Praca oryginalna Original paper
Klinicznie, rozci¹ganie ciany okrê¿nicy (RO) w sta-nach kolki jelitowej lub chorobach zwi¹zanych z za-parciem stanowi wa¿ny problem zdrowotny, ale te¿ rzutuje na pogorszenie dobrostanu zwierz¹t, zw³asz-cza koniowatych i prze¿uwaj¹cych (6, 15, 16, 18). Zja-wisko to jest równie¿ czêsto spotykane u ludzi, jako zespó³ okrê¿nicy dra¿liwej. Procesem dojmuj¹cym w tych chorobach jest ból trzewny jelitowy, a zw³asz-cza jego konsekwencje. Dawniej kolkê jelitow¹ na-wet uto¿samiano z bólem brzucha. To ten rodzaj bólu, pochodz¹cy z narz¹dów wewnêtrznych, jest trudny do zlokalizowania, nieprzyjemny w odczuciu, czêsto towarzysz¹ mu nudnoci, zaburzenia wegetatywne (tachykardia, hiperwentylacja, pora¿enie motoryki przewodu pokarmowego, katecholaminemia i korty-zolemia), podobne do nastêpstw dzia³ania czynnika stresogennego (12, 21). Ból, zw³aszcza d³u¿ej trwaj¹-cy, jest takim czynnikiem. Niekorzystnymi objawami behawioralnymi w bólu trzewnym s¹ objawy wegeta-tywne (8, 13).
Ból wisceralny powoduje odruch skurczowy oko-licznych miêni szkieletowych i charakterystyczn¹ dla danego gatunku sylwetkê osobnika. Zmiany chorobo-we w narz¹dach dra¿ni¹ interoreceptory. Nasilona
im-pulsacja z tych receptorów trzewnym ³ukiem odrucho-wym (drog¹ aferentn¹) jest przekazywana do rdzenia krêgowego. Neurony czuciowe rogów tylnych rdze-nia krêgowego staj¹ siê bardziej pobudliwe w wyniku konwergencji, czyli prze³¹czenia siê impulsów z neu-ronów trzewnych na inne neurony czuciowe, prze-wodz¹ce bodce z ekstero- oraz proprioreceptorów. W wyniku metamerycznego unerwienia skóry, miêni i narz¹dów wewnêtrznych impulsacja z interorecep-torów prze³¹cza siê na drogi przewodz¹ce czucie ze skóry i miêni unerwianych przez ten sam odcinek (metamer) rdzenia krêgowego. Powoduje to przeczu-licê skóry oraz odruchy trzewno-miêniowe, takie m.in. jak wzmo¿one napiêcie miêni szkieletowych (2, 17). U ludzi ocena zjawiska bólu jest doæ prost¹. Istnie-j¹ te¿ narzêdzia pomocnicze w postaci skali ocen po-zwalaj¹cej lekarzowi oceniæ natê¿enie bólu u pacjen-ta, a i sam pacjent mo¿e zweryfikowaæ oszacowane natê¿enie bólu (19). U zwierz¹t natomiast, a zw³asz-cza gospodarskich szczególnie za u prze¿uwaczy przy niemo¿noci komunikowania siê lekarza z pacjen-tem, ocena natê¿enia bólu jest trudniejsza, bardziej subiektywna, polegaj¹ca na obserwacji zachowania siê zwierz¹t, czyli etologii bólu (3). Podjêto ju¿ próbê
Wp³yw dowiadczalnego rozci¹gania ciany okrê¿nicy
na neurofizjologiczne parametry bólu
BOGDAN F. KANIA, BOGDAN DÊBSKI, AGNIESZKA PIASTOWSKA-CIESIELSKA*
Katedra Nauk Fizjologicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa *Zak³ad Endokrynologii Porównawczej Wydzia³u Nauk Biomedycznych i Kszta³cenia Podyplomowego UM,
ul. ¯eligowskiego 7/9, 90-752 £ód
Kania B. F., Dêbski B., Piastowska-Ciesielska A.
Influence of experimental colon distension (CD) on neurophysiological pain parameters Summary
The aim the study was to define the relationships between a five-minute episode of mechanical colon distension (CD) of different degrees caused by the insertion of a balloon filled with 150 or 200 ml of water (CD 150 or CD 200) and neuroendocrine plasma levels (E, NE, DA, cortisol), as well as behavioural and clinical symptoms (reticulo-ruminal motility, heart rate, respiration frequency) as vegetative symptoms of nociceptive effects. Experiments were carried out on 12 female sheep, Polish merinos, in the anoestrus period. A five-minute episode of CD caused a highly repetitive, statistically significant increase in E, NE, DA, and cortisol plasma concentrations, as well as a reticulo-ruminal motility decrease (viscero-visceral inhibitory reflex) and nociceptive behavioural symptoms (looking around, defecation and/or urination, stretching, bleating).
Practically all of these symptoms, which were easy to observe and quantify, recurred in animals suffering from colon distension, but their intensity was lower than in the case of e.g. duodenal distension. This suggests that this model of colic is less painful to animals. This less invasive in vivo method might be useful for the testing of analgesics and their antinociceptive effects in small ruminants.
adaptacji skali ocen bólu u ludzi dla oceny bólu u zwie-rz¹t, np. u gryzoni (5), jak równie¿ próby opracowa-nia niezale¿nej metody oceny stopopracowa-nia bólu u zwierz¹t, opartej na ró¿nych kategoriach zachowania siê i ozna-kach fizjologicznych, mog¹cych wskazywaæ na wy-st¹pienie bólu u myszy (hot plate test metoda go-r¹cej p³ytki, writhing syndrome zespó³ wicia siê), szczurów (test esowatego ogona, uszkodzenie nerwu, ródskórne wstrzykiwanie karageniny, rozszerzanie ciany prostnico-okrê¿nicy) i psów (4, 14, 21).
Problemem zapobiegania lub znoszenia bólu jelito-wego u prze¿uwaczy zaj¹³ siê zespó³ Kani (7, 9-11), wykorzystuj¹c w tym celu z dobrym skutkiem me-todê rozci¹gania ciany dwunastnicy (RD) balonikiem wype³nionym 40 i/lub 80 ml wody o temperaturze cia³a zwierzêcia, wprowadzanym via chroniczna prze-toka za³o¿ona do dwunastnicy. Wykorzystano w tym celu hamuj¹cy odruch trzewno-trzewny, w którym roz-ci¹ganie ciany jelita powodowa³o natychmiastowe hamowanie motoryki czepco-¿wacza, co stanowi³o wa¿n¹ sk³adow¹ dzia³ania nocyceptywnego czynnika mechanicznego (1) st¹d wzdêcia u prze¿uwaczy (roz-ci¹gniêcie cian czepca i ¿wacza) choruj¹cych na kol-kê jelitow¹. Autorzy uszeregowali ju¿ zespó³ objawów endokrynnych, behawioralnych i klinicznych zawsze powtarzaj¹cych siê w dowiadczalnym wywo³ywaniu kolki jelitowej. Z dobrym skutkiem testowali oni anal-getyczne dzia³ania nieopioidowych inhibitorów recep-torów cholecystokininy (CCK) oraz napiêciowoza-le¿nych kana³ów wapniowych (diltiazem, nifedypina, werapamil) (7, 10, 11). Okaza³o siê jednak, ¿e nawet nieznaczne rozci¹ganie ciany dwunastnicy powodo-wa³o tak drastyczne zmiany neuroendokrynne, beha-wioralne i kliniczne, i¿ pogarsza³o dobrostan zwierz¹t dowiadczalnych (7).
W zwi¹zku z powy¿szym zdecydowano siê na zmia-nê metody prowokowania bólu jelitowego i zbli¿enia go do wystêpuj¹cego w kolce jelitowej, powodowa-nego przez rozci¹ganie ciany okrê¿nicy. Unika siê w ten sposób zbêdnego zabiegu operacyjnego na jeli-cie przy przygotowaniu zwierz¹t do dowiadczeñ, co znacznie poprawia ich dobrostan. Poza tym zmniej-sza siê reakcje zwierzêcia na czynnik nocyceptywny, bowiem zarówno unerwienie, jak i gêstoæ recepto-rów na cm2 b³ony luzowej okrê¿nicy s¹ mniejsze ni¿
w przypadku dwunastnicy, co dodatkowo przynosi ulgê zwierzêciu.
Celem badañ by³o opracowanie nowej metody pro-wokowania bólu jelitowego u owcy w celu umo¿li-wienia testowania leków i substancji o dzia³aniu anal-getycznym u tego gatunku zwierz¹t. W celu okrele-nia objawów bólu pos³u¿ono siê tymi samymi wska-nikami zastosowanymi w trakcie testowania substan-cji o potencjalnym dzia³aniu analgetycznym w tecie RD (11). Zak³adano przy tym, i¿ reakcje ogólne po RO bêd¹ znacznie mniej nasilone ze wzglêdu na mniej-sz¹ gêstoæ receptorów i/lub ich wra¿liwoæ na dzia-³anie czynnika mechanicznego, gdy¿ w jelicie grubym
stale zalegaj¹ masy ka³owe, a stopieñ wype³nienia jego wiat³a jest znacznie wiêkszy ni¿ w przypadku dwu-nastnicy.
Materia³ i metody
Do dowiadczeñ podstawowych u¿yto 24 doros³ych owiec rasy merynos polski, samic w stanie anoestrus. Dowiad-czenia wykonano w 5 seriach na grupie 6 zwierz¹t u¿ywa-nych do eksperymentów w cotygodniowych powtórzeniach. Seria pierwsza dowiadczeñ stanowi³a drug¹ kontrolê (pierw-sz¹ stanowi³ czas 0 min. przed epizodem RO) i polega³a na pobieraniu krwi od zwierz¹t w ustalonych przedzia³ach cza-sowych oraz okrelaniu parametrów klinicznych i behawio-ralnych, bez epizodu rozci¹gania okrê¿nicy.
W drugiej serii dowiadczeñ przez 5 min. rozszerzano cianê okrê¿nicy balonikiem zawieraj¹cym 100 ml wody (RO 100) i pobierano krew wg ustalonego wczeniej schematu oraz okrelano parametry kliniczne i behawioralne. Uzyska-ne wyniki wskaza³y na nieistotUzyska-ne zmiany w parametrach badanych.
W trzeciej serii dowiadczeñ rozszerzano cianê okrê¿ni-cy balonikiem zawieraj¹okrê¿ni-cym 150 ml wody (RO 150) i postê-powano tak, jak w drugiej serii. Uzyskane wyniki by³y istot-ne statystycznie.
W czwartej serii dowiadczeñ rozszerzano okrê¿nicê przez 5 min. balonikiem zawieraj¹cym 200 ml wody (RO 200) i pobierano krew w ustalonych przedzia³ach czasowych oraz okrelano parametry kliniczne i behawioralne badanych zwierz¹t. Uzyskane wyniki by³y równie¿ istotne statystycznie. W celu wyboru optymalnej objêtoci wody koniecznej do RO, które powodowa³o powtarzalne istotne zmiany w bada-nych parametrach u zwierz¹t, w pi¹tej serii dowiadczeñ rozszerzano j¹ balonikiem zawieraj¹cym 250 ml wody (RO 250). Objêtoæ ta powodowa³a jednak¿e zbyt gwa³towne zmiany zarówno w stê¿eniach badanych hormonów, obja-wach klinicznych, jak i zachowaniu siê zwierz¹t (niepokój, ogl¹danie siê na boki, oddawanie ka³u i/lub moczu, becze-nie, przeci¹ganie siê, wyskakiwanie z klatki), dlatego te¿ postanowiono zrezygnowaæ z tego typu postêpowania.
Tak wiêc z uwagi na brak objawów bólu (RO 100), jak i bardzo gwa³towne zmiany (RO 250), uniemo¿liwiaj¹ce przeprowadzenie ca³ego cyklu dowiadczenia, tj. przez 20 min., postanowiono w dalszej czêci pracy skupiæ siê po-równawczo na zmianach po RO 150 oraz RO 200.
Ka¿demu zwierzêciu na 24 h przed planowanym rozpo-czêciem eksperymentu wprowadzano wenflon do ¿y³y szyj-nej zewnêtrzszyj-nej. Eksperymenty wykonano dwukrotnie za zgod¹ Lokalnej Komisji Etycznej Nr 9/201.
Na 2,5 h przed rozpoczêciem dowiadczenia zwierzêta przemieszczano z owczarni do kojców w pomieszczeniach, gdzie odbywa³ siê eksperyment. Czas ten by³ wystarczaj¹cy dla uspokojenia siê zwierzêcia. Krew do analiz pobierano zawsze wg takiego samego schematu: 0 min. kontrola (przed RO), 5 min. pocz¹tek RO, 10 min. zakoñczenie RO, 15, 30, 60 i 120 min. od czasu zakoñczenia RO. W tych samych przedzia³ach czasowych po pobraniu krwi doko-nywano pomiarów g³ównych parametrów klinicznych, takich jak: liczba têtna, czêstoæ oddechów/min. oraz liczba skur-czów czepco-¿wacza rejestrowanych przez ca³y czas do-wiadczenia via chroniczna przetoka do worka
dogrzbieto-wego ¿wacza (zgodnie z metodyk¹ opisan¹ wczeniej 12). Rozszerzanie okrê¿nicy rozpoczynano zawsze w 5. min. trwa-nia dowiadczetrwa-nia, a koñczono w 10. min.
Dla okrelenia stê¿enia kortyzolu w osoczu próbki krwi pobierano z ¿y³y szyjnej zewnêtrznej do 10 ml probówek zawieraj¹cych heparynê i umieszczano w lodzie. Próbki krwi wirowano, a uzyskane osocze przechowywano do czasu prowadzenia analiz w 80°C. Stê¿enie kortyzolu w osoczu oznaczano przy u¿yciu metody radioimmunologicznej (12). W celu okrelenia stê¿enia epinefryny (E), norepinef-ryny (NE) oraz dopaminy (DA) w tej samej próbce, krew pobierano z ¿y³y szyjnej zewnêtrznej do 10 ml probówek z dodatkiem zredukowanego glutationu (Sigma-Aldrich, D), utrzymywanych na lodzie. Po odwirowaniu próbek krwi oso-cze przechowywano w stanie g³êbokiego zamro¿enia (80°C) a¿ do czasu wykonywania analiz. Stê¿enie osoczowe wym. katecholamin oznaczano metod¹ HPLC przy u¿yciu detek-tora elektrochemicznego (20).
Analizê statystyczn¹ wyników prowadzono wg programu Statgraphics Plus 6.0. Dla porównania zmian têtna, odde-chów oraz hormonów wykorzystano jedno- oraz dwuczyn-nikow¹ analizê wariancji ANOVA z u¿yciem testu Schef-fego i testu Bonferroniego. Za istotne uznawano ró¿nice w wynikach na poziomie p £ 0,05.
Dla porównania wyników dotycz¹cych zmian w skurczach czepco-¿wacza zastosowano jednoczynnikow¹ analizê wa-riancji ANOVA z u¿yciem testu LSD. Za istotne uznano ró¿-nice w wynikach na poziomie p £ 0,05.
Wyniki i omówienie
Wp³yw RO 150 i RO 200 na aktywnoæ ruchow¹ czepco-¿wacza w porównaniu z kontrol¹. Procen-towe zmiany w aktywnoci ruchowej czepco-¿wacza w grupie kontrolnej na przestrzeni 120 min. waha³y siê w zakresie 4,2-8,4% (0,25-0,5 c/5 min.). Zmiany te nie by³y istotne statystycznie i utrzymywa³y siê w zakresie wahañ fizjologicznych ruchów
czepco--¿wacza. rednia liczba skurczów ¿wacza w 30. min. przed RO wynosi³a 5,65 ± 0,25 c/5 min. Wartoci te te¿ nie by³y znacz¹co ró¿ne od uzyskanych po umiesz-czeniu samego balonika w okrê¿nicy (p ³ 0,05, tab. 1). Rozszerzanie okrê¿nicy (RO 150 i RO 200) trwaj¹-ce 5 min. powodowa³o istotne hamowanie motoryki czepco-¿wacza w porównaniu z kontrol¹ (tab. 1). Oba stopnie RO powodowa³y maksymalne hamowanie motoryki czepco-¿wacza trwaj¹ce 20 min. (p £ 0,05). Po zakoñczonym RO 200 liczba skurczów zmniejsza-³a siê rednio o 48%, a po RO 150 rednio o oko³o 35% w porównaniu z grupami kontrolnymi. Hamo-wanie motoryki czepco-¿wacza w obu grupach bada-nych utrzymywa³o siê od zakoñczenia epizodu RO do zakoñczenia dowiadczenia w porównaniu z grup¹ zwierz¹t kontrolnych. Tylko do 30 min. od zakoñcze-nia RO hamowanie motoryki by³o istotne statystycz-nie w porównaniu do grupy bez RO (p £ 0,05). U zwie-rz¹t z epizodami RO hamowanie motoryki czepco-¿wacza utrzymywa³o siê co prawda do 120 min. By³o ono o oko³o 30% ni¿sze ni¿ w grupie kontrolnej, ale nie by³o istotne statystycznie (p ³ 0,05, tab. 1).
Wp³yw RO na stê¿enia osoczowe kortyzolu. Oso-czowe stê¿enia kortyzolu przed rozpoczêciem RO by³y zbli¿one we wszystkich grupach dowiadczalnych (p ³ 0,05). Rozszerzanie okrê¿nicy balonikiem zawie-raj¹cym 150 oraz 200 ml wody (RO 150, RO 200) po-wodowa³o istotne zwiêkszenie stê¿enia kortyzolu oso-czowego tu¿ po zakoñczeniu 5 min. epizodu i w 5 min. po jego zakoñczeniu (p £ 0,05; tab. 2). Równocze-nie w grupie zwierz¹t z RO 200 redRównocze-nie stê¿enia kor-tyzolu by³y statystycznie wy¿sze w porównaniu ze zwierzêtami po 5 min. epizodzie RO 150. Tu¿ po za-koñczeniu RO 200 stê¿enie kortyzolu by³o wy¿sze o 56% od stê¿enia w grupie kontrolnej i o oko³o 12% wy¿sze od stê¿enia koryzolu w grupie RO 150. W 30.
Tab. 1. Wp³yw ró¿nych stopni rozci¹gania ciany okrê¿nicy na liczbê skurczów czepco-¿wacza (c/5 min.) u owcy ( x ± SEM, n = 6)
Objanienie: a, b ró¿nice istotne przy p £ 0,05.
O R ñ e i p o t S Czas(wmin). 0 5 10 15 30 60 120 )l m 0 2 ( l C a N % 9 , 0 6,00±0,00 5,75±0,25 5,75a±0,47 5,50a±0,28 5,50a±0,28 5,50±0,28 5,75±0,25 )l m 0 5 1 ( 0 5 1 O R 5,75±0,25 5,50±0,28 3.75b±0,25 4,25b±0,25 4,00b±0,00 5,00±0,40 4,00±0,70 )l m 0 0 2 ( 0 0 2 O R 5,25±0,25 5,00±0,00 3.00b±0,00 3,75b±0,25 3,75b±0,25 3,50±0,28 4,00±0,40
Tab. 2. Wp³yw rozci¹gania ciany dwunastnicy 150 ml (RO 150) oraz 200 ml (RO 200) na stê¿enia osoczowe kortyzolu (ng/ml) w porównaniu z kontrol¹ oraz miêdzy grupami (x ± SEM, n = 6)
Objanienie: jak w tab. 1
l o z y tr o K Czas(wmin). 0 3 0 5 10 15 30 60 120 a l o rt n o K 1,033±0,09 1,038±0,05 1,0283±0,06 0,951a±0,06 1,018a±0,06 1,071±0,04 1,0333±0,05 1,053a±0,06 0 5 1 O R 1,265±0,35 1,051±0,05 0,816±0,11 1,503b±0,05 1,698b±0,23 1,096±0,15 0,683±0,14 0,730b±0,07 0 0 2 O R 1,028±0,12 1,045±0,06 1,150±0,09 1,703c±0,00 1,548b±0,00 0,903±0,07 0,766±0,05 0,590b±0,09
i 60. min. obserwacji stê¿enia kortyzolu ju¿ nie ró¿-ni³y siê znamiennie od siebie. W 120. min. dowiad-czenia rednie stê¿enia kortyzolu w grupach zwierz¹t z 5 min. epizodem RO 150 oraz RO 200 by³y zna-miennie statystycznie ni¿sze od stê¿eñ w grupach kontrolnych. Wynika³o to zapewne z wyczerpania siê obwodowych i orodkowych magazynów tego hor-monu, co wiadczy o adekwatnoci zastosowanego w pracy czynnika nocyceptywnego do mo¿liwoci adap-tacyjnych organizmu zwierz¹t dowiadczalnych.
Wp³yw RO na stê¿enie osoczowe katecholamin (KA). Samo pobieranie krwi do analiz w grupie zwie-rz¹t kontrolnych nie powodowa³o istotnych zmian w stê¿eniu osoczowym KA przez ca³y czas dowiad-czenia (tab. 3 i 4).
Tu¿ po zakoñczeniu 5 min. epizodu RO 200 stwier-dzono zwiêkszenie stê¿enia osoczowego epinefryny, utrzymuj¹cego siê przez kolejne 15 min. trwania do-wiadczenia (do 30 min.) w porównaniu z grup¹ zwie-rz¹t kontrolnych (p £ 0,05; tab. 3). Ró¿nice w wyni-kach uzyskanych w pozosta³ych przedzia³ach czaso-wych nie by³y istotne statystycznie.
Zarówno tu¿ po zakoñczeniu 5 min. epizodu RO 200, jak i w 5 min. po nim (15 min. w tab. 4) mia³o miejsce istotne statystycznie zwiêkszenie stê¿enia osoczowego norepinefryny rednio o oko³o 62% w porównaniu z grup¹ kontroln¹ zwierz¹t (p £ 0,05). W 120. min. dowiadczenia zaobserwowano istotne statystycznie obni¿enie stê¿enia osoczowego NE w po-równaniu z grup¹ kontroln¹. W pozosta³ych
przedzia-³ach czasowych (30, 0, 5, 30 i 60 min.) wielkoci stê¿eñ osoczowych NE by³y podobne. Istotne zmniej-szenie stê¿enia osoczowego NE pod koniec prowadzo-nego dowiadczenia w grupie RO 200 wynika z wy-czerpania siê magazynów tego transmitera oraz nie-mo¿noci jego resyntezy przez organizm w tak krót-kim przedziale czasowym.
W 10 min. po zakoñczeniu 5 min. epizodu RO 200 stwierdzono istotne zmiany w stê¿eniu osoczowym DA. By³o ono o oko³o 90% wy¿sze w porównaniu z grupami kontrolnymi (tab. 5). W pozosta³ych pobra-niach stê¿enia DA mia³y porównywalne wartoci.
Wp³yw RO na zachowanie ogólne zwierz¹t i ob-jawy kliniczne. W trakcie RO stwierdzono u zwie-rz¹t znane z poprzednich badañ ogólne objawy auto-nomiczne doznañ nocyceptywnych, typowych dla bólu jelitowego powodowanego mechanicznym rozci¹ga-niem ciany jelita. Wystêpowa³y tu¿ po rozpoczêciu, w trakcie oraz utrzymywa³y siê one jeszcze przez 5 min. po zakoñczeniu epizodu rozci¹gania ciany narz¹du (tab. 6). Mniej nasilone objawy wyst¹pi³y przy RO 150 w porównaniu z zachowaniem owiec w cza-sie trwania RO 200. W tym samym czacza-sie zwiêksza³a siê istotnie czêstoæ skurczów serca do 72/min. w po-równaniu z kontrol¹ oko³o 60/min. (p £ 0,05).
RO 150 ani RO 200 nie zmienia³y istotnie czêstoci oddechów/min. w porównaniu ze zwierzêtami kontrol-nymi, mimo ¿e ich liczba zwiêksza³a siê z oko³o 15 w kontroli do 20 oddechów/min. w 5 min. po zakoñ-czeniu RO (p ³ 0,05).
Tab. 3. Wp³yw rozszerzania okrê¿nicy 200 ml wody (RO 200) na stê¿enie osoczowe epinefryny (ng/ml) w porównaniu z kon-trol¹ (x ± SEM, n = 6)
Objanienie: jak w tab. 1
E )l m / g n ( ). n i m ( s a z C 0 3 0 5 10 15 30 60 120 l C a N % 9 , 0 0,890±0,00 0,881±0,02 0,828±0,04 0,993±0,01 0,978a±0,01 1,035a±0,00 1,001±0,03 0,966±0,03 0 0 2 O R 0,845±0,02 0,841±0,06 0,781±0,05 0,961±0,08 1,801b±0,12 1,376b±0,09 1,021±0,08 0,880±0,08
Tab. 4. Wp³yw rozszerzenia okrê¿nicy 200 ml wody (RO 200) na stê¿enie osoczowe NE (ng/ml) w porównaniu z kontrol¹ (x ± SEM, n = 6)
Objanienie: jak w tab. 1
E N Czas(min). 0 3 0 5 10 15 30 60 120 l C a N % 9 , 0 0,945±0,01 0,911±0,02 0,920±0,01 0,938a±0,01 0,970a±0,01 1,010±0,01 0,978±0,02 0,970a±0,01 0 0 2 O R 0,940±0,01 0,911±0,02 0,923±0,01 1,500b±0,01 1,570b±0,05 1,065±0,04 0,878±0,04 0,758b±0,04
Tab. 5. Wp³yw rozszerzenia okrê¿nicy 200 ml wody (RO 200) na stê¿enie osoczowe DA (ng/ml) w porównaniu z kontrol¹ (x ± SEM, n = 6)
Objanienie: jak w tab. 1
A D Czas(min). 0 3 0 5 10 15 30 60 120 l C a N % 9 , 0 0,896±0,02 0,896±0,01 0,938±0,04 1,021±0,00 1,031a±0,01 0,975±0,01 0,873±0,02 0,910±0,03 0 0 2 O R 0,815±0,08 0,738±0,07 0,845±0,09 0,940±0,12 1,995b±0,21 1,030±0,05 0,923±0,09 0,886±0,08
Dane pimiennictwa wskazuj¹, ¿e uszkodzenie chirurgiczne tkanek po laparotomii mo¿e powodowaæ orodkow¹ sensytyzacjê, ból po-operacyjny oraz hiperalgezjê. Po-dobnie ostry ból pozapalny spowo-dowany ródskórnym wstrzykniê-ciem karageniny w skórê nadgarst-ka koñczyny przedniej powoduje hiperalgezjê pochodzenia mecha-nicznego u owcy. Zaproponowana przez nas metoda okrelania bólu jelitowego stopniem hamowania motoryki czepco-¿wacza (hamuj¹-cy odruch trzewno-trzewny), rów-noczesnego zwiêkszania stê¿enia osoczowego kortyzolu (pobudze-nie osi podwzgórzowo-przysadko-wo-korowo-nadnerczowej) i KA (g³ównie pochodzenia nadnerczo-wego w nastêpstwie pobudzenia osi
wspó³czulno-rdzeniowo-nadner-czowej) uwalnianych do krwi w stopniu proporcjonal-nym do natê¿enia dzia³ania czynnika nocyceptywne-go oraz zmiany objawów zachowania i parametrów klinicznych, mo¿e byæ stosowana z powodzeniem w testowaniu leków i potencjalnych substancji o dzia-³aniu analgetycznym u prze¿uwaczy przy utrzymaniu prawie pe³nej ochrony dobrostanu zwierz¹t (Kania, dane niepublikowane).
Wnioski
1. Opracowano now¹ technikê badania dzia³ania nocyceptywnego na podstawie zmian neurochemicz-nych osocza, objawów behawioralneurochemicz-nych i kliniczneurochemicz-nych u owcy.
2. Piêciominutowe rozci¹ganie ciany okrê¿nicy balonikiem o d³ugoci 10 cm wype³nionym 200 ml wody o temperaturze cia³a zwierzêcia stanowi odpo-wiedni sposób na powtarzalne wyzwalanie objawów autonomicznych nocycepcji, zmian w zachowaniu i ob-jawach klinicznych owcy i mo¿e stanowiæ nowy mo-del okrelania dzia³añ analgetycznych substancji oraz leków u ma³ych prze¿uwaczy.
Pimiennictwo
1.Brikas P., Kania B. F., Fioramonti J., Buéno L.: Central and peripheral serotonergic influences on viscerovisceral inhibitory reflex during duodenal distension in sheep. Dig. Dis. Sci. 1993, 38, 1079-1086.
2.Cervero F., Laivol J. M. A.: Visceral pain. Lancet 1999, 353, 2145-2148. 3.Hellyer P. W.: Zwalczanie bólu pooperacyjnego u psów i kotów. Weterynaria
po Dyplomie 1999, 1, 13-19.
4.Holton L. L., Reid J., Scott E. M., Pawson P., Nolan A.: Development of a behavioural-based scale to measure acute pain in dogs. Vet. Rec. 2001, 148, 525-531.
5.Holton L. L., Scott E. M., Nolan A. M., Reid J., Welsh E., Flahert D.: Com-parison of three methods used for assessement of pain in dogs. J. Am. Vet. Med. Ass. 1998, 212, 61-66.
6.Kahn C. M., Line S. (red.): Colic in horses, [w:] Merck Vet. Mannual. 9th Ed. Merck&Co. Inc. White House Station, New York, USA 2005, s. 202-220. 7. Kania B. F., Brytan M., Tomaszewska D.: Centrally administered verapamil
prevents the autonomic reaction to visceral pain in sheep. Res. Vet. Sci. 2009, 86, 121-128.
8.Kania B. F., Cieciera M., Matczuk J.: Influence of colon and duodenal dis-tension on plasma cortisol concentration in sheep. Arch. Prosp. Ruminants Med. E. Malinowski and D. Bednarek (red.). Nat. Vet. Res. Inst. Pulawy 2005, 194-198.
9.Kania B. F., Kania K., Romanowicz K., Tomaszewska D., Sutiak V., Wroñ-ska-Fortuna D.: Centrally administered PD 140.548 N-methyl-D-glucamine prevents the autonomic responses to duodenal pain in sheep. Res. Vet. Sci. 2006, 81, 109-118.
10.Kania B. F., Lewicki S.: Inflence of nifedipine on the hyperalgesic action of duodenal distension in sheep. Pol. J. Vet. Sci. 2007, 10, 263-269. 11.Kania B. F., Sutiak V.: Influence of centrally administered Diltiazem on
behavioural responses, clinical symptoms, reticulo-ruminal contractions and plasma catecholamine level after experimentally induced duodenal disten-sion in sheep. Res. Vet. Sci. 2011, 90, 291-297.
12.Kania B. F., Zaremba-Rutkowksa M., Romanowicz K.: Experimental intesti-nal stress induced by duodeintesti-nal distension in sheep. J. Anim. Feed Sci. 1999, 8, 233-245.
13.Lindström E., Brusberg M., Ravnefjord A., Kakol-Palm D., Pâhlman I., Noven A., Larsson H., Martinez V.: Oral baclofen reduces visceral pain--related pseudo-affective responses to colorectal distension in rats: relation between plasma exposure and efficacy. Scand. J. Gastroenterol. 2011, 46, 652-662.
14.Mathews K. A.: Pain assessement and general approach to management, [w:] Mathew K. A. (red): Vet. Clin. North Am. Small Anim. Pract. Saunders W. B. Co. 2000, 30, 729-755.
15.Nuss K., Lejeune B., Lischer C., Braun U.: Ileal impaction in 22 cows. Vet. J. 2006, 171, 456-461.
16.Robertson S. A., Sanchez L. C.: Treatment of visceral pain in horses. Vet. Clin. North Am. Equine Pract. 2010, 26, 603-617.
17.Streitberger K., Stuber F., Kipfer Buchli I., Stamer U. M.: Drug therapy of acute and chronic abdominal pain. Ther. Umsch. 2011, 68, 435-440. 18.Tafti A. K.: Ileoileal intussuspection associated with coccidiosis in sheep.
Zntbl. Vet. Med. B. 1999, 46, 659-663.
19.Turk D. C., Okifuji A.: Assessement of patients reporting of pain: an integra-ted perspective. Lancet 1999, 353, 1784-1788.
20.Wang Y., Fice D. S., Yeung P. K. F.: A simple high-performance liquid chro-matography assay for simultaneous determination of plasma norepinephrine, epinephrine, dopamine and 3,4-dihydroxyphenyl acetic acid. J. Pharm. Bio-med. Anal. 1999, 21, 519-525.
21.Yang J. P., Yao M., Jiang X. H., Wang L. N.: Establishment of model of visce-ral pain due to coloroectal distension and its behaviovisce-ral assessement in rats. World Gastroenterol. 2006, 12, 2781-2784.
22.Zimmel D. N.: Management of pain and dehydratation in horses with colic, [w:] Robinson N. E. (red.): Current Therapy in Equine Medicine. Elsevier 2003, s. 5.
Adres autora: prof. dr hab. Bogdan Feliks Kania, ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa; e-mail: bogdan_kania@sggw.pl
Objanienia: brak, + sporadyczne, ++ doæ czêste, +++ czêste
Tab. 6. Wp³yw ró¿nych stopni 5 min. rozci¹gania ciany okrê¿nicy na zmiany za-chowania towarzysz¹ce ostremu bólowi jelitowemu u owcy
y d o w æ o t ê j b O )l m ( O R o d Objawytowarzysz¹ce ). n i m ( s a z C 0 5 10 15 30 60 120 0 5 1 O R a ³ o k o o d ê i s e i n a d ¹ l g O ++ ++ + u z c o m b u l/ i u ³ a k e i n a w a d d O + + ê i s e i n a g ¹ i c e z r P i m a b ê z e i n a t y z r g Z ê i s e i n a d a ³ k o P e i n e z c e B + + 0 0 2 O R a ³ o k o o d ê i s e i n a d ¹ l g O +++ +++ ++ u z c o m b u l/ i u ³ a k e i n a w a d d O + + + ê i s e i n a g ¹ i c e z r P + + i m a b ê z e i n a t y z r g Z ê i s e i n a d a ³ k o P + + e i n e z c e B + ++ +
