144 RECENZJE
wersji, niewyjas´nione okolicznos´ci Jego meczen´skiej s´mierci to przypomnienie historii, która nigdy nie moze ulec przedawnieniu, poniewaz dla kazdego pokolenia ma ona byc´ „nauczycielk a zycia” i tym samym ma stac´ na strazy godnos´ci kazdego z nas.
Barbara Kieres´ Instytut Pedagogiki KUL
Barbara BOROWSKA, Uczestnictwo licealistów polskich i francuskich w kultu-rze. Studium empiryczne, Lublin: Wydawnictwo KUL 2013, ss. 214.
DOI: http://dx.doi.org/10.18290/rped.2016.8(44).1-13
Recenzowana monografia Barbary Borowskiej, zatytuowana Uczestnictwo
licea-listów polskich i francuskich w kulturze. Studium empiryczne, stanowi studium
po-równawcze, które dotyczy problematyki czytelnictwa i korzystania z oferty instytucji kultury przez modziez licealn a w Polsce i we Francji w dynamicznie zmieniaj acej sie rzeczywistos´ci. Stanowi ona wartos´ciowe spojrzenie na to zagadnienie z punktu widzenia badacza, praktyka i teoretyka kulturoznawstwa. Publikacja jest interesuj a-cym i inspiruj acym wydarzeniem w przestrzeni wspóczesnych rozwazan´ na temat uczestnictwa modych Europejczyków w kulturze. Ksi azka jest adresowana ze wzgledu na rozlegos´c´ tematyczno-problemow a, charakter badan´ i ich ukierunkowanie na ewentualn a zmiane praktyki czytelniczej do nauczycieli praktyków, pedagogów, socjologów, naukowców-badaczy, a takze do menadzerów i animatorów kultury zarówno w Polsce, jak i we Francji. Publikacja jest z pewnos´ci a ciekawym punktem odniesienia dla refleksji i przemys´len´ nauczycieli, szczególnie nauk humanistycznych, animatorów kultury, nad stanem czytelnictwa i zainteresowan´ czytelniczych ws´ród licealistów polskich i francuskich. Interesuj aca lektura prowokuje czytelnika do po-szukiwania odpowiedzi na wiele pytan´ zwi azanych z kondycj a polskiej szkoy, sta-nem instytucji bibliotek publicznych i szkolnych w naszym kraju, ze spadkiem zami-owania do ksi azki ws´ród starszych licealistów, przygod a z teatrem, z którym mo-dziez polska ma w przeciwien´stwie do francuskiej incydentalny kontakt.
Recenzowana praca skada sie z dziewieciu rozdziaów. W pierwszym, nosz acym tytu „Stan badan´ nad uczestnictwem modziezy w kulturze”, autorka ukazuje sytua-cje dzisiejszej modziezy w Polsce i we Francji jako tej, która podlega globalizacji konfrontowanej z lokalnos´ci a, unifikacji i standaryzacji, z któr a zwi azana jest indywi-dualizacja oraz wzajemne przenikanie sie elementów kultury masowej i elitarnej. Wskazuje równiez na czynniki, które odgrywaj a znacz ac a role w procesie wchodzenia modego czowieka w s´wiat kultury i nabywania odpowiednich nawyków. Zaintereso-wania badawcze autorki skupiaj a sie gównie na tych formach aktywnos´ci kulturalnej modziezy, które maj a charakter zinstytucjonalizowany i w róznym stopniu podlegaj a kontroli spoecznej. Dlatego autorka zajmuje sie czytelnictwem ksi azek i prasy,
145 RECENZJE
stosunkiem modziezy do telewizji oraz zainteresowaniem kinem i teatrem. Dodatko-wo zwraca uwage na udzia tych form aktywnos´ci, które wynikaj a z komputeryzacji i dostepu do Internetu. Problem aktywnos´ci kulturalnej modziezy polskiej i francus-kiej autorka przedstawia na tle historycznych przemian, jakim podlegao przede wszystkim czytelnictwo, i wskazuje jednoczes´nie na jego ponadwiekow a tradycje i znaczny dorobek.
Drugi rozdzia, zatytuowany „Badani licealis´ci w Polsce i we Francji”, wprowa-dza czytelnika w problematyke metodologii. Przedmiotem prezentowanej pracy s a preferencje kulturalne licealistów polskich i francuskich, ze szczególnym uwzglednie-niem czytelnictwa. Autorka dokonaa wnikliwej charakterystyki badanych s´rodowisk lokalnych w Polsce i we Francji pod k atem zycia kulturalnego jego mieszkan´ców. Szczegóowo scharakteryzowaa teren prowadzonych badan´, uwzgledniaj ac przeszos´c´ historyczn a badanych placówek szkolnych, którymi byy licea ogólnoksztac ace pub-liczne i licea katolickie i dodatkowo, we Francji, licea zawodowe i profilowane. Badania byy prowadzone na terenie duzych i maych miast oraz wsi polskich i fran-cuskich. Charakterystyke badanej modziezy autorka dopenia obszern a informacj a dotycz ac a rodziców wspomnianej grupy. Rozmaity dobór róznych szkó da autorce mozliwos´c´ szerokiej reprezentacji licealistów. Wybrane grupy badawcze byy w okre-s´lonym stopniu reprezentatywne dla modziezy obu krajów pod wzgledem stopnia urbanizacji, infrastruktury i organizacji os´wiaty.
W trzecim rozdziale, pt. „Czas wolny modziezy i uczestnictwo w kulturze”, autorka zaprezentowaa rezultaty badan´ dotycz acych najpopularniejszych form spe-dzania wolnego czasu. Wynika z nich, ze modziez polska i francuska wspólnie korzysta z róznych form spedzania wolnego czasu, którymi s a: czytanie ksi azek, suchanie muzyki i spotkania ze znajomymi. Zarówno polscy, jak i francuscy respon-denci uznali czytanie za wartos´c´ postawion a wysoko w hierarchii sposobów spedza-nia wolnego czasu; natomiast forme relaksu, której pos´wieca sie duzo wolnego czasu, umies´cili nieco nizej.
Czwarty rozdzia, zatytuowany „Ksi azka w s´rodowisku spoecznym responden-tów”, wskazuje na z´róda pozyskiwania ksi azek czytanych przez modziez polsk a i francusk a. Licealis´ci wyrastali w otoczeniu ksi azek, byy one w domach rodzin-nych, szkoach i miejscach zamieszkania. Stwierdzone w badaniach czestsze korzysta-nie licealistów francuskich z biblioteki szkolnej sugeruje, ze owe placówki lepiej niz polskie realizuj a swoje zadania, co stanowi punkt wyjs´cia do dyskusji na temat roli instytucji biblioteki szkolnej w naszym kraju, która najczes´ciej sprowadza sie do dostarczenia ksi azek czytelnikom.
Zgebianie tres´ci pi atego rozdziau, zatytuowanego „Ksi azka obiektem zaintereso-wania licealistów”, napawa czytelnika optymizmem, poniewaz wedug badan´ nastolat-kowie zarówno w Polsce, jak i we Francji czytaj a ksi azki nie tylko z przymusu lekturowego, ale równiez spontanicznie, co budzi nadzieje, ze w zyciu dorosym ksi azka stanie sie ich towarzyszem. Niepokoj acym zjawiskiem w obszarze polskiego czytelnictwa jest odnotowany jako rezultat badan´ spadek zamiowania do czyta-nia ws´ród modych ludzi, co s´wiadczyc´ moze o nie najlepszej skutecznos´ci polskiej szkoy w wyrabianiu nawyku lektury.
Innym przedmiotem zainteresowania badawczego autorki okazaa sie prasa, st ad tytu szóstego rozdziau brzmi: „Prasa przedmiotem zainteresowan´ modziezy”. Rezul-taty badan´ wskazuj a na wieksz a popularnos´c´ czytelnictwa prasy niz ksi azki zarówno
146 RECENZJE
ws´ród licealistów polskich, jak i francuskich. Modziez obu krajów interesowaa sie tymi samymi typami czasopism, choc´ co okazuje sie ciekawe dla czytelnika mo-dziez polska zwracaa uwage na czasopisma spoeczno-polityczne, a francuska zaste-powaa prase papierow a form a elektroniczn a. Obserwowany spadek atrakcyjnos´ci ksi azki nad czasopismem wymaga od nauki wyjas´nienia i pogebionych badan´ jako-s´ciowych.
Dopenieniem obrazu aktywnos´ci kulturalnej modych ludzi s a zainteresowania telewizyjne, filmowe i teatralne, co stanowi tytu siódmego rozdziau. Telewizja towarzyszy zyciu codziennemu zarówno polskiej, jak i francuskiej modziezy. Mo-dziez francuska czes´ciej chodzi do kina, co wskazuje na dysproporcje w dostepie do tej instytucji. Gebszej refleksji wymagaj a wyniki badan´ dotycz ace spadku popular-nos´ci teatru ws´ród wspomnianej grupy. Autorka badan´ w swoich rozwazaniach trafnie wskazuje na z´róda przedstawionych wyników badan´, którymi moze byc´ stopien´ efektywnos´ci szkoy jako tej instytucji, która wprowadza modych ludzi w obreb kultury wysokiej.
W rozdziale ósmym, którego tytu brzmi „Modziez w s´rodowisku cyfrowym”, autorka wskazuje na znacz ac a role komputera i Internetu w zyciu codziennym licea-listów polskich i francuskich. Wyniki badan´ potwierdziy obserwowan a przez czytel-nika rzeczywistos´c´; nowe pokolenie mozemy nazwac´ prawie cakowicie medialnym. Internet jest gównym z´ródem informacji, waznym kanaem komunikacji i ekspresji kulturalnej modych ludzi. Wskazanie na róznice w poziomie komputeryzacji i inter-netyzacji s´rodowiska francuskiego i polskiego modego pokolenia pozwala na posta-wienie wniosku o efektywniejsze w aczanie sie nauczycieli w nowoczesne formy komunikacji i edukacji w procesie nauczania.
Ostatni rozdzia, pt. „Aspiracje edukacyjne i zawodowe uczniów”, rodzi w czytel-niku wiare w dobr a przyszos´c´ modego pokolenia. Przywi azywanie znaczenia do wyksztacenia i ukon´czenia dobrych szkó da modziezy, wedle wskazan´ wyników badan´, szanse na lepsze zycie i odpowiedni a pozycje spoeczn a. Szczególnie przed-stawione w ostatnim rozdziale wyniki badan´ powinny skonic´ nauczycieli do gebszej refleksji nad ocen a instytucji, jak a jest szkoa. Krytyka programów nauczania, kom-petencji nauczycieli, masowe korzystanie z korepetycji to tylko elementy rzeczywis-tos´ci szkolnej, z którymi nie zgadza sie polska modziez, a jednoczes´nie jako swego rodzaju paradoks wysoko ceni sobie prace nauczyciela/pracownika naukowe-go. Tutaj autorka stawia czytelnikowi otwarte pytanie: czy postawa ta jest reliktem przeszos´ci, czy moze wspóczesnym przekonaniem o rosn acym znaczeniu nauki?
Walory estetyczne prezentowanej monografii podnosz a kolorowe fotografie przed-stawiaj ace polskie i francuskie placówki, w których odbyway sie badania. Szczegól-nie cenna w oceSzczegól-nie ksi azki okazaa sie wnikliwa diagnoza zainteresowan´ kulturalnych i czytelniczych licealistów polskich i francuskich oraz trafnie zidentyfikowane rózni-ce i podobien´stwa istniej ace w tym obszarze. Wskazanie przede wszystkim na to, co aczy polskich i francuskich licealistów mimo róznic historycznych, spoecznych, ekonomicznych i kulturowych pozwala czytelnikowi uwierzyc´, ze polska modziez stanowi znacz ac a czes´c´ europejskiej wspólnoty modziezowej.
W prezentowanej publikacji szczególn a uwage zwraca wnikliwa analiza badawcza, co czyni te pozycje bardziej przekonywuj ac a i wiarygodn a. Przejrzysty sposób poda-wania tres´ci uatwia czytelnikowi jego odbiór. Zamieszczone w Aneksie narzedzia
147 RECENZJE
badawcze mog a stac´ sie pomocne w tworzeniu nowych, niezbednych w kontynuacji poruszanego zagadnienia.
Dane empiryczne zawarte w publikacji mog a stanowic´ konstruktywn a inspiracje dla wadz samorz adowych, które w miare mozliwos´ci finansowych mog a wspie-rac´ rozwój bibliotek, zwaszcza w obszarze komputeryzacji i internetyzacji.
Publikacje z ca a pewnos´ci a warto polecic´ tym osobom, którym wychowanie do kultury zostao powierzone, jak i tym, które stale w niej wzrastaj a. Szczególnie dla praktyków stanowi ona punkt odniesienia do refleksji na temat ich pracy. Ksi azke warto przeczytac´, aby odkryc´ w niej cos´, co zmieni rzeczywistos´c´ modego pokole-nia, zwaszcza w polskich realiach, bez poczucia osobistej porazki.
Ewa Panecka doktorantka w Katedrze Pedagogiki Chrzes´cijan´skiej, Instytut Pedagogiki KUL
