Diametros nr 6 (grudzie 2005): 169 – 172
169
Naturalizm niekonsekwentny czy wiadomy
swoich ogranicze ?
Piotr Gutowski
Proponuj dwa spojrzenia na naturalizm Profesora Jana Wole skiego.
Naturalizm niekonsekwentny
Pisze on, e filozofia (w tym tak e epistemologia) nie jest nauk . Chodzi o to, e nie jest nauk w takim sensie jak matematyka czy nauki empiryczne, poniewa zgodnie ze słusznym stwierdzeniem Wittgensteina stoi ona zawsze poni ej albo powy ej nauki. Zaraz jednak uspokaja filozofów dodaj c, e w adnym razie nie wynika z tego teza o bezwarto ciowo ci dyscypliny, któr uprawiaj .
Trudno z takim stanowiskiem si nie zgodzi . Gołym okiem wida , e filozofia nie jest taka jak fizyka czy matematyka. Nie musi by jednak nauk , eby pozostawa warto ciow dyscyplin . Istnieje przecie wiele szanowanych dyscy-plin akademickich, których znaczenia nikt nie kwestionuje, a które nie dobijaj si za wszelk cen o status naukowo ci. Tak jest np. z histori , histori sztuki czy te wszelkimi filologiami. Nie jest istotne, czy nazwiemy je naukami czy te poj cie naukowo ci zastrze emy dla dyscyplin formalnych i empirycznych. Ale nie jest to istotne tylko wówczas, gdy uznamy, e problemy, którymi takie dyscypliny si zajmuj nie s pozorne, e s dla nas wa ne i e mog by traktowane w sposób systematyczny i precyzyjny.
Stanowisko konsekwentnego naturalisty w odniesieniu do problemów filozoficznych rozumiem nast puj co: te spo ród tradycyjnych zagadnie filozofii, które maj jakikolwiek sens (nie s pozorne) staj si zagadnieniami naukowymi. Pozostałe trzeba porzuci , a je li zale y nam (np. ze wzgl dów sentymentalnych) na zachowaniu obszaru bada okre lanego nazw „filozofia”, to nale y
wyposa-y go w nowe problemwyposa-y. W twyposa-ym kontek cie nie jest dla mnie jasne stanowisko prof. Wole skiego wobec tradycyjnych problemów filozofii. Wydaje si , e chce on powiedzie co takiego.
Piotr Gutowski Naturalizm niekonsekwentny czy wiadomy swoich ogranicze ?
170
Wybitni my liciele z przeszło ci zwrócili nam uwag na szereg kwestii, które nawet je li nie mog by potraktowane w sposób naukowy, to nie s pseudoproblemami. Warto si nimi zajmowa i to nie tylko z tego powodu, e pewnej wyró nionej grupie osób (nazywanych filozofami) dostarcza to intelektualnej rozrywki, ale dlatego, e s dla nas, ludzi, wa ne. Tak wi c spór o uniwersalia, spór realizmu z antyrealizmem, empiryzmu z racjonalizmem (a nawet wysoce abstrakcyjne zagadnienie transcendentaliów) maj znaczenie.
Ale jakie znaczenie mog one mie z perspektywy zwolennika natura-lizmu, zwłaszcza je li zdaje on sobie spraw z tego, i rezultatem mudnych analitycznych zabiegów mo e by jedynie „uwyra nienie” tych e problemów, a nie ich rozwi zanie, je li podkre la, e wszelkie „rozwi zania” zale ne s od preferowanych hermeneutyk, a wybór okre lonej hermeneutyki winien odbywa si zgodnie zasad konsekwencji interpretacyjnej, która jednak nie ma nic wspólnego z konsekwencj logiczn (a skoro tak, to dopuszczalny jest wybór interpretacyjnie niekonsekwentny) i skoro jedna koncepcja naukowa (np. teoria ewolucji) mo e mie opozycyjne filozoficzne wykładnie?
Sformułuj to pytanie nieco inaczej, akceptuj c terminologi prof. Wole skiego: czy zasada konsekwencji interpretacyjnej nie powinna prowadzi naturalisty do eliminacji tradycyjnej problematyki filozoficznej, do odrzucenia cz ciowej autonomii epistemologii (i całej filozofii) wzgl dem nauk?
Naturalizm wiadomy swoich ogranicze (lecz nie pozbawiony zagro e )
Niekonsekwencje, o których wspomniałem trzeba jednak ostatecznie potraktowa jako co pozytywnego (co nie zmienia faktu, e s jednak – w moim mniemaniu – niekonsekwencjami). Konsekwencja przestaje bowiem by warto ci , je li prowa-dzi do eliminacji autentycznych problemów i pyszałkowatego samozadowolenia z posiadania jednolitej wizji wiata. Prof. Wole ski jest jak najdalszy takiej postawy. Wyra nie dostrzega, e naturalizm ma kłopoty, np. z matematyk , psychologi czy warto ciami, ale s dzi, e antynaturalizm generuje jeszcze powa niejsze problemy.
Piotr Gutowski Naturalizm niekonsekwentny czy wiadomy swoich ogranicze ?
171
W tym kontek cie nale y rozumie deklaracj , e nie traktuje on natura-lizmu jako gotowej doktryny, lecz jako program, który zawsze warto realizowa , mimo i jego sukcesy s tylko lokalne. Pod tak deklaracj i ja si podpisuj , cho w przeciwie stwie do prof. Wole skiego moje sympatie s ostatecznie po stronie antynaturalizmu. Inaczej mówi c, podejrzewam (bo uwa am, e ostatecznie w sporze tym chodzi o motywowane wiatopogl dowo „podejrzenia”), i konsekwentne realizowanie projektu naturalistycznego doprowadzi do takiego poszerzenia poj cia „natury”, e nie b dzie ono miało wiele wspólnego z obecnym poj ciem tego, co fizyczne. A wówczas naturalista i antynaturalista podadz sobie dłonie, usatysfakcjonowani, e zachowali zasadnicze przekonania, których bronili: pierwszy tez , e jest tylko jeden wiat natury, a drugi tez , e nie wszystko, co istnieje jest fizyczne (w dzisiejszym sensie tego słowa).
Ta ireniczna wizja mo e si jednak spełni tylko wówczas, gdy obydwie strony sporu pozb d si arbitralno ci, które pozwalaj im utrzymywa przestarzałe wersje bronionych stanowisk i nie dostrzega sukcesów oponentów. Wiele jest takich zagro e po stronie antynaturalistów, którym np. trudno przychodzi uznanie zdobyczy współczesnej fizyki, biologii, psychologii czy socjologii w wyja nianiu zjawisk rzekomo wykraczaj cych poza natur . Poniewa jednak dyskusja dotyczy pewnego konkretnego programu naturalistycznego, skoncentruj si na wskazaniu takiego zagro enia w proponowanej koncepcji.
Otó tkwi ono w czym , co nazwałbym mitem izolowanych problemów, jaki prof. Wole ski zdaje si akceptowa . Wi e si on ci le z jego koncepcj filozofii jako analizy. Przytocz odpowiedni fragment: „Filozof analityczny traktuje filozofi jako kolekcj problemów, jakie trzeba zbada . Wolno mu zatem rozpatrywa stosunek tre ci ontologicznych do idei epistemologicznych w ramach konkretnego zagadnienia, jakie rozwa a, a nie w ogóle. Wolno mu powiedzie , e jedne lub drugie go w danym momencie nie interesuj , np. status bytowy modeli semantycznych w analizie relacji poznawczej”. Otó takie stanowisko pozbywa si wprawdzie arbitralno ci (charakterystycznej dla antynaturalistów) zwi zanych z przydziałem problemów do okre lonych dyscyplin filozoficznych, ale otwiera mo liwo ograniczania pola zainteresowa do tych jedynie obszarów, które
Piotr Gutowski Naturalizm niekonsekwentny czy wiadomy swoich ogranicze ?
172
potwierdzaj jego naturalizm. Aby u y terminologii budowlanej, któr ostatnio musiałem sobie przyswoi , izolacja pozioma (oddzielaj ca np. epistemologi od ontologii czy filozofi od nauk) zamieniona została tutaj na izolacj pionow (oddzielaj c dowolnie wybrane problemy).
W tym miejscu nale ałoby zacz odr bn debat na temat natury filozoficznych problemów, ale t kwesti trzeba zostawi na inn okazj .
