Chronologia bezwzględna wybranych stanowisk archeologicznych jedno- i wielofazowych w świetle badań dendrochronologicznych i radiowęglowych
4
1. WSTĘP
W archeologii, podobnie jak w innych naukach zajmujących się przeszłością, niezwykle ważne jest ustalenie chronologii bezwzględnej. Zadanie to często wymaga interdyscyplinarnej współpracy pomiędzy przedstawicielami różnych dziedzin badawczych, np. archeologami, geologami czy fizykami.
Wśród popularnych metod datowania bezwzględnego wyróżnić można metodę dendrochronologiczną, opierającą się na analizie zjawiska, jaką jest rytmiczność związana z przyrostem rocznym drzew (Zielski, Krąpiec 2004). Sekwencje szerokości przyrostów rocznych drzew rosnących w tym samym czasie wykazują charakterystyczne zmiany pozwalające na identyfikację sekwencji jednowiekowych.
Kolejną często stosowaną metodą chronologii bezwzględnej jest metoda radiowęglowa. Wykorzystuje ona fakt występowania radioaktywnego izotopu węgla 14
C we wszystkich substancjach organicznych i nieorganicznych zawierających w swym składzie węgiel (Walanus, Goslar 2009).
Arsenał metod datowania bezwzględnego uzupełniają: metoda uranowo-torowa, luminescencyjna, potasowo-argonowa, trakowa (badanie śladów samorzutnego rozszczepienia jąder uranu), a także chronologii warwowej opierającej się na rocznej sezonowości sedymentacji osadów w zbiornikach wodnych (Ławecka 2000).
W Polsce ciągle jeszcze datowania bezwzględne materiałów uzyskanych podczas badań archeologicznych wykonywane są dla ograniczonej (niereprezentatywnej) liczby prób. Dlatego też, celem niniejszej pracy było pokazanie pełni możliwości interpretacyjnych wynikających z zastosowania odpowiedniej liczby datowań bezwzględnych na wybranych, różnowiekowych stanowiskach, łużyckiej osadzie w Horodniance (stan. 12), wczesnośredniowiecznym zespole miejskim w Ujściu (stan. 5) i wczesnośredniowiecznym grodzisku w Ostrowie Wielkopolskim (stan. 1, 11, 15).
Podczas badań archeologicznych na trzech wytypowanych stanowiskach pobrano do analiz prawie wszystkie odkryte fragmenty drewna. Łącznie poddano analizie dendrologicznej 1582 prób drewna archeologicznego. Pomiar szerokości przyrostów rocznych wykonano dla 794 fragmentów drewna. Spośród nich 491 prób zostało wydatowanych bezwzględnie, a kolejnych 45 radiowęglowo. W uzasadnionych przypadkach przeprowadzono datowanie metodą dopasowania krzywych, która łączy
Chronologia bezwzględna wybranych stanowisk archeologicznych jedno- i wielofazowych w świetle badań dendrochronologicznych i radiowęglowych
5 dwie wcześniej wspomniane metody. Dodatkowym źródłem informacji były wyniki badań archeologicznych wykonanych dla poszczególnych stanowisk.
Praca obok zastosowań aplikacyjnych ma również charakter metodyczny. Przedstawiono w niej potencjał informacyjny metod datowań bezwzględnych dających możliwości wnioskowania nieosiągalne bez ich pominięcia. Optymalne wykorzystanie metod datowania bezwzględnego wymaga jednak odpowiedniego podejścia już w czasie wykopalisk, gdy niezbędne jest pobieranie próbek organicznych (drewna, kości i itp.) w bardzo szerokim zakresie oraz zachowania przy tym odpowiednich procedur.
