PR Z E G E P ID , 1999, 53, 3 -4 , 355-364
Bożena Dera-Tomaszewska, Renata Głośnicka
ZESTA W IEN IE SERÓW ARÓW SALM ONELLA W Y STĘPU JĄ C Y C H W POLSCE
Instytut M edycyny M orskiej i Tropikalnej w Gdyni Krajowy Ośrodek Salmonella
Kierownik: prof. d r hab. med. R. Głośnicka
Krajowy Ośrodek Salmonella od wielu lat współpracuje z referencyjnym ośrod kiem Salmonella Światowej Organizacji Zdrowia w Paryżu. Zgodnie z wymogami
W HO Collaborating Centre, Krajowy Ośrodek Salmonella jest zobowiązany do przedstawienia, terenowym placówkom służby zdrowia i weterynarii, skrótu schema
tu Kauffmanna- White 'a, obejmującego wszystkie serowary Salmonella występujące
w kraju. Państwa Unii Europejskiej zaakceptowały zmiany w schemacie Kauffmanna-
-W h itea , proponowane od 1987 roku przez P opoffa i L e Minor a.
T A K S O N O M IA R O D Z A JU SA L M O N E L L A Z M IA N Y W N A Z E W N IC T W IE
Zgodnie z propozycją m iędzynarodowego ośrodka referencyjnego Salmonella - W H O C ollaborating Centre for Reference and Research on Salmonella w Paryżu, przedstaw ioną w Antigenic formulas o f the Salmonella serovars 1997 (2), do rodzaju
Salmonella należą dwa gatunki (species):
1. S. enterica, który został podzielony na sześć podgatunków (subspecies):
S. enterica subsp. enterica, S. enterica subsp. salamae, S. enterica subsp. arizonae, S. enterica subsp. diarizonae, S. enterica subsp. houtenae, S. enterica subsp. indica 2. S. hongori
Różnice biochemiczne pomiędzy poszczególnymi gatunkam i i podgatunkam i Sal m onella oraz wrażliwość na działanie faga O l przedstawiono w Tabeli I.
Zwyczajowo przyjęte nazwy zostały zachowane tylko dla serowarów (serowar - w a r ia n t serologiczny; dawniej serotyp, typ serologiczny) podgatunku enterica, który obejmuje ponad 99,5% wszystkich izolowanych szczepów Salmonella. Nazwy te, nie posiadają statusu taksonom icznego, używane były do określenia bakterii najczęściej izolowanych w praktyce medycznej i weterynaryjnej. Należy pisać je z dużej litery (nie kursywą) np.: Typhi, Paratyphi В, Enteritidis, Agona. Nazwa serowaru pierw szego podgatunku pow inna być zapisana w następujący sposób np.: Salmonella ente
rica subsp. enterica serowar Typhim urium lub Salmonella subsp. I ser. Typhim urium.
N r 3 - 4 Zestawienie serowarów Salmonella występujących w Polsce 357 jedynie serowary podgatunku enterica noszą nazwy. Typhim urium , London czy
M ontevideo są serowarami podgatunku enterica. Nazwa Salmonella ser. Typhim u rium lub Salmonella Typhim urium może być używana w rutynowej praktyce.
Serowary pięciu pozostałych podgatunków S. enterica i serowary gatunku S. bon-
gori opisuje się wzorami antygenowymi. Przynależność serowarów do tych podga
tunków określono w schemacie K auffm anna-W hite’a następującymi symbolami: II - serowary S. enterica subsp. salamae, U la - serowary S. enterica subsp. arizonae, I llb - serowary S. enterica subsp. diarizonae, IV - serowary S. enterica subsp. houte-
nae, VI - serowary S. enterica subsp. indica. Serowary pozostałych podgatunków Salmonella enterica powinny być zapisywane następująco - np.: Salmonella enterica
subsp. salamae 1 7 : b : z 26 lub w postaci skróconej Salmonella subsp. II 1 7 : b : z 26, a nawet S. II 17 : b : z26. Serowary drugiego gatunku - S. bongori, oznaczono w sche macie symbolem V.
N iektóre nazwy, występujące w poprzednich wydaniach schematu K auffm anna- W hite’a, zostały wyeliminowane - wśród nich, nazwy nadane wariantom powstałym przez lizogenizację: np. Newhaw nosi obecnie nazwę M uenster var. 15 + , A rkansas - nazwę M uenster var. j_5 + ,34 + , ponieważ oba te warianty powstały z serowaru M uenster w wyniku lizogennej konwersji fagiem (15 i fagami e15 + e34. Zm iany te wydają się logiczne i uzasadnione, ponieważ dla znajdujących się w podobnej sytuacji szczepów z grupy 0 : 4 (B), które na skutek lizogennej konwersji uzyskały faktor(y) 1 lub (i) 27 nowych nazw nie proponow ano. Ze schematu usunięto również nazwy, które do roku 1966 (International Congress of M icrobiology in M oscow) nadano serowarom nie należącym do podgatunku enterica. Wyeliminowane ze schematu nazwy serowarów, umieszczone w dodatku specjalnym schematu (Alphabetic list of serovars names withdraw n from the scheme), m ają już tylko znaczenie historyczne. N a liście tej, znalazły się również nazwy serowarów, które były „pow iązane” z n a zwami serowarów zachowanych w schemacie, np.: Pullorum, posiadający identyczny wzór antygenowy ( 1 ,9 ,1 2 :- :- ) , jak zachowany w schemacie serowar G allinarum , uważany jest obecnie za jeden z biowarów Gallinarum (biowar - wariant biochemicz ny; dawniej biotyp, typ biochemiczny). Nazwę Pullorum usunięto ze schematu.
Pierwszych 50 grup serologicznych Salmonella, wydzielonych w diagnostycznym schemacie K auffm anna-W hite’a na podstawie antygenów somatycznych, oznaczono literami alfabetu od A do Z, pozostałe cyframi od 51 do 67. Obecnie, oznakowanie poszczególnych grup Salmonella uległo zmianie. Bardziej logicznym wydaje się ozna czanie grup przy użyciu charakterystycznych dla nich faktorów antygenów som atycz nych (dawne oznakowanie alfabetyczne tymczasowo zachowano w nawiasach) np.: grupa 0 : 4 (B); grupa 0 : 1 8 (K); grupa 0 :9 ,4 6 ,2 7 (D 3); grupa 0 :6 ,1 4 (H); grupa 0 :1 ,3 ,1 9 (E J ; grupa 0 : 4 8 (Y); grupa 0 : 5 7 ; grupa 0 :6 6 . Dawne grupy: C4 ( 0 :6,7,14), E 2 (0 :3 ,1 5 ) oraz E 3 ( 0 :3 ,15,34), zawierające serowary grupy C j ( 0 : 6 ,7 ) lizogenne fagiem 14 ( 0 : 6 ,7 - > 0 :6,7,14) i serowary grupy E j (0 :3 ,1 0 ) lizogenne fagiem e15 (O : 3,10->0 : 3,f5) lub fagami е15 + £з4 ( 0 : 3 ,1 0 -» 0 : 3,15,34), usunięto ze schematu. Serowary z tych grup włączono odpowiednio do grupy 0 :7 (Cj) i grupy 0 : 3,10 (E :).
Ilość aktualnie znanych wariantów serologicznych w poszczególnych gatunkach i podgatunkach Salmonella, prezentowanych w zmodyfikowanym schemacie K auf fm anna-W hite’a wynosi:
Proponow ane zmiany są odzwierciedleniem najnowszych osiągnięć w zakresie taksonom ii rodzaju Salmonella (1, 3).
K rajow y Ośrodek Salmonella, w uzgodnieniu z Państwowym Zakładem Higieny, wyniki badań, zwyczajowo, podaw ał zgodnie z pierw otną wersją schematu K auf- fm anna-W hite’a. Obecnie, wyniki badań, opisywane są z zastosowaniem podwójnego nazewnictwa.
T Y P Y S A L M O N E L L A O K R E ŚL O N E W K R A JO W Y M O Ś R O D K U S A L M O N E L L A
Wszystkie serowary Salmonella występujące w Polsce, określone w Krajowym O środku Salmonella, przedstawiono (z uwzględnieniem zmian w nazewnictwie) w ta beli II. Każdego roku, w Krajowym Ośrodku Salmonella, określa się kilka nowych serowarów, pojawiających się w Polsce po raz pierwszy. Pierwsze rozpoznanie każ dego, takiego w ariantu serologicznego, jest potwierdzane w W H O C ollaborating C entre for Reference and Research on Salmonella w Paryżu; następnie serowar zostaje umieszczony na liście typów Salmonella występujących w Polsce (tab. II). W Krajowym O środku Salmonella określono ogółem 169 serowarów Salmonella (z 28 grup serologicznych), z których 14 występowało jeszcze dodatkow o w postaci wariantów , powstałych na skutek lizogenizacji fagami, np.: serowar S. Ohio występo wał w Polsce jak o S. Ohio i również jak o S. Ohio var. 14 + (dawniej Salmonella
nienstedteń), serowar S. M uenster - jak o S. M uenster i także jako S. M uenster var.
1 5+ (dawniej jak o Salmonella newhaw), a S. Orion - jak o S. Orion i dodatkow o, zarów no jak o w ariant 1 5+ (dawniej Salmonella binza) i jak o w ariant 15+ ,34 + (dawniej Salmonella thomasville). Ponad 70% (121/169) wszystkich, określonych w Krajow ym O środku Salmonella, serowarów należało do grup: 0 : 4 (31 serowa rów), 0 : 7 (28 serowarów), 0 : 8 (27 serowarów), 0 :3 ,1 0 (20 serowarów) i 0 : 9 (15 serowarów). Pozostałe grupy serologiczne prezentowane były przez niewielką ilość (od 1 do 8) serowarów. W drugiej kolum nie tabeli II, umieszczono nazwy (z uwzględnieniem zmian w nazewnictwie) serowarów podgatunku enterica oraz sym bole określające przynależność pozostałych serowarów (nie posiadających nazw) do odpowiednich podgatunków . W trzeciej, czwartej i piątej kolum nie zapisano odpo wiednio antygeny somatyczne i rzęskowe (1 i 2 fazy) serowarów przedstawionych w kolum nie dugiej. Tabela ta została opracow ana według zmodyfikowanego schema tu K auffm anna-W hite’a (2). Stanowi skrót schematu uwzględniający wszystkie sero wary Salmonella określone do tej pory w Polsce i potwierdzone w międzynarodowym
N r 3 - 4 Zestawienie serowarów Salmonella występujących w Polsce 359 T a b e l a II . Serowary Salmonella występujące w Polsce, określone w Krajowym Ośrodku Salm onella,
z uwzględnieniem zmian w nomenklaturze, opisanych w zm odyfikow anym schemacie K auffm anna-W hite’a z 1997 roku.
Salmonella serovars found in Poland and determined at the N ational Salm onella Centre
with consideration o f nomenclature changes as described in the modified schema o f K auffm ann and W hite in 1997
N r 3 - 4 Zestawienie serowarów Salmonella występujących w Polsce 361 c.d. tab. II
N r 3 - 4 Zestawienie serowarów Salmonella występujących w Polsce 363 c.d. tab. II
ośrodku Salmonella w Paryżu. Może służyć wszystkim laboratoriom w kraju, za jm ującym się rutynow o diagnostyką pałeczek Salmonella.
W przypadku określenia, przez laboratoria terenowe, serowarów nie wykazanych w Tabeli II, rozpoznanie należy potwierdzić w Krajowym Ośrodku Salmonella.
B. Dera-Tomaszewska, R. Głośnicka
S A L M O N E L L A SER O V A R S D E F IN E D IN P O L A N D
S U M M A R Y
One hundred and sixty nine serovars o f Salmonella, belonging to 28 different О groups, were defined in the N ational Salm onella Centre. All the serovars were isolated in Poland. A bove 70% (121/169) o f them belonged to five О groups - 0 : 4 (31 serovars), 0 : 7 (28 serovars), 0 : 8 (27 serovars), 0 : 3 , 1 0 (20 serovars) and 0 : 9 (15 serovars). Other О groups were represented by some (1 to 8) serovars. All the serovars were described according to the changes in taxonom y o f the genus Salmonellaand in serovars nom enclature. These changes, proposed by W HO Collaborating Centre for Reference and Research on Salmonella(Paris, France), reflect the recent advances in Salmonella taxonom y.
PIŚM IEN N IC TW O
1. Le M inor L, PopofT M Y . D esignation o f Salmonella entericasp. nov., nom ., as the type and only species o f the genus Salmonella. Int J Syst Bacteriol, 1987; 3 7 :4 6 5 -4 6 8 .
2. P op olT M Y , Le M inor L. Antigenic Form ulas o f the Salm onella serovars, 1997. W HO C ollaborat ing Centre for Reference and Research on Salmonella, Institut Pasteur, Paris, France.
3. Reeves M W , Evins G M , Heiba A A , Plikaytis BD , Farmer III JJ. Clonal nature o f Salmonella
typh i its genetic relatedness to other Salmonellae as shown by m ultilocus enzyme electrophoresis,
and proposal o f Salmonella bongori com b. nov. J Clin M icrobiol, 1989; 2 7 :3 1 3 -3 2 0 .
Adres autora:
dr Bożena Dera-Tom aszew ska
