Uniwersytet Warszawski
Koœció³ Jezusa Chrystusa Œwiêtych
w Dniach Ostatnich w Polsce
C
zy Polska jest krajem otwartym na nowe religie? OdpowiedŸ na to py-tanie jest z³o¿ona. Z punktu widzenia prawa ka¿de wyznanie czy reli-gia maj¹ zagwarantowan¹ równoœæ. Bior¹c jednak pod uwagê fakt, i¿ 90% Polaków (taka jest przynajmniej prawda statystyczna) jest wyznania rzymskokatolickiego, nale¿y zauwa¿yæ, ¿e katolicyzm jest zdecydowanie dominuj¹c¹ religi¹, a pozosta³e wyznania nie ciesz¹ siê popularnoœci¹. Siêgaj¹cy swoj¹ histori¹ do roku 966, katolicyzm sta³ siê na przestrzeni wieków czêœci¹ kultury polskiej. Mimo podzia³ów, jakie Koœció³ ten prze-szed³ na Zachodzie, w Polsce pozosta³ dosyæ jednorodny. Jednak¿e jego silna pozycja nie przeszkodzi³a przedstawicielom innych wyznañ w do-cieraniu na tereny Polski i pozyskiwaniu wspó³wyznawców.Ewangelizacja jest równie¿ jedn¹ z g³ównych zasad funkcjonowania Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich, popularnie zwanego Koœcio³em Mormonów. Cz³onkowie Koœcio³a od pocz¹tku jego za³o¿enia w 1830 roku k³adli nacisk na docieranie do tych zak¹tków, gdzie ich wiara nie by³a jeszcze znana w myœl ostatniego przykazania wydanego przez Jezusa Chrystusa, w którym nakazuje on swoim uczniom, aby na-uczali „wszystkie narody, udzielaj¹c im chrztu w imiê Ojca i Syna, i Du-cha Œwiêtego”1. Pocz¹tkowo celem misjonarzy by³ obszar USA, gdzie ta
religia siê narodzi³a, nastêpnie z powodu bliskiego s¹siedztwa – Kanada, a w dalszej kolejnoœci Anglia2.
1 Pismo Œwiête Nowego Testamentu. Ewangelia wg Œw. Mateusza 28:19. „IdŸcie
wiêc i nauczajcie wszystkie narody, udzielaj¹c im chrztu w imiê Ojca i Syna, i Ducha Œwiêtego. Uczcie je zachowywaæ wszystko, co wam przykaza³em”. Równie¿ wg jed-nego z przypuszczalnych objawieñ Joseph’a Smith’a cz³onkowie Koœcio³a powinni zanieœæ S³owo Bo¿e a¿ na krañce œwiata. Doctrines and Covenants 112:4, http://scrip-tures.lds.org/en/dc/112/4a.
2 Praca misjonarska na terenie USA wœród rdzennych mieszkañców tego kraju
rozpoczê³a siê w 1830 roku, a wœród obywateli tego kraju w 1831 r. zaraz po przybyciu cz³onków Koœcio³a do Ohio. Do Kanady rozpoczêto wysy³aæ misjonarzy w 1836, a do
Obecnie na œwiecie s³u¿y oko³o 60 000 misjonarzy3. S¹ to m³odzi
lu-dzie, którzy zaczynaj¹ swoj¹ s³u¿bê misjonarsk¹ najczêœciej miêdzy 19 a 21 rokiem ¿ycia. Ich praca jest ca³kowicie dobrowolna oraz bezp³atna. Przed wyruszeniem na misje sami uczestnicy musz¹ zarobiæ na swoje utrzymanie w kraju, do którego zostan¹ wys³ani, o czym decyduje Prezy-dent Koœcio³a4. Ich praca polega na powiadamianiu ludzi o ich wierze oraz
zachêcaniu do uczestnictwa w ich spotkaniach tudzie¿ bezp³atnych kur-sach jêzyka angielskiego5. Praca misjonarzy okaza³a siê tak efektywna, ¿e
w ci¹gu ponad 170 lat istnienia tej religii do Koœcio³a przy³¹czy³o siê oko³o dwanaœcie milionów wiernych, z czego oko³o po³owa tzn. 5,5 mi-liona w USA6. Tym samym Koœció³ Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach
Ostatnich sta³ siê jedn¹ z najwiêkszych denominacji w tym kraju. Nie oznacza to oczywiœcie, ¿e praca misjonarska przesta³a byæ priorytetem Koœcio³a w pozyskiwaniu nowych cz³onków. Wrêcz przeciwnie. W dal-szym ci¹gu Koœció³ rozwija siê bardzo dynamicznie. Obecnie wskaŸnik wzrostu wynosi 1,71% rocznie, co przy tegorocznej liczbie wyznawców daje nam liczbê 9 405 osób7. Dlaczego cz³onkowie Koœcio³a z tak¹
deter-minacj¹ nawracaj¹ nowych cz³onków? Wyjaœnia to John Taylor – Prezy-dent Koœcio³a w latach 1880–1887, który mówi, ¿e misjonarze maj¹ przygotowaæ wszystkie kraje na przyjœcie Chrystusa, który za³o¿y swoje Królestwo, któremu poddadz¹ siê wszystkie narody8.
Anglii w 1837 roku. Do 1837 roku ochrzczono 16 tysiêcy osób w Wielkiej Brytanii, Wyspach Foxa oraz Górnej Kanadzie. J. Allen, G. Leonard, The Story of the Lat-ter-day Saints, Salt Lake City 1992, s. 62–63, 82–83, 125, 127.
3 Oficjalna strona internetowa Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach
Ostatnich: http://www.mormon.org/learn/0,8672,1022-1,00.html.
4 Obecnie Prezydentem Koœcio³a Jezusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich jest
Gor-don B. Hinckley.
5 Interesuj¹ca mo¿e byæ równie¿ inna technika werbowania nowych cz³onków
Koœcio³a czêsto stosowana w latach 60-tych XX wieku tzw. „baseball baptisms”. Pole-ga³a ona na chrzczeniu ludzi, którzy nie byli w pe³ni poinformowani o szczegó³ach wiary Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich. W zamian za chrzest obiecywano korzyœci np. szansê zostania cz³onkiem dru¿yny sportowej. Allen, Le-onard, s. 610.
6 Oficjalna strona internetowa National Council of Churches USA:
http://www.ncccusa.org/news/050330yearbook.html.
7 „Mormons Atop Growth List”, 26 luty 2005, The Charlotte Observer,
http://www.rickross.com/reference/mormon/mormon226.html.
8 John Taylor, January 18, 1865, Remarks By Elder John Taylor Different Ideas of
Philanthro-Nale¿y zadaæ pytanie, dlaczego religia Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich by³a i w dalszym ci¹gu jest tak atrakcyjna. Po pierwsze, dawa³a ona poczucie bezpieczeñstwa oraz nadziei na lepsz¹ przysz³oœæ. Przybli¿a³a ludziom Boga poprzez stwierdzenie, ¿e by³ on kie-dyœ tak jak my cz³owiekiem oraz dost¹pi³ stanu boskoœci poprzez ¿ycie zgodne z przykazaniami boskimi. Mormonizm wyp³ywaj¹cy z tradycji Drugiego Wielkiego Przebudzenia opartego na wartoœciach arminianizmu podkreœla³ równie¿ indywidualn¹ rolê cz³owieka w drodze do zbawienia9.
Sprzeciwia³ siê tym samym predestynacji – powszechnie przyjêtej kon-cepcji kalwinistycznej, wed³ug której zbawienie zale¿a³o wy³¹cznie od woli boskiej.
Po drugie, o atrakcyjnoœci Koœcio³a decydowa³a jego zdolnoœæ do mo-dyfikacji swoich praktyk i wierzeñ dziêki ci¹g³ej rzekomej mo¿liwoœci kontaktowania siê z Bogiem poprzez osobê Prezydenta Koœcio³a zwanego równie¿ prorokiem. Otó¿ okazuje siê, ¿e pomimo zapewnieñ w³adz Ko-œcio³a o ich niezmiennoœci, religia ta ewoluowa³a w taki sposób, aby do-stosowaæ siê do ducha czasów obowi¹zuj¹cego w danym okresie. Nale¿y jednak zaznaczyæ, i¿ mimo tych zmian i dostosowañ religia ta rozwija³a siê pocz¹tkowo dosyæ wolno. Dlaczego? Danny Jorgensen, socjolog reli-gii, twierdzi, ¿e aby przetrwaæ nowa religia musi zaoferowaæ sensown¹ al-ternatywê ju¿ istniej¹cym religiom. Jeœli nowoœci wprowadzane do danej religii nie bêd¹ sz³y w parze z tradycjami danego spo³eczeñstwa, to bêdzie ona uwa¿ana za nieatrakcyjn¹, a nawet odbiegaj¹c¹ od przyjêtych norm10.
Tak sta³o siê w przypadku Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich. W pocz¹tkowej fazie tworzenia siê tej religii cz³onkowie Ko-œcio³a byli oskar¿ani o szerzenie zwi¹zków poligamicznych, naruszanie
py-Reformation Effected By Them-Liberty of Conscience Allowed to, „Journal of Di-scourses”, vol. 11, http://search.ldslibrary.com/719707.
9 Arminianizm to szko³a myœli teologicznej za³o¿ona przez holenderskiego teologa
Jakuba Arminiusa ¿yj¹cego w latach 1560–1609. G³ównym jego wk³adem w rozwój myœli teologicznej by³o odrzucenie ca³kowitej deprawacji cz³owieka oraz zaprzecze-nie idei ograniczonego udzia³u cz³owieka w boskim plazaprzecze-nie zbawienia. Tym samym sprzeciwi³ siê on doktrynom g³oszonym przez Jana Kalwina (1509–1564), francuskie-go humanistê oraz propagatora Ruchu Reformacji, który podkreœla³ bezwarunkow¹ predestynacjê oraz mo¿liwoœæ zbawienia jedynie dla ograniczonej liczby ludzi. S. Ahlstrom, A Religious History of the American People, New Haven–London 2004, s. 77, 404.
10 D. Jorgensen, The Latter-day Saint (Mormon) Religion in America and the
wartoœci judeochrzeœcijañskich, próbê utworzenia teokracji w pañstwie, które otwarcie g³osi³o rozdzia³ instytucji koœcielnych i pañstwowych, spe-kulacje ziemi¹ oraz poprzez otwieranie konkurencyjnych firm odbieranie dochodów lokalnym mieszkañcom. Takie czêsto nie bezpodstawne oskar-¿enia w po³¹czeniu z religijnymi innowacjami wprowadzanymi przez Joseph’a Smith’a i jego nastêpców takimi jak wielobóstwo czy cz³owie-czeñstwo Boga powodowa³y, ¿e Mormoni musieli przenosiæ siê z miejsca na miejsce, nie bêd¹c zaakceptowanymi przez szersze krêgi spo³eczeñ-stwa. Jednak¿e to, co by³o przedmiotem poœmiewiska lub nawet pogardy, dla reszty spo³eczeñstwa by³o doskona³ym elementem scalaj¹cym now¹ wspólnotê religijn¹ oraz przyci¹gaj¹cym nowych wiernych spragnionych poczucia przynale¿noœci, nadziei na lepsz¹ przysz³oœæ oraz wiary w mo¿-liwoœæ ich w³asnego udzia³u w procesie zbawienia.
W pierwszych latach swojego istnienia, tzn. od 1830 do 1904 roku, liczba cz³onków Koœcio³a wzros³a do ok. 268 300. Po 1904 roku, kiedy to ostatecznie Mormoni znieœli poligamiê, a przez to uznali nadrzêdn¹ pozy-cjê w³adzy USA, nast¹pi³ prawdziwy boom we wzroœcie liczby cz³onków tego Koœcio³a. By³o to poparte ich zaanga¿owaniem w ¿ycie spo³eczne oraz gospodarcze USA. W 1950 roku liczba cz³onków wzros³a do oko³o jednego miliona. Jednak¿e w tym roku Mormonizm móg³ byæ wci¹¿ uwa-¿any za religiê jedynie amerykañsk¹, gdy¿ tylko 7,7% cz³onków Koœcio³a mieszka³o poza granicami USA. Dopiero po roku 1978, kiedy to Prezy-dent Koœcio³a – Spencer Kimball – pod wp³ywem rzekomego objawienia, a w rzeczywistoœci pod presj¹ opinii publicznej popieraj¹cej Civil Rights Movement zniós³ zakaz chrzczenia oraz wyœwiêcania na kap³anów osób o czarnym kolorze skóry, zanotowano kolejny du¿y wzrost cz³onków Ko-œcio³a. Wy¿ej wspomniane objawienie jak równie¿ wejœcie ludzkoœci w erê wynalazków takich jak telefony, telewizory czy samoloty umo¿li-wi³y dotarcie do krajów niedostêpnych dot¹d dla tej religii na kontynen-tach Ameryki Po³udniowej i Œrodkowej, a tak¿e Afryki i Europy11. 11 Wszystkie liczby u¿yte w tym paragrafie pochodz¹ z ksi¹¿ki: J. Allen, G.
Le-onard, The Story of the Latter-day Saints, Salt Lake City 1992, s. 439. W Afryce pierw-si misjonarze pojawili pierw-siê w 1960 roku w Nigerii, a nastêpnie w Ghanie w 1962 roku. Op. cit., s. 611, 613. Rozmiar zmian, które nast¹pi³y miêdzy rokiem 1950 a 1990 od-zwierciedlaj¹ dane dotycz¹ce Koœcio³a. W 1950 r. iloœæ cz³onków Koœcio³a wynosi³a oko³o 1 100 000 osób. Koœció³ posiada³ 43 zorganizowane placówki misyjne w mniej ni¿ 50 krajach, gdzie s³u¿y³o oko³o 6000 misjonarzy. W 1990 roku liczba cz³onków wzros³a do 7 300 000. Koœció³ posiada³ 228 placówek misyjnych w 128 krajach, gdzie s³u¿y³o oko³o 40 000 misjonarzy. Nale¿y równie¿ podkreœliæ, ¿e w 1950 r. oko³o 7,7%
Misjonarze Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich dosyæ wczeœnie zainteresowali siê terenami dzisiejszej Polski. Pierwsze notatki o dotarciu na te tereny pochodz¹ z koñca XIX oraz pocz¹tku XX wieku, kiedy to Polska znajdowa³a siê pod zaborami lub tu¿ po wy-zwoleniu – w okresie dwudziestolecia miêdzywojennego. W obydwu przypadkach miejscowoœci, w których mo¿na by³o spotkaæ wyznawców Koœcio³a, nie mieœci³y siê w ówczesnych granicach Polski. Z materia³ów udostêpnionych przez Koœció³ wynika, ¿e jednostki Koœcio³a istnia³y w ¯arach (ówczesne Sorau) ju¿ w 1892 r., Królewcu (Königsberg), Szcze-cinie (Stettin), Wroc³awiu (Breslau) w 1897 r., Kostrzynie (Küstrin) oraz Gdañsku (Danzig) bêd¹cym wówczas Wolnym Miastem oraz w Stargar-dzie (Stargard) w 1924 r., a w Gorzowie Wielkopolskim (Landsberg) i Pile (Schneidemühl) w 1930 r. Liczba cz³onków Koœcio³a nie by³a zbyt du¿a i do wybuchu drugiej wojny œwiatowej nie przekracza³a 700 osób w da-nym okrêgu12. Wy¿ej wymienione oœrodki nie nale¿a³y do Misji Polskiej, lecz do 1924 r. do Misji Szwajcarsko-Niemieckiej, a od 1925 r. do Misji Niemiecko-Austriackiej13. Wa¿ne jest podkreœlenie tego faktu, poniewa¿
populacji Koœcio³a ¿y³o poza granicami USA, a w 1990 r. procent ten wzrós³ do 40,5. Op. cit., s. 560, 561. Obecnie w 2007 roku Koœció³ jest obecny w 162 krajach, gdzie dzia³a ok. 60 000 misjonarzy. Liczy ok. 12 milionów wyznawców, z czego ponad po³owa mieszka poza granicami USA. Oficjalna strona internetowa Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich: www.mormoni.pl.
12 Pierwsza Polka – pani Chalewa – zosta³a ochrzczona 2 lutego 1884 roku
w Wiedniu. Wiliam Hartley, listopad 1982 r., Missionary’s Two Months in Jail, „New Era”, s. 8–12. W 1892 r. przyby³ do ¯ar David Hoagland Cannon – syn ówczesnego Pierwszego Doradcy Pierwszej Prezydencji. W nastêpnym roku ochrzczono tam 37 osób, a w 1897 roku liczba cz³onków zwiêkszy³a siê do 67 osób. G. W. Scharffs, Mormonism in Germany: A History of The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints in Germany Between 1840 and 1970, w: H. W. Hunter, Eleanor Knowles, Salt Lake City 1994, http://search.ldslibrary.com/2735106. W 1923 roku w okrêgu Królewca by³o 684 osób. W 1930 roku ta liczba zmala³a do 610 osób, w tym 91 dzieci. W 1930 roku do okrêgu szczeciñskiego nale¿a³o 541 osób, w³¹czaj¹c 61 dzieci. W 1930 roku by³o na Mazurach ju¿ 287 cz³onków, w³¹czaj¹c w to 46 dzieci. W Pile w tym samym roku by³o 300 wyznawców, w tym 72 dzieci, a we Wroc³awiu 685 cz³onków, w tym 72 dzieci. Dane statystyczne dostarczone przez Koœció³ Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich.
13 Do 1914 roku misjonarze oraz wyznawcy Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych
w Dniach Ostatnich w Austrii dzia³aj¹cy pod nazw¹ Stowarzyszenia Chrzeœcijañskie-go (Christian Society) doœwiadczyli nieprzychylneChrzeœcijañskie-go stosunku rz¹du austriackieChrzeœcijañskie-go do ich wyznania. Jednostki Koœcio³a zosta³y rozwi¹zane, a ich maj¹tek skonfiskowany. Za³o¿enie jednostek Koœcio³a po 1919 r. by³o mo¿liwe dziêki traktatowi pokojowemu
ta w³aœnie przynale¿noœæ oraz niemieckie pochodzenie nawracaj¹cych misjonarzy mia³y miêdzy innymi wp³yw na stosunek mieszkañców obec-nych terenów Polski do wyznawców tego Koœcio³a. Sytuacja sta³a siê szczególnie napiêta po zakoñczeniu drugiej wojny œwiatowej, kiedy to traktowani jako ludnoœæ pochodzenia niemieckiego Mormoni doœwiad-czyli przeœladowañ i wiêkszoœæ z nich zdecydowa³a siê opuœciæ te tereny.
Jednostk¹ Koœcio³a, która najd³u¿ej przetrwa³a w powojennej Polsce, by³a wieœ Ze³w¹gi w pobli¿u Miko³ajek na Mazurach (ówczesne Selbon-gen nale¿¹ce do Prus Wschodnich), do której religia Mormonów dotar³a w 1922 roku. Religiê tê zapocz¹tkowa³ w tym miejscu mieszkaniec wsi Ze³w¹gi – Fritz Fischer, który przyj¹³ wiarê Joseph’a Smith’a podczas swojego pobytu w Berlinie. Jego dzia³alnoœæ okaza³a siê na tyle owocna, ¿e po kilku latach tzn. w 1929 roku za³o¿ono tam pierwsz¹ w Niemczech kaplicê, a wiêkszoœæ mieszkañców wsi deklarowa³a w³aœnie przynale¿-noœæ do Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich, co sta-nowi³o unikalne zjawisko w ówczesnej Europie14.
Po zakoñczeniu drugiej wojny œwiatowej, wiele koœcio³ów protestanc-kich, w szczególnoœci tych na terenach poniemiecprotestanc-kich, znalaz³o siê w trud-nej sytuacji. Ich mienie zosta³o zniszczone, a liczba wyznawców znacznie uszczuplona. Tereny Prus Wschodnich oraz Niemiec, gdzie znajdowa³y siê miejscowoœci, w których praktykowano religiê Koœcio³a Jezusa Chry-stusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich zosta³y przekazane Polsce. Sytuacja na tych terenach by³a na tyle niekorzystna dla Mormonów, których uto¿sa-miano z „niemieckimi najeŸdŸcami”, ¿e musieli oni opuœciæ zamieszkiwa-ne dot¹d tereny. W 1958 roku rz¹d Polski „udzieli³ zgody na wyjazd wszystkim Niemcom, którzy dobrowolnie pozostali w Polsce po wojnie i tu zamieszkali, a chcieli jednak w czasach komunizmu j¹ opuœciæ”15. Je-dyn¹ funkcjonuj¹c¹ jednostk¹ Koœcio³a w Polsce pozostawa³a w³aœnie wieœ Ze³w¹gi, której mieszkañcy pomimo licznych przeœladowañ ze
stro-w Wersalu (1919 r.) gstro-warantuj¹cemu stro-wolnoœæ religijn¹. F. Walter, June 1923, The Chuch in Vienna Austria, „Improvement Era” 1923, vol. XXVI, no. 8, http://se-arch.ldslibrary.com/1681811.
14 „Zrób coœ dobrego w Bo¿e Narodzenie”,
http://www.mormoni.pl/dl/zelwa-gi_2005_raport.pdf. W 1971 r. Erich Koenietz zrzek³ siê u¿ytkowania kaplicy w imieniu Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich. Protokó³ Zdawczo-Odbior-czy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 28 czerwca 1971 r. Materia³y Ÿród³owe dostarczone przez Koœció³.
15 A. Leœniewski, Mormoni – Amerykañski Wynalazek Religijny, Maternus Media
ny zarówno ludnoœci polskiej, jak i ze strony Rosjan, starali siê integrowaæ ze spo³eczeñstwem polskim. Jednak¿e równie¿ tutaj „trudnoœci napoty-kane przez Mazurów, poczucie wyobcowania oraz otwieraj¹ce siê mo¿-liwoœci emigracji do Niemiec spowodowa³y stopniowy spadek liczby cz³onków Koœcio³a”16. W 1967 roku ta misja liczy³a ju¿ jedynie 24
wyz-nawców17. Oficjalnie zosta³a ona zamkniêta w 1971 roku, a ostatni
wyz-nawcy opuœcili te tereny na pocz¹tku lat osiemdziesi¹tych18.
Po drugiej wojnie œwiatowej niewiele wydarzy³o siê w historii Mor-monów w Polsce. Po intensywnych negocjacjach prowadzonych w latach 40-tych XX wieku, podczas których przedstawiciele Koœcio³a próbowali oficjalnie zarejestrowaæ swoje wyznanie, zostali oni zapewnieni o przyjaz-nym nastawieniu rz¹du polskiego do dzia³alnoœci misjonarskiej Koœcio³a w Polsce oraz o wolnoœci religijnej panuj¹cej w tym kraju19. W 1946 roku
Ezra Taft Benson spotka³ siê z ówczesnym Ministrem Sprawiedliwoœci – Henrykiem Œwi¹tkowskim oraz w Warszawie ze Stanis³awem Miko³aj-czykiem – premierem RP na UchodŸstwie, który zapewni³ go o gotowoœci wspó³pracy w przypadku chêci za³o¿enia misji Koœcio³a w Polsce20.
Jed-nak¿e ze wzglêdu na trudn¹ sytuacjê polityczn¹ w Polsce rejestracja Ko-œcio³a nie dosz³a do skutku, bowiem lata 1947 oraz 1948 przynios³y zmiany w stosunku nowych w³adz do wyznañ nierzymskokatolickich. „Nast¹pi³ odwrót od pewnego liberalizmu i otwartoœci, za³atwiania spraw zgodnie z artyku³ami konstytucji marcowej czy przedwojennymi aktami prawnymi, które regulowa³y status Koœcio³ów”21. Zaniechano równie¿
uregulowania statusu wyznañ, których sytuacja prawna przed drug¹ woj-n¹ œwiatow¹ nie zosta³a unormowana. Dopiero w 1949 roku uchwalono nowe prawo o stowarzyszeniach, które umo¿liwia³o rejestracjê wyznañ
16 Zrób coœ dobrego w Bo¿e Narodzenie,
http://www.mormoni.pl/dl/zelwa-gi_2005_raport.pdf.
17 Knowles Eleanor, Howard W. Hunter, http://search.ldslibrary.com/2735579. 18 L. M. Szwengrub, 1962, Mormoni w powiecie olsztyñskim, „Euhemer –
Prze-gl¹d Religioznawczy”, s. 62–64; Zrób coœ dobrego w Bo¿e Narodzenie, http://www.mormoni.pl/dl/zelwagi_2005_raport.pdf.
19 F. Babbel, pa¿dziernik 1946, Europe’s Valiant Saints Forge Ahead,
„Improve-ment Era” 1946, vol. XIIX, no. 10, http://search.ldslibrary.com/1988669.
20 Ezra Taft Benson, Labor of Love, Salt Lake City 1989,
http://search.ldslibra-ry.com/2472292; Ezra Taft Benson, First Day-Morning Meeting, Conference Papers 1962, http://search.ldslibrary.com/116564.
21 B. Polak, Marzec 2004, Zwalczani i koncesjonowani. O Mniejszoœciach
o nieuregulowanym do tamtej pory statusie prawnym. Jednak¿e z powodu selektywnej polityki pañstwa wobec poszczególnych wyznañ oraz niedo-statecznego rozpowszechnienia informacji o znowelizowanym prawie, tylko kilkanaœcie z nich skorzysta³o z mo¿liwoœci zarejestrowania siê w tym czasie22. Dopiero po 1956 roku, kiedy w³adze dosz³y do wniosku,
„¿e w walce z religi¹ i jej przedstawicielami nale¿y skupiæ siê na Koœciele rzymskokatolickim”23, nast¹pi³a liberalizacja polityki wyznaniowej.
Po-zwoli³o to w 1961 roku na rejestracjê Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich w woj. olsztyñskim jako stowarzyszenia wyznanio-wego z siedzib¹ w Ze³w¹gach. Liczba wyznawców w tym roku wynosi³a 46 osób24. Kolejn¹ wa¿n¹ dat¹ w historii Koœcio³a w Polsce by³ dzieñ
30 maja 1977 r., kiedy to Koœció³ Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich zosta³ zarejestrowany w Urzêdzie do Spraw Wyznañ jako ofi-cjalnie dzia³aj¹ce wyznanie. Wydarzeniu temu towarzyszy³a wizyta Spen-cer’a Kimball’a – ówczesnego Prezydenta Koœcio³a.
Dzia³alnoœæ Mormonów by³a w latach powojennych dosyæ ograniczo-na ze wzglêdu ograniczo-na fakt, i¿ z jednej strony, wiêkszoœæ Polaków by³a religij-na, zdominowana przez wyznanie rzymskokatolickie oraz negatywnie nastawiona do nowych ruchów religijnych, a z drugiej strony, ze wzglêdu na politykê komunistycznego pañstwa, jakim wówczas by³a Polska, wo-bec religii. Sami Misjonarze podkreœlali, i¿ trudno jest prowadziæ dzia³al-noœæ na terenach, gdzie z jednej strony próbuje siê utworzyæ pañstwo ateistyczne, gdzie religia traktowana jest jak opium dla spo³eczeñstwa, a z drugiej strony Chrystusa zastêpuje siê Leninem25. Jednak¿e pomimo
bra-ku oficjalnej siedziby Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich na szczeblu ogólnonarodowym w Polsce oraz pomimo utrud-nieñ zwi¹zanych z biurokracj¹, uzyskaniem wiz oraz niechêtnym nasta-wieniem rz¹du do cudzoziemców z Zachodniej Europy tudzie¿ Stanów Zjednoczonych, pojedynczy wyznawcy byli odwiedzani przez wysokich
22 B. Polak, Zwalczani i koncesjonowani. O Mniejszoœciach wyznaniowych
w PRL, s. 8, 9.
23 B. Polak. Marzec 2004, Dziel i Rz¹dŸ. O Polityce Rz¹du PRL wobec Koœcio³ów
Protestanckich, „Biuletyn Instytutu Pamiêci Narodowej”, nr 3 (48), s. 26.
24 Statut Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich z 1961 r.
Mate-ria³y Ÿród³owe dostarczone przez Koœció³.
25 W. Lenin, O Stosunku Partii Robotniczej do Religii,
http://www.mar-xists.org/polski/lenin/1909/05/o_st_par.htm; A. Gaeth, luty 1937, Nations that Need the Gospel but Have It Not, „Improvement Era” 1937, vol. XI, no. 2, http://search.ldsli-brary.com/1858839.
rang¹ dostojników koœcielnych. W 1947 oraz 1959 roku wizytê w Polsce z³o¿y³ Ezra Taft Benson – póŸniejszy Prezydent Koœcio³a oraz Minister Rolnictwa w rz¹dzie Prezydenta Eisenhower’a26. W czasach powojen-nych Polskê odwiedzali równie¿ przedstawiciele misji ze Szwajcarii27.
Obecnie w Polsce wolnoœæ wyznania gwarantuje Konstytucja Rzeczy-pospolitej Polski uchwalona 2 kwietnia 1997 roku (artyku³ 25 oraz 53) oraz Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancji wolnoœci sumienia i wy-znania, znowelizowana nieznacznie w 2004 roku. Koœció³ Jezusa Chry-stusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich zosta³ wpisany w dniu 11 stycznia 1990 roku do Rejestru Koœcio³ów oraz Innych Zwi¹zków Wyznaniowych, które nadzoruje Ministerstwo Spraw Wewnêtrznych i Administracji. Pierwszym Prezydentem Koœcio³a zosta³ Walter Whipple. W Polsce obec-nie znajduje siê oko³o 1500 wyznawców Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiê-tych w Dniach Ostatnich. Liczba ta nie prezentuje siê zbyt imponuj¹co, zw³aszcza ¿e na 38,2 milionów mieszkañców w 2004 roku Koœció³ kato-licki liczy³ 34,4 miliona ochrzczonych28. Koœció³ Mormonów znalaz³ siê
za takimi wyznaniami jak: Polski Autokefaliczny Koœció³ Prawos³awny (508,7 tys. osób), Œwiadkowie Jehowy (124,3 tys. wyznawców), Koœció³ Ewangelicko-Augsburski (79 tys. osób), Koœció³ Starokatolicki Mariawi-tów (24,1 tys.), Koœció³ Zielonoœwi¹tkowy (20,3 tys.), Koœció³ Adwenty-stów Dnia Siódmego (9,5 tys.), Koœció³ Ewangelicko-Metodystyczny (4,4 tys.) oraz Muzu³mañski Zwi¹zek Religijny (5,1 tys.)29. Gminy
Ko-œcio³a znajduj¹ siê w kilku miastach Polski: Warszawie, £odzi, Poznaniu, Wroc³awiu, Katowicach, Lublinie, Krakowie, Gdañsku, Bydgoszczy oraz Bia³ymstoku.
26 Sheri L. Dew, Ezra Taft Benson, A Biography, Salt Lake City 1987,
http://se-arch.ldslibrary.com/2732121. Materia³y dostarczone przez Koœció³ Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich.
27 W 1967 roku wieœ Ze³w¹gi zosta³a odwiedzona przez Howard’a Hunter’a –
Pre-zydenta Koœcio³a Jezusa Chrystusa Œwiêtych w Dniach Ostatnich w latach 1994–1995 – oraz przez Rendell’a Mabey’a – Prezydenta Misji w Szwajcarii. Wówczas ta jednost-ka Koœcio³a w Polsce, której Prezydentem by³ Erach Konietz – liczy³a jedynie 24 oso-by. Przedstawiciele koœcio³a odwiedzili równie¿ Gliwice, gdzie mieszka³y dwie wyznawczynie tej religii. Eleanor Knowles, Howard W. Hunter, Salt Lake City 1994, http://search.ldslibrary.com/2734775.
28 Polska w Latach 1946–2005,
http://www.stat.gov.pl/opracowania_zbior-cze/duzy_rocznik_stat/2006/drs2006-wazniejsze_dane_kraju.pdf.
29 Koœcio³y i Wyznania w liczbach – nowe dane GUS, Warszawa, 4 luty 2004,
Przytoczone powy¿ej dane oznaczaj¹, ¿e w ci¹gu kilkunastu lat swojej dzia³alnoœci przedstawiciele Koœcio³a napotykali na wiele trudnoœci zwi¹zanych z przekonaniem zdominowanych przez religiê katolick¹ Po-laków o prawdziwoœci swoich wierzeñ. Czy uda siê w Polsce powtórzyæ sukces odniesiony przez za³o¿ycieli Koœcio³a w USA? Wiele czynników wskazuje na to, i¿ Koœció³ Jezusa Chrystusa nie znajdzie siê na domi-nuj¹cej pozycji wœród wyznañ Polski. Dlaczego? Otó¿ brak tradycji plura-lizmu religijnego w Polsce, homogenicznoœæ spo³eczeñstwa polskiego, automatyczne przechodzenie kolejnych pokoleñ na religiê rzymskokato-lick¹ oraz nieufnoœæ wobec odmiennych wyznañ, jak równie¿, w przypad-ku Mormonów, dystans dziel¹cy Polskê i USA, ograniczaj¹ mo¿liwoœci odniesienia sukcesu na rywalizacji religijnej w Polsce.
Summary
Is Poland open to new religions? The answer to this question is a complex one. From the legal point of view every denomination or religion is guaranteed equality. However, when we consider that 90% of Poles are Roman Catholics (at least in statis-tics), we should note that Catholicism decidedly prevails and the remaining denomina-tions are far from popular. Reaching back in history to the year 966, the Catholic faith has become a part of Polish culture over the centuries. Irrespective of the schisms the Church has experienced in the West, it has remained rather homogeneous in Poland. Yet its strong position has not hindered the representatives of other denominations in reaching Polish territories and winning over believers.
