Aktualność długów Stanisława Augusta

(1)

(2)

3. DR. JÓ ZEF S I EM IE Ń S KI. DR. JÓ Z E F ST O JA N O W SK L

A k tu aln o ść d łu g ó w Stanisława A u g u sta.

Delegacja Polska w Mieszanej Komisji· Specjalnej do wykonania art. XI T rak tatu Ryskiego przy omawianiu zwrotu Polsce' przedmio tów, należących niegdyś do Stanisława A ugusta, spotkała się z uwagą, jakoby Rosja zapłaciła' długi pośm iertne Stpisława A ugusta, a tem samem przeszedł na je j własność inw entarz nieboszczyka.

Zapytany o wyjaśnienie przez Delegację odpowiedziałem odrazu, że nie wydaje mi się, aby Rosja zapłaciła rzeczone długi, powodowana tylko względami na osobę Stanisław a Augusta', ale że mogło to nastą pić w związku z prawami i obowiązkami płynącemi dla Rosji z ty tu łu ' sukcesji państwowej i że w tym kierunku zarządzę poszukiwania w Archiwum· Głownem.

Owocem tych poszukiwań je st rzecz niniejsza.

Je st to zbiorowa p raca naukowa dokonana z urzędu w sposób właściwy ustrojowi archi walnemu : zzewnątrz przychodzi zagadnienie aktualne ; kierownik Archiwum orjentuje się w sprawie, form ułuje zagadnienia szczegółowe, ustala, jakie rodzaje akta mogą dać na nie odpowiedź i powołuje do zrobienia, poszukiwań odpowiednio uzdolnio nego pracownika archiwalnego ; wywód prawny z wyników kwerendy je s t odpowiedzią dla zainteresowanego urzędu. Bywa, że taka praca nie je st pozbawiona szerszego interesu naukowego, mianowicie, jeżeli poszukiwania ·— w zasadzie mające za; zadanie dostarczyć m aterjału tylko wystarczającego na odpowiedź dostatecznie uzasadnioną—obej m ują taki zakres m aterjału, który je st dostateczny i z punktu widze nia wymagali naukowych.

Sądzimy, że ta k je st w wypadku niniejszym, a przeto ogłaszamy drukiem : 1) szczegółowe wyniki poszukiwań archiwalnych, podję tych pod znakiem pytania historycznego, kto spłacał długi Stanisława A ugusta i w jakich okolicznościach? 2) wywód prawny z faktów, ustalonych w' tem opracowaniu archiwalno-historycznem,, zestawio nych z- postanowieniami praw dotyczących tej sprawy, i wniosek od- w iadający bezpośrednio na pytanie wyłonione z życia bieżącego.

Poszukiwań archiwalnych dokonał dr. Stojanowski, urzędnik Archiwum Głównego· ak t dawnych, który już przedtem, pracował pry w atnie nad Kom isją trilateralną i· miał już· do niej zebrany m ater ja ł archiwalny. On też je s t autorem opracowania historycznego (część I). Wywód praw ny (część II) je st pióra pierwszego z wymienionych autorów, którem u też przypadła rola redaktora całości pracy niniej szej, jako dyrektorowi Archiwum.

(3)

2 Aktualność długów Stanisława Augusta 51

CZĘŚĆ I.

S p łata d łu g ó w S tan isław a A u g u sta.

Konwencją z dnia 15/26 stycznia 1797 r. zaw artą w Petersburgu zobowiązały się Prusy, Rosja i A u strja do spłaty długów byłej Rze czypospolitej Polskiej i króla Stanisław a A ugusta i określiły sto sunek, w jakim każde z państw zaborczych miało się przyczynić do ich całkowitego zaspokojenia1).

Osobno traktow ane miały być długi Rzeczypospolitej, osobno zaś długi króla.

Co do pierwszych ustalono^ że tak długi holenderskie znane już, jak i też wszystkie nieznane jeszcze krajow e zostaną podzielone na 10 części, z których 8/,0 spłaci Rosja, 3/10 Prusy, pozostałe zaś 4/in spłacą wszystkie trzy dwory t. j. berliński, petersburski i wiedeński w równych częściach.

Co cło długów Stanisław a A ugusta, których wysokość określo no w konwencji na 40.000,000 zł., te w 2/B częściach miały być spła cone przez clwór pruski, w takiej samej wysokoiści przez Rosję, a w ł/r> części przez A ustrję 2) .

W 'konweneji postanowiono, że powołana zastanie specjalna ko m isja złożona z przedstawicieli wszystkich trzech rządów, której za daniem będzie zestawienie tych długów, zbadanie i sprawdzenie dowo dów, na których podstawie wierzyciele roszczą swe preten sje i ich uznanie lub oddalenie. Po przyjęciu każdego długu .miała komisja wydawać wierzycielom pisemne zaświadczenia uznające ich pretensje.

Komisja miała urzędować w W arszawie, a term n rozpoczęcia jej czynności wyznaczono· na dzień 12 maija 1797 r.

W oznaczonym czasie zjechali do W arszawy komisarze trzech zaborczych państw zaopatrzeni· w pełnomocnictwa i odpowiednie in strukcje. Ze strony P rus komisarzami byli prezydent regencji po znańskiej Steudener i ta jn y radca,'K ujaw a, ze strony Rosji rzeczy w isty ta jn y radca baron d ‘Aseh i radca stanu Diwow, ze strony zaś A u strji radca dworu de Caché i radca guibemjalny Codelłi. To· byli komisarze główni. Ponadto do współpracowników komisji należeli A nstet i Demczyński — ci dwaj ze strony Rosji, Andrychiewicz,

-1) M a r t e n s T. R ecu eil d e s tr a ité s e t c o n v e n tio n s co n clu s p a r la R u s sie a v ec le s p u is s a n c e s é tr a n g è r e s . 1875, II, Nr. 51.

2) M a r t e n s T. 1. с. Por. też B l o c h J a n F in an se R o s ji w X I X w III, ИХ.

(4)

Fechner i W alenty Skorochód Majewski, późniejszy kierownik A rchi wum Głównego· Krajowego, jako tłumacz i sekretarz k o m isji1).

Ponieważ akta tej komisji po ukończeniu jej prac odesłane zo stały do Berlina, Wiednia i Petersburga-, przeto wiadomości nasze o nich oparte są na1 .skąpych przekazach źródłowych, które nie po zwalają. odtworzyć w pełni jej organizacji i przedstawić jej działal ność w całej rozciągłości. Nie udało- się nam n atrafić na in stru k cje komisarzy, a w szczególności na ów „plan d'organisation· et de di rection" dany komisji w myśl postanowienia artykułu drugiego kon wencji, o .którym wiadomo- nam tylikc- tyle, że w niektórych jego punktach jeszcze w rok po ustanowieniu komisji dwory zaborcze róż niły się i rie mogły dojść do porozum ienia-).

W myśl artykułu pierwszego konwencji wszystkie trzy dwory ogłosiły w dziennikach na kilka tygodni przed zëbraniem -się ko misji jej cel, zadanie, jakoteż miejsce i czas rozpoczęcia czynności.

Dla wierzycieli Stanisława A ugusta, — przynajm niej tych z za boru. pruskiego. — którzy poczęli już występować ze skargam i do władz sądowych o zaspokojenie pretensyj i których te z nakazu re gencji warszawskiej miały oddalać, każąc im czekać na. dyploma tyczne załatwienie sprawy długów królew skich3), był to moment pewnej ulgi i uspokojenia.

W m-aju 1797 r. — stosownie do postanowienia konwencji była już komisja zebrana w Warszawie-. Pełny jej ty tu ł brzm iał: „Ko m isja wspólna- najjaśniejszych trzech dworów d-о uregulowania dłu gów N ajjaśniejszego Króla Imei Stanisława A ugusta i bywszej Rze czypospolitej Polskiej“. Krótko zaś nazywano ją komisją triłate- railną.

Pierwszą jej czynnością było ułożenie planu i ustalenie zasaęl działania.

Przyjęła ona dzień 24 października 1795 r. t. j. term in rozbio ru Polski za term in, przed którym, poczynione długi przez Rzecz pospolitą i króla przeszły na mocarstwa zaborcze ' stały się przed miotem roztrząsań i rozpatryw ań komisji.

J) A (r c h iw u m ) G ( łó w n e ) . A k ta p o a u s tr ja c k ie fis k a ln e N r. 1 5 4 5 (5 1 ). A . G. A k ta K o m is ji R z ą d o w ej S p r a w ie d liw o śc i K r ó le s tw a P o ls k ie g o ty c z ą c e s ię u r z ęd o w a n ia W a le n te g o Skclrochód M a je w s k ie g o . L it. M a. N r . 11.

A . G. A k ta k o r e sp o n d e n c y jn e z r. 1816. P is m o M a je w s k ie g o do K o m isji R zą d o w ej P r z y c h o d ó w i Sk arb u z 11 m a ja t. r.

A (r c h iw u m ) S ( k a r b o w e ) . A k ta K o m is ji L ik w id a cy jn ej d z ia ł X I II. N r. 40. A k ta d łu g ó w d a w n y c h R z e c z y p o s p o lite j i śp . S ta n is ła w a A u g u s ta K róla P o ls k ie g o . P o r. te ż o g ło s z e n ia k o m is a r z y d ru k o w a n e o d d zie ln ie lub w d z ie n  n ik a ch ( G a z e ta W a r s z a w s k a 1797— 1800 i K ra k a u e r Z e itu n g z t e g o sa m e g o

c z a s u ) .

a) A . G. A k ta pop-ruskie. N . O. 1 5 1 ( 1 ) . A c ta G en era lia d ie R e g u lie  r u n g des S c h u ld e n -W e s e n s d er ■ e h e m a lig e n R ep u b lik P o h le n b etreffem d .

3) A . S. A k ta K om isji L ikw id acyjn ej. D zia ł X III. N r. 40: A cta g e n e r a lia der k ö n ig l. S iid p r e u s s. R e g ie r u n g z u W a r sc h a u b e tr e ffe n d d ie R e g u  lie r u n g d es S c h u ld e n -W e s e n s d es K ö n ig s S ta n is la u s A u g u s tu s .

(5)

4 Aktualność długów Stanisława Augusta

W ten sposób 'król Stanisław A ugust został zwolniony z wszel kich zaciągniętych zobowiązań pryw atnych i żadna pretensja z przed 24 października 1795 r. nie mcigła obciążać jego m ajątku pryw atne go, którego posiadanie konwencja m[u zabezpieczyła. Z tej zasady wynikało·, że wszystkie późniejsze długi Stanisław a A ugusta — po czynione po 24 października 1795 r. nie mogły być przed komisję zgłaszane, ani też przez nią przyjmowane. Obciążały one już p ry w atny m ajątek królewski. Komisja przyjęła nadto jako zasadę, że Sługom królewskini zwolnionym po abdykacji 'króla należy liczyć pensje aż do ostatriiego dnia grudnia 1795 r. i żę wszelkie zapisy łaski królewskiej poczynione przed 26 styczna 1797 r. należą do ka- tegorji zobowiązań królewskich przejętych przez mocarstwa rozbio

rowa x) . \

Po raz pierwszy w ystąpiła komisja na zewnątrz w ogłoszeniu wydanem 17 sierpnia 1797 r. wzywającem wierzycieli tak Rzeczy pospolitej jakcteż króla, aic;y w przeciągu trzech miesięcy od daty tego wezwania zgłosili się osobiście lub za pośrednictwem swych peł nomocników w miejscu jej urzędowania, na Zamku królewskim, ce lem zgłoszenia swych pretensyj. Podany term in zgłoszeń 17 listo pada 1797 r. nie mógł być przekroczony.

Ogłoszenie tc postanowiła komisja umieścić w dziennikach k ra jowych i ważniejszych zagranicznych, aby nikt nie mógł później za słaniać się nieświadomością -).

Dnia 21 sierpnia 1797 r. rozpoczęła komisja na Zamku królew skim w Warszawie swe czynności :1) . Ograniczyły się cne narazie do klasyfikacji długów polegającej na rozróżnieniu i ustaleniu pre tensyj zgłaszanych, czy z charakteru swego należą do· długów byłej Rzeczypospolitej, czy też do długów króla Stanisław a A ugusta, jako jego zobowiązań pryw atnych.

Stosownie do- tego wpisywano następnie w jednym z protoko łów pod bieżącemi numerami nazwisko wierzyciela i jego pełnomoc nika, jeśli przez takiego pretensję swą zgłosił, wysokość pretensji i jej tytuł.

Rząd pruski starając się jak najm niejszą sum ą obarczyć skarb pruski stanął cdrazu na stanowisku, że szkody powstałe w czasie powstania Kościuszki i długi w tym czasie przez rząd powstańczy zaciągnięte nie będą w komisji likwidowane. Wychodząc z tego za łożenia, że stra ty i szkody Rosji mogą znacznie przewyższać szkody i stra ty pruskie wolał raczej o nieznacznych swych stratach

za.mil-! ) A . G. IV . 12. 1. 39. P r io r ita e ts -E r k e n n tn is in dem üb er den N a c h la s s d es v e rsto r b e n e n K ö n ig s S ta iiis la u s A u g u s tu s e r ö ffn e te n L iq u id a -tio n s -P r o c e s s . W A r ch iw u m -S k arb ow em z n a jd u je się k o p ja t e g o r ę k o p isu z r. 1812. (b e z s y g n a t u r y ) .

2) G a z eta W a r s z a w s k a 1797 18 sie rp n ia . 3) K ra k a u e r Z e itu n g 1 7 9 7. N1·. 71.

(6)

54 Aktualność długów Stanisława A ugusta o

czeć aniżeli wystąpieniem swem spowodować zgłoszenie przez inne m ocarstw a rozbiorowe podobnych ż ą d a ń 1).

Obawiał się nadto rząd pruski tego, aby asygnacje skarbowe, których 'znaczna liczba wywiezioną została do Petersburga, nie były zgłoszone do likwidacji. W tym duchu słał instrukcje do komisarzy, którzy ze swej stro n y dokładali starań, alby dowiedzieć się, jak a btyła ogólna suma długów z czasu in s u re k c ji2).

Nie występował sam i zabronił kamerom występować z własne, inicjatyw y z pretensjam i w imieniu Skarbu pruskiego, które ten mógł rościć sobie z ty tu łu wypłacenia1 gratyfikacyj urzędnikom, k tó rzy w skutek rozbioru Polski stracili swe stanowiska.

Z tego rodzaju żądaniem w ystąpił był przedstawiciel skarbu pruskiego w Warszawie,.'lecz wezwany przez komisję do poparcia swego żądania cesją że strony tych urzędników, którym g raty fik a cje wypłacono, od żądania odstąpił i więcej go nie ponowił, o trzy mawszy tymczasem od kam ery zakaz w tym względzie 3) .

Nie był ta k ostrożnym dwór wiedeński i chciał jako· też pole cał likwidować w 'komisji wszelkie pretensje skarbu swego.

P rok urator j a skarbu w Krakowie wysłała w listopadzie 1797 r. do W arszawy adjunkta fiskalnego; Jakobchicha, jako przedstawiciela skarbu austriackiego z długim spisem 'pretensyj, zaś urząd skarbowy lwowski w ysłał adjunkta1 fiskalnego Jorkascha, którego* s:pis żądań był jeszcze większy, gdyż te n otrzym ał polecenie likwidować także

szkody i stra ty wojenne. O rjentujący się w sytuacji komisarze

a/ustrjaccy ledwie zdołali ich powstrzymać cd zgłoszenia wszystkich tych żądań, wykazując im, ja k wielkie szkody ściągnęliby na skarb austriacki, gdyby swemi stosunkowo nieznacznemi żądaniami

spo-г ) A . G. A k ta p o p ru sk ie N . O. 1 5 1 ( 1 ) . W y ją te k p ism a d e p a r ta m e n tu sp r a w z a g r a n ic z n y c h d o m in is tr a S tr u e n s e e g o z d n ia 2 m a ja 1797 r.

- ) A . G. A k ta p o p ru sk ie m a g is t r a tu m ia s ta W a r s z a w y N r. 120. A c ta M a g is tr a tu s die* R e g u lie r u n g d es S c h u ld e n -W e s e n s d es K ö n ig s S ta n is la u s A u  g u s t u s u n d d er e h e m a lig e n R e p u b liq u e P o h le n b e tr e ffe n d . 1797. P is m o k o m isa r z y p r u sk ich do m a g is t r a tu m . W a r s z a w y z 25 sie r p n ia 1797 r.

G dy po u k o ń c ze n iu lik w id a c ji d łu g ń w o k a z a ło się , że rzą d p ru sk i b y ł w b łę  d zie, k o m isa r z e prulscy z a ż ą d a li lik w id a c ji i ty c h d łu g ó w . W te d y o p a rli się te m u k o m is a r z e r o s y j s c y i a u s tr ja c c y . (A r ch iw u m S k arb . A k ta K o m is ji L ik w id a c y jn e j, D z ia ł X I I I , N r . 40. A k t a d łu g ó w d a w n y c h R z e c z y p o s p o lite j i ś. p. S ta n is ła w a A u g u s ta k r ó la p o ls k ie g o ) . D łu g i t e z o s t a ły w K o m is ji z g ło s z o n e i w p is a n e do o so b n e g o p r o to k ó łu , lecz n ie sp ła c o n e . (P o r . M em o r ja ły do K o m is ji T rzech D w o  r ó w p o d a n e o z r e a liz o w a n ie o b lig ó w r z ą d o w y ch na g o to w ą m o n e tę o ra z p a p ie  r ó w w r. 1794, w y d a n y c h z (sp ec y fik a c ja m i ilo ś c i k a ż d e g o ro d za ju b ile tó w i n o  m in a ln e g o w a lo r u . A rch . S k arb . D z ia ł S ta r o p o lsk i. O d d ział 52. N r. 55— 77, A k ta z e p o k i r e w o lu c y jn e j r o k u 1794 z E p o k i R zą d u , z o s t a j ą c e g o pod s te r e m J. W . G e n er a ła B u x h ö v d e n a w ro k u 1794, 1795, 1 7 9 6 ...). Z e s ta w ie n ie ty c h p r e te n s y j w y  k a z u je s u m ę 5,150,742 z ł. 27 g r . Ib id em N r. 78, P o r. nadtci. A rch . S k arb . A k ta K o m is ji L ik w id a cy jn ej. A k ta O g ó ło w e. D z ia ł V I, N r. 157. D łu g k ró la S ta n is ła w a A u g u s ta i b. R z e c z y p o s p o lite j P o ls k ie j.

3)

F o r d e r u n g e n der e h e m a lig e n p o ln is ch en C a d e tte n -H a u s -O ffiz ia n te n . P is m o K o  m is a r z y p r u sk ich do F r y d e r y k a W ilh elm a II I, z d n ia 28 lip ca 1798 r.

(7)

6 Aktualność długów Stanisława A ugusta 55

wodowali dwór rosyjski i pruski do wysunięcia· -podobnych preten syj l).

Nie -mając konkretnych instrukcyj w tym względzie z Wiednia i nie mogąc już ich zasięgnąć wdfclee zbliżającego się term inu wyzna czonego na zgłaszanie p retensyj, komisarze austrjaccy wybrali dro gę pośrednią, a!by na wszelki- wypadek zaibez-pieczyć pretensje -skarbu austrjackiego. Ani ich nie zgłosili, ani nie w strzym ali s:ę od zgło szenia. Oświadczyli komisarzom innych państw , że skarb austrjaeki ma pewne pretensje, do Rzeczypospolitej Polskiej, lecz ich nie zgło sił i poczynili zastrzeżenia, że gdyby z niemi wystąpił, to te Ibędą przez komisje przyjęte po upływie term inu zgłaszania pretensyj. Komi sarze pruscy i rosyjscy zgodzili się na to i ze swej strony poczynili podobne zastrzeżenia -).

Po upływie term inu wyznaczonego na zgłaszanie pretensyj przy stąpiła kom isja do ich w eryfikacji, o czem zawiadomiła wierzycie li za pośrednictw em dzienników i specjalnych uwiadomień ogłoszo nych przez władze lokalne ;i) .

Najpierw poddane być miały w eryfikacji długi Stanisław a Au gusta,, a term in rozpoczęcia jej wyznaczono na- dzień 19 ,m arca 1798 r. W ogłoszeniach datowanych 22 stycznia 1798 r. wzywała ko m isja tych wierzycieli, którzy swe pretensje zgłosili, aby z potrzab- nemi dowodami w ręku stawili się poraź w tóry przed komisją sami lub przez swych pełnomocników i tak temi dowodami, jako też od powiednim wywodem słuszności i prawdziwości swych pretensyj do wiedli.

Niestawienie się na term inie, dla każdego wierzyciela oznaczo nym,, pociągało za sobą unieważnienie pretensji.

' Każdy wierzyciel nie był nazwany imiennie, lecz oznaczony tym numerem, pod którym zc-stał w protokóle zgłoszeń pretensyj zapi sany.

Przed uznaniem jakiegokolwiek długu komisja badała ja k n a j dokładniej jego ty tu ł i uzasadnienie, rozpatrując szczegółowo wszel kie dowody przedkładane jej przez wierzyciela i zasięgając co do każdego długu Stanisława A ugusta zdania jego^ pełnomocnika Onuf rego Kickiego, k tó ry ze swej strony sprawdzał zgłas-zane pretensje i ba,dał dowody wierzycieli, zanim ci stawili się przed komisją, u-zna- walł tab odrzucał ich żądania, a. opinję swą podawał do wiadomości komisji ; dc-póiki zaiś król żył, w stałej był z nim korespondencji.

W związku z w eryfikacją długów króla pozostawała weryfi-O A . G. A k ta p o a u str ja c k ie f is k a ln e N r. 1545 ( 6 1 ) , R a p o rt J a k o b ch ich a do P r o k u r a to r ii S k a rb u w K r a k o w ie z d n ia 19 lis to p a d a 1797. ~) Ib id em . b G a z e ta W a r s z a w s k a 1798 r. D od. do N r . 8, 10 i 11 i U w ia d o m ie n ie " z a łą c z o n e w a k ta c h A . G. A k ta p o p ru sk ie N . O. N r . 1 5 1 ( 1 ) , o ra z A . G. A c ta M a g i s tr a tu s d ie R e g u lie r u n g d es S c h u ld e n -W e s en s d e s K ö n ig s S ta n is la u s A u g u s tu s und der e h e m a lig e n R ep u b lik P o h le n b e tr e ffe n d N r. 120.

(8)

5'6 Aktualność długów Stanisława Augusta 7

kacj>a jego tytułów p r a w y c h do pryw atnego m ajątku — zwłaszcza, że w chwili rozpoczęcia tej pierwszej król juiż nie żył.

Jakkolwiek (bowiem w konwencji pozostawiono królowi prawo swobodnego władania i dysponowania swym m ajątkiem ruchomym i nieruchomym, to jednak z zastrzeżeniem, że m ajątek ten zostanie przez ‘komisję regulującą długi króla i Rzeczypospolitej co do t y tułu własności zbadany i sprawdzony г) .

W myśl więc tego postanowienia przeprowadziła komisja bada nia nad ustaleniem praw a własności zmarłego króla do pozostawione go przez niego, m ajątku nieruchomego i wydała 25 czerwca 1798 r. w 'ty m względzie orzeczenie, k tó re przesłano dworom do zatw ier dzenia 2) .

W orzeczeniu tem pozostawiła komisja dworem rozstrzygnię cie losu pozostawionych przez króla ruchomości w Zamku warszaw skim·, jakoteż spraw ę p reten sji do ich części zgłoszoną przez Prusy, a uznała za własność Stanisław a A ugusta: Ujazdów z w yjątkiem zamku darowanego niegdyś przez króla państwu na koszary, który to zamek w ten sposób stał się obecną własnością państw a p ruskie go, pałac i ogród Łazienki z wszystkiemi zabudowaniami i rucho mościami, pałac Belweder, dom mieszczący mennicę, gmach pocz towy, jakoteż t. zw. domy „Hryniewiezowski“ i „Meeblinowski“ z przy- należytościami i wreszcie bibljotekę, zbiory monet, medali, sztychów i t. p. Równocześnie i w związku z tem podjęto w -Berlinie myśl za bezpieczenia spuścizny po zmarłym królu, znajdującej się w gran i cach zaboru pruskiego.

Początkowo zamierzano uskutecznić to za pośrednictwem ko misji. Atoli z powodu trudności, w jakich mogliby się znaleźć komisa rze pruscy i sam rzącł pruski, gdyby komisarze innych państw uzna li za własność pryw atną królewską i podlegającą zatem zabezpiecze niu rzecz jaką, którąby rząd pruski uważał za, własność państwową, •odstąpiono od tego zamiaru, a postanowiono powołać do tego w ła dze, sądowe, a przedewszystkiem regencję warszawską"·). Czy za bezpieczenie to — choćby tylko chwilowe — zostało uskutecznione, dociec nie mogliśmy. Zcłaje się, że ks. Józef jako spadkobierca k ró la nie dopuścił do tego.

Po ukończeniu weryfikacji długów królewskich, która trw ała kilka miesięcy, przystąpiła kom isja do w eryfikacji długów Rzeczy

pospolitej. ■

Za pośrednictwem ogłoszeń zamieszczonych w dziennikach, jako-U A r t. V II. K o n w e n c ji. M a r te n s ]. с. II, N r . 61.

2) A. G. A k ta p o p ru sk ie m a g is t r a tu m. W a r s z a w y N r . 120. A c ta M a g i s tr a tu s d ie R e g u lie r u n g d e s S c h u ld e n -W e s e n s d es I-Cönigis S ta n is la u s A u g u s tu s e tc . U w ie r z y te ln io n a k o p ja te g o o r z e c z en ia p r z e s ła n a m a g is tr a to w i w a r s z a w  sk ie m u p r z e z k o m is a r z y p r u sk ich 28 c ze rw ca 1798 r.

■'·) A . G. A k ta p o p ru sk ie , N . O. N r. 1 5 1 ( 1 ) . P is m o d e p a r ta m en tu sp ra w z a  g r a n ic z n y c h do m in istr a S c h r o e tte r a z 16 lip ca 1798 i k o p ja p ism a te g o d e p a r ta  m e n tu do w ie lk ie g o k a n c le r z a G old b eck a z te j s a m e j d a ty .

(9)

też osobnych „Obwieszczeń“ wezwała wierzycieli Rzeczypospolitej oznaczonych — tak sam-o jak wierzyciele królewscy — tylko num e rami, pod którem i zostali wpisani do protokołu zgłoszeń długów R ze czypospolitej, do stawienia się w oznaczonych dniach i udowodnie nia swych pretensyj 1).

W szystkie pretensje zgłoszone do Rzeczypospolitej zebrała ko m isja w dziesięć gruip i dla kaJżdej wyznaczyła pewne dni. Były to następujące grupy: 1) Zakon M altański, 2) p reten sje różne, 3) do staw y dla wojska, 4) komisarjiat wojenny, 5) m asa króla Stanisława A ugusta, 6) książęta sascy, 7) miasta, Gdańsk, Toruń i Elbląg, 8) lista woskowa, 9) lista- cywilna, 10) długi holenderskie.

W eryfikacja rozpocząć się miała 15 października 1798, zakoń czyć 14 marca 1799 r. Każdy wierzyciel powinien był na poparcie swego żądania przedłożyć wywód uzasadniający to żądanie, oraz wszelkie dokumenty w yjaśniające i udowadniające słuszność pre tensji.

Niezależnie od tego komisja badała ze -swej strony każdą p re ten sję m ając do swej dyspozycji archiwa1, z których bądź.sama,, bądź za pośrednictwem kam ery pruskiej w W arszawie kazała sdbie nad syłać potrzebne akta, rachunki i t, p . 2) .

Z tego też powodu nie przyjęła gotowości Rocha Kossowskiego byłego podskarbiego- w. k. wejścia do: kom isji w charakterze dorad cy, zgłoszonej przez niego za. pośrednictwem komisji urządzającej krakowskiej

W eryfikacja rozpoczęła się istotnie 15 października 1798 r. Ko misja. rozpoznała 1294 pretensyj zgłoszonych poprzednio i zapisa nych w protoikóre zgłoszeń, a nadto dodatkowo 223 pretensyj po przednio niezgłcszonych. Razem więc zweryfikowała 1517 p reten syj d-o Rzeczypospolitej. Czynność ta trw ała pół roku i zakończyła się dopiero 16' kwietnia 1799 r . 4) .

Nie wciągając w ogólny rachunek tych 223 pretensyj zw eryfi kowanych dodatkowo, których przyjęcie, lu!b odrzucenie wogóle za leżało jeszcze od decyzji dworów, sporządziła kom isja ogólne zesta wienie długów Rzeczypospolitej, podając sum y: żądaną, odrzuconą i przyznaną.

. 1) G a z e ta W a r s z a w s k a 7, r. 1797. D o d a tek do N r . 6 8, 72 i 76. „ O b w ie s z c z e  n ie “ z a łą c zo n a w a k ta c h : A . G. A k ta p o p ru sk ie N . O. N r . 1 5 1 ( 1 ) . A c ta G en era lia d ie R e g u lie r u n g d e s S c h u ld e n -W e s en s der e h e m a lig e n R ep u b lik P o h len b e tr e ffe n d , o raz A . G. A k ta p o ia u strja ck ie f is k a ln e N r. 120.

a) A . G. K sięg-i sk a rb o w e . O d d zia ł 44 v o l. 13/14 f. 151— 160. r!) A . G. A k ta p o a u s tr ja c k ie f is k a ln e N r . 120.

4 ) A . G. II, 11, 2, 1. L iq u id a tio n des d e tte s d e la R ép u b liq u e de P o lo g n e f a it e p ar la C o m m issio n d e s troi,л H a u te s C ou rs c o p a r ta g e a n te s en 1798. J e s t to k op ja p r o to k o łu w e r y fik a c y jn e g o d łu g ó w R z e c z y p o s p o lite j.

(10)

Przedstaw ia się ono. w sposób następujący:

S u m a ż ą d a n a S u m a o d r z u c o n . S u m a p rz y z n '.. Z ł. ' g r. Z ł. g r. Z ł. g r. 1. Z a k o n M a lta ń s k i . ' ... 7 7 2 ,6 5 5 15 6 9 9 ,3 6 2 7Vo 73,293; 7·1· 2 2. P r e t e n s j e ró ż n e . . . 1 1 ,1 7 0 ,4 4 3 :2 4 9 ,9 4 5 ,0 7 3 4 2 1 ,2 2 5 ,3 7 0 4 2 3. D o s ta w y d la w o js k a . . . . 8 6 9 ,6 6 3 15 14 9 ,8 7 5 16 719,787*29 4. K o m is a r ja t w o j ..., . 2 ,4 1 4 ,6 4 0 6 1,4 4 2 ,9 9 3 26 ■ 971,64640 5. M a s a S ta n is ł. A u g ... ... ■ 2 ,4 6 5 ,6 7 1 ' 2Va 2,4 6 5 ,6 7 1 2 ' /2 — .' — 6. K s ią ż ę ta s a s c y ... ... 2 ,5 3 3 ,8 0 5 20 2 ,5 3 3 ,8 0 5 20 — 7. M ia s ta G d a ń s k , T o ru ń , E lb lą g . 4 6 ,4 2 1 ,9 4 2 ' — 4 6 ,3 5 3 ,1 4 2 — 68,800· 8. L is ta w o j s k o w a ... 14,027,011 IOV2 6 ,9 6 3,060· — 7 ,0 6 3 ,9 5 1 4 0 ' 2 9. L is ta c y w i l n a ... 5,608,434·26ν·2 3 ,4 1 1 ,1 1 4 12 2 ,1 9 7 ,3 2 0 4 4 ' 2 10. D łu g i h o l e n d e r s k i e ... 1 6 ,0 5 1 ,4 5 4 2 9 ' a 3,125,675! 15W 1 2 ,9 2 5 ,7 7 9 4 1 S u m a . . 1 023 3 5 7 2 2 29 7 7 ,0 8 9 ,7 7 3 2 1 '4 2 5 ,2 4 5 ,9 4 9 7'.·2 Na ogólną zatem sumę staw ianych żądań wynoszącą 102.335.722 zł. 29 gr. komisja: przyznała tylko. 25.245.949 zł. 7 K· gr. Odrzuciła więc 77.089.773 zł. 2 1 # gr. 0 ·

Podług zasady podziału tego długu pomiędzy m ocarstw a zabor cze przyjętej w konwencji petersburskiej przypadało więc do spłaty z długów Rzeczypospolitej na P rusy i Rosję po 10.939.911 zł. 1014 gr. na A u etrję zaś 3.366.126 zł. 17 gr.

Podkreślić tu jeszcze ralz należy, że cyfry te w yrażają te tylko przez komisję uznane długi, które w oznaczonym przez nią term inie zgłoszone i jak o takie potem zweryfikowane zostały i że nie wciąg nięto· w te· obliczenia, tych długów, któ re później dodatkowo przez komisję rc-zpatrzcne i częściowo uznane zostały. Właściciele takich pretensyj, jako· spóźnieni i nie wpisani do protokółu zgłaszań wy- meniani są potem w ogłoszeniach po- nazwisku.

Dla wykazania wysokości długów Stanisława A ugusta przyję tych przez komisję podobnym m ater jąłem źródłowym nie rozporzą dzamy.

W konwencji podano ich wysokość na 40.000.000 zł. Za- stosowując przyjętą w niej zasadę spłaty tego długu widzimy, że na P rusy i Rosję wypadało do spłaty po 16.000.000 zł., na A ustrję zaś 8.000.000 zł. Skądinąd jednak wiemy, że długi Stanisława Augu 1 ) ■ A . G. 4, 7, 1, 5. T a b le a u in d ic a tif du m o n ta n t de toutols les p r é ten tio n s v é r if ié e s d es Sujetis r e s p e c t if s d e s tr o is H a u te s C ou rs a in s i que de leu rs S u je ts m ix te s e t d es E tr a n g e r s . -Jest t o o r y g in a ln e z e s ta w ie n ie p o d p isa n e p r zez k o m is a  r z y p ru sk ich .

(11)

sta wynosiły w rzeczywistości 58.000.000 z ł . 1). Zachodzi więc py tanie, jak ą sumę kom isja przyjęła.

Do oznaczenia tej sumy posłużyć nam musi m ater jał później szy — drugorzędny.

W r. 1811 zażądał król saski a książę warszawski, Fryderyk A ugust od m inistra sprawiedliwości Łubieńskiego wiadomości doty czących długów Rzeczypospolitej i Stanisław a A ugusta w ogólności·, a części ich przejętej przez Prusy w szczególności. Chodziło wów czas Fryderykowi Augustowi o dokładne zapoznanie się z щ sprawą, jako przedmiotem akcji dyplomatycznej podjętej podówczas przez dwór pruski w związku z postanowieniami tra k ta tu tylżyckiego -).

M inister zwrócił się wtedy do Majewskiego ówczesnego kierow nika Archiwum Głównego· krajowego z wezwaniem o dostarczenie odpowiednich wiadomości, Majewski, posiadał własne zapiski i no ta tk i z czasów swego, urzędowania· w komisji trila te ra lnej dotyczą ce wysokości likwidowanych i uznanych długów przez komisję i te, z powodu tr a k u urzędowych wiadomości w tym względzie, stały się źródłem, do raportu dla króla sporządzonego w ministerjum: sprawie dliwości dnia 20 września 1811 r. :i). W tym raporcie znajdujem y wy sokość długów Rzeczypospolitej i Stanisława A ugusta. Podana w nim suma przejętych do spłaty długów Rzeczypospolitej zgadza się w zu pełności z sumą podaną tu przez пае, wziętą z oryginalnego zesta wienia długów Rzeczypospolitej, podpisanego przez komisarzy pru s kich. Zestawienie to nie było· znane Majewskemui, gdyż w przeciw nym razie byłby je podał do wiadomości m inisterjum sprawiedli wości, które zresztą przy sporządzaniu raportu dla F ryderyka Augu sta niewątpliwie powołałoby się nań, jako· na ma ter jał urzędowy pierwszorzędnej wagi. Tymczasem w raporcie czytamy, że oparty on je st tylko na „aktach pryw atnych“ Majewskiego, gdyż „urzędo wych wiadomości z archiwów K sięstw a“ otrzym ać nie było można z tego powodu, że akta komisji trilateralnej odesłane zostały do sto lic, państw zaborczych.

Ten szczegół je st dla nas bardzo ważny. F ak t bowiem, że obli czenia dłuigu Rzeczypospolitej oparte na „aiktaeh“ Majewskiego zga dzają się -zupełnie z cyfram i oryginalnego zestawienia tych długów

1) A . G. II. 12, 7, 28. A k ta p r o cesu lik w id a c y jn e g o . L ik w id a cja d łu g ó w S ta n is ła w a A u g u s ta v o l. II. A k ta sp r a w y K ickieg-o.

'-) A . G. A k ta M in. S p r a w ie d l. S. X X I X , P . 1, N r. 1. A k ta , ty c z ą c e się tr a k ta tó w p ok oju i in n y ch k o n w en cy j m ię d z y K s ię s tw e m W a r sz a w sk ie m i in n e  m i n a ro d a m i z a w a r ty c h , ja k o te ż in te r e s ó w d y p lo m a ty c z n y c h . P is m o s e k r e ta r z a sta n u B r e z y do m in is tr a sp r a w ie d liw o ś c i z D r ez n a z d n ia 4 w r z e ś n ia 1811 r.

b A . G. A k ta M in ister ju m S p r a w ie d liw o śc i. A d. S e c t. X X IX . P. 13, Ń r. 28. A k ta o b e jm u ją c e d o w o d y r ó żn y ch p r e te n s y j K s ię s tw u W a r sz a w sk ie m u od ró żn y ch n a ro d ó w n a le ż ą c y c h w W a r sz a w ie d n ia 24 w r z e ś n ia 1814 w D y rek cj' M in is te r ji S p r a w ie d liw o śc i u fo r m o w a n e . K o p ja te g o ra p o rtu . T oż. A . G. A k ta M in ister ju m S p r a w ie d liw o śc i S. X X IX . P. 1, N r. 1. A k ta ty c z ą c e s ię tr a k ta tó w p o k o ju i in n y ch k o n w e n c y j m ię d z y K s ię s tw e m W a r sz a w sk ie m i in n em i n a ro d a m i z a w a r ty c h , ja k o te ż in te r e s ó w d y p lo m a ty c z n y c h . M in u ta tegmż ra p o rtu .

(12)

60 Aktualność długów Stanisława Aug'usta 11

sporządzonego w komisji triilaiterałnej, je st dowodem, że pryw atne notatki Majewskiego zawierały wiadomości dokładne.

Jest to zresztą zupełnie zrozumiałe.

Ja;ko sekretarz i tłumacz komisji miał dostęp do wszystkich aktów i m aterjałów, którem i dysponowała komisja. Sam sporzą dzał tablice niektórych długów i dochodził ich prawdziwości, refe rował niektóre pretensje na posiedzeniach komisji, słowem brał czyn ny udział w pracach komisji, był zatem dobrze w sprawach długu tak króla jak i Rzeczypospolitej poinform ow any1).

Nie mając więc innego m aterjału źródłowego do oznaczenia wy sokości długów Stanisława A ugusta, uznanych przez komisję trila- lateralną, możemy z całym spokojem przyjąć sumę, podaną ~w wspo mnianym- raporcie m inisterjum sprawiedliwości, a w ziętą z notatek Majewskiego. Sumę zaś tych długów przyjętych przez komisję po dano w nim na 2.217.441 du:k. 2 zł. i VA gr. czyli 39.913,940 zł,

A gr. 2).

Według zasady spłaty tego długu zaw artej w art. 4 konwencji

petersburskiej przypadało na Rosję i P rusy po. 15.965.576 zł. V A gr.,

na A ustrję zaś 7.982.788 zł. A gr.

Ogólna zatem suma przyjętych przez komisję długów tak S ta nisława A ugusta, ja.kcteż Rzeczypospolitej — bez tych pretensyj, które po term inie zgłoszeń dodatkowo przez nią zostały rozpatrzone i do przyjęcia zakwalifikowane — wynosiły 65.159.889 zł. 11 gr. Na Rosję i P rusy wypadało cło spłaty po 26.905.487 zł. 11% gr., na A u strję zaś 11.348.914 zł. 17A gr.

Nie ulega atoli wątpliwości, że sumy te były większe. -Część bowiem tych 223 pretensyj, które komisja dodatkowo zweryfikowała i uznała, została istotnie przez mocarstwa rozbiorowe przyjęta. Po nieważ jednak przyjęta została nie w proporcji ustalonej dla spła ty w konwencji, lecz w tych sumach, jakie przez poddanych danego zaboru zgłoszone i przez komisję uznane z o s ta ły 3), przeto w rzeczy wistości sumy przyjęte do spłaty przez mocarstwa rozbiorowe nie były co do swej wysokości tak rozłożone na nie, ja;k to z za.sad kon wencji wynikało — były nierówne.

Z dodatkowo zgłoszonych i przez kom isję uznanych pretensyj ') A . G. A k ta K o m is ji R z ą d o w ej S p r a w ie d liw o śc i K r ó le stw a P o ls k ie g o , ty c z ą c e s ’’ę u r z ęd o w a n ia W a le n te g o S k oroch ód M a je w s k ie g o . L it. Ma·. N r. 11, A . S. A k t a K o m is ji C entr. L ik w id . i S e k c ji dług-ów X I II. P. 1. P r e te n s je z c z a s ó w R z e c z y p o s p o lite j p o ch o d zą c e, v o l. I. P is m o M a je w s k ie g o do K o m isji R za d . P r z y c h . i S k arb u z 11 m a ja 1816. P or. te ż A . G. A k ta k o r e sp o n d e n c y jn e z r. 1816.

2 ) A . G. A k ta M in ist. Spr.aw iedl. ad. S. X X I X . P , 13, N r, 28, A k ta o b e j m u ją ce d ow o d y ró żn y ch p r e te n s y j i t. d. K op ja te g o ż ra p o r tu .

3) G a z eta W a r s z a w s k a 1800 r. N r. 32 i d o d a tek d r u g i do N r. 38; K r a  k a u e r Z eitu n g , 1804 r. N r. 96— 99. Р ог. A . G. II. 11, 2, 1, L iq u id a tio n d es d e tte s

(13)

Rosja przyjęła znaną mam sumę 317.125 zł., P rusy 374.237 zł. 13 gr., A üstrja zaś 212.485 zł. 9 gr. 1 ).

Tak więc łącznie z temi sumami wypadłoby na Rosję 27.222.612 zł. 11% gr. na P rusy 27.279.724 zł. 24% gr., na A u strję zaś 11.561.399 zł. 26 X- gr.

Jakkolwiek sum tych nie można uważać za absolutnie pewne -), to jednak przyjąć należy, że są bardzo zbliżone do tych, które w rze czywistości na państw a rozbiorowe doi spłaty wypadły.

Pewnem potwierdzeniem naszych obliczeń, je st późniejsza 'urzę dowa wiadomość do,tycząca tegoi długu odnośnie do Prus.

W traktacie bowiem wiedeńskim 3 .maja 1815 r. zaw artym mię dzy Rosją a Prusam i, te ostatnie pedały wysokość przyjętego do spłaty długu Stanisław a A ugusta i Rzeczypospolitej na sumę 27.266,666-/4 zł. dodając, że wydane zostały obligacje na jego zabez pieczenie 3) .

Oświadczenie to rozumieć należy w tem znaczeniu, że na ta k ą sumę ogólną była wydana pewna liczba cbligacyj, że zatem suma ta wyraża dług istniejący tylko w obligacjach i nie obejm uje tej — wprawdzie nieznacznej — jego części, którą komisarze pruscy mieli spłacić gotówką zaraz po zatwierdzeniu wyników w eryfikacji przez dwór p r u s k i4 ).

Część ta zaś wzięta pod uwagę w zupełności tłumaczy różnicę zachodzącą pomiędzy wysokością długu podaną przez nas, a tą, k tó rą znajdujem y w traktacie wiedeńskim:. Różnica ta wynosi zaledwie

13.058 z ł.'4% gr. ·*

Z chwilą gdy dwory akceptowały przypadłe n a nie części dłu gów, nastąpił ostatni okres czynności komisarzy, działających już osobno.

Komisarze poszczególnych dworów uwiadomili wierzycieli za pośrednictwem dzienników o przyjęciu ich pretensyj — nie omiesz kając podkreślić, że je st to tylko, a k t łaski danego monarchy — i po dawali sposób i term in zaspokojenia ich w ierzytelności5) .

Tu zaznaczyły się już różnice.

Prócz sum drobnych, które 'komisarze pruscy mieli wierzycielom pruskim wypłacić zaraz w gotówce ·— Wszyscy inni wierzyciele otrzy mywali od komisarzy poszczególnych dworów odpowiednie zaświad czenia przyznanych im sum t. z. rekognicje („reconnaissances“).

Komisarze pruscy ogłosili, że w ypłata drobnych sum i wydawa 9 G a z e ta W a r s z a w s k a 1800 r. d o d a t. drugri do N r. 38.

2) W c y to w a n y m r a p o r cie m in iste r ju m sp r a w ie d liw o ś c i do k r ó la an a jd u - je s ię w ia d o m o ś ć, że d w o ry d la z a o k r ą g le n ia su m y d łu g ó w S ta n is ła w a A u g u s ta do 40 m iljo n ó w z ł. p r z y z n a ły p a n n ie H a u m a n n , — k tó r e j s ię n ic n ie n a le ż a ło , 86,059 z ł. 26 X, g r . — ja k r ó w n ie ż , że p r z y j ę ły p ó źn iej ja s z c z e dodatkowo» 500,000 zł. do s p ła ty .

:i) M a rten s. 1. с. II I, Ni'. 81, T abl, A ,

b G a z e ta W a r s z a w s k a 1800 r. N r . 3 i 11 i d o d a te k d r u g i do N r . 38.

"’) G a z e ta W a r s z a w s k a 1800 r. N r. 3, 11, 31, 32, i d o d a tek d r u g i do N r . 38.

(14)

62 Aktualność długów Stanisława Aug-usta 13

nie rekcgnieyj celem zaspokojenia pretensyj do Stanisława A ugusta trw ać 'będzie od 27 stycznia· do 13 marca 1800 r. Od 24 m arca zaś do 12 czerwca zaspakajane będą w ten sam sposób długi Rzeczypospoli tej. W ydane rekognicje należało w przepisanym czasie przedłożyć dy rekcji Kompanji Morskiej w Berlinie celem zamiany na obligacje te j że Kompanji.

Komisarze rosyjscy ogłosili, że będą. wydawali tego rodzaju re kognicje od dnia 3 czerwca do 1 lipca. Te zaś musiały być najdalej do dnia 16 listopada 1800 r. „produkowane w Petersburgu przed J. W. Podśkarbim Wielkim N ajjaśniejszego Cesarza Imci Wszeeh-Rosji“, celem ich zaspokojenia1). Przedłożone po. upływie tego term inu nie mogły być przyjęte.

Co do tych wierzycieli, których pretensje przedłożone zostały przez komisarzy dworowi wiedeńskiemu do zaspokojenia, ci mieli jeszcze przez dłuższy czas pozostawać w niepewności co do swoich pretensyj i w oczekiwaniu n a decyzję dworu.

Dopiero bowiem w listopadzie 1804 r. gubernium galicyjskie ogłosiło, że dwór wiedeński przyjął do spłaty przypadającą nań część długów i że na zaspokojenie ich wydane będą 4% obligacje kam ery nadwornej (Hcfkammer-Obligationen) 2) .

Dla otrzym ania ich mieli wierzyciele sarni lub ich pełnomocnicy przedłożyć w przeciągu 6 miesięcy od daty tego ogłoszenia swe dowo dy na przyjęcie ich pretensyj przez komisję triilateralną, powołanej do tego specjalnej komisji we Lwowie, którą tworzyli znany nam de Ca ché i radca Brezany i podać osobę, na której nazwisko obligacja miała być wystawioną. W trzy miesiące dopiero po złożeniu dowodów mógł wierzyciel otrzymać obligacje.

Na wydaniu rekognicyj zakończyła się czynność komisji trilate-railnej. Trw ała ona nieco dłużej, niż to przewidywały obwieszczenia, gdyż dopiero w początku 1801 komisja została rozwiązana.

*

* *

Zachodzi teraz pytanie, jak się przedstawia spraw a rzeczywiste go zaspokojenia zobowiązań w ten sposób przez mocarstwa rozbioro we na siebie przyjętych.

Jeżeli chodzi o Prusy, to król pruski F ryderyk Wilhelm III po lecił 8 października 1799 r. dyrekcji. Kompanji Morskiej w Berlinie, aby wzamian za rekognicje wydane przez komisarzy pruskich w W ar szawie wystawiła na każdą p reten sję 4% obligacje na okaziciela i wy znaczył jej fundusz na ich spłatę. Na fundusz ten złożyć się miały oprócz innych dochodów głównie oszczędności kas podatkowych. Aż do r. 1808 m iała być płaconą tylko roczna prowizja·, dopiero· od r. 1808 miała być spłacaną corocznie kś część kapitału, tak, że w przeciągu

i ) G a z e ta W a r s z a w s k a 1800 r. N r . 31, 32.

3) K r a k a u e r Z e itu n g 1 8 0 4 .,N r . 96, 97, 98 i 99. P r e t e n s j e n ie p r z e k r a c z a  ją c e s u m y Б0 0 z ł. m ia ły b y ć sp ła c o n e g o tó w k ą .

(15)

14 Aktualność długów Stanisława Augusta G3

8 lat wszystkie pretensje powinny były znaleźć zaspokojenie. O tem zaś, które pretensje, t. j. obligacje miały być spłacone w danym roku decydować miało losow anie1).

N a podstawie tegoi reskryp tu Kompan ja. Morska wydała 4% obli gacje 2) z d a tą 1 lipca 1800 r. i opłacała od nich prowizję aż do 1806 r. Z nastaniem jednak nowych stosunków n a ziemiach polskich zanie chała dalszej ich spłaty, a gdy w i*. 1808, nadszedł pierwszy term in spłaty części kapitału, odmówiła wręcz jej wypłaty.

K om panja Morska, a przedewszyst'kiem stojący za nią rząd pru ski powoływał się na tra k ta t tylżycki, którego artykuł 24 postana wiał, że długi i zobowiązania króla pruskiego, zaciągnięte przez niego przed wojną w 'charakterze posiadacza odstępowanych obecnie krajów, spadają na nowego ich posiadacza, i twierdził, że dług ten był długiem państwowym pruskim, wynikającym z posiadania zabranej części Pol ski, i że obecnie z jej zwrotem przestał ciążyć na państw ie pruskiem, a przeszedł na króla saskiego, nowego władcę tego kraju, juko księcia warszawskiego.

Kompanja Morska, miała w Warszawie swój kantor, którego, dy rektorem był Benjamin Koeppen.

Przeciw niemu, jako przedstawicielowi Kompanji Morskiej, wy stąpił ze skargą sądową o zrealizowanie posiadanych cMigacyj sędzia trybunału cywilnego departam entu warszawskiego Świe&zewski i gdy, tak w sądzie apelacyjnym;, jak i· kasacyjnym uzyskał w yrok skazujący kantor warszawski na zaspokojenie jego pretensji, rząd praski roz począł żywTą akcję dyplomatyczną, tak na dworze saskim, jako też w W arszawie za pośrednictwem swych komisarzy Zerboniego di Spo- setti i Jenscha, bawiących tu w celu wykonania konwencji drezdeńskiej z 10 września 1810 r., — akcję, zm ierzającą do te go., aby wykonanie zapadłego wyroku zawieszono, a wszczynanie no wych procesów przeciw kantorowi warszawskiemu w strzym ane zosta ło aż do chwili porozumienia się obu dworów w sprawie spłaty obligacyj Kompanji.

Kompanja zaś Morska., chcąc zabezpieczyć swój m ajątek nieru chomy w Warszawie, składający się z domu przy ul. Bielańskiej, za warła z Koeppenem za pośrednictwem upoważnionych do> tego przez nią komisarzy pruskich Zerboniego di Sposetti i Jenscha dnia 7 m aja 1811 r. pozorny ko ntrakt kupna i sprzedaży, mocą którego Koeppen stał się właścicielem jej domu i pryw atnym bankierem.

Dwór saski stał na· stanowisku niezależności sądów, a .te wycho dząc z założenia, że król pruski wskazał Kompanji Morskiej fundusz na. spłatę cibligacyj, traktow ały je ja-ко dług pryw atny Kompanji nie

1 ) A . G. A k ta M in ist. S p r a w ie d liw o śc i. A k ta , o b e jm u ją c e d o w o d y r ó  ż n y c h p r e te n s y j i t. d. K o p ja r a p o rtu .

- ) T a m ż e, k o p ja o b lig a c ji. T oż. A . S. A k ta K o m is ji L ik w id a c y jn e j. D z ia ł X I I I , N r. 40. A k ta d łu g ó w d a w n y c h R z e c z y p o s p o lite j i ś. p. S ta n is ła w a A u g u s ta , k r ó la P olskieg'o.

(16)

wdając się zupełnie w interpretację postanowień tra k ta tu tylżyckiego, jako· ak tu dyplomatycznego, mieohcwiązującego władz sądo w y ch 1).

Rząd K sięstw a Warszawskiego, n a który w rezultacie dwór p ru ski chciał zwalić obowiązek zaspokojenia- obligacyj Kompanji, bronił się przed tem, a m inister sprawiedliwości w swych raportach i memo riałach słanych do· Drezna starał się istotę rzeczy przedstawić i wy jaśnić talk z punktu prawniczego·, jako też dyplomatycznego i wykazać obowiązek Kompanji do spłaty ob lig acy j2).

Dwór saski stall też ciągłe i w ytrw ale na tem stanowisku:, że rząd Księstwa Warszawskiego nie może być odpowiedzialnym za długi S ta nisława A ugusta i Rzeczypospolitej3).

Taki stan rzeczy trw ał aż do r. 1814. Gdy bowiem w r. 1813 wła dze sądowe warszawskie w nowym procesie przeciw Koeppemowi wyda ły znów wyrok, skazujący Kompanję Morską na spłacenie obligacji, przedstawianej przez ulowego· oskarżyciela, wówczas za wdaniem się pruskiego m inistra finansów Bülowa i jego interw encją u Łanskoja4).

Najwyższa Rada Tymczasowa zawiesiła wykonanie wydanych już przeciw kantorow i Kompamji Morskiej w Warszawie, względnie Koep- penowi wyroków i w strzym ała ewentuailne, dalsze procesy przeciw niemu z ty tu łu niezaspokojonych pretensyj do Kompanji Morskiej wyniknąć mogące, a całą sprawę związaną z obligacjami tej Kompa nji odesłała do rozstrzygnięcia dworowi petersburskiem u 5) .

W ta-kiem stadjum znalazła się sprawa spłaty części długów króla i Rzeczypospolitej Polskiej, przyjętego przez P rusy n a porządku dziennym obrad kongresu wiedeńskiego·, gdzie ją P ru sy i R osja przy regulowaniu długów K sięstw a Warszawskiego załatw iły kosztem jego ubogiego- skarbu.

W trak tacie bowiem wiedeńskim, zaw artym 3 maj-a 1815 roku pomiędzy Rosją i Prusam i, te ostatnie przyjęły n a 'siebie nadał Obo wiązek spłacenia tego· długu i podały jego wysokość na 27.266.6662/ ;î zł. w obligacjach Kompanji Morskiej. Same natom iast wzamian za to

b A . G. A k ta M in is te r iu m S p r a w ie d l. S . X X IX , P . 1, N r . 2. A k ta ty c z ą c e s ię k a n to ru K o m p a n ji M o rsk iej P r u sk ie j w W a r s z a w ie (K o p je w y r o k ó w isądo- w y c h , p is m a p r o k u ra to r a k r ó le w s k ie g o , k o p je n o t d y p lo m a ty c z n y c h g a b in e tu d r e z d e ń sk ie g o , m in u ty r a p o r tó w m in is tr a sp r a w ie d liw o ś c i do k r ó la i t. p .). 2) T a m ż e, o ra z A . G. A k t a M in is te r iu m S p r a w ie d liw o śc i, ad. S. X X IX , P . 13, N r . 28. A k t a , o b e jm u ją c e d o w o d y r ó ż n y c h p r e te n s y j i t. d. K o p ja ra p o rtu do k ró la . 3) A . G. A k t a M in istr. S p ra w ie d l. A k ta , o b e jm u ją c e d o w o d y ró żn y ch p r e te n s y j i t. d. A d . S e c t. X X IX , P . 13, N r . 28. K o p ja d e k r e tu F r y d e r y k a A u g u  s t a z d n ia 2 0 lip ca 1811. 4) A . G. A k t a M in istr. S p ra w ie d l. A k ta , ty c z ą c e s i ę k a n to r u K o m p a n ji M o rsk iej i t . d. S. X X IX , P . 1, N r . 2. O r y g in . p ism a B iiló w a do Ł a n s k o ja z dnia 5 s t y c z n ia i 1 lu t e g o 1814 r.

5) A . G. A k ta M in is te r iu m S p r a w ie d liw o śc i. A k ta , ty c z ą c e się k a n to ru K o m p a n ii M o rsk iej i t. d. S . X X I X , P . 1, N r . 2. K o p ja d e k r e tu R a d y N a jw y ż s z e j T y m c z a s o w e j z d n ia 8 lu t e g o 1814 r. o r a z p ism o W a w r z e c k ie g o do te jż e R a d y N a jw . T y m c z . z d n ia 6 c ze rw ca 1814. — ta m że .

(17)

uzyskały przyjęcie swej pretensji do Księstwa W arszawskiego w ogól nej sumie 23.183.5332/, zł. Ponieważ zaś część tej sumy wynoszącą 4.609.5807/m zł. zobowiązał się spłacić Prusem dwór rosyjski z ty tułu zatrzym ania obtw-bdu białostockiego i należności z czasów zajmo wania- K sięstw a Warszawskiego, przeto na skarbie K sięstw a zaciążył obowiązek wypłacenia Prusom tylko- 18.573.95221/ 30 zł. — w rocznych ratach, począwszy od r. 1816. Dług ten można było spłacać obliga cjam i Komp-anji Morskiej, względnie innemi, lub g o tó w k ą1).

Tak więc, w rezultacie przyjęty przez P rusy dawny dług Rzeczy pospolitej i Stanisław a A ugusta zaciążył na Prusach zaledwie w 1/„ części. W 2/ 3 zaś częściach zwalono go na. skarb przyszłego Królestwa Polskiego.

Na tym kongresie załatwiono także sprawę -spłaty części długów Rzeczypospolitej i Stanisława A ugusta p rzy ję tą p-r-zez A ustrję.

Na t-ę część długu wydhła A u strja 1804 r. 4% obligacje, lecz aż do tego czasu ani części ich nie spłaciła, ani nawet procentu od nich nieopłaoa-ła.

Kwes t j ę tę załatwiono- podobnie, ja k kw estję tego długu ciążą cego na Prusach. A u strja bowiem zobowiąz-ała się w traktacie, za w artym dnia 3 m aja z R osją do spłaty przyjętego na siebie długu wraz z narosłemi -procentami, ale zato otrzymać miała od rządu K się stwa Warszawskiego 4.000.000 z ł.2).

A zatem dzięki niezorjentowa-niu się w tych sprawach ks. A da ma Czartoryskiego, Księstwo W arszawskie narażone zostało na olbrzymie s tra ty 3).

Uratow ał skarb Królestwa- Polskiego o:d tych ogromnych szkód

Lubecki-Kiedy bowiem powołana do .uregulowania wszystkich zobowiązań wynikłych z postanowień traktatu, wiedeńskiego komisja trzech dwo rów nie mogła po długich trzech latach pracy zgcidżić się n-a zasady do obliczenia i ustalenia wzajemnych pretensyj tak, co do pasywów, jak i aktywów byłego Księstwa Warszawskiego i -przedstawiwszy swej władzy zachodzące w tem trudności zawiesiła swe czynności4) , wó wczas za spraw ą Lu'beckiego-, -przyszło do -szeregu konwencyj z P iu sami, Au-strją i Saksonją, w których kw estja długów Księstwa W ar szawskiego- ostatecznie załatwiona została.

W konwencji berlińskiej zaw artej dnia 22 m aja 1819, został skarb polski, dzięki energji i znajomości spraw y Lubeokiego zwolnio ny z obowiązku zapłacenia rządowi pruskiem u tych 18.573.952 zł.

J) M a r t e n s 1. с. III, N r . 81 i T ab l. A . i B . 2 ) M a r t e n s 1. с. I I I , N r . 80.

3 ). A s k e n a z y S z . Z d z ia ła ln o ś c i m in is tr a Ł a b ęc k ie g o . D w a stu le c ia .

3 903, I, 314— 315.

4 ) A . S. A k ta K om isjii C e n tr a ln e j L ik w id a cy jn ej i S e k c ji d łu g ó w X I II, D . 2. D e z y g n a c ja d łu g ó w K s ię s t w a W a r s z a w s k ie g o T . I.

(18)

21 gr. 1), które -nań w traktacie wiedeńskim zastały zwalone przez P rusy, w konwencji z.aé wiedeńskiej z 29 czerwca 1821 r. zniesione zostało postanowienie tra k ta tu wiedeńskiego·2), na podstawie które go skarb polteki obowiązany był wypłacić Austi^i 4-000.000 z)ł. w fo r mie wynagrodzenia wzamian za zobowiązanie się A u strji do spłaty przyjętej na siebie części długu Stanisław a A ugusta i Rzeczypospolitej Polskiej.

Tak więc ostatecznie długi te w tych częściach, jakie Prusy i A u strja przyjęły na siebie—zamienione na obligacje K am ery n a

dwornej — jeżeli chodzi o A ustrję, a Kompataji Morskiej, jeżeli1 cho

dzi o Prusy, zaciężyły na skarbach tych państw.

Nie mamy tak pozytywnych wiadomości w spraw ie spłaty tych długów przez Rosję. Nie posiadamy źródłowych danych stw ierdzają cych bezpośrednio, czy, kiedy, w jaki sposób i w jakiej wysokości Rosja długi spłaciła. Trudno je st w istocie szczegółowo i wyczerpu jąco na te pytańia odpoiwiedżieć.

Zsumowanie wyliczlonych przez komisarzy rosyjskich w ogłosze niu 3) przyjętych do spłaty pretensyj przez dwór petersburski daje zaledwie 7.081,537 zł- 3 gr., a więc sumę w porównaniu z ogólną su mą długów przypadających na Rosję według przedstawionych powy żej obliczeń, znikomo małą. W jaki sposób miałaby być zaspokojoną ta znaczna większość — niewiadomo.

Nie bez znaczenia atoli je st fakt·, że nie spotyka się wzmianek, a)by później podnoszono jakie p reten sje do Rosji z tego tytułu..

Przed kongreseto wiedeńskim rząd Księtetwa Warszawskiego przygotowywał dla ks. Czartoryskiego m aterjał, wyświetlający i uda- wadniający wszelkie pretensje Księstwa do, m ocarstw ościennych. Wśród spraw, co do których m inisterjum sprawiedliwości miało do starczyć księciu m aterjałów , wyliczone są p rete n sje Księstwa do Prus, A u strji, F rancji, Saksonji i Włoch z podkreśleniem ich tytułów. Co do Prus i A ustrji p rete n sje Księstwa, wypływające z niezaspo kojonych długów Stanisław a A ugusta i Rzeczypospolitej są osobno wyszczególnione — o Roisji jednak żadnej wzmianki nie znajdu je m y 4).

O wierzycielach pruskich i austrjaekich wiemy, że z powodu nie otrzym ania swych wierzytelności, należnych im z, ty tułu niezaspoko jonego długu Rzeczypospolitej lub Stanisław a A ugusta, zwracali się clo władz Księstwa Warszawskiego o opiekę i interwencję w tym

wzglę-ł.) M a r t e n a 1. c. V II, N r . 300. A r t. III. - ) M a r t e n s I. с. IV ( 1 ) , N r. 124. A r t. II. ·”>) G a z eta W a r s z a w s k a 180Ó r., N r. 31 i 32.

4) A. G. A k ta M inist. Spraw iedl. S. X X IX , P. 13, N r. 28, Akta,·, obejm u ją c e p r z y g o to w a w c z y zb iór w s z e lk ic h w ia d o m o ś ci d la p r z y s z łe j k o m isji, m a ją ce j o b licz e ć w s z e lk ie p r e te n s je k r a ju i m ie s z k a ń c ó w K s ię s tw a W a r s z e w s k ie g o do m o c a r s tw z a g r a n ic z n y c h . Zob. S p is sp ra w , tu d z ie ż pism © W a w r z e c k ie g o do R a d y N a j w y ż s z e j T y m c z a s o w e j z 6 p a ź d z ie r n ik a 1814.

(19)

cizie1), nie znajdujem y zaś żadnej wzmianki, aby o tak ą opiekę lub interwencję prosili wierzyciele rosyjscy.

Na kongresie wiedeńskim — jak wspomniano — przy regulowa niu sprawy tych długów była tylko mowa o Prusach i'A-ushrji, jako tych państwach, które z przyjętych na siebie zobowiązań nie uiściły się jeszcze, o Rosji mowy niema.

W zestawieniu aktywów i pasywów Księstwa Warszawskiego oraz pretensyj osób pryw atnych sporządzoinem w r. 1819 przez ko m isarzy likwidacyjnych jpolskich, znaebodzimy pretensję do rządu rosyjskiego, lecz nie z ty tułu niezaspokojonych długów Stanisława A ugusta i Rzeczypospolitej. Podkreślić zaś trzeba, że znajdują się tam pretensje do- rządiu austrjackiego, wynikłe z niespłaconych obli

gacyj, wydanych właśnie na przyjęte długi Stanisław a A ugusta

i Rzeczypospolitej:, jak również sumy obciążające z tego ty tu łu skarb Królestwa, a zwalone nań przez kongres wiedeński 2)

Wreszcie — w regulacji wzajemnych pretensyj Królestwa Pol skiego i Rosji żądań z tego ty tu łu nie znajdujem y 3).

Z przytoczonych tu okoliczności należałoby wnioskować, że Rosja przyjętą na siebie część długów Stanisława A ugusta i Rzeczypospoli te j spłaciła·

Posiadamy też istotnie wzmianki późniejsze, że Roś ja spłaciła swoją część gotówką 4). To zaś znaehodziloby swe potwierdzenie w tej okoliczności, że nie spotyka się wzmianki o jakichkolwiek obligacjach wystawonych przez rząd rosyjski dla zaspokojenia tych długów.

* * * ! ) A . G. A k ta M in ist. S p ra w ied l. S. X X IX , P , 13, N r , 28, A k ta , o b e jm u ją  ce p r z y g o to w a w c z y zb ió r i t. d. 2 ) A . S. A k ta K o m is ji C e n tr a ln ej L ik w id a c y jn e j i S e k c ji d łu g ó w X I II, D . 2. D e z y g n a c ja d łu g ó w K s ię s tw a W a r s z a w s k ie g o . T. I. T ab l. A . B , C, 3 ) G ą s i o r o w s k a N a t a l j a L ik w id a c ja p o ls k o - r o s y js k a w K r ó le s tw ie K o n g r e s o w e m . W a r s z a w a , 1916. 4 ) A . S. A k ta K o m is ji L ik w id . D z ia ł X I II, N r. 40. A k ta d łu g ó w d a w  n y c h R z e c z y p o s p o lite j i śp. S ta n is ła w a A u g u s ta , k ró la p o ls k ie g o . „K rótk a o g ó l n a w ia d o m o ść o k o m isji t r ila t e r a ln e j “, s p o rz ą d z o n a 1816 r. p r zez S ta r z y ń s k ie g o , k a lk u la to r a w y d z ia łu d ochod ów s t a ły c h w K o m is ji R z ą d o w e j P r z y c h o d ó w i S k a r  bu : „ D łu g i, ja k ie z w y r a c h o w a n ia p rzez k o m is ję trd la tera ln ą n a k a ż d e m o c a r  s tw o p r z y p a d ły , z a r ę c z o n e z o s t a ły w t e n sp o só b : Rots ja z a p ła c iła g o to w iz n ą , A u s tr ja w y d a ła o b lig a c je z k a s y g e n e r a ln e j d łu g ó w k r a jo w y c h ( U n iv e r s a l- S ta a ts -S c h u ld e n C a s s a ) , a d w ór p r u sk i w y d a ł p o d o b n ież s w o je obligacje· zn a n e pod im ie n ie m r e c o n a is s a n c e s , k tó r e p ó ź n ie j n ieco z o s t a ły z m ie n io n e n a o b lig a  c je K o m p a n ji M o rs k ie j“ .

A . S. A k ta K o m is ji R z ą d o w ej P r z y ch o d ó w i S k arb u . A k ta o g ó ln e . S t a  t y s t y k a k ra jo w a . V, S. 2, v o l. II. R e fe r a t S ie n n ic k ie g o , r a d c y sta n u i c zło n k a n a d z w y c z a jn e g o K o m is ji R ząd . P r z y ch . i S k a rb u z r. 1848, d la d y r e k to r a g łó w n e  g o , p r e z y d u ją c e g o w K o m is ji, M o ra w s k ie g o , o s e k c ji d łu g ó w K s ię s tw a W a r sz - „ R o sja z a p ła c iła s w o ją c z ę ś ć g o to w iz n ą , P r u s y p o k r y ły s w o j e o b lig a c ja m i B a n  k u B e r liń s k ie g o K o m p a n ji M o rsk iej, A u s tr ja z a ś w y s t a w iła n a s w o ją o b lig a c je k a m e r y n a d w o r n e j“ .

(20)

68 Aktualność długów Stanisława Augustą 19

J e st jeszcze jedna g rap a długów Stanisław a A ugusta, która przez komisję trilateralną rozpatryw aną nie była.

Są, to mianowicie długi Stanisław a A ugusta, pochodzące z okresu jego pobytu w Rosji, po abdykacji.

Długi te regulowała po śmierci jego osobna kom isja w P ete rs burgu t. zw. K om itet dla spraw polskich, a złożony z hr- Zawadow skiego, generała Beklleszowa i barona Wasiljewa.

Zaraz po śmierci króla, zajął się kom itet zestawieniem jego p a sywów i aktywów i we-zwał wszystkich wierzycieli zmarłego, m ają cych jakiekolwiek p reten sje z okresu przebywania jego w Rosji do ich przedłożenia i udowodnienia.

Dla zaspokojona tych pretensyj miał kom itet fundusz, płynący z dwu szczegótaie źródeł, t. j. z niewyczerpanej sumy, wyznaczonej na utrzym anie króla i ze sprzedaży królewskich ruchom ościx) ·

W konwencji petersburskiej wyznaczono' Stanisławowi A ugu stowi na utrzym anie 200.000 dukatów rocznie, płatnych przez w szy st kie trzy dwory w równych częściach aż do jego śmierci.

Gdy Stanisław A ugust zmarł 12 lutego 1798 r. z całej sumy 200.000 duk., było zużytych zaledwie 66.6662/ я dukatów, pozostało więc na jego dobro — na co się Paw eł I zgodził — 133.3331/., duk. D rugą znaczną pozycję -stanowiła sum a uzyskana ze sprzedaży w dro dze przetargu ruchomości Stanisława, A ugusta. Za sprzedane w ten sposób wozy, konie, srebro, biżuterję, porcelanę, wreszcie przekazany do gabinetu cesarskiego order św. A ndrzeja z brylantam i i tabakierę, otrzymano kwotę 233.415 rubli 40 kop. i 400 duk.

Dalszą pozycję aktywów zmarłego króla stanowiła suma 35.659 rubli 90 kcp·, wypłacana przeiz kasę pocztową carską tytułem zaległej należytości królowi od-poczty petersburskiej, moskiewskiej i ryskiej, dłużnej poczcie warszawskiej cd r. 1793, o statn ią wreszcie — suma 123 dulk. 486 rubli 33K- kop. znaleziona przy królu po jego śmierci. Ogólna więc suma aktywów wynosiła :

133.8561/, duk., 269.561 rubl. 33% k o p .2).

Z sumy tej wypłacił kom itet tytułem g ratyfikacji i zaległej pen sji urzędnikom, służbie królewskiej tak w Petersburgu, jak i wT W ar szawie, oraz niektórym członkom fam ilji królewskiej i innym osobom, pobierającym pensje od króla — ogólną suimę 90.902 dukatów według przedłożonej Pawłowi I listy osób, potwierdzonej przez, niego 11 kwietnia 1798 r. st. st. Z sumy tej wypadło na osoby bawiące w P e tersburgu· 38-727 duk., a. na osoby w Warszawie pozostające 52.175 d.

! ) A . G. II, 12, 7, 28. A k ta p r o c esu lik w id a c y jn e g o . L ik w id a c ja d łu g ó w S ta n is ła w a A u g u s ta , v o l. II I, B e ila g e n z u m G en er a l-B e r ic h t v o m 28. N o v b r . 180-i ad A c ta d ie k ö n ig . S ta n is la u s A u g u s tu s . L iq u id a tio n s-M a sse b e tr e ffe n d .

2 ) W ierzytel-n a k o p ja g e n e r a ln e g o ra ch u n k u a k ty w ó w i p a s y w ó w króla z r. 1799, p o d p is a n e g o p r z ez k o m ite t w c y t. a k ta c h „ B e ila g e n zu m G en er a l- B e r ic h t v o m 28 N o v b r. 1804 i t. d.

(21)

Tym ostatnim wypłacono tę sumę za pośrednictwem d'Ascha i Di- wowa ' ) ·

Ponadto spłacił kom itet długi króla, ' zaciągnięte przez niego u różnych osób w czasie pobytu jego w Rosji w ogólnej sumie 42.8311/.sdiuk., 250.080 rubli 458/4 kop.

Po zaspokojeniu wszystkich pretensyj pozostała jeszcze nadwyż ka w aktyw ach wynosząca 1231/ 3 duk., 19-480 ruibli 33 K- koip., którą to kwotę ‘wręczono Fabianowi Poniatowskiemu, jako pełnomocni kowi, ks. Józefa Poniatowskiego:, spadkobiercy królewskiego.

Po' uregulowaniu tych należytości komisarze sporządzili gene ralny rachunek dochodów i wydatków i przedłożyli go carowi, k tó ry go dnia 10 września 1799 r. p o tw ierdził2).

* * *

Pozostała atoli jeszcze znaczna liczfoa osób, mających lub ro szczących sobie różne pretensje do zmarłego króla. Byli to wierzycie le, którzy albo w stosownym czasie do komisji trilateralnej nie zgłosili się, albo ze swemi pretensjam i przez nią oddaleni zostali, lub tacy, którzy tylko w części zaspokojeni zostali i reszty swych pretensyj do chodzić chcieli, pozostali wreszcie tacy, którzy za spraw ą pełnomoc nika królewskiego w Warszawie, Kickiego pretensyj swych w stosow nym czasie w komisji trilateralnej nie zgłosili, m ając zapewnie nie Ki ckiego, że te z prywatnego m ajątku królewskiego zaspokojone zostaną.

W konwencji .petersburskiej, państw a zaborcze zobowiązały się spłacić długi do· wysokości 40-000.000 zł. Okazało się potem,, że p re tensje do króla przewyższają w rzeczywistości znacznie ową sumę, bo o 18.000.000 zł.

Królowi, który wysokość swych długów podał był na 40 mil jonów zł. i na których zaspokojenie dwory tyleż ponieść się zobowiązały, zależało przecież ogromnie na tem,, a b y więcej ponad podaną przez niego sumę długów jego· w komisji nie zgłoszono i do wiadomości cfworów nie doszło, że niezgodnie z . faktycznym stanem rzecz podał. Zwrócił się więc do swego pełnomocnika Kickiego z zaleceniem, aby w komisji obstawał przy tem,, że długi jego nie przekraczają sumy 40 mil jonów, przy tem upoważnił go do stosowania wszystkich środ ków, by tylko tak a suma w komisji 'likwidowaną była.

Kcki, przed którym , jak wiadomo, każdy wierzyciel króla musiał najpierw swą pretensję udowodnić, robił co mógł, by życze niu króla stało się zadość- Wykupił znaczną liczbę wydanych przez

1 ) W ie r z y te ln a k o p ja s p is a osób— ta m ż e . O w y p ła c e n iu 51.000 du k. p rzez r o s y js k ic h k o m is a r z y z te g o ty t u łu w W a r sz a w ie , w sp o m in a de C aché w sw e m p iśm ie do k o m is ji u r z ą d z a ją c e j w K ra k o w ie z d n ia 24 lip jca 1798 r. (k o p ja ). A . G. AJcta p o a u str ja e k ie , f is k a ln e N r . 120.

- ) C yt. k o p ja g e n e r . r a ch u n k u , a ta k ż e k o p ja : „ B ila n G en era l su r la r e c e t t e e t d é p e n s e d e p u is le 1 J a n v ie r 1798 ju s q u 'a u 10 M a y 1799“ . B e ila g e n zum G en er a l-B er ic h t i t. d. w A k ta ch p ro cesu lik w id a c y jn e g o .