JOLANTA MALINOWSKA*
POEZJA ARS DIVINA
– PROFETYCZNE PRZESANIE MUZAJOSA
W EPICKIM POEMACIE JANA RADWANA RADIVILIAS
W 1578 r. Wacaw Agryppa (1525-1597), synny pisarz Wielkiego Ksis-twa Litewskiego i sekretarz królewski1, w licie pisanym z Krakowa pod-sun wielkiemu hetmanowi litewskiemu Mikoajowi Radziwiowi Rudemu pomys, aby ten zachci litewskich pisarzy do opisania ojczystej historii, a zwaszcza wydarze ostatnich kilkudziesiciu lat. W odpowiedzi na to we-zwanie pojawio si wiele utworów, wród nich historyczno-patriotyczny poemat epicki, którego autorem jest radziwiowski poeta Jan Radwan2. Niestety, informacje biograficzne o tym poecie s bardzo skpe3. Wydany w Wilnie w 1592 r. epos zatytuowany Radivilias sive de vita et rebus
prae-clarissime gestis immortalis memoriae illustrissimi principis Nicolai Radi-vili […] libri quattuor naley do do licznej grupy poematów zwizanych
z wojnami inflanckimi. Gówny bohater utworu, Mikoaj Radziwi Rudy (1512-1574), zosta tu sportretowany na wzór antycznego herosa i zgodnie
Dr hab. JOLANTA MALINOWSKA, prof. KUL – Instytut Filologii Klasycznej KUL; adres do ko-respondencji – e-mail: gramal@kul.lublin.pl
1
Z zachowanych utworów Wacawa Agryppy na uwag zasuguje napisana w 1553 r. w Wit-temberdze mowa pogrzebowa zatytuowana Oratio funebris de illustrissimi principis et domini
Johannis Radivili, która jest do nowatorska w sposobie ujcia tematu.
2
Inni autorzy, dworscy poeci Radziwiów z krgu biraskiego, którzy napisali historyczne poematy zwizane z wydarzeniami wojny inflanckiej, to Franciszek Gradowski (Hodoeporicon
Moschicum Illustrissimi Principis Christophori Radivili, Vilnius 1582), Andrzej Rymsza (Dzie-si cioroczne powie ci woiennych spraw … Krzysztofa Radziwi a, Vilnius 1585) i Eliasz
Pilgrzy-mowski (Panegyrica apostrophe ad Christophorum Radivilum, Cracoviae 1583). 3
Zob. H. L u l e w i c z, Radwan Jan, w: Polski S ownik Biograficzny, t. XXX, Wrocaw: PAN 1987, s.v.; J. N o w a k - D u e w s k i, Okoliczno ciowa poezja polityczna. Pierwsi królowie
z konwencj literack eposu, jego obraz jest wyidealizowany4. Radwan, podobnie jak Wergiliusz, poprzez opisanie losów konkretnego czowieka, pragnie da czytelnikowi wzorzec bohatera idealnego – wojownika, obrocy ojczyzny i religii. Obu poetom przywieca ten sam cel: pokazanie wielkoci i potgi pastwa, a w przypadku Radwana na plan pierwszy wysuwa si Litwa wraz ze swoj legendarn przeszoci i rzymskim pochodzeniem, które przywodz na myl, zwaszcza litewskiemu czytelnikowi, fakt budze-nia si wiadomoci narodowej i ch politycznego usamodzielniebudze-nia si.
Spotkanie modego Radziwia z kapanem, poet i wieszczem Muzajo-sem na Helikonie, siedzibie muz, jest czci utworu, której warto przyjrze si bliej. Radwan jest poet chrzecijaskim i nie spotkamy u niego bóstw pogaskich, a Mikoaj Radziwi nie schodzi do podziemia, nie spotyka si z duchami swoich przodków, lecz odwiedza bajeczn krain muz. W skad epickiej fabuy wchodz take, jak wiadomo, wydarzenia magiczne, cudow-ne i nadprzyrodzocudow-ne.
Oto Mikoaj, okrelony przez litewskiego poet jako puer: „nunc ego puerum … mox virum cernam” (sowa te stanowi bardzo czyteln aluzj do czwartej bukoliki Wergiliusza, ale identyfikacja owego chopca nie nastrcza czytelnikowi adnego problemu, tak jak ma to miejsce w przypadku utworu mantuaskiego poety), pod wpywem nauk swoich nauczycieli, którzy zain-spirowali go do poszukiwania prawdziwej mdroci („quae sit vitae sapien-tia”), a take natchniony wielk mioci do muz („valido musarum instin-ctus amore”), postanowi uda si na poszukiwanie siedziby muz, co zako-czyo si sukcesem. Przybywa zatem do idyllicznego miejsca, w którym mieszkaj wici poeci – wieszczowie uwieczeni laurem („pii vates evincti tempora lauro”). Mieszkacy Helikonu przyjmuj Mikoaja, nazwanego przez poet ukochanym synem Boga („filius dilectus tonantis”), bardzo uro-czycie, przyja nie i ciepo. Polihymnia, opiekunka boskich hymnów he-roicznych, obmywa mu twarz wod ze róda Hippokrene, dokonujc sym-bolicznego obrzdu oczyszczenia, Klio nakada mu na gow parnazyjsk opask, a Terpsychora, muza poezji lirycznej, prowadzi go do Muzajosa, który w Radziwiliadzie jest wysannikiem Boga, rzecznikiem i porednikiem midzy Nim i Mikoajem. To wydarzenie jest dla Radziwia mistycznym dowiadczeniem, które przenosi go poza granice obecnego ycia. Typowa dla poematu epickiego kosmogonia ogranicza si tutaj jedynie do
stwier-4
Zob. H. L u l e w i c z, Radziwi Miko aj, zwany Rudym, w: Polski S ownik Bograficzny, t. XXX, Wrocaw: PAN 1987, s.v.
dzenia, e to Bóg jest pocztkiem i panem wszystkiego („principio esse Deum coeli”). Radwan wprowadza nas od razu in medias res.
KILKA SÓW O MUZAJOSIE
Muzajos to, jak wiadomo, legendarny poeta, wieszcz i kapan, zwizany z poezj orfick, uwaany za syna lub ucznia Orfeusza. Platon kojarzy bez-porednio twórczo Muzajosa z twórczoci Orfeusza (Pastwo, 364 e). Cz poezji orfickiej firmowana jest imieniem tego legendarnego poety, a Herodot (Dzieje, 7, 6) mówi nawet o istnieniu zbioru przepowiedni Muza-josa z VI wieku przed Chr. Wedug tradycji grecki zbieracz wyroczni, Onomakritos, wyda w Atenach w 520 r. przed Chr. przepowiednie Muza-josa. Klemens Aleksandryjski w swoim dziele zatytuowanym Stromata (VI, 15, B6) wspomina, e Hippiasz z Elidy, wspóczesny Sokratesowi, groma-dzi powiedzenia, wród których odnajdujemy sentencje Orfeusza i Muza-josa. Wiadomo te, e na przeomie II i III wieku po Chr. w Azji Mniejszej popularne byy Hymny Orfeusza do Muzajosa5.
W szóstej ksidze Eneidy (w. 666-675) Muzajos prowadzi Eneasza i Sy-bill do Anchizesa. W poemacie Radwana rol Anchizesa przejmuje Mu-zajos, którego prorocze sowa maj pomóc Radziwiowi zrozumie jego wyjtkow historyczn misj lidera i zbawcy ojczyzny. Przepowiednie Mu-zajosa peni funkcj adhortacyjn i zawieraj w sobie wiar w ostateczny sukces misji litewskiego bohatera. Sam pomys wysania bohatera na Heli-kon nie jest nowy, poniewa ju Kallimach w swoim synnym dziele pt.
Aitia (Przyczyny) pierwsze dwie ksigi powici na rozmowy z muzami,
znany te jest sen tego hellenistycznego poety, w którym on sam zosta tam przeniesiony6. Miejsce to odwiedzali take inni poeci, np. rzymski elegik Gallus skada hod muzom i spotyka na Helikonie Linusa, który obdarowuje go fujark Hezjoda, o czym czytamy w szóstej bukolice Wergiliusza, nazy-wanej do dzisiaj, z powodu trudnoci interpretacyjnych, jakie stwarza, crux
philologorum7. Mieszkacy Helikonu, poza udzielaniem poetyckiej
inspi-5
Zob. J. D a n i e l e w i c z, Poezja religijna, w: Literatura Grecji staroytnej, t. I: Epika –
liryka – dramat, red. H. Podbielski, Lublin: TN KUL 2005, s. 477-483.
6
Zob. t e n e, Kallimach i jego twórczo poetycka, w: Literatura Grecji staroytnej, t. I, s. 523-552
7
Ch. M a r t i n d a l e, Green Politics: the Eclogues, w: The Cambridge Companion to Virgil, Cambridge: Cambridge University Press 2000, s. 112-114.
racji, mog te pomóc przenikn i zrozumie tajemnice oraz prawa rz-dzce wszechwiatem. Radziwi odwiedza to wyjtkowe miejsce osobicie. Radwan, podobnie jak Wergiliusz, przeamuje zatem fikcj poetyck i spra-wia, e wiat realny wkracza do wiata mitologii, a mitologiczny wtek fabularny czy si z doktryn chrzecijask. Sybilliskie wyrocznie, u któ-rych konsultowano si zazwyczaj w czasach kryzysu, s w Radziwiliadzie nieobecne. W Eneidzie Anchizes inspiruje Eneasza do podjcia konkretnego dziaania, a istota jego przesania dotyczy spraw ziemskich. Spotkanie i roz-mowa Eneasza z ojcem nie ma cech religijnego objawienia, lecz skupia si na nakreleniu wizerunku imperialnego Rzymu8. Gówna myl proroctwa Wergiliusza to nadejcie uniwersalnego pokoju i powrót zotego wieku.
TRE£ª WYPOWIEDZI MUZAJOSA
Muzajos zwraca si do swojego gocia, modego Mikoaja, bardzo uro-czycie, tytuujc go „lux Sarmatiae”, i zaprasza go na wycieczk na góry Olimp i Atos, poniewa chce mu pokaza wspóczesny wiat, a szczególnie Hellad z lotu ptaka. Olimp i Atos to miejsca mitologiczne i rzeczywiste zarazem. Góra Atos, wita góra, republika mnichów, w której rzdz spra-wy boskie, to chyba ostatnie miejsce we wspóczesnej Europie, gdzie mona zapomnie o wiecie. Odwiedzajcym j nawet dzisiaj wydaje si, e podró na Atos jest jak podró w czasie, poza granice cywilizacji. Znana legenda mówi o podróy Matki Boskiej do Grecji, która, gdy tam dotara, sprawia, e wszystkie pogaskie posgi rozsypay si w proch, a góra Atos zacza by nazywana ogrodem Bogarodzicy. Ale czy ta antyczna, wspaniaa Hel-lada jeszcze istnieje? – pyta retorycznie Muzajos. Gdzie jest Sparta, dla-czego nie moemy rozpozna Aten? Kurz olimpijski przykryy ju warstwy zwykego kurzu, to – mówi poeta – „sine nomine tellus”, ziemia bezimienna. Synne Plateje i Maraton le w zupenym zapomnieniu, podobnie jak Kreta, wyspa o stu miastach, jak j nazywa Homer. Znamy tragiczne losy Krety, miejsca o niezwykle wysokiej kulturze, które byo centrum religijnym cywi-lizacji greckiej i miejscem narodzin Zeusa, a jednak jego potga lega w gru-zach. Kolejny punkt na mapie wspomniany przez Muzajosa to Korynt, wiel-kie i potne niegdy miasto na Istmie, które zostao zdobyte i zburzone
8
Zob. D.C. F e e n e y, History and Revelation in Virgil’s Underworld, „Proceedings of the Cambridge Philological Society” 1986, vol. 32, s. 1-24.
w 146 roku przed Chr. przez konsula Luciusza Mummiusza, pó niej odbu-dowane przez Cezara i Augusta, stao si koloni rzymsk. Byy tam witynie wielu bogów, nie ocalili oni jednak miasta przed klsk. Radwan, jak widzimy, wybiera spektakularne katastrofy dla bardziej emfatycznego zilustrowania swoich sów o kruchoci ziemskiej egzystencji. Przypomina Mikoajowi, e ycie to tylko chwila („momento vita tenetur”), jeeli zatem pragnie on pozna i zrozumie wiat, niech skieruje ca swoj uwag ku niebu. Istnieje take pozytywny aspekt ruin cywilizacji, o których mówi helikoski wieszcz. Ich widok w naturalny sposób oswaja czowieka z prze-mijaniem i ze mierci i, paradoksalnie, mog by one traktowane jako sym-bol ycia i obecnoci tych, którzy kiedy byli mieszkacami Ziemi, ale prze-minli. Muzajos pokazuje Radziwiowi, podobnie jak Scypion, jak maa jest Ziemia w porównaniu z caym wszechwiatem:
Scipio: ipsa terra ita mihi parva visa est, imperium nostrum … quam punctum.
Musajos: Sed quam parva? viden? nec vestri poenitet alti
Scilicet imperii, quod vix punctum attigit orbis? (w.302-303)
Moim celem nie jest jednak badanie leksykalnych nawiza Radwana do
Somnium Scipionis ani podawanie zestawie podobnych zwrotów
wystpuj-cych w obu utworach. Tym, co czy Cycerona i Radwana, jest przede wszystkim ideologia. W kolejnych wersach katabazy litewski poeta, podob-nie jak czyni to autor Somnium Scipionis (6, 23), ustami Muzajosa mocno i zdecydowanie pitnuje pych, próno i zarozumiao ludzi, ich zudne przewiadczenie o ziemskiej chwale, kieruje wic do Radziwia wezwanie: „tollere humo!”. Ale wejcie do nieba nie jest atwe, musi by poprzedzone i okupione trudami i cierpieniami na ziemi. Muzajos „wraca zatem na zie-mi”, do ziemskich spraw Radziwia, a przedstawiona tu hierarchia wartoci ksztatuje si nastpujco: Bóg i sprawy nadprzyrodzone, potem wiat realny i ziemskie ycie. Zachca litewskiego herosa do pójcia t trudn drog, sta-wiajc mu za przykad Herkulesa i ojca, Jerzego, o przydomku Victor: „pa-rens hic tibi dux”9. Wzgldna warto ycia ziemskiego, krucho i
nie-9
Jerzy Radziwi, wielki hetman litewski, kasztelan wileski, ojciec Mikoaja Radziwia Rudego i jego synnej siostry Barbary, sta na czele wojska litewskiego podczas zwyciskiej bit-wy pod Orsz 8 wrzenia 1514 r., kiedy sprzymierzone oddziay polsko-litewskie rozbiy cztero-krotnie liczniejsze wojsko moskiewskie. Zob. J. B e s a l a, Zygmunt Stary i Bona Sforza, Pozna: Zysk i S-ka 2012, s. 204-213. W Muzeum Narodowym w Warszawie znajduje si obraz nama-lowany przez nieznanego mistrza krakowskiego przedstawiajcy bitw pod Orsz.
trwao ziemskiej chway to elementy wspólne dla wszystkich wykorzysta-nych tu róde antyczwykorzysta-nych: Platona, Cycerona i Wergiliusza. Ziemska dzia-alno nie jest jednak tak cakowicie bez znaczenia, tote litewski poeta mówi, e oto nadszed czas na czyny („tempus agi res”), i zapowiada przy-sze, wane strategiczne triumfy Mikoaja Rudego, m.in. zwycisk bitw pod Czanikami nad rzek U, stoczon w 1564 r. Uwiadamia Radziwi-owi, e czas obecny jest punktem zwrotnym w dziejach jego ojczyzny, nio-scym wyjtkowe wymagania dla Mikoaja i wymagajcym energicznego dziaania: „ne cessa tantarum cardine rerum”. W tekcie padaj sowa, które s kluczowe take dla ideologii zawartej w Eneidzie: sapientia, pietas,
vir-tus, iustitia i honestum. Mityczny poeta przypomina, e dobre imi, chwa
i zaufanie ludu litewskiego trzeba zdobywa czynami, w sposób mdry i przemylany. Przestrzega zatem Radziwia, aby nie powiela przykadu Faetona, który pyszni si swoim boskim pochodzeniem. Jego tragiczny i ha-niebny koniec jest dobrze znany. W podsumowaniu swojej mowy-proroctwa Muzajos prezentuje bardziej szczegóowe zalecenia. Zachca modego Miko-aja do zdobywania wiedzy, wertowania dzie historycznych i prawniczych, ale nie zapominajc te o poetach. Za przykad stawia mu Aleksandra Wiel-kiego, który, jak mówi, czyta Homera nawet wród szczku ora. Niech pilnie studiuje te dziea wielkich mówców. Na kocu powraca raz jeszcze do napomnienia, które uwaa za wyjtkowo wane, mówic, aby Radziwi nigdy nie podda si dzikiej dzy chway i sawy, ulotnej jak wiatr („lau-dum dira cupido, ventosa fama”), lecz aby uczy si rezygnowa z osobi-stego szczcia dla dobra innych. Godna uwagi jest bardzo pokojowa tonacja caego utworu. Muzajos mówi do Radziwia, aby nie szuka wojny, bo ona pojawi si sama, ale litewskiemu wodzowi Opatrzno przydzielia rol zwy-cizcy. egnajc si ze swoim gociem, helikoski wieszcz daje mu w poda-runku kobierzec, na którym przedstawione s róne wydarzenia historyczne („vestes vario textas ex ordine rerum”). Radwan siga tu, oczywicie, do tradycji aleksandryjskiej10, kontynuowanej w czasach mu wspóczesnych, albowiem w 1604 r. studenci Akademii Wileskiej przygotowali dla Krzy-sztofa Radziwia Pioruna, syna Mikoaja Rudego, panegiryk i wrczyli mu take dywan, na którym bya przedstawiona caa historia rodu Radziwiów. Genealogie szlacheckie byy, jak wiadomo, bardzo popularne na Litwie w XVI wieku, kiedy to dzieje rodów doprowadzano a do czasów Palemona,
10
legendarnego protoplasty Litwy11. Wpyw na to, e Radwan wybra tak wanie koncepcj katabazy, miaa prawdopodobnie take ta wanie legenda o rzymskim pochodzeniu Litwinów, szczególnie popularna w drugiej poo-wie XVI poo-wieku. Mikoaj Radziwi Rudy, podobnie jak August u Wergi-liusza, jest traktowany przez renesansowego poet jako potomek Eneasza, a fakt ten w sposób zdecydowany wpyn na koncepcj caego utworu.
PODSUMOWANIE
Epicki poemat Radivilias jest przykadem poezji okolicznociowej. Poeta pragnie wic zademonstrowa swoj uczono i, zgodnie z renesansow za-sad naladownictwa (imitatio) poczonego ze szlachetn rywalizacj
(aemu-latio), stosuje rónorodn topik antyczn, interpretujc i przetwarzajc
zna-ne motywy. Wykorzystazna-ne w tekcie utworu konwencjonalzna-ne i tradycyjzna-ne toposy uatwiay i umoliwiay odbiorcy lepsze i peniejsze zrozumienie utworu. Trudno byoby znale autora staroytnego, greckiego czy aciskie-go, który nie byby obecny w eposie Radwana. Dominuje jednak konwencja wergiliaska, a w scenie spotkania Mikoaja z Muzajosem kluczow rol od-grywa ideologia zawarta w Somnium Scipionis. Radwan rozwija i prze-ksztaca myl Cycerona (aspekt chrzecijaski), prowadzc Radziwia do Hellady na Helikon, gdzie króluje poezja – ródo mdroci. £wiadcz o tym ju pierwsze sowa rozwaanego tu fragmentu epickiego poematu, gdy na spotkanie z Mikoajem wychodz wici poeci – wieszczowie uwieczeni laurem, wspomniani wyej „pii vates evincti tempora lauro”. Laur jest atry-butem wielu bóstw i muz (Klio), symbolem oczyszczenia i pokuty, w chrze-cijaskiej symbolice oznacza m.in. niemiertelno12. Widzimy tu take spacerujce abdzie, których symboliki nie trzeba chyba wyjania. Md-ro (sapientia) to cnota, która umoliwia bohaterowi waciwe wypenianie jego najwaniejszych obowizków zwizanych z obron ojczyzny i religii („prisca fides Domini”) oraz wartoci moralnych, równie wanych i dla
11
Palemon (Publius Libon, Apollon) jest uwaany za protoplast rodu wielkich ksit litewskich. Historia przybycia Palemona na Litw zawiera w sobie syntez tradycji chrzecija-skiej i biblijnej z motywami antycznymi. Zob. A. V a s i l i a u s k a s, Antyk i sarmatyzm, w:
Kul-tura Wielkiego Ksi stwa Litewskiego. Analizy i obrazy, oprac. V. Ališauskas, L. Jovaiša, M.
Pak-nys, E. Raila, t. P. Bukowiec, B. Kalba, B. Piasecka, Kraków: Universitas 2011, s. 1-21 12
Zob. W. K o p a l i s k i, Wawrzyn (Laur), w: S ownik symboli, Warszawa: Rytm 2006, s. 448-450, s.v.
Scypiona. W poemacie Radwana ródem tej mdroci jest wanie poezja i dlatego chyba wysya on swojego bohatera do siedziby muz, uchodzcych za odwieczny autorytet poetycki, i Muzajosa, który czy w sobie wszystkie przydatne tu funkcje: poety, proroka i kapana.
Omówiony tu fragment eposu zawiera niezwyke dowartociowanie boskiej proweniencji poetyckiego natchnienia i poezji jako nauczycielki ycia. Pogld, e filozofii mona si uczy za porednictwem poezji, by znany ju w antyku. Barokowy poeta Maciej Kazimierz Sarbiewski w swoim traktacie teoretycznym na temat poezji, zatytuowanym De perfecta poesi sive Vergilius et Homerus (1627), stawia niemale na równi twórczo Boga i poety, kiedy pisze: „Sola […] poesis per functiones suas proxime accedit ad praestantissimam omnium actionum creationem, quae est Dei propria” (ks. I, rozdz. 3). Wielka poezja ma w sobie tajemnic i nieprzebrane pokady znacze, z których cz trafia do nas poza nasz wiadomoci. Mona by tu przytacza sowa jeszcze wielu innych autorów na temat roli i znaczenia poezji w yciu czowieka. Dla porzdku przywoajmy tu jeszcze Cycerona i jego obron poety Archiasza.
Antyczn podstaw dla zawartej w omawianym fragmencie filozofii eschatologicznej stanowi, jak powiedziano, Platon, Somnium Scipionis Cy-cerona oraz Wergiliusz. Koncepcja pouczenia modego Mikoaja i pokazanie mu wizji jego przyszych losów pochodzi od Cycerona. Wizja cyceroska z kolei uksztatowaa obraz zawarty w szóstej ksidze Eneidy, chocia An-chizes jest typowym przedstawicielem epoki Augusta i to gloria mundi, ziemska chwaa jest przedmiotem jego proroctwa. Nie oznacza to oczywi-cie, e problematyka zwizana ze szczciem w niebie jest w Eneidzie nieobecna, dowodem na to, e tak nie jest, moe by proroctwo Jowisza z ksigi I, gdzie, podobnie jak w wizji Scypiona, informacje o yciu poza-grobowym poczone zostay ze wspóczesn histori narodu rzymskiego. Radziwi zosta wyposaony przez poet w najwaniejsze i uniwersalne ce-chy Eneasza, którymi s pietas i virtus. Jego cierpienia to wiadoma ofiara, wiadczca o gbi jego czowieczestwa.
W koncepcji epickiej katabazy obranej przez Radwana gówn bohaterk jest poezja, ródo mdroci i nauczycielka ycia. To przede wszystkim dzi-ki niej bohater moe osign doskonao w kadej dziedzinie swojej yciowej dziaalnoci.
Jako ukoronowanie zawartych w tym artykule rozwaa pragn przy-woa jeszcze jeden, niepodwaalny chyba, jeli chodzi o poezj, autorytet, jakim jest Cyprian Kamil Norwid, który w wierszu pt. Do Bronis awa Z. pisze (w. 31-32):
Z rzeczy wiata tego zostan tylko dwie,
Dwie tylko: poezja i dobro … i wicej nic …13
Wedug Norwida poezja jest zródem poznania czowieka i chrzecija-stwa, jest jak czowiecza ksiga ywota. Tworzenie jej i przeywanie to równoczenie dochodzenie do prawdy i dojrzewanie czowieka-poety i nas wszystkich, którzy mamy z ni kontakt. Poezja jest „czarodziejsk zdrojów Mojeszowych lask” – pisze Norwid w innym swoim wierszu pt. Pióro, przywoujc na pami starotestamentowych poetów: Hioba, Salomona i wirtuoza harfy – Dawida. Poezja jest sakralna w wymiarze sprawczym, jest przedueniem boskiego tchnienia, wysawia prawd utajon w zbiorowej podwiadomoci.
BIBLIOGRAFIA
B r a h m e r M.: Renesansowy mit poety-wieszcza, w: Ksiga pamitkowa ku czci Stanisawa Pigonia, Kraków: PAN 1961.
B e s a l a J.: Zygmunt Stary i Bona Sforza, Pozna: Zysk i S-ka 2012. M i c h a o w s k a T.: Poetyka i poezja, Warszawa: PWN 1982. N o r w i d K.C.: Pisma wszystkie, t. II, Warszawa: PIW 1971.
S a r n o w s k a - T e m e r i u s z E.: Poetyka okresu renesansu. Antologia, Wrocaw: Zakad Na-rodowy im. Ossoliskich 1982.
S z c z e r b i c k a - S l k L.: W krgu Klio i Kaliope. Staropolska epika historyczna, Wrocaw: Zakad Narodowy im. Ossoliskich 1973.
POETRY ARS DIVINA:
MUSAEUS’ PROPHETIC ORATION IN THE EPIC POEM RADIVILIAS BY JAN RADWAN
S u m m a r y
Heroic epic poem entitled Radivilias sive de vita et moribus praeclarissime gestis immortalis
memoriae illustrissimi principis Nicolai Radivili … libri quattuor, by Jan Radwan, was published in
Vilnius in 1592.
The historical narration about the chief events connected with the Livonian War (1558-1582) when Poland and the Great Duchy of Lithuania were struggling against Ivan, the Terrible serves as a setting for a panegyric portrait of the main hero of the poem, Mikoaj Radziwi, the Red and his heroic deeds.
The author of Radivilias takes Radziwi to Helicon, place sacred to a succession of poetic memories, where he meets Musaeus. This part of the poem resembles Cicero’s Dream of Scipio, but
13
we can see an essential difference between these two texts (Cicero—dream, dead ancestors, rational justification, Radwan—mythological motif, legendary poet Musaeus and poetry as a source of wisdom). Radwan is very realistic. He does not dream about return of the Golden Age, but em-phasises the fragility of earthly glory and concentrates his attention upon the only true life—the life after death.
This article aims at discussing Radwan’s conception of the function of the Musaeus’ prophecy in the whole context of the poem. The attention is being given also to a prohetic significance of poetry.
Summarised by Jolanta Malinowska
Sowa kluczowe: Jan Radwan, Radivilias, Muzajos, epos, poezja. Key words: Jan Radwan, Radivilias, Muzaeus, epos, poetry.
