gospodarczego, jakim jest wskaźnik wzrostu gospodarczego notowany na poziomie 4,8% w 1998 r. W treści opisu i zawartości analiz podstawowych dostępnych danych statystycznych przedstawiono wpływ sektora prywatnego na tworzenie produktu krajowego brutto, jego udział w nakładach inwestycyjnych, w tworzeniu miejsc pracy i zatrudnieniu pracowników, udział w procesie przesuwania pracujących z przedsiębiorstw paI\stwowych do prywatnych. Artykuł został przygotowany w formie krótkiej charakterystyki znaczenia sektora MSP w podstawowych obszarach i sekcjach gospodarki. Przedstawia. Wyniki bad ,Ul ilościowych nad seklorem prywatnym i opis prawnych rorm działania przed. w Polsce zostały zawarte w pracach: I. Czuja, CZy//IIiki rozwojll przedsiębio/'czm1ci szal/se i zagrożellia, Zeszyty Naukowe, AE w Krakowie, Kraków 1997, nr 473 oraz 1. Czaja, R. Śliwa, PrawIle aspekty prowadzenia dzialalllo,\'ci przez mate i .\'rednie przedsiębiorstwa, Zeszyty Naukowe, AE w Krakowie, Kraków 1998, nr 519. I. siębiorstw.

(2) I. Izabela Czaja. Agnieszka ŻI/r. dane statystyczne dotyczilce działalności i rozwoju sektora prywatnego w latach 1990- 1998'. Opisując sektor prywatny należy sprecyzować. jakie przedsiębiorstwa są uważane zu przedsiębiorstwa sektora prywatnego, a którym odmawia się przynależności do niego. Konieczne jest również określenie sposobu grupowania danych, czy ustalenie kryteriów podzialu przedsiębiorstw na grupy (np. ze względu na charakter formy prawnej, własność, wielkość, sposób powstawania przedsiębiorstw i in.). Obowiązujący obecnie schemat grupowania danych określa sektor publiczny jako składający się z trzech podstawowych form własności: własno ści państwowej (Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych), własności komunalnej oraz własności mieszanej z przewagi) kapitału (mienia) sektora publicznego, a formy własności sektora prywatnego uważane są: własność prywatna krajowa, własność zagraniczna oraz własność mieszana z przewagą (mienia) kapitału prywatnego (rys. ł). W wypadku przedsiębiorstw o kapitale mieszanym do sektora publicznego załiczane są te, których udział podmiotów tego sektora wynosi co najmniej 50% kapitału ogółem spółki, natomiast do sektora prywatnego załiczane sq te, których udział podmiotów tego sektora wynosi co najmniej 50% kapitału ogół~m spólki. O ile w wypadku małych i średnich przedsiębiorstw stosunkowo łatwo można określić źródło kapitału i właścicieli podmiotu gospodarczego, o tyle przedsiębiorstwa duże z kapitałem mieszanym podlegają dodatkowej ocenie wielkości skladników majątku. W literaturze podaje się następującą definicję przedsiębiorstwa prywatnego: "Istnieją trzy warunki, które łącznie 2 Ocena działalności sektora prywatnego bez odnoszenia się do danych z okresu panowania. gospodarki socjalistycznej nic pokazuje w pełni dynamiki wzrostu i znaczenia tego sektora dla zmian strukturalnych dOkolluj,)cych si~ w ostatniej dekadzie. Jcullakżc nic wszystkie dane sprzed 1989 r. dotycz!)CC seklom prywatncgo s:} dostępnc, a porównanie danych z drugiej połowy lat 80. i z lat 90. komplikują trly zasadnicze powody: l. Do 1990 r. gl1lpowanic <lanych opierało się o schemat organizacji gospodarki, który wyróżniał dwa podstawowc scktory: uspołec zniony i prywatny (nieuspołeczniony) . Danc przedstawiane b}' ly często jako przyrost wartości proccntowych w porównaniu z rokicm bazowym; dla wiII10ści środków IIwalych i nakł"uów inwestycyjnych rokiem bllzowymjcSl 1970 r. 2. W 1990 i 1991 r. wprowmlzono pouzilll na uwa sektory. publiczny i prywatny, prLy czym danc dOlyczcłcc spóhJziclni oraz organizacji spolecznych , politycznych i ZWiejZk6W zawodowych zosluly sklilsyfikowilllC jako dane sektora prywatncgo, zwiększ:Y'lc automatycznie jego wicI kości statystyczne (wczcśniej dane te stanowiły elemcnt sektom nicuspołccznionego). 3. W 1992 r. po raz picrwszy przcdstuwiono dane dotyczące całej gospodarki za \99\ r. przygotowanc w llkładzie europejskiej klasyfikacji działalności (EKD). Ze wzgl<;du na organizaej9 i strukturę własnościową gospo· darki Polski można wyróżnić obecnie dwa podstawowe scktory (stosuWHne jako definicje podziału w polskiej statystyce): sektor publiczny i sektor prywlltny (rys. \). Ponadto przy analizie danych poja· winją się dodatkowe trudności: a) dokładna obserwacjn pcłncj liczby podmiotów gospodarczych sek· tora prywatnego nic jest możliwa, ponicważ od 1995 r. GUS zaprzestał podawania danych o liczbie działnjących spółek cywilnych oraz osób fizycznych prowatlz!jcych działalność gospodarCZej: b) problem przy analizowaniu liczby zarejestrowanych spółek cywilnych ornz osób fizycznych prowaclz<j' cych działalność gospodarCZlj wynika z Faktu, że danc urzt;dów stntystycznych S<} nicmiarodajne; nic wszystkic podmioty zl1rejestrowane to podmioty aktywne..

(3) I qi~.,1. ,. Sektor prylVallly. IV. Polsce .... definiują prywatne przedsiębiorstwo : prawo określonyc h właścicieli do zysku, silne dążeni e do zysku swoboda działania"'.. I Sektor I IWłasność I. Forma prawllo·orgnnizacyjna - osoby fizyczne, prowadz.)cc uzialnlność gospodurczą (zakłndy osób fizycznych), w tym indywidualne gospodarstwu rolne. Sektor. -. prywatna. I-. niczna. H. mieszana. krajO\vlI. -. - spółki prywatne - jednostki organizacji wyznaniowych - spóltlzieltlic i ic:1I związki - ol'glUiizm,je .\1J01ecvw i s/oww'z)'Szcuia - ji/lldm:je i Zllklady filIIdm:); - zakłady samorządu 8osjJ()(/(tr,'zego j związkowego. -. - przedstawicielstwa firm zngrunicznych - przcds icbiorstwa zagmnicznc drobnej wytwórczoś ci. prywatny zagra-. -. spółki. z udziałem kapitalu zagranicznego. ---+-1- spółki z pl'zcwaglj kapilalu (mienia) prywatnego. Kursywq oznaczono podmioty zaliczane przed 1990 r. do sekton\ tlspoleezniollcgo - odpowied. nika obecnego sektora publicznego. Pozostole wielkości określnnc były w okresie wcześniej szym jako sektor nieuspoleczniony (obecnie prywatny).. Rys. l. Schemnl grupowania danych o gospodarce narodowej wedlu g klasydikacji EI<D Zródlo: Maly ROCl..llik StatystyczllY /993, GUS, Warszawa 1993, s. 299.. Klasyfikacja na podmioty sektora prywatnego i publicznego to jeden z podstawowych sposobów grupowania danych stałystycznych. Inny istotny z punktu widzenia oceny działali podmiotów gospodarczych jest pod ział na male, średnie i duże przedsiębior stwa. Najczęściej pr~yłaczaną4 i uważan ą ~a podstawową obow iqzującą klasyfikację jest klasyfikacja GUS, która za kryterium podziału przedsiębiorstw według w ielkości na male, ś rednie i duże przyjmuje liczbę zatrudnion ych pracowników: male przedsięb iors twa - clo 5 pracowników, ś redni e przedsiębiorstwa - od 6 pracowników do 20 (a w sekcjach "Działalność produkcyjna" i "Gómictwo i kopałnictwo" do 50 (do 1992 r . również przedsiębiorstwa działające w sekcji "Budownictwo" klasyfikowane byly do grupy średn ich przedsiębiorstw, jeżeli zatrudniały od 6 do 50 osób), duże 3 L. Balcerowicz, Wolny wybór, Wydawnictwo ZNAK, Kmków 1996, s. 138 . ., Na pocz~ltkt1 łat 90. próbowano wprowadzić ról.lle metody klasyfikacji wielkości. p\'zcdsi~·. biorslw ze względu IUI Ilrlyję lc kryterium, np.: lici'.b.;: zatrudnionych, wie lkość obrotów, osi'lSllny zysk, lIl1k1.ad y inwestycyjlic, obowi'lzck pJaceniu poda tku VAT i wiele innych..

(4) I. Izahela Czaj". Agnieszka Żur. przedsiębiorstwa - powyżej 20 pracowników. (a w sekcjach "Działalność produkcyjna" i "Górnictwo i kopalnictwo" powyżej 50). Równie często w raportach rządowych i instytucjonalnych spotyka się klasyfikację proponowaną przez Ministerstwo Gospodarki": przedsiębiorstwo mikro to podmiot zatrudniający do 5 pracowników, małe przedsiębiorstwo - do 50 pracowników, średnie przedsiębiorstwo - do 250 pracowników i wreszcie duże przedsiębiorstwo - powyżej 250 pracowników oraz klasyfikację Ministerstwa Finansów, która pojawia się w publikacjach ministerialnych określa jąca przedsiębiorstwa małe zatrudniające do 50 osób, średnie - do 500 i duże powyżej 500 pracowników. Rozważania w dalszej części artykułu dotyczyć będ'l firm działających w sektorze prywatnym, chociaż wyżej przedstawione kryteria podziału na przedsiębiorstwa małe, średnie i duże stosowane są również do przedsiębiorstw sektora pubłicznego. Działaj'lce obecnie podmioty sektora prywatnego można wyszczególnić ze względu na sposób ich powstania i zaistnienia na rynku. Ze względu na sposób dochodzenia przedsiębiorców do własnego przedsiębiorstwa nałeży wymienić: tworzenie spółek przez pomysłodawców od podstaw, wykup części przedsię biorstw przez kadrę i pracowników i tworzenie na bazie tego maj~)tku nowych podmiotów gospodarczych Uako wynik procesów restrukturyzacyjnych i prywatyzacyjnych), tworzenie nowych podmiotów po otrzymaniu zgody na prowadzenie działalności w ramach franchsingu, umowy o przedstawicielstwie i in., odkupienie w całości istniejącego przedsiębiorstwa, np. restauracji, hotelu, wraz z istniejącą infrastrukturą oraz listami potencjalnych partnerów i klicntów, a także równoczesne przejęcie zobowiązaIl wobec zatrudnionych pracowników, i wreszcie przejęcie rodzinnego biznesu. W Polsce można zaobserwować wszystkie wymienione wyżej sposoby powstawania nowych polskich firm sektora prywatnego, choć wspomniane kryterium podziału nie jest uwzględniane w statystyce.. 2. Funkcje i znaczenie sektora prywatnego Sektor prywatny, a w szczególności małe i średnie przedsiębiorstwa, pełni funkcje w ekonomii oraz odgrywa rolę napędu gospodarek przechodzących transformację gospodarcz'l. Dzięki aktywności ponad 2 000 000 polskich, małych i średnich przedsiębiorstw przedsiębiorczość postrzegana jest jako szczególna aktywność gospodarcza odznaczaj~lca się dynamikl) i wzrostem znaczenia w gospodarce narodowej. której celem jest osil)ganie zysku określone. 5. Zob. np. Raport. (J. stanie sektora II/afych i .fred/lich p,.zedsi~biorstll' Polsce /997, Polska. Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Srcdnich Przcdsi<;biOl'SlW, GEMINI, Warszmva 1998, s. 26, lub SyntetycZl1a inforlllllcja o stanie lI1alych i .\~reflllich prz.edsię/Jiorst\v \II Polsce IV roku /996, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 1998, s. 2..

(5) Sektor prywatny w Polsce .... I. przy równoczesnym efektywnym wykorzystaniu zasobów finansowych, SUl'OWcowych i pracy ludzkiej. Najczęściej o sektorze MSP mówi się jako o sile gospodarczej pełniącej podstawowe funkcje w gospodarce - opisywane jako: źródło innowacji, motor zmian ekonomicznych, miejsce lokowania kapitałów i wysiłków, miejsce zatrudnienia osób bezrobotnych, osób poszukujących pracy, absolwentów szkól, miejsce zatrudnicnia indywidualistów, aktywne i elastycznie działające podmioty ułatwiającc życie konsumentom, początek rozwoju dużych przedsiębiorstw, silę równoważ'lcą wpływy dużych firm, podmioty, których działanie zmniejsza lub niweluje wielkość wahm\ ekonomicznych (zatrudnienie, ceny). Znaczenie przedsiębiorstw sektora prywatnego podobnie jak sektora publicznego przejawia się w tworzeniu produktu narodowego brutto (PKB), tworzeniu nowych miejsc pracy, efektywnym wykorzystaniu zasobów, możliwości szybkiego dostosowania się do warunków na rynku, łatwym i bliskim kontakcie z klientami, możliwości szybkiego wyszu-. kiwania nisz na rynku. Analizy ekonomiczne 6 wykazały, że w okresie gospodarczych zmian w latach 70. małe i średnie przedsiębiorstwa prywatne uchroniły gospodarki wielu krajów przed głębokim kryzysem. Odegrały niebagatelną rolę w przywracaniu równowagi ekonomicznej. Od lat siedemdziesiątych w krajach zindustrializowanych postrzega się małe i średnie przedsiębiorstwa jako łagodzące problemy gospodarcze. Powstające w ostatnich latach nowe firmy szybko wychwytywały liczne luki w gospodarce postsocjalistycznej, dostarczając na rynek potrzebne produkty. Napędzały tym samym rozwój gospodarczy i łago dziły ciężkie skutki uboczne procesu transformacji. Przewiduje się, że nowoczesny system gospodarczy charakteryzować się będzie silnym sektorem małych i średnich prywatnych przedsiębiorstw. Jego przewaga nad sektorem publicznym polega na zclolnościaeh adaptacyjnych i elastyczności, co w tak zmiennym otoczeniu jak wspólezesne jest atutem pierwszoplanowym. Ponadto firmy tego sektora wyprzedzają zmiany, podejmując nowe ryzykowne wyzwania współczesnej konkurencji.. 3. Warunki rozwoiu sektora prywatnego w Polsce Mówiąc o rozwoju przedsiębiorczości w Polsce, nie sposób pominąć warunków prawnych i ekonomicznych, które rozwój tcn umożliwiły. Podstawowym warunkiem umożliwiajljcym pojawienie się na rynku prywatnych przedsię biorstw było stworzenie podstaw funkcjollowania gospodarki rynkowej poprzez wprowadzenie aktów prawnych ull10żliwiających podejmowanie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne i prawne na równych warunkach,. li T/w El/l'Opc(1II Ohscnvatory jol' SMEs. Allil/W! Reporf 1994, Marlinus Nijhorf Pub!., Dordrccht 1995, s. 21..

(6) I. Izabela Czaja, Agnieszka Żur. bez względu na rodzaj prowadzonej działalności. Prawo do wyboru zawodu i prowadzenia działalności gospodarczej gwarantuje od 1996 l'. wszystkim Polakom polska konstytucja. Ostatnia dekada XX w. przyniosła polskiej gospodarce olbrzymie zmiany. Od końca 1988 l'. następował powolny zwrot z obszaru gospodarki sterowanej przez państwo w kierunku gospodarki wolnego rynku. Przekształcenia systemowe rozpoczęte w 1989 l'. zapoczątkowały proces wyzwalania się postaw przedsiębiorczych i tym samym rozwój sektora prywatnego. I stycznia 1990 l'. został wprowadzony w życie program stabilizacyjny zwany później Planem Balcerowicza. Pierwsze wysiłki związane z wdrażaniem tego planu skierowano na: transfonnację systemu gospodarczego, stłumienie hiperinflacji i stworzenie warunków wymienialności złotego. Początek lat 90. charakteryzował się szybkimi zmianami strukturalnymi. Transformacja systemu gospodarczego polegała na uporządkowaniu systemu bankowego, wprowadzeniu przepisów regulujących działalność jednostek gospodarujących. Najistotniejszym pozytywnym czynnikiem wspierającym rozwój sektora prywatnego w tym czasie było uwolnienie cen oraz umożliwienie prowadzenia działalności importowej i eksportowej przez wszystkie przedsiębiorstwa bez względu na formę wła sności, co oznaczało zniesienie przez paIlstwowego monopolu na handel zagraniezny. Zasadnicze znaczenie dla rozwoju sektora prywatnego miało wprowadzenie ustaw o działalności gospodarczej oraz o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych, Od tego momentu aktywni i energiczni przedsiębiorcy mogli poważnie myśleć o wlasnym przedsiębiorstwie. Nie był to łatwy okres, szczególnie dla nowo powstalych przedsiębiorstw, które dopiero uczyly się nowych reguł wolnego rynku. Transfonnacja systemowa miała również skutki hamujące rozwój przedsiębiorstw prywatnych: wysoką inflację (586% w 19901'.,70% w 1991 r.), wysokie oprocentowanie kredytów, twardą politykę finansową, nowe przepisy prawnc i podatkowe, a liczni pośrednicy godzili we wszystkich przedsiębiorców. Spartmlskie warunki, jakie wówczas stworzono dla przedsiębiorców, okazaly się trudną szkołą, ale wielu firmom i ich wlaścicielom udało się przetrwać ten najcięższy okres. Z badtul przeprowadzonych przez Ministerstwo Gospodarki wynika, że "rozwój sektora prywatnego skupiony byl głównie na dziedzinach, w których osiągnięcie dużej sprzedaży nie decyduje o efektywności działania i o stopie zwrotu, a preferowana jest pomyslowość i szybkość działania"'. Wraz z poprawą wskaźników makroekonomicznych w pierwszej polowie lat 90. (rys. 2 i 3) najważniejsze dla polskiej gospodarki by lo stworzenie podstaw do funkcjonowania wolnego rynku, wolnej konkurencji, a co się z tym wiąże - warunki, w których po raz pierwszy można bylo wykorzystać przedsiębiorczość polskich przedsiębiorców.. 7. Sy/ltefycZl1a informacja ... , s. 3..

(7) I. Seklor prywallly w Polsce .. .. %. 600. 500 400 300 200 100 11,6. o. 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998. Rys. 2. Poziom inflacji. średniorocznej. w Polsce w latach 1990- 1998. Źródło: Mały Rocznik Statystyczny GUS, Warszawa 1999.. 20 15 10 5. O -5. -10 - 15. -10 ,1 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. [II inwestycje !Bill PKB. Rys. 3. Dynamika zmian inwestycji i PKB w Polsce. IV. IlItach 1990- 1997. Źródło: Ocel/a ,\'yfu(l cji ,\'pOlecZ1w·gospot!(//'czej IV rokl/ 1997, RZi)tlOWC Ccntl1lm Swdiów SIm· tcg icznych. Warszawa 1998, s. 17..

(8) I. Ic.abela CZ{~j(l. Agnieszka Żur. Lata 1992-1994 charakteryzowały się pogłębieniem i utrwałeniem zmian strukturalnych w gospodarce, Początki prywatyzacji, obniżka inflacji do ok, 30% wraz z jednoczesnym umacnianiem się wzrostu gospodarczego oraz dalsza liberalizacja przepisów wpłynęły na dynamikę wzrostu ilościowego podmiotów sektora prywatnego, W latach 1994-1996 tempo przyrostu nowych podmiotów zmalało, Nastą pił wzrost konkl1l'encji i względnH stabilizHcja liczby przedsiębiorstw prywatnych, W tym samym czasie pojawiła się niekorzystna tendencja do obejmOMInia nowych obszarów gospodarki koncesjonowaniem, czyli regułowaniem liczby przedsiębiorstw działających w turystyce, tran sporc ie , obrocie nieruchomościami, przewozie osób i in, Odrębne przepisy ogra niczające zasady działania wołnego rynku i konkurencji w aż 29 obszarach gospodarki sprawiły, że przedsiębiorcy, którzy nie otrzymali zgody na kontynuowanie działałnośc i , zmuszeni był i do zmiany profilu działania, Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, że przed siębiorczość najpełni ej rozwija się w warunkach liberalnej gospodarki, gdzie ingerencja sil pozarynkowych ograniczona jest do minimum, Atrybutami liberalnej gospodarki typu rynkowego są: prawo do swobodnego tworzenia się podmiotów gospodarczych, swoboda warunków obrotu towarami, usługami i zasobam i, kształtowa nie się cen bez ingerencji administracji, interakcje międ zy popytem, poda żą i ceną', Ekonomiści analizujący sytuację przedsiębiorstw prywatnych często zw racają uwagę na ograniczenie charakteru rynkowego poł skiej gospodarki poprzez wprowadzanie licencj i i koncesji, które hamują rozwój przedsiębiorczości w Połsce, Od 1994 l'. polska gospodarka zaczęła przcjawiać cechy stabilności i dojrzałego wzrostu, Dalszy spadek inflacji, bezrobocia i umocnienie się wzrostu gospodarczego oraz dałs zy rozwój procesów prywatyzacji (m.in, program powszechnej prywatyzacji) spowodow ały kołejną mniejszą już tym razem falę przyrostu pryw'ltnych przedsiębiorstw w Poł sce, Te tendencje dodatkowo się umocnił y w 1997 l'. Produkcja sprzedana przemysłu wzrosła o łO,3 % wobec wzrostu 8,3% w 1996 l'. (rys, 6), Dałszy spadek inflacji i bezrobocia oraz znaczny przyrost inwestycji stworzyły korzystniejsze warunki dla połskich przedsiębiorców, Moż na ocenić obecne warunki rozwoju sektora prywatnego w Polsce jako dobre, szczególnie na tle minionych łal. Rosnący popyt krajowy stymulowany rosnąC» silą nabywczą ludności i ekspansywną politybl kredytową banków komercyjnych rów nież przyczy nia się do budowania atrakcyjnych warunków zwiększania łiczby i rozwoju ju ż istniej'lcych firm sektora prywatnego, Warunki przed sięb iorczości i d z iałlInia MSP to także bariery występuj'lce na rynku, które obniżają tempo ro zwoju sektora prywatnego , jego ekspansję oraz pelne wykorzystanie potencjału gospodarczego, jaki tkwi w polskich przedsiębiorstwach, Wśród najbardziej uci'lżliwych barier przedsiębiorcy wskazuj'l: brak dlugoterminowej polityki wobec sektora MSP, zbyt częste "M. D.)browski. Re/orllUł. rynek , slImorząd . PWE, Wmszawa 1990 . s. 28-30..

(9) Sektor. w Polsce .... zmiany w przepisach prawnych i podatkowych, brak wykwalifikowanej kadry oraz wysokie koszty zatrudnienia pracowników". Równie często wymienia się barierę stwarzaną przez niekompetentnych urzędników paJ\stwowych wszystkich szczebli, biurokrację, nadinterpretację przepisów prawnych na niekorzyść przedsiębiorców oraz nieprzychylny stosunek wobec właścicieli przedsię biorstw prywatnych. Bariery rozwoju przedsiębiorczości w Polsce zdecydowanie osłabiają dynamikę osh)gania coraz lepszych wyników gospodarczych przez przedsiębiorstwa MSP. Przedsiębiorcy oczekuj'l, że rzqd i parlament wspólnie określą i rozpocznq realizację strategii rozwoju sektora MSP, osłabią sitę i władzę urzędników, zmniejsz'l nadmiar koniecznych pozwolet\ i decyzji wymaganych w czasie prowadzenia działalności i utrudniających normalne prowadzenie biznesu małym i średnim przedsiębiorcom, zredagujq i uchwalą trzy główne ustawy podatkowe. Chociaż sektor prywatny w Polsce odgrywa ogromną rolę w tworzeniu miejsc pracy, w nakŁadach inwestycyjnych w powiększaniu majątku narodowego, w zwiększaniu wielkości produkcji, w zachowaniach społecznic i powszechnie akceptowanych, czyli zmniejszaniu bezrobocia i niwelowaniu wahalI koniunkturalnych na rynkach lokalnych, to jednak nadal zapewnienie mu najlepszych warunków rozwoju nie należy do priorytetów polskiej polityki gospodarczej. Znacznie więcej uwagi poświęca się przedsiębiorstwom sektora publicznego zatrudniającym obecnie już tylko 30% pracujących w Polsce, dla których stalc przygotowuje się nowe ustawy i inne akty prawne. "Po 30 nowelizacjach ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, 39 nowelizacjach ustawy o podatku dochodowym od dochodów osób prawnych i 13 nowelizacjach ustawy o V AT nadszedł już czas na całościowq rewizję tych aktów - zdaniem przedstawicieli Związku Polskiego Przemysłu Handlu i Finansów, do którcgo należy 140 osób i 88 firm" (cyt. za: Nie sIać nas na 22 procent, "Rzeczpospolita" 1999, nr 52, s. 10). "Nie budzi zdziwienia, że polscy przedsiębiorcy tak często wypowiadają się za złagodze niem podatków. Ludzie nie szanują rządu, który jest wrogi ich interesom [ ... l. Uczciwi ludzie s~l pozostawicni przed trudnym wyborem płacenia podatków lub zaspokojenia potrzeb ich rodzin"lil. Obawy rodz,! również przepisy traktujące w sposób szczególnie przychylny podmioty zagranicznc oraz brak reprezentacji interesów przedsiębiorców MSP - skutecznego lobbyingu, który umożliwiłby racjonalne wpływanie na decyzje, które ksztaltujl) realne warunki przcdsiębiorczości w Polsce. Również problem wysokich podatków oraz czę stych zmian w przepisach oraz szarej strefy są najczęściej wymieniane jako bariery rozwoju i konkl1\'encyjności MSP, nie kwestionując osiągnięć sektora prywatnego. Warto zauważyć, że sukcesy działalności malych i średnich przed-. ł). 1. Czaja, R, Śliwa, Prawne aspekty I'/'Olvadzc/1ia dzial(/III(),\~ci przez Illale j ,\:rcdllie j1/'zedZeszyty Naukowe, AE w Krakowie, Kraków 1998, nr 519. lU I. Czaja, CZyI/fliki rozwojl/ prledsiębiorczo.\'ci - szanse i zagrożellia, Zeszyty Naukowe, AE. sir:bio/'S!IVO,. w Krakowie, Kraków 1997, nr 473, s. 57..

(10) I. Izabela Czaja, Agnieszka Żur. 25 20 Cl Vl ::>. 15. "O. "§. 10. 5 0,3 O. ~. '"o. -". ';;;'. 'O. '". ~. r:-. .,.con. :;<. '"' 'a'". .c. ~. U. ~. E ~. '". '" '"~. '0'. ~. '" ~. :s. ~. " ~. ::>. '"c, '" '3. 'C. ~. .,g. ". S. ~. '". Rys. 4. In westycyj ne zagraniczne w krajach Europy Środkowowsc hod niej w 1997 r. lródło : opracowanie własne na podstawie materiałów Rządowego Centrum Studiów Strategicz-. nych,1998. siębiorstw są doceniane przez zagranicznych inwestorów i mają bezpośredn i związek z bezpośred nimi inwestycjami na rynku polskim (rys . 4).. 4. Liczba podmiotów sektora prywatnego w latach 1989-1998 Statystyka wskazuje, że podmioty gospodarcze ze względu na strukturę wła sności i ich liczbę - w sektorze prywatnym przejawiały silną tendencję rosnącą. W ciągu trzech łat liczba spółck prywatnych niemal się podwoiła (w 1990 r. bylo 33239 spółek prywatnych krajowych, a w 1993 r. ju ż - 6639 1) (tabela l). Podobna sytuacja miala miejsce w odniesieniu do zakladów osób fi zycznych , gdzie liczba zakładów z 1 135 492 w 1990 r. wzrosla do l 783 900 w 1993 r. Dałsza obserwacja wzroslu łi czby podmiotów gospodarczych sektora prywatnego z u względnieni em formy prawnej powstający ch i dzia łających przeds ię biorstw jesl utrudniona, poniew aż od 1995 r. GUS zaprzest ał podawania danych o liczbie dzi alającyc h spółek cywilnych oraz osób fizyc znych prowadzących działalność gospoda rczą. W związku z tym dane są niekomplclne. Obecnie dane dotyczące liczby podmiotów sektora prywatnego można znaleźć w opracowaniach i raportach Ministerstwa Gospodarki. W 1997 r. został.

(11) I. Sektor prywatny w Polsce .... Tabela l. Liczba podmiotów gospodarczych sektora prywatnego w latach 1990-1998. Lata. Ogółem. 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998. Zaklady osób fizycznych. Spółki. prawa handlowego - plywatnc krajowe. (wszystkie podmioty). I 205484 I 504802 1731 661 I 896898. 33239 47690 58218 66391 75280 80836 87117 93524 136497. .. 2099577 2379949. .. 2390000 (dane szacunkowe. I 135492 I 420002 I 630629 I 783 900. · ··. 225 303 (dane szacunkowe). Żródlo: opracowanie własne na podstawie Rocznika Slarystycmego GUS /99/- J999 oraz danych opublikowanych w "Rzeczpospolitej" 1999, nr 29.. Tabela 2. Liczba podmiotów gospodarczych w wybranych latach Wyszczególnienie Ogółem,. w tym: - sektor MSP - zatrudnionych Q-50 osób - zatrudnionych Q-5 osób - zat11ldnionych 51-250 osób. 1991. 1993. 1995. 1996. 502275 494211 496 436 375560 24775. l 988079 l 980705 I 957209 1812347 23496. 2099577 2093 148 2069930 1921 151 23218. 2385 832 2380330 2355580 2193954 24750. Żródło: Raport Departamentu Rzemiosła Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Warszawa 1998, li, 6.. przygotowany raport o małych i średnich przedsiębiorstwach. Przy czym małe firmy klasyfikowane tu są na mate, średnie i duże ze względu na wielkość zatrudnienia, a nie ze względu na formę prawną przedsiębiorstwa (tabela 2). Grupa przedsiębiorstw małych i średnich (MS P) zatrudnia do 250 pracowników.. 5.. Wskaźniki. ekonomiczne sektora prywatnego. Duże i silnie oddziałujące na rynek prywatne przedsiębiorstwa sq ciągle nieliczne, co związane jest ze zbyt krótkim okresem istnienia wolnego rynku w Polsce, a także brakiem umiejętności w zarzijdzaniu, prowadzeniu i rozwijaniu firm przez niedoświadczonych jeszcze przedsiębiorców. Warunki gospodarki wolnorynkowej stworzone w Polsce na przełomie 1989 i 1990 l'. zrównujące w prawach i obowiqzkach wszystkie podmioty gospodarcze, z jednej strony, pozwolily na szybki rozwój sektora prywatnego, a z drugiej, mimo kilkuletniego załamania gospodarczego, pozwoliły na utrzymanie silnej pozycji silnych przedsiębiorstw pat\stwowych..

(12) I. Izabela Czaja, Agnieszka Żur. %. () Przemysł. w J 995 r.. Przemysł. w 1998 r.. 10. 20. 30. 40. 50. 60. 70. 80. 90. 100. Górnictwo i kopalnictwo w 1995 r. Górnictwo i kopalnictwo. w 19981'. Dzialalnosć. produkcyjna. Działalność. produkcyjna w 19981'.. w 19951'.. r::====:=. Zaopatrywanie w gaz i cIlcrgi9 w 19951'. ~ Zaopatrywanie. \V. energię ~~~;~~~~~~~~~~;2~. gaz i w1998r.t. EillJ sektor publiczny l1TIITł sektor prywatny. Rys. 5. Struktura produkcji sprzedanej według sektorów własności (w cenach. przemysłu. w latach 1995 i 1998. bieżilcych). Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Małego Rocznika Statystycznego GUS, Wal'·. szawa 1999, s. 233. Złamanie monopołu i przejęeie c10minujqeej pozycji przedsiębiorstw pm\stwowych przez sektor prywatny dokonało się w budownictwie, sprzedaży detalicznej i hurtowej towarów, prowadzeniu punktów sprzedaży detalicznej i stacji benzynowych oraz w sprzedaży hurtowej w przedsiębiorstwach hanellowyell. Do 1995 l'. przez przedsiębiorstwa państwowe nadal zdominowany byl przemysi - produkcja sprzedana w przemyśle" (produkeja sprzedana w cenaeh bieżących w 1995 l'. dla sektora publicznego wynosiła 140 ł82,lmln zl, a dla sektora prywatnego 115 444,2 mln zł) oraz dwie jego sekcje, górnictwo i kopalnictwo oraz zaopatrywanie w energię elektrycznq, gaz, wodę. Dane statystyczne dla obydwu sektorów, tzn. publicznego i prywatnego, kształtuj!) się następuj'lco dla poszczególnych sekcji: zaopatrywanie w energię elektryczn'l, gaz, wodę (produkcja sprzedana w cenach bież'lcych w 1995 l'. dla sektora publicznego stanowi la 9,4% przemysiu ogólcm, natomiast dla sektora prywatnego 0,2%); górnictwo i kopalnictwo (produkcja sprzedana w cenach bież'Icych w 1995 l'. dla sektora publicznego stanowiła 7,5% przemysłu ogóII. Pod pojt;cicm. przemysł. rozumie sit;. sck~jc:. "Górniclwo i kopalniclwo",. "Działalność. pro-. dukcyjna", "Zaopatrywanie w cllcl'git; clcktryczll<), gaz i wodt;". Dane z Rocznika Statystycznego GUS 1996, Warszawa 1996, s. XLI..

(13) I. Sektor prywatny w Polsce .... łem, natomiast dla sektora prywatnego 0,2%). Relacje między procentowym udziałem sektora prywatnego i publicznego w strukturze produkcji sprzedanej przemysłu w latach 1995 i 1998 przedstawia rys. 5. Tendencje wzrostowe udziału sektora prywatnego w podstawowych sektorach gospodarki utrzymują się nadał. Rys. 6 obrazuje dynamikę zmian w udziale sektora prywatnego w wybranych działach gospodarki. Jak można zauważyć do 1994 l'. wszystkie sekcje przemysłu zdominowane były przez sektor publiczny, ale już w 1995 l'. udział sektora prywatnego w produkcji sprzedanej w działał ności produkcyjnej w przemyśle był większy od udziału sektora publicznego. Po raz pierwszy relacje jednej z sekcji przemysłu między sektorem prywatnym a pm\stwowym uległy zmianie na korzyść sektora prywatnego; produkcja sprzedana w cenach bieżących w 1995 l'. dla sektora publicznego stanowiła 37,9% przemysłu ogółem, o 3,8% mniej niż w 19941'., natomiast dla sektora prywatnego 44,8%, tj. o 5,7% więcej niż w 19941'.). Kolejne łata przynosily dalsze zmiany na korzyść sektora prywatnego, a w 1996 r. sektor prywatny osiągnął większościowy udział w trzech podstawowych działach gospodarki.. % 100. 90 80 70 60 50 40 3D. 20 10 O. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 1998. EJ produkcja sprzedana przemysłu Im produkcja budowlano-montażowa iii. sprzcdnż. detaliczna. Rys. 6. Procentowy udział sektora prywatnego w wybranych w łatach 1990-ł998. działach. gospodarki. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych z Malego Rocznika Statystycznego GUS 1998, Warszawa 1999..

(14) I. Izabela Czaja, Agnieszka Żur. % O 20 40 60 80 100 r----,-----,-----,-----,----,. Handel detaliczny w 1990 r. Handel hurtowy w 1991 r. Handel detaliczny w 1998!". Handel hurtowy. \V. 1998 r.. lillJ sektor publiczny !iJ 1icktor prywatny. Rys, 7, Struktura handlu detalicznego i hurtowego w latach 1990, 1991 i 1998 według. sektora. własności. Źródło:. opracowanie własne na podstawie danych z Malego Rocznika Statystycznego GUS, Warw szawa 1999, s. 139.. Tabela 3.. Udział. sektora prywatnego w podstawowych. wskaźnikach. ekonomicznych. w latach 1990-1998 (w %) Lata Udział sektora prywatnego w podstawowych wskaźnikach. ekonomicznych. 1998" (danc 1990. 1991. 1992 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. szaunko-. wc) Tworzenie PKB w cenach bieżących. Liczba. pracujących. 31 XII. Produkcja sprzednna przemysłu Produkcja budowlano-montażowa Sprzedaż detaliczna Nakłady inwestycyjne Obrót handlu zagranicznego Eksport. Import a uzupełnione zostały. 30,9 48,9. 42,1 54,3. 47,2 56,0. 52,0 58,9. 18,3. 27,0. 28,3. 34,5. 41,8 63,7. 63,1. 78,3 86,4. 41,3. 82,8 40,8. 44,0. 42,9. 44,1. 4,9 14,4. 21,9 49,9. 38,4 54,5. 44,0 59,8. 53,2 66,9. opracowaniem. własnym. 53,1 60,6 39,4. 58,0. 52,0. 65,0 68,5 63,5. 68,3. 84,5. 86,5. 89,1. 90,8. 87,2. 88,1. 93,2. .. 92,4. 94,7. •. 44,2. 92,9 46,0. 53,4. 59,1. 56,8. 62,0. 74,3. 69,7. 75,0. 82,5. 72 84. 62.4 45,8. 60,0 65,0. 68 76,7. danych z Rocznika Statystycznego GUS, Warsza-. wa 1998 Źródło: dane za lata 1990-1995 pochodził z raportu GosjJodarka Polski HI procesie fmmforlllac.ii 1996 r., Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych, Warszawa 1997, s. 10..

(15) Sektor prywatny. IV. \1 ". Polsce .... W 1998 r. najwyższy udział sektora prywatnego odnotowano w sprzedaży detalicznej handlu wewnętrznego (95%) i w produkcji budowlano-montażowej (94%). Jego udział zwiększył s ię do 69,1 % w produkcji sprzedanej przemysiu , do 75% w eksporcie i 83% w imporcie (rys. 6 i 8). Do zobrazowania dynamiki zmian w handlu relacje w strukturze handlu detalicznego i hurtowego międ zy sektorem publicznym a prywatnym w latach 1990,1991 i 1998 zostały dodatkowo przedstawione na rys. 7. "Nadal wzrastał udział sektora prywatnego w wytwarzaniu PKB i liczbie pracujących. W sektorze tym pod koniec 1996 r. pracowało ok. 65% ogółu ludności zawodowo czynnej, wytwarzając ponad 60% wartości dodanej 12". W 1998 r. wskaźnik zatrudnienia wyniósł odpowiednio 70% a PKB według szacunków 68% (tabela 3).. 60. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 1998. [ill] sektor prywatny łE se ktor publiczny. Rys. 8. Udzial sektora prywatnego w PKB w lalach 1990-1998 Żródło :. opmcowlll1ic wlasnc na podstawie danych Slillyslycznych z roczników GUS za laln 1989- 1999.. Warto zauważyć, że pozytywne skutki oddziaływania sektora prywatnego na polsk,! gospodarkę utrzymują się nadal, na co wskazują najnowsze badania statystyczne. "Firmy prywatne zanotowaly w ubiegłym (1998) roku lepsze wyniki produkcyjne niż pm\stwowe. Wzrost produkcji sprzedanej w przemyśle, który ogółem wyniósł 4,8%, był zaslugq sektora prywatnego. W porównaniu z rokiem poprzednim produkcja sprzedana przedsiębiorstw prywatnych. .~ie. 12 S. Uplawa, ZmiallY ogólnej akt)'l\IlIo.\:ci gospodarczej, l'IIport Gospodarka Polski \II proc:etmm!o/'lIImji 1996 r., Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych, Warszawa 1997, s. 11..

(16) I. Izabela Czaja, Agnieszka Żur. %. 90 80 70 60 50 40 30 20 10 O. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 1998. [2] eksport ITIII import. Rys. 9. Udział sektora prywatnego w obrotach handlu zagranicznego w latach 1990-1998 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych statystyzcnych z roczników GUS za lata. 1989-1999.. Bułgaria. Białoruś. Rumunia. Rosja. Ukraina POLSKA. Litwa Węgry. Czechy Słowacja. O. lO. 20. 30. 40. 50. 60. 70. 80. 90 %. Rys. lO. Udział sektora prywatnego w tworzeniu PKB w krajach Europy Środkowowschodniej w 1997 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Rządowego Centrum Stlldiów Strategicznych. z 1998 I'..

(17) Sektor """'wol",,. IV. Polsce .... zwiększy ła się o 15%, podczas gdy w sektorze publicznym zanotowa ł o jej spadek o 12,5". Sektor MSP stanowi obecnie podstawę polskiej gospodarki, dzięki czemu rozwój gospodarki jest dynami czny , a wskaźnik wzrostu gospodarczego wynoszący 4,8% w 1998 r. należy do najwyższych w Europie. Udzial MSP w obrotach międzynarodowych oraz zatrudnienie zbliża się już do poziomu przecięt nego krajów Unii Europejskiej . Jeżeli wzrostowe tendencje udziału sektora prywatnego nie zostaną wstrzymane, to w ciągu kilku najbliższych lat MSP powinno osiągm)ć wskaźniki udziału w tworzeniu PKB i nakładach inwestycyjnych podobne do uzyskiwanych na ryn ku współnoty europejskiej . W porównaniu z krajami Europy Środkowowschodniej sytuacja połskich przedsiębiorstw prywatnych jest również bardzo dobra . Biorąc pod uwagę udział sektora prywatnego w tworzeniu PKB, Pol ska p ł asuje się na czwartej pozycji po Słowacji, Czechach i Węgrzech (rys, 10).. 6. Zatrudnienie w sektorze prywatnym W nowych prywatnych przedsiębiorstwach znajdujl) pracę bezrobotni, absolwenci szkół i poszukujący nowych doświadczeń zawodowych. Zatrudnienie w sektorze prywatnym w 1991 r. przekroczyło po raz pierwszy 50%, w ł993 r. wyn i osło ok. 60% wszystkich zatrudnionych . Sytuacja ta powtórzyła się w 1994 r. W 1996 r. na 15487,4 tys. prac ujących, aż 10 074,9 tys. było zatrudnionych w sektorze prywatny m (tabe la 4), co stanowiło 65,1 % ogólu zatrudnionych (rys. II). Tabela 4. ZaIrudnienie W gospodarce narodowej og61cm. \V. lalach 1987-1998. Lata. Sektor prywatny (w Iys.). Sektor publiczny (w tys.). Sektor prywfilny ogólem (w '!'o). Sektor publiczny. 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998. 4908,5 4916 ,9 8230,2 8230,6 8809,1 8593,7 8700,9 9045,6 9344,8 10074,9 10613 ,6 II 390,9. 12336,1 12210,8 8243,4 8243,4 7052,1 6452,1 6060,3 5 878,4 5623, 1 5412,5 5072,8 5093,8. 28,S 28,7 47,2 50,0 55,S 57,1 58,9 60,6 62,4 65, 1 67,7 69,1. 71,S 71,3 52 ,8 50,0 44,S 42,9 41,1 39,4 37,6 34,9 32,3 30,9. Źródło:. (w '!'o). opracowanie własne na podstawie danych statystycznych z roczników GUS. ZA. lata. 1989-1999 . 13. A. Kowalik , PrywatIle przedsiębiorstwa są odpomiejsze, "Rzeczpospolita" 1999, nr 52, 5, 12..

(18) I. habela Czaja, Agnieszka Żur. %. 80. 70 60 50. 40. JO 20 10. O. 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998. I±] sek tor prywatny mm seklOr publiczny. Rys. ) ). Odsetek zatrudnionych w sektorze publicznym i prywatnym )mach ) 987-) 998 Zródlo: opracowan ie własne na podstawie dnnych statys lycznych z roczników GUS zn lata 1989-1 999. IV. Pierwsze wskaźniki wielkości zatrudnienia za 1998 r. pokazują, że sektor prywatny nadal absorbuje zasoby siły roboczej, które tracą zatrudnienie w sektorze publicznym. "Korzystniejsze dla sektora prywatnego są też dane o zatrudnieniu. Ogółem w gospodarce przeciętne zatrudnienie w 1998 r. zwiększyło się o 0,9%. Wzrost o 8,2% nastąpił wyłącznic w prywatnym sektorze gospodarki, w publicznym sektorze zaś zatrudnienie spadło o 5%14 Oznacza to, że zatrudnienie w sektorze prywatnym zbłiża się do granicy przeciętnego zatrudnienia w sektorze prywatnym w Europie - 80%.. 7.. Nakłady. Inwestycylne sektora prywatnego. Sektor prywatny inwestuje w polską gospodarkę, co przy minimalnej warzakumulowanego kapitału do kOliea 1989 r. jest ogromnym wysiłkiem dla wielu polskich przedsiębiorców. Oznacza to, że naklady inwestycyjne pochodzą z bieżqcych zysków przedsiębiorc ów działaj1lcych w warunkach wolnej konkurencji i są wynikiem większej skłonności tych przedsiębiorców do inwestowania. ni ż do konsumpcji. Inwestycje sektora prywatnego rosn'l mimo niesprzyjających przepisów uniemożliwiaj1lcych odpisy podatkowe z tytułu panoszonych inwestycji. W latach 1990- 1993 powstało 681 560 przedsiębiorstw tości. 14. A. Kowalik , Pryw(/tlle przedsiębiol'!ilIl'll sq odpomiejsze, "Rzeczpospolita" 1999, nr 52, s, 12 ..

(19) Sektor prywatny. }II. Polsce .... Tabe la 5. Na kl ady in westycyjne. IV. lalach 1990- 1998. Nak lady inwestycyj ne (w ce nach bic7.<ICych) Naklady inwestycyjne sektora pl) 'watncgo (w %). Naklady. Law. inwcstycyj nc (w mln zł). 11581,0 16883,7 20 159,7 24715,9 33 728,4 47 144,7 65 622,0 90 437,7. 1990 199 1 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998. po<lmioly gOlipodarcze (w ł <lsno~ć prywalna krajowa). razem. ogó ł em. 4 1,3 40,8 44 ,0 42,9 44,2 46,0 53,4 59, 1. związki. 18,7 22,5 16,5 9,9 6,1 6,0 5,1. 22,6 18,3 27,5 33 ,0 38,0 38,2 38,8. 44 ,1. .. s p ółdzie l nie. i ich. ... .. (dane szacunkowe) Źród ło : opl'llcowa nie wlilsne l1 a łlodstaw ic : Maly RO('wik Slllly.'i'YC:zIIY. GUS, Wil rszawa. 199 1- 1999.. (w ml n zł). 100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10 000 O. o. 1990. 199 1. 1992. nakłady inwestycyjne ogółem. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. llli5I naklady inwestycyjne sektora prywatnego. II) nakłady inwestycyjne sektora pllblicZllCgU. Rys. 12. N aklady inwestycyjne seklora prywatnego i pu bli cznego do inweslycji ogóle m IV Polsce IV latach 1990-1997 Źródło: opracowanie własne na pod stawie danych statystycznyc h z roczników GUS za lata. 1989- 1999..

(20) I. Izabela Czaja, Agnieszka Żur. w sektorze prywatnym, średnio 227187 rocznie. Wielkość środków finansowych na nakłady inwestycyjne (środki trwałe, rozbudowa i modernizacja istniejącego majątku, wyposażenie inwestycji oraz sprzęt i oprogramowanie komputerowe), ponoszone w ostatnich latach przez podmioty gospodarcze sektora prywatnego stale rosną (tabela 5). W 1993 r. po raz pierwszy nakłady inwestycyjne sektora prywatnego (bez spółdzielni i ich związków) osiągnęły 33%, w 1994 l'. - 38%, a w 1996 r. - 46% (rys. 12).. 20 15. 5. o. Rys. 13. Źródlo:. Wielkość. 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998. stopy bezrobocia w Polsce w latach 1990-1998. opracowanie własne na podstawie roczników statystycznych i komunikatów GUS w la~. lach 1990-1999. Notowana przez statystyków od 1990 l'. stopa bezrobocia (wówczas 6,5%), 16,4% w 1993 (', i spadła do poziomu 13,2% w 1996 (', (rys. 13). Równocześnie od 1992 l'. notuje się wzrastającą tendencję w nakładach inwestycyjnych, czym można tłumaczyć zahamowanie wzrostu bezrobocia w 1993 (', i jej powolny spadek oraz wzrost zatrudnienia w kolejnych latach w sektorze prywatnym. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że spadek bezrobocia notowany od 1994 (', ma swoje źródło w inwestycjach sektora prywatnego ponoszonych w poprzednich latach, kiedy to powstawały nowe miejsca pracy i to właśnie dzięki nim sektor prywatny przejmuje od sektora państwowego od kilku lat zasoby siły roboczej. "Liczba przedsiębiorstw pm\stwowych w końcu 1996 (', wynosiła 3847 jednostek i była mniejsza o 12% w porównaniu ze stanem z kot\ca 1995 l'. i ok. 55% mniejsza od stanu w kOl\cu J990 ('," Sektor prywatny jest więc nowym miejscem zatrudnienia dla pracowników z przedsię biorstw sektora publicznego. osiągnęła.

(21) Sektor prywatny w Polsce".. 8.. I. Zakończenie. Korzystna relacja poziomu inwestycji do wzrostu PKB - tempo inwestowania w latach 1995-1997 prawie trzykrotnie przewyższało tempo wzrostu PKB (rys. 3). Jest to szczególnie obiecująca i pozytywna tendencja w gospodarce. Oznacza bowiem, że zyski przedsiębiorstw zostają reinwestowane, co wpływa decydująco na dalszy rozwój i rozrost sektora prywatnego. Ostatnie szacunkowe dane GUS za 1998 L wskazują na przełom w znaczeniu sektora prywatnego w polskiej gospodarce. Wszystkie udziały procentowe w podstawowych kategoriach i wskaźnikach ekonomicznych wskazują na dominację sektora prywatnego. Do 1997 L inwestycje stanowiły mocną stronę przedsię biorstw sektora publicznego, ale wstępne obliczenia statystyczne za 1998 LIS wskazują, że sektor prywatny znacznie bardziej niż sektor publiczny był zaangażowany w proces inwestowania kapitału w gospodarkę polsk~l. "Były to również nakłady większe - przedsiębiorstwa PaIlstwowe ogólem wydały na ten cel (w trzech kwartałach) ponad 18,3 mld zł, prywatne natomiast 26,4 mld zł. Nakłady inwestycyjne stanowiły 59,1 % całości wydatków inwestycyjnych 16". Jeżeli tendencja ta utrzymałaby się do kOJlca roku kalendarzowego 1998 L oznaczałoby to, że 1998 L byłby pierwszym rokiem, w którym sektor prywatny osiągnął przewagę w nakładach inwestycyjnych nad sektorem publicznym i równocześnie byłby to pierwszy rok, w którym sektor prywatny miałby lepsze wyniki w podstawowych miernikach oceny działalności gospodarczej: udziale w PKB, wielkości zatrudnienia, nakładach inwestycyjnych. Reasumując, podany opis sektora prywatnego oraz wskaźniki ekonomiczne za lata 1989-1998 udowadniają, że dynamiczny rozwój tego sektora w Polsce pozwolil na szybkie wprowadzenie i ustabilizowanie się reguł wolnego rynku w Polsce, równocześnie wolny rynek wymusił szybkie dostosowanie się podmiotów gospodarczych, konsumentów i pracowników do reguł obowiązują cych w innym, zupełnie nowym systemie gospodarczym. Sektor prywatny w Polsce udowodnił, że zmiany gospodarcze bez jego udziału nie byłyby moż liwe, a także że jego zdolność do rozwijania własnego potencjału i tworzenia w konsekwencji miejsc pracy jest bardzo duża i ma ogromne znaczenie dla dokonujących się przemian. Literatura Balcerowicz L., Wolny wybór, Wydawnictwo ZNAK, Kraków 1996. Czaja I,. Czynniki rozwoju przedsiębiorczości - szanse i zagrożenia, Zeszyty Nmlkowe, AE w Krakowie, Kraków 1997, nr 473. tS Oficjalnie dane te zostaną potwierdzone i opublikowane w Roczniku Statystycznym GUS 1999, Ze wzgl!tdu na kilkumicsięczl1q procedurę obliczania danych danc za 1998 r, potwicrdzajl}ce wst~pną ocen~ roli sektora prywatnego w gospodarce będq dosl~pnc w dl'llgicj połowic 1999 r. 16/biclelll, s. 12..

(22) I. Izabela Czaja, Agnieszka Żur. Czaja 1., Śliwa R., Prawne aspekty prowadzenia działalności przez mate i .\:reclnie przedsiębiorstwa, Zeszyty Naukowe, AE w Krakowie, Kraków 1998, nr 519. Dąbrowski M., Reforma, rynek, samorząd, rWE, Warszawa 1990, Male i .~redHie przedsiębiorstwa IV 1997, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorslw, Warszawa 1999. Maly Rocznik Statystyczny GUS, Warszawa 1988-1999. Mujżel l"~ Przedsiębiorstwa HI procesie tran,\formacji, PAN, Poltext, Warszawa 1997 . Raport o stanie sektora lIIalych i J1rednich przedsiębiorstw II' Polsce II' latach 1996-/997,. Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Malych i Średnich Przedsiębiorstw, GEMINI, Warszawa 1998, Raport o stanie sektora małych i .vrednich przedsiębiorstw IV Polsce 11' latach /996-1998, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, GEMINł, Warszawa 1999. Rocznik StatystycZllY GUS, Warszawa 1988-1999. SyntetycZIla hifofmacja o stanie l1111lych i ,{-ter/nich przedsiębiorstw H' Polsce w roku 1996, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 1998. Targaiski J., Podstawy przedsiębiorczoJci, AE w Krakowie, Kraków 1994. Upława S., Zmiany ogólllej aktywllo.ki gospodarczej, Raport "Gospodarka Polski w procesie transformacji 1996 r.", Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych, Warszawa 1997.. Warunki prowadzenia dzialalJJości gospodarczej przez MSP HI Polsce i w krajach Unii Europejskiej, Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw, Sląsk, Warszawa 1998. Zienkowski L., Szara gospodarka IV Polsce. Rozmiary, przyczyny, k01lsekwellcje, Zakład Bada!'!. Statystyczno-Ekonomicznych Głównego demii Nauk, Warszawa, kwiecicil1996.. The Privale Seclor in Poland in Ihe Years 1990-98). (Generał. Urzędu. Statystycznego i Polskiej Aka-. Characlerlsllcs. This article provides basic infonnation and statistical data on the development of the private sector in Poland during the systemic transformation. The authors offer a brief description ot' the conditions shaping the development of privale entrepreneurship in Poland dl11'ing the years under disClIssioll and disCllSS the inf'lucnce of the private sector on GDP, its share in totał investment outlays, its shaw in job crcation and cmployment, and its role in the process or shifting employees from state to private enterprises. The authors t'ocus on the process of entrepreneurship, the development ot' which allowed the private sector to f10urish in Poland in the ycars 1990-98..

(23)