Zapowiedzi wydawnicze

Zapowiedzi wydawnicze

Biuletyn Polonistyczny 17/54, 153-163

ZAPOWIEDZI WYDAWNICZE

Począwszy od bieżącego zeszytu wprowadzamy w BP dział "Zapowiedzi wydawnicze". Sygnalizować w nim będziemy książ­ ki, które ukażą się w najbliższym czasie w planie wydawni­ czym Instytutu Badań Literackich lub zostały przygotowane z

inicjatywy Instytutu. .

Biografia - geografia - kultura literacka. Pod redakcją Jerzego Ziomka i Janusza Sławińskiego. Z Dziejów Porm Arty­ stycznych w Literaturze Polskiej. Ossolineum.

T om zbiorowy prezentujący materiały III Konferencji Teoretycznoliterackiej Polonistów, zorganizowanej wspólnie przez Instytut Filologii Polskiej UAM w Poznaniu i Instytut Badań Literackich PAK, która odbyła się w lutym 1 973 w Świnoujściu. Zawiera następujące rozprawy:

1. J.Sławiński: Myśli na temat: biografia pisarza jako jed­ nostka procesu historycznoliterackiego

2. E.Balcerzan: Biografia jako język

3. J.Ziomek: Autobiografizm jako hipoteza konieczna. "Tre­ ny" Jana Kochanowskiego

4. M.Janion: Druga i trzecia generacja romantyków: biogra­ fia i geografia

5. E.Kuźma: Kategoria biografii w badaniach grupy literac­ kiej i nurtu literackiego. (Ka przykładzie ekspresjoniz- nru)

6. M.Marcjan: Autobiograficzna strategia Tadeusza Brezy w świetle genologicznej struktury "Spiżowej Bramy"

7. Z.Łapiński: Życie i twórczość czy dwie twórczości 8. Z.Matracki: Biografistyka literacka Kleinera

lite-rackiej lat dwudziestych w Polsce

10. K.Dmitruk: Życie literackie a przestrzenny układ kultury 11. E.Ratajczakowa: Z problemów geografii teatru.

Zamieszczone w tomie teksty grupują się wokół dwóch te- matówj w przeważającej liczbie dotyczą metodologicznych i teoretycznych kwestii biografistyki literackiej; mniejszy ich zespół poświęcony jest problematyce geografii literac­ kiej. Tytułowe zagadnienia tomu ujmowane są w perspektywie

zainteresowań historii literatury.

Co wieś to inna pieśń. Studia folklorystyczne pod redak­ cją Ryszarda Górskiego i Juliana Krzyżanowskiego. Ossoline­ um.

K

olejny tom "Studiów folklorystycznych" (dotąd ukazały się następujące pozycje: "I świecie pieśni i bajki", "Między dawnymi a nowymi laty "Z zagadnień twórczości ludowej" oraz "Ludowość dawniej i dziś") jest poświęcony tzw. folklorowi środowiskowemu i zawiera prace:

J.Cieślikowski, Folklor dziecięcy - jego twory werbalne. Próba opisu funkcjonowania

D.Simonides, Podania wierzeniowe w ustnej literaturze współ­ czesnych dzieci

A.Dygacz, Publikacje polskich pieśni górniczych. Przegląd bibliografii i problematyki

S.Kania, Gwara żołnierska dawniej i dziś

E.Wesołowska, Tematyka młynarska w śląskiej literaturze lu­ dowej

D.Czubala, Anegdoty i żarty garncarskie

K.Wrocławski, Z dziejów macedońskiej bajki ludowej. (Prze­ miany w czasie a czynnik środowiska)

J.Jech, Współczesne przemiany prozy ludowej

T.Kłak, Problematyka folkloru we współczesnej poezji pol­ skiej .

JS

155

-M i c h a ł G ł o w i ń s k i , T e r e s a K o s t k i e w i c z o w a , A l e k s a n d r a O ko- p i e ń - S ł a w i ń s k a , J a n u s z S ł a w i ń s k i : S ł o w n i k t e r m i n ó w l i t e r a c ­ k i c h . P o d r e d a k c j ą J a n u s z a S ł a w i ń s k i e g o . S e r i a '•Yademecum P o l o n i s t y 1' . O s s o l i n e u m .

Z najdujący się w druku "Słownik" należy w swoim ga- tunku - a więc wśród publikacji wprowadzających w terminologię różnych dziedzin wiedzy - do opracowań "śred­ niego zasięgu". Jego adresatami są przede wszystkim studenci filologii, nauczyciele-poloniści i początkujący badacze - a­ depci literaturoznawstwa. "Słownik" zawiera ok. 3 tysięcy haseł reprezentujących następujące zakresy przedmiotowe: a) morfologię dzieła literackiego (stylistyka, retoryka, werso- loę;ia, tematologia itd.); b) genologię (rodzaje i gatunki literackie oraz paraliterackie); c) historię literatury; d) socjologię literatury; e) estetykę; f) wiedzę o "przylite­ rackich" sferach komunikacji*, teatrze, filmie, radiu, tele­ wizji; g) księgoznawstwo, tekstologię, edytorstwo, biblio­ grafię | h) metodologię badań literackich.

W k a ż d e j g r u p i e t e m a t y c z n e j w y s t ę p u j ą h a s ł a r ó i n e j r a n g i - od p r o s t y c h d e f i n i c j i słow nikow ych do rozbudowanych u j ę ć o p i s o w o - s y s t e m a t y z u j ą c y c h . W iększe h a s ł a z a o p a t r z o n e s ą w l i t e r a t u r ę p r z e d m i o t u . We w s z y s t k i c h podane s ą o b c o ję z y c z n e o d p o w ie d n ik i term inów - a n g i e l s k i e , f r a n c u s k i e , n i e m i e c k i e i r o s y j s k i e . Z b i g n i e w J a r o s i ń s k i : L i t e r a t u r a i p r o l e t a r i a t . P o l s k a l e w i c o w a m y ś l l i t e r a c k a l a t 1918-1935. PIW. H i s t o r i a i T e o ­ r i a L i t e r a t u r y . S t u d i a .

O biektem zainteresowania autora pracy są programy ar- t ystyczne, publicystyka kulturalna oraz twórczość li­ teracka lewicy polskiej lat międzywojennych.

Rozdział pierwszy poświęcony jest awangardzie poetyckiej - "Zwrotnicy" i futuryzmowi. Odpowiedzią na perspektywę re­ wolucji społecznej i radykalnej przemiany ustrojowej była wspólna obu skrzydłom polskiej awangardy utopia sztuki

tywnie uczestniczącej w codziennej praktyce zbiorowej - bę­ dącej jednym z potocznych języków "życia", stanowiącej wys­ pecjalizowany system społecznego porozumienia i kształtują­ cej świat rzeczy. Utopia ta łączyła polską Bową Sztukę z pro­ gramem innych "konstruktywistycznych" - plastycznych i lite­ rackich - awangard europejskich wczesnych lat dwudziestych. W praktyce literackiej zwrotniczan i futurystów uległa Jed­ nak pewnym dopełnieniom. Dla zwrotniczan stała się punktem wyjścia koncepcji "poezji uspołecznionej": czerpiąc z socja­ listycznych Ideałów społecznych tworzyli oni projekt poezji, która byłaby jedną z form pracy 1 częścią zbiorowego wysiłku cywilizacyjnego. Futurystów polskich - podobnie jak futurys­ tów rosyjskich - prowadziła do haseł walki z burżuazyjnym językiem i burżuazyjnym światem symboli kulturowych.

Rozdział drugi przedstawia przede wszystkim program "kultury proletariackiej", rozwijany w środowisku komunistów i przenoszący na grunt polski tezy rosyjskiego Proletkultu. U podstaw tego programu leżała zdecydowana negacja całego dziedzictwa kulturalnego, jako burżuazyjnego,oraz przeświad­ czenie, że klasa robotnicza zbudować powinna od początku swoją własną kulturę (także sztukę, naukę). Towarzyszył temu projekt twórczości, która, w przeciwieństwie do indywiduali­ stycznej twórczości burżuazyjnej, odznaczałaby się charakte­ rem kolektywistycznym*, dokonywana byłaby zbiorowo, wyrażała­ by proletariacką wizję świata ściśle związana z życiem ro­ botniczym (zwłaszcza z produkcyjnym doświadczeniem klasy). Program ten wygasł ok. 1925 r. - Jego idee podstawowe tyły jednak dalej. Myśl o poezji reprezentującej klasę robotniczą i artykułującej jej wizję świata stała się jądrem twórczości Broniewskiego. Idea samorodnej kultury proletariackiej (two­ rzonej przez robotników i mającej swe źródła w życiowy» do­ świadczeniu proletariatu) rozpowszechniła się w latach trzy­ dziestych w publicystyce socjalistycznej, w szczególności zaś w kręgach TUfi-u.

Przedmiotem rozdziału trzeciego jest publicystyka rady­ kalna lat 1928-1935 ("Miesięcznik Literacki","Lewar"). Hiej- sce pierwszoplanowe w ówczesnym programie lewicy zajęły żą­ dania literatury upolitycznionej, służącej interesom ruchu

T 57

-robotniczego, odznaczającej 3ię ideologiczną jednoznaczno­ ścią. Były one konsekwencją przekonania, że cała oficjalna kultura polska podporządkowana jest presji warstw rządzących, ie dokonuje się stała polityczna agresja sił prawicy i fa­ szyzmu na kulturę. Hasło lewicowego frontu pisarzy, które po­ jawiło się w r. 1935» wiązało się z tym przekonaniem, spowo­ dowało jednak istotną przemianę programu lewicowego: prze­ stał on być programem walki przeciw kulturze burżuazyjnej, stał się programem obrony kultury.

ZJ

Janina Kamionk&-Straszakowa: "Nasz naród jak lawa ...D. Studia z literatury i obyczaju doby romantyzmu. PIT. Histo­ ria i Teoria Literatury. Studia.

P raca poświęcona jest problematyce "przełomu romanty-cznego" w obyczajach oraz wzajemnym związkom i od­ działywaniom romantycznej literatury i obyczaju w zakresie kształtowania nowych norm zachowania, typów bohatera, postaw i wzorów osobowych, formowania wyobrażeń o obyczaju i cha­ rakterze narodowym. Na zawartość książki składają się nastę­ pujące elementy:

- wstęp, omawiający niektóre kierunki kształtowania się współczesnych zainteresowań, pojęć i metod z zakresu socjo­ logicznie zorientowanych badań nad obyczajowością oraz sytu­ acją osobowości w społeczeństwie i kulturze|

- część pierwsza (na którą składają się dwa studia; "In­ stytucje" i "Wzory osobowe"), omawiająca społeczne mniej lub bardziej zinstytucjonalizowane ramy kultury obyczajowej i literackiej oraz znamienne dla poszczególnych kręgów społe­ czno-obyczajowych typy i wzory osobowości;

- część druga (zawierająca studium pt. "Romantyczne spo­ ry o obyczaj i charakter narodowy"), poświęcona już nie jed­ nostkowym wzorom zachowania, lecz wyobrażeniom o charakterze całej zbiorowości narodowej i funkcjom, jakie pełniły ówcze­ śnie poszczególny wizje i stereotypy charakteru narodowego.

Każde z wymienionych studiów zmierza do wydobycia tych zwłaszcza elementów obyczajowych (Instytucji, postaw, wzorów

osobowych, postulatów etycznych i stereotypów wyobrażeń o powinnościach jednostki i narodu), które stanowiły w łonie ówczesnej kultury klas średnich novum kształtowane na grun­ cie aspiracji ideowych romantyzmu, a zarazem znajdowały eks­ presję w piśmiennictwie i literaturze pięknej. Generalną konkluzją jest przekonanie, że Mickiewiczowska formuła: "Nasz naród jak lawa", polemiczna wobec idyllicznych koncep­ cji charakteru narodowego, pomimo - a jednocześnie dzięki - swej metaforycznej pojemności i głębi daje wyraz rzeczywi­ stym ideowym i społeczno-moralnym perypetiom i aspiracjom narodu.

JKStr.

Krystyna Krzemieńt Maurycy Mochnacki, Program kulturalny i myśl krytycznoliteracka. Monografia. Pif. Historia i Teo­ ria Literatury. Studia.

K siążka przynosi syntetyczną analizę działalności pub-licystycznej Mochnackiego sprzed r. 1830. Autorka dą­ ży w niej do ujawnienia wiązań problemowych, które sprawia­ ją, że różne wątki tej publicystyki - także zaczerpnięte z

inspiracji teoretyków niemieckich - tworzą całość myślową o znamionach systemu, oraz do określenia miejsca publicystyki Mochnackiego w przedpowstaniowym ruchu intelektualnym, jej znaczenia w walce o "nową cywilizację" w Polsce, o program rozwoju nowoczesnej kultury narodowej, otwartej dla postępu cywilizacyjnego i dorobku myśli ogólnoludzkiej.

Studium składa się z dwóch części. Część I - "0 nową cy­ wilizację. Program kulturalny Maurycego Mochnackiego" - po­ dejmuje kwestię zadań kulturotwórczych, jakie krytyk wyzna­ cza literaturze, kiedy głosi tezę, iż ma ona być wyrazem świadomości narodowej i narzędziem jej kształtowania. Część II - "Myśl krytycznoliteracka" - przynosi rekonstrukcję mo­ delu uprawianej przez Mochnackiego działalności krytycznej.

7«’ toku analizy autorka dowodzi, że pisarstwo krytyczne Mochnackiego było przeniknięte dylematami stanowiącymi po dziś dzień ogniska zapalne nauki o literaturze. Krytyka ta wprowadzała odbiorcę w tajniki nowego widzenia świata, syn­

T 59

-tetycznie ogarniającego rzeczywistość, a zarazem dostrzega­ jącego w niej ruch, zmienność, przeciwieństwa. Pozwalała także poprzez kategorię tragizmu odczytać związki między no­ woczesną osobowością i sposobem, w jaki rozumie ona i prze­ żywa proces historii.

Istotnym motywem rozważań jest rozwinięta analiza tła, jakie stanowią dla koncepcji krytycznych Mochnackiego este­ tyczne ^oglądy A.W.Schlegla, Schellinga, Novalisa. Ten za­ bieg komparatystyczny pozwala autorce nie tylko uwzględnić inspiracje niemieckie, ale także ukazać wyraźnie swoistość myśli Mochnackiego, oryginalność jego rozwiązań, podyktowaną wymaganiami polskiej rzeczywistości.

Pracę kończą obserwacje konsekwencji, jakie w programach publicystów warszawskich wywołała konfrontacja z rzeczy­ wistością powstaniową.

KK

Janusz Lalewicz; Komunikacja językowa i literatura.Osso­ lineum.

L i n g w i s t y k a r o z p a t r u j e k o m u n i k a t s ł o w n y j a k o a k t u a l i -zację mechanizmów systemu języka. W innej perspekty­ wie - która nazywana bywa pragmatyczną, retoryczną albo perspektywą "parole" - komunikat jest narzędziem jakiegoś działania społecznego; jako taki, musi być rozpatrywany przea odniesienie do układu pragmatycznego, w którym komuni­ kacja się odbywa, a który obejmuje uczestników aktu komuni­ kacji i jego okoliczności.

Celem książki jest analiza tego układu i jego funkcjono­ wania oraz zależności między układem pragmatycznym a wypo­ wiedzią, jej konstrukcją i sensem. Analiza ta jest następnie punktem wyjścia opisu mechanizmów specyficznych komunikacji literackiej.

Część pierwsza zawiera próbę określenia problematyki ■parole" w stosunku do problematyki "langue" oraz opis me­ chanizmów "parole" w sensie ścisłym,tzn. komunikacji ustnej. Rozpatrywana jest mianowicis semantyka referencjalna wypo­ wiedzi, typy układów dramatycznych w komunikacji oralnej

(np. wypowiedź kolokwialna - wypowiedź publiczna), wreszcie «różnicowanie funkcjonalne wypowiedzi.

V drugiej części analizowana jest komunikacja pisemna. Tematem części trzeciej są techniki przekazu komunikatów językowych - przede wszystkim pisanych: książki i czasopisma. Obok uwarunkowań procesu komunikacyjnego przez poszczególne środki przekazu omówione są tu pewne zagadnienia socjologi­ czne związane z technikami rozpowszechniania. Osobny roz­ dział poświęcono komunikacyjnemu aspektowi życia literackie­ go.

Końcowa partia rozważań zawiera przykłady zastosowania wprowadzonej aparatury pojęciowej do pewnych zagadnień teo- xii literatury i analizy literackiej.

JL

Jan Józef Lipski: Twórczość Jana Kasprowicza w latach 1891-1906. PIW. Historia i Teoria Literatury. Studia.

K siążka jest kontynuacją pracy "Twórczość Jana Kaspro­ wicza w latach 1878-1891* (Warszawa 1967) i obejmuje mono­ graficznie "środkowy" okres pisarstwa autora "Hymnów". Skła­ da się z trzech części.

Część I ("Ha przełomie") omawia problematykę teoretyczną przełomu literackiego, charakteryzuje tzw. przełom moderni­ styczny w literaturze polskiej, daje próbę zbudowania prze­ strzennego modelu modernizmu i jego ośmiu podstawowych nur­ tów z punktu widzenia fundamentalnych dla modernizmu treści filozoficznych (ontologia, epistemologia, aksjologia) oraz omawia analitycznie utwory Kasprowicza znajdujące się na przełomie (ze szczególnym uwzględnieniem jako tła niemiec­ kiego naturalizmu - i symbolizmu w jego polskiej odmianie

z lat 90-ych Ili w.).

Część II ("W symbolistycznym szumie drzew") poświęcona jest analizie twórczości symbolistycznej Kasprowicza siędzy przełomem modernistycznym a pojawieniem się w jego poezji pierwszych sygnałów ekspresjonizmu (1891-1697).

Część III ("Ginącemu śv»iatun) omawia wielki blok utworów z lat 1397-1906, w których dominuje ekspresjonizm. Zostały

tu a.in. tarysowane: istotna dla całego modernizmu opozycja symbolizm - ekspresjonizm oraz problematyka powstawania ca pograniczu dwóch kultur narodowych równoległych zjawisk hi­ storycznoliterackich, określonych generalnie przez kontekst jednej z tych kultur, nie rodzimy - w przeciwstawieniu do procesu zapożyczeń. T centrum uwagi monografii w cz. III znajdują się "Hymny”.

Dominującą problematyką książki są zagadnienia prądu li­ terackiego i niektóre zagadnienia procesu literackiego - za­ daniem jej jest jednak również przedstawienie możliwie wy­ czerpującej analizy twórczości Kasprowicza (nie tylko poety­ ckiej, lecz i krytycznoliterackiej oraz publicystycznej) w latach 1891-1906.

.

Pisarze i krytycy. Z recepcji nowożytnej literatury ro­ syjskiej w Polsce. Pod red. B.Galstera, J.Kamionkowej, K. Sierockiej. Przy współudziale A.Piorunowej. Ossolineum.

olejny tom poświęcony zagadnieniu powiązań kultural--*-*-nych polsko-rosyjskich odbiega swoim charakterem od ogłoszonych poprzednio trzech tomów prac zbiorowych ukazują­ cych wzajemne kontakty obu literatur w różnych okresach dziejów literackich1.

Tym razem intencją redaktorów było ukazanie stosunku polskiej krytyki do twórczości pisarzy rosyjskich - poprzez bezpośrednie dopuszczenie do głosu współczesnych, im krytyków i recenzentów. Tom przynosi więc ich wypowiedzi na temat najwybitniejszych twórców literatury rosyjskiej w okresie od ostatnich dziesięcioleci XVIII wieku - od czasu zatem pierw­ szych poważniejszych przejawów naszego zainteresowania lite­ raturą rosyjską - do roku 1914» «smykającego wyraźną cezurą epokę historyczną i literacką, fypowiedzi te, zaczerpnięte z

1 "O wzajemnych powiązaniach literackich polsko-rosyjskich* (1969)» "Po obu stronach granicy. Z powiązań kulturalnych polsko-rądzieckich w U - l e c i u międzywojennym" (1972), "Spot­ kania literackie. Z dziejów powiązań polsko-rosyjskich w do­ bie romantyzmu i neoromantyzmu" (1 9 7 3).

czasopism polskich tego okresu,rzadkich i trudno dostępnych, w większości nie były nigdy przedrukowywane i są dziś mało znane, a często gruntownie zapomniane.

Przedmiotem zainteresownia stali się w tomie klasycy ro­ syjscy - widziani oczami najciekawszych i - celowo - kontro­ wersyjnych, reprezentujących różne spojrzenia, przede wszys­ tkim polityczne, polskich krytyków literackich: Karamzin (opr. fi.Łużny), Żukowski (opr. D.Matlak-Piwowarska), Puszkin (opr. E.Łużny i D.Matlak-Piwowarska), Lermontow (opr. B.Mu­ cha) , Gogol (opr. I . Sielicki), Bieliński (opr. W.Sliwowska),

Hercen (opr. W.Sliwowska), Turgieniew (opr. J.Litwinow) ,Gon- czarow (opr. T.Szyszko), Siekrasow (opr. J.Orłowski), Czer- nyszewski (opr. W.Sliwowska), Sałtykow-Szczedrin (opr.T.Szy­ szko) , A.K.Tołstoj (opr. J.Orłowski), L.Tołstoj (opr. A.Sem­ czuk), Czechow (opr. fi.Sliwowski), G-orki (opr. P.Sielicki).

Poszczególne sylwetki pisarski«, ukazane w układzie chro­ nologicznym, zgodnym z powszechnie przyjętą periodyzacją dziejów literat*ry rosyjskiej, składają się z trzech części;_ 1» zwięzłej charakterystyki polskich sądów o pisarzu, II. antologii najcelniejszych i najbardziej znamiennych wypowie­ dzi krytycznych o nim, III. wyboru materiałów

bibliograficz-Tradycje szlacheckie w kulturze polskiej. Materiały sea- sji naukowej zorganizowanej przez Zespół Psyche . jologii Literatury Instytutu Badań Literackich P M w dniach 23-24 listopada 1973 w Warszawie. PIW.

K s i ą ż k a z a w i e r a m a t e r i a ł y s e s j i n a u k o w e j z o r g a n i z o w a - a e j p r z e z Z e s p ó ł P s y c h o s o c j o l o g i i L i t e r a t u r y I n s t y t u ­ t u B a d a ń L i t e r a c k i c h P M w d n i a c h 2 5 - 2 4 l i s t o p a d a 1 9 7 3 . P o ­ d o b n i e j a k p o p r z e d n i e i m p r e z y t e g o Z e s p o ł u ( u t r w a l o n e d r u ­ k i e m w k s i ą ż k a c h " P r z e m i a n y t r a d y c j i b a r s k i e j " o r a z " S w o j - s k o ś ć i c u d z o z i e m s z c z y z n a w d z i e j a c h k u l t u r y p o l s k i e j " ) , i t a s e s j a m i a ł a c h a r a k t e r i n t e r d y s c y p l i n a r n y , a do j e j r e a l i ­ z a c j i p r z y c z y n i ł o s i ę z w ł a s z c z a z a i n t e r e s o w a n i e h i s t o r y k ó w d l a t e g o r o d z a j u w s p ó l n y c h p r z e d s i ę w z i ę ć .

nych

163

-Książka nie jest wiernym dokumentem sesji. Referaty, przeważnie przez autorów uzupełnione•i rozszerzone, publiko­ wane są w porządku chronologii tematów, którego nie przes­ trzegał program sesji. Głosy dyskutantów weszły do książki w

wyborze, zostały też przez autorów opracowane jako wypowie­ dzi w dużej mierze autonomiczne, niezależne od faktycznego przebiegu dyskusji. Dział ten został wzbogacony dzięki dr Janinie Wiercińskiej, która do materiałów dyskusji dostar­ czyła (już po sesji) swój szkic "0 > d w o r k o w e j < ilustracji w III wieku".

Organizatorzy sesji nie zmierzali do tego, aby referaty złożyły się na całościowe przedstawieni* roli tradycji szla­ checkiej w kulturze polskiej. Chodziło im przede wszystkim o konfrontację problemów, jakie ten temat stwarza w różnych dyscyplinach humanistycznych: historii politycznej i społe­ cznej, historii sztuki i literatury, historii idei i socjo­ logii. Jeden tylko referat (Janusza Tazbira) dotyczy kultury szlacheckiej w dawnej Rzeczypospolitej i ten właśnie refe­ rat ma zakrój syntetyczny. Pozostałe odnoszą się da dziejów późniejszych: XIX- i XX-wiecznych. Zwłaszcza wiek XIX jest dla oceny znaczenia kultury szlacheckiej okresem ważnym jako ten okres, kiedy traci ona dominującą pozycję, przestaje pełnić rolę kultury ogólnonarodowej, daje się wyodrębnić i opisać na tle aktywności kulturowej innych środowisk społe­

cznych. Wtedy to również zachodzi proces modernizacji pew- lych elementów dziedzictwa szlacheckiego i przyswojenia ich przez ogół społeczeństwa, co nadało im względną trwałość 1 sprawiło, że do dziś niektóre cechy "szlacheckie" przypisy­ wane są polskiemu charakterowi narodowemu. W ubiegłym wresz­ cie stuleciu ukształtowały się obiegowe wyobrażenia o roli dziejowej szlachty, a to za sprawą historyków szkoły krakow­ skiej: ich ocena dawnej Rzeczypospolitej, rozpowszechniona przez literaturę i programy szkolne, i współcześnie bodaj przeważa w opinii potocznej.

Ilustracje, w które wyposażona jest książka, mają cha­ rakter ściśle użytkowy, stanowią mianowicie dokumentacje dwóch artykułów historyków sztuki, Andrzeja Ryszkiewicza i Janiny Tiiercińskiej.