Znaczenie idei leninowskich w walce o zjednoczenie międzynarodowego ruchu komunistycznego

(1)

Stanisław Krzykała

Znaczenie idei leninowskich w walce

o zjednoczenie międzynarodowego

ruchu komunistycznego

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Nauki Filozoficzne i Humanistyczne 22, 1-25

(2)

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R 1 A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. X X II, 1 SECTIO F 1907

Z K a t e d r y H i s t o r i i N a j n o w s z e j W y d z i a ł u H u m a n i s t y c z n e g o U M C S K i e r o w n i k : d o c . d r S t a n i s ł a w K r z y k a ł a

S t a n i s ł a w K R Z Y K A Ł A

Znaczenie idei leninowskich w walce o zjednoczenie międzynarodowego ruchu komunistycznego

Зн ачен и е л ен и н ски х идей в борьбе за объединение меж дународного комм унистического дви ж ен и я

Im p o rta n c e des idées de L én in e d an s la lu tte p o u r l ’u n ific atio n d u m ouvem ent co m m u n iste in te rn a tio n a l

Drugie półwiecze istnienia m arksizm u w ruchu robotniczym rozpo częło się od w alki z wrogim marksizmowi nurtem — rewizjonizmem. Walkę o jedność i zwartość ruchu robotniczego prowadzili M arks i En gel w Związku Komunistów i I Międzynarodówce w ysuwając hasło „Proletariusze w szystkich krajów łączcie się” *; po śmierci Marksa i utw orzeniu Ц Międzynarodówki tę w alkę kontynuow ał Engels; zaś po jego śmierci Leninowi przypadła w ielka rola demaskowania różnych postaci oportunizm u i ukazyw ania jego szkodliwości dla międzynarodo wego ruchu robotniczego.*

Tego zadania podjął się Lenin w pracy Co robić, w której przedsta w ił głęboką analizę sytuacji w rosyjskim ruchu robotniczym i wykazał, że w łonie socjaldem okracji powstały dwa kierunki, pomiędzy którym i toczy się ostra walka. Jeden — to kierunek konsekw entnie rewolucyjny, broniący idei marksizm u, drugi zaś — to kierunek nowy, oportunistycz- ny, wypaczający podstawowe tezy teorii m arksistowskiej. Ujawniając międzynarodowy charakter oportunizmu, Lenin udowodnił, że oportu nizm w ystępujący w różnych krajach i pod różnym i postaciami, jest jednolity pod względem swojej treści. W partiach socjaldemokratycz

1 W. I. L e n i n : M a rk sizm a re w izjo n izm , D zieła, t. 15, W arszaw a 1950, s. 20. * W. I. L e n i n : P rzed m o w a do k o resp o n d e n cji z Sorge, Dzieła, t. 12, W ar szaw a 1955, s. 352.

(3)

2 S tan isław K rzy k ała

nych na Zachodzie w yraża się w millerandyzmie, trade-unionizm ie i bern- steinizmie, a rosyjskiej socjaldemokracji w „ekonomizmie”. „Ekono miści” obniżali znaczenie teorii rew olucyjnej, program u i tak ty k i partii, negowali kierowniczą rolę partii w ruchu robotniczym, przez co ułatw ia li w ruchu robotniczym szerzenie się wpływów liberalnej burżuazji.

K reśląc projekty program u Socjaldemokratycznej P artii Robotni czej przed jej pierwszym, a następnie przed drugim zjazdem, pisał Lenin: „Z jednoczenie i zespolenie k lasy ro b o tn iczej n ie o g ran ic za się do ra m jednego k r a ju lub je d n ej narodow ości; p a rtie ro botnicze różnych p a ń stw głośno d e k la ru ją tożsam ość (solidarność) in te resó w i celów robotników całego św iata. Z b ie ra ją się oni razem n a w spólnych k ongresach, w y su w a ją w sp ó ln e ż ą d an ia w obec k lasy k ap italistó w w szystkich k ra jó w .” *

Konieczność zjednoczenia robotników wszystkich krajów w ynika z faktu rozciągnięcia się panowania kapitalistów nad robotnikam i w wie lu krajach, w rozwoju światowego rynku, międzynarodowej wym iany i produkcji oraz łączności między wszystkimi narodam i św iata.4

Z chwilą wybuchu rew olucji 1905 r. Lenin podkreślił ogromne zna czenie bohaterskiej w alki proletariatu rosyjskiego dla losów światow e go ruchu robotniczego. Pisał on następująco:

„N a p ro le ta ria t R osji z gorączkow ą niecierp liw o ścią spogląda obecnie p ro le ta ria t całego św iata. O b alen ie c a ra tu w R osji, po b o h a te rsk u zapoczątkow ane przez naszą k la sę robotniczą, będzie p u n k te m zw rotnym w d ziejach w szystkich k rajó w , u łatw ien iem sp raw y w szystkich ro b o tn ik ó w w szy stk ich narodów , w e w szystkich pań stw ach , w e w szystkich za k ą tk a c h k u li ziem sk iej.” 5

Lenin wskazywał, że w walce przeciwko caratowi, w spieranem u przez międzynarodową konserw atyw ną burżuazję, p roletariat i masy ludowe Rosji nie są odosobnione.

„My ró w n ież — p isał on — m am y e u ro p e jsk ą rez e rw ę re w o lu c ji ro sy jsk ie j. R ezerw a ta — to m iędzynarodow y socjalistyczny p ro le ta ria t, m iędzynarodow a so cjald em o k racja. R obotnicy całego św ia ta w p e łn i za ch w y tu w ita ją zw ycięstw o robo tn ik ó w ro sy jsk ic h i u św ia d am iają c sobie ścisły zw iązek m iędzy oddziałam i m iędzynarodow ej a rm ii socjalizm u, p rzy g o to w u ją się rów n ież sa m i do w ielk iej i d ecydującej w a lk i.” 6

Uczył też, jak postępować z robotnikami, którzy organizują się i zbro ją do walki, a którym brak socjaldemokratycznego światopoglądu.

* W. I. L e n i n : P r o je k t i o b ja śn ien ie p rogram u p a rtii S o c ja ld e m o k ra ty c z

n e j (1895—1896), D zieła, t. 2, W arszaw a 1950, s. 102.

4 W. I. L e n i n : P r o je k t program u S o c ja ld e m o k ra ty c zn e j P a rtii R ob o tn iczej

R o sji (1902), Dzieła, t. 6, W arszaw a 1952, s. 12.

* W. I. L e n i n : P o czą tek re w o lu c ji w R osji, D zieła, t. 8, W arszaw a 1955, s. 87. * W. I. L e n i n : P ie rw sze zw y c ię stw o re w o lu c ji (1905), D zieła, t. 9, W arsza w a 1953, s. 493.

(4)

Z naczenie idei leninow skich. ₃ „W inniśm y p am iętać — m ów ił on — że siła so c jald em o k rac ji pły n ąć może ty lk o z jed n o ści m as p ro le ta ria c k ic h , a jedność ta — w w y n ik u rozpraszających, izolujących, o tę p iając y ch w a ru n k ó w ja k ie stw a rz a k ap italizm — rodzi się nie od razu , lecz okupić ją trz e b a ceną u p a rte j p racy i ogrom nej cierpliw ości.” 7

Po wybuchu I w ojny światowej w 1914 r. przed całą międzynarodo wą socjaldem okracją stanęło zadanie dokonania oceny jej klasowego charakteru i nakreślenia własnej linii postępowania. Tylko niewiele p artii socjaldem okratycznych krajów w ojujących zachowało do końca stanowisko internacjonalistyczne. W rezultacie odmiennego stosunku do w ojny w ytw orzyła się głębsza przepaść, niż mogły ją wywołać daw ne rozbieżności w ruchu robotniczym w okresie przedwojennym. P ro cesowi rozbicia II Międzynarodówki towarzyszyło rozbicie wewnątrz poszczególnych p artii socjaldemokratycznych, w których podział na „le w icę” i praw icę” oznaczający stanowisko wobec w ojny nie zawsze pokryw ał się z podziałem sprzed wojny.

Nie w szystkie p artie i nie wszyscy działacze lewicy rozumieli i uz naw ali leninowskie hasła „klęski własnego <rządu” i przekształcenia woj ny im perialistycznej w wojnę rew olucyjną domową.8 Mimo tych różnic i odcieni, plan Lenina i kierow anej przez niego partii zmierzał do wy odrębnienia się lewicy socjalistycznej, zyskując powoli zwolenników. Ogromną rolę odegrały tu wypracowane przez Lenina teoretyczne pod staw y rew olucyjnej takty ki i polityki robotniczej oraz konsekwentna w alka bolszewików przeciwko wojnie i system atyczna praca nad sku pieniem wokół siebie ruchu robotniczego. Niemałą rolę odegrała tu rów nież podjęta przez Różę Luksem burg krytyczna analiza doświadczeń czołowej p artii II Międzynarodówki — Socjaldemokratycznej P artii Nie miec, zaw arta w pracy K ryzys socjaldemokracji, opublikowanej w stycz niu 1916 r. w Niemczech.

Temu również celowi w yodrębnienia i ukształtow ania się lewicy w samodzielną siłę polityczną miało służyć w ysunięte przez Lenina i bol szewików hasło utw orzenia nowej Międzynarodówki, ale droga do jego urzeczyw istnienia nie była łatwa.

We w rześniu 1914 r. zebrali się na wspólnej naradzie w Lugano socjaliści włoscy i szwajcarscy, którzy zgodnie z leninowskimi tezami o w ojnie uznali jej im peralistyczny charakter. Nie przyjęli jednak tezy Lenina o rozpadzie II Międzynarodówki. Podobnie na konferencji k ra jów neutralnych, która obradowała od 17 do 18 stycznia 1915 r. w Ko penhadze z udziałem socjalistów Szwecji, Norwegii, Danii i Holandii; pragnęli oni przywrócić zerw aną łączność przez odbudowę II Międzyna rodówki. Nie przyniosły rezultatów politycznych dwie konferencje zwo

7 L e n i n : N o w y R e w o lu c y jn y Z w ią ze k R o b o tn iczy, Dzieła, t. 8, s. 519. R W. I. L e n i n : Socjalizm , a w ojna, D zieła, t. 21, W arszaw a 1951, s. 329, 331.

(5)

4 S tan islaw K rzykala

łane w Bernie w 1915 r.: w m arcu Międzynarodowa K onferencja Kobiet Socjalistek i w kw ietniu Międzynarodowa K onferencja Młodzieży So cjalistycznej. Obie konferencje zajęły stanowisko antyw ojenne, ale nie przyjęły hasła Lenina powołania do życia nowej proletariackiej Mię dzynarodówki. Jednak wysunięcie tego postulatu po raz pierwszy przez delegację SDPRR(b), popartej przez przedstawicieli SDKPiL, oznaczało oficjalne i form alne żądanie naw iązania międzynarodowej łączności i współdziałania na nowej rew olucyjnej podstawie. Lenin pisał w sierp niu 1915 r., „iż do urzeczywistnienia międzynarodowej organizacji m ar ksistowskiej potrzebna jest gotowość stworzenia samodzielnych p artii marksistowskich w różnych k rajach ”.9

Po raz pierwszy udało się skupić rozproszone dotąd siły internacjonalistycznej lewicy na K onferencji w Zimmerwaldzie we w rześniu 1915 r. Mimo wszystkich niekonsekwencji przy jęty przez konferencję m ani fest był „[...] faktycznie krokiem naprzód w kierunku ideowego i p rak tycznego zerwania z oportunizm em i socjalszowinizmem”.10 Wyłoniony zaś przez konferencję stały organ wykonawczy w postaci M iędzynaro dowej Komisji Socjalistycznej stanow ił praktyczny krok na drodze nawiązania zerw anej łączności międzynarodowej. Do ruchu zim m er- waldzkiego należało dokonanie dalszego kroku naprzód w celu świado mego pogłębienia istniejącego już podziału i w yodrębnienia się zde cydowanie rewolucyjnego skrzydła w międzynarodowym ruchu robot niczym. Dokonuje się ono w szeregu krajów , gdzie pow stają nowe sa modzielne siły polityczne — komunistyczne partie.11 Już w grudniu

1917 r. powstaje Komunistyczna P artia Białorusi. Rok 1918 przynosi powstanie kom unistycznych p artii w A ustrii, Estonii, Holandii, Litwie, Niemczech, Polsce, na Węgrzech, i Ukrainie. Rok 1919 stanow i dalszy krok na tej drodze, komunistyczne partie pow stają w Bułgarii, F in landii, Łotwie, Serbii, Szwajcarii, Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Dochodzi również do utw orzenia kolejnych p artii kom uni stycznych na terytoriach byłego im perium carskiego, pow stają kom uni styczne partie: Armenii, Niemców Nadwołżańskich i Wschodnich Na rodów Rosji. Oprócz tego w ew nątrz poszczególnych p artii socjaldemo kratycznych działały — najczęściej wyodrębnione organizacyjnie — le wicowe skrzydła, które w latach następnych stanowić będą zasadniczy trzon kolejno pow stających p artii komunistycznych.

Utworzenie samodzielnych p artii kom unistycznych w różnych k ra • Ibid., s. 347.

10 L e n i n : P ie rw szy k r o k , D zieła, t. 21, s. 407.

11 W. T o p o r o w i c z : P oczątek M ię d zy n a ro d ó w k i K o m u n is ty c zn e j, „Z P o la W a lk i” 1969, n r 1 (45), s. 13.

(6)

Z naczenie idei le n in o w s k ic h . ₅ jach było zasadniczą przesłanką powołania do życia nowej Międzynaro dówki. Pierw szą próbę organizacyjnego zespolenia partii kom unistycz nych na m niejszą skalę jednego regionu podjęto jeszcze w 1918 r. Mamy tu na m yśli tzw. „M ałą M iędzynarodówkę” 12, kierującą wspólną walką komunistów na obszarach Polski, Litwy, Łotwy, Estonii, Białorusi, U krainy i Finlandii.

Lenin znał z osobistych kontaktów robotników angielskich, fran cuskich, niemieckich, szwajcarskich, polskich, spotykał się z nimi, dys kutow ał z ich przywódcami. Z każdym rokiem coraz głębiej analizował problem ruchu narodowowyzwoleńczego w Chinach, Indiach, na Bliskim i Dalekim Wschodzie.

Gdy Lenin stanął na czele pierwszego w historii państw a socjalis tycznego, jego zainteresow anie problem am i międzynarodowego ruchu robotniczego i narodowowyzwoleńczego jeszcze bardziej wzrosło.

Na cały św iat rozlegał się płom ienny apel Lenina i bolszewików do wszystkich rew olucjonistów -internacjonalistów o odrodzenie między narodowej jedności tego n u rtu ruchu robotniczego. W tym celu ko nieczna była „uporczywa w alka zm ierzająca do całkowitego zerwania proletariackiego ruchu rewolucyjnego z oportunizm em ” . Pod hasłem w alki z wojną im perialistyczną przeciwko Rosji Radzieckiej, przeciw ko socjalszowinistom i centrystom — Lenin i bolszewicy skupiali wo kół siebie rew olucyjnych internacjonalistów innych krajów . Rosnące w siły grupy rew olucyjnych internacjonalistów nazyw ał Lenin elemen tam i kształtującej się Międzynarodówki Komunistycznej. Dokonał on tytanicznej pracy w dziedzinie gromadzenia i zespolenia szeregów ko- m unistów -internacjonalistów .

Rozwijając twórczo marksizm na gruncie uogólnienia nowych mię dzynarodowych doświadczeń rew olucyjnych, Lenin opracował ideowo- -teoretyczną platform ę K om internu oraz podstawowe zagadnienia stra tegii K om internu i taktyk i światowego ruchu komunistycznego.

K iedy na 30 grudnia 1918 r. zwołany został w Berlinie zjazd założy cieli Komunistycznej P artii Niemiec, w tym czasie Lenin pisał do Czi- czerina: „M usimy szybko [...] przygotować międzynarodową konferen cję socjalistyczną w celu założenia III Międzynarodówki [...]”. Jako uczestników narady Lenin widział tylko tych, którzy: 1) zdecydowanie opowiadają się za rozłamem z socjalpatriotam i (tj. tym i, którzy bezpo średnio lub pośrednio, popierali rządy burżuazyjne podczas w ojny im perialistycznej 1914— 1918); 2) są za socjalistyczną rew olucją teraz i za dyk tatu rą proletariatu; 3) zasadniczo są za „władzą radziecką i przeciw ograniczeniu naszej działalności przez burżuazyjny parlam entaryzm ,

(7)

przeciw podporządkowaniu się jemu, uważają, że typ władzy radziec kiej jest wyższy i bliższy socjalizmowi”. W spraw ie nazw y — pisał Lenin — „nie proponujem y, by cała III Międzynarodówka natychm iast nazwała się «komunistyczną», ale staw iam y na porządku dziennym (pod obrady) spraw ę zdecydowanego odrzucenia nazwy p artii «socjaldemo kratyczna» i «socjalistyczna» i nadania nazw y K om unistyczna”.13 P rze m awiały za tym względy praktyczne, bowiem nazwę „kom unistyczna” przyjęły już wówczas p artie w Rosji, Finlandii, Austrii, Holandii, Wę gier i Polski. Na liście partii i organizacji, które proponował Lenin za prosić na „Międzynarodową K onferencję Socjalistyczną” na pierwszym miejscu w idniała grupa Spartakusa, której program zaw arty w bro szurce Do czego dąży Spartakusbund? zlecił Lenin wydać we wszystkich językach. Bowiem sojusz komunistów radzieckich i niemieckich staw ał się w owym czasie jednym z ważniejszych w arunków aktyw izacji całe go ruchu robotniczego w Europie.

„Założenie w M oskw ie w d n iu 2 m a rc a 1919 r. I II K o m u n isty cz n ej M iędzy narodów ki było za reje stro w a n ie m tego, co zdobyły nie ty lk o ro sy jsk ie m asy p ro letariack ie, nie tylko p ro le ta ria c k ie m asy R osji, a le i n iem ieckie, au stria c k ie , w ęgierskie, fiń sk ie, sz w a jc arsk ie — słow em m iędzynarodow e m asy p ro le ta ria c kie.”

Po utw orzeniu na Węgrzech rządu radzieckiego Lenin widział jak bardzo jest tam skomplikowana sytuacja. Nie wszyscy bowiem socjal demokraci, którzy wraz z kom unistam i weszli w skład rządu, zasługiwa li na zaufanie. W depeszy radiowej do Beli Kuna, w ysłanej 23 m arca Lenin pyta:

„[...] ja k ie m acie rzeczyw iste g w aran c je, że now y rzą d będzie n a p ra w d ę k o m u nistycznym , a n ie po p ro stu socjalistycznym , to znaczy so c jalzdradzieckim ? Czy kom uniści m a ją w iększość w R ządzie? K iedy odbędzie się zjazd Rad? N a czym polega uznanie przez so cjalistów d y k ta tu ry p ro le ta ria tu ? ” 14

Lenin już w pierwszych dniach dostrzega słabe strony Węgierskiej Republiki Rad i ostrzega jej przywódców przed oszustwem ze strony socjalistów.

Lenin niepokoił się też o losy Republiki Bawarskiej, w której kie rownictwo po kilku dniach przeszło w ręce komunistów. Podobnie jak w przypadku W ęgierskiej Republiki Rad przestrzegał przed wyłącznym naśladowaniem rosyjskiej tak ty ki we w szystkich szczegółach, tak rów nież w notatce w ysłanej z Moskwy do M onachium zaw arł konkretny, praktyczny program rew olucji socjalistycznej. P rzy ówczesnych środ

11 L e n in i m ię d zy n a ro d o w y ru ch robotniczy, „N ow e C zasy” n r 27, 28 IV 1969, s. 5.

(8)

Z naczenie idei len in o w sk ich . ₇ kach łączności pismo Lenina nadeszło z Moskwy w momencie, kiedy rząd Baw arskiej Republiki już nie istniał. Orędzie Lenina do Bawarskiej Republiki Rad weszło jednak do historii i zachowało znaczenie jako do niosły dokum ent historyczny. Ale doświadczenia WRR i BRR uzbroiły rew olucyjny europejski ruch robotniczy.

Lenin starał się pomóc radykalnym elementom ruchu komunistycz nego lub zbliżającym się do komunizmu w uniknięciu błędów i znale zieniu właściwej drogi. Ale obruszał się na tych działaczy, którzy je dynie słownie uznaw ali hasło d y k ta tu ry proletariatu, nie potwierdza jąc tego w praktyce. Ostrzegał też przed naporem grup centrowych, zbli żonych ideologicznie do K autsky’ego, które usiłowały wejść do IJI Mię dzynarodówki. Aby zamknąć dostęp do Międzynarodówki Komunistycz nej tym żywiołom, Lenin opracował słynne „21 w arunków ” uchwalo nych przez II Kongres Międzynarodówki K om unistycznej. W tym wiel kiej wagi dokumencie Lenin sformułował założenie partii nowego typu w oparciu o dorobek bolszewizmu, który «tw orzył ideowe i taktyczne podstaw y III Międzynarodówki.15

W okresie zakładania podwalin Międzynarodówki Komunistycznej Le nin skierował całe ostrze przeciw groźbie oportunizmu we wszystkich jego odmianach. Gdy jednak już w krótce po I Kongresie MK zazna czył się stopniowy odpływ fali rew olucyjnej, a w partiach i ugrupo waniach kom unistycznych zaczęły ujaw niać się błędy o charakterze sek- ciarskim, Lenin, nie osłabiając w alki z oportunizmem, z miejsca zare agował na nie.16

W Dziecięcej chorobie «lewicowości» w kom unizm ie, napisanej w kw ietniu — m aju 1920 r., Lenin odpowiada na całą błędną platfor mę „lewych kom unistów ”, którzy uważali, że w ystarczy wysuwać wo bec mas najbardziej rew olucyjne hasła, a wówczas zbliżą się one do po ziomu świadomości rewolucyjnego oddziału ruchu robotniczego.

„Do tego nie w ystarczy — odpow iadał im L enin — sam a tylk o prop ag an d a, sa m a ty lko ag itac ja . Do tego p o trze b n e je st w łasn e dośw iadczenie polityczne tych m as. T ak ie je st podstaw ow e p raw o w szystkich w ielk ich rew o lu c ji, potw ierdzone obecnie ze zd u m iew a jąc ą siłą i w y razisto ścią nie ty lk o przez Hosję, lecz ró w nież przez N iem cy.” 17

W pracy tej Lenin przeanalizował doświadczenia partii bolszewic 15 W. I. L e n i n : R ew o lu cja proletariacka a renegat K a u tsk y , D zieła, t. 28, W arszaw a 1954, s. 296.

11 W. I. L e n i n : P ozdrow ienia dla k o m u n is tó w w ło skich , fra n c u skich i n ie 

m iec kich , D zieła, t. 30, W arszaw a 1957, s. 42.

17 W. I. L e n i n : D ziecięca choroba „lew icow ości” w ko m u n izm ie , Dzieła, t. 31, W arszaw a 1955, s. 79—80.

(9)

8 S tan islaw K rzykała

kiej w celu dostosowania go do innych krajów , do międzynarodowego ruchu komunistycznego.

Zdaniem Lenina niektóre podstawowe cechy Rewolucji Październi kowej „m ają znaczenie nie tylko lokalne, specyficznie narodowe, w y łącznie rosyjskie, lecz międzynarodowe” 18 w sensie historycznej nie uchronności powtórzenia w skali międzynarodowej tego, co miało m iej sce w Rosji. Lenin stw ierdzał w poprzednich jeszcze swych w ypowie dziach, że „bolszewizm stał się światową teorią i taktyk ą międzynarodo wego pro letariatu” 19 oraz że „bolszewizm służyć może za wzór taktyki dla w szystkich”.20 Jednak dopiero w Dziecięcej chorobie «lewicowości»... rozwinął wszechstronnie zagadnienie wykazując, że ogólne praw idło wości rewolucji proletariackiej, które po raz pierw szy ujaw niły się w Rosji, m ają znaczenie międzynarodowe, chociaż mogą przebiegać swoi ście w każdym k raju zgodnie z jego konkretnym i właściwościami.

Problem atyka II Kongresu ,111 M. K. miała aktualne znaczenie dla K PR P oraz dla innych sekcji K om internu. Omawiając wyczerpująco kwestie chłopską i narodową, Lenin postawił spraw ę nieproletariackich sojuszników klasy robotniczej, widząc w chłopstwie i ruchu narodowo wyzwoleńczym dwie wielkie rezerw y rew olucji proletariackiej. Lenin wskazywał całemu międzynarodowemu ruchowi kom unistycznem u do świadczenia partii bolszewickiej, która potrafiła łączyć pryncypialność rew olucyjną z m aksym alną giętkością i elastycznością taktyki, rolę kie rowniczą z jak najszerzej pojętą więzią z masami.21

Między II a III Kongresem M. K. p artie komunistyczne stanęły wo bec trudnych zadań. W tym bowiem czasie burżuazja międzynarodowa przejęła inicjatyw ę i przeszła do kontrofensyw y na masy pracujące. W wielu krajach Europy Zachodniej w ystąpiły znaki spadku fali rew o lucyjnej. W ystąpienie robotników w centralnych Niemczech nie zosta ło poparte przez inne ośrodki proletariackie i zakończyło się klęską. W tych w arunkach groziła komunistom izolacja od mas. Lenin w ysunął dla wszystkich partii kom unistycznych centralne hasło: „W m asy”, w celu zdobycia dla walki rew olucyjnej większości klasy robotniczej. S k ry tykow ał on przywódców KPD, którzy w tym czasie w ysunęli hasło „tak tyki ofensyw nej”, określone przez Lenina jako aw anturnictw o w w a runkach zacisza rewolucyjnego. Jesienią 1921 r., gdy sytuacja w ew nę trzna w Polsce, mimo pewnych oznak stabilizacji w ładzy burżuazyjnej była nadal napięta, Lenin w specjalnym liście skierow anym do kom u

« Ibid., s. 5.

19 W. I. L e n i n : R e fe ra t na w s p ó ln y m p o sied zen iu W C IK , D zieła, t. 28, s. 110. 80 L e n i n : R ew o lu cja proletariacka a ren eg a t K a u ts k y , s. 297.

81 T. D a n i s z e w s k i : L en in a p o lsk i ru ch robotniczy, „Z P o la W a lk i” 1960, n r 2 (10), s. 17.

(10)

Z naczenie idei leninow skich.., ₉ nistów polskich dzielił się swym i spostrzeżeniami, jak również obawa mi, przestrzegając przed ew entualnym i nieprzem yślanym i posunięcia m i ze strony p artii kom unistycznej.22

IU K ongres M. K., k tó ry obradował od 22 czerwca — 12 lipca 1921 r. odbywał się w w arunkach odpływu fali rew olucyjnej. K. Radek przy pomniał w swoim referacie, że jakkolwiek M. K. utrzym uje nadal kurs na rewolucję, to jednak nie zamyka po doktrynersku oczu na możliwość je j zahamowania. W związku z tym wskazywał na nowe zadania sto jące przed partiam i komunistycznym i, z których za naczelne uważał „zdobycie szerokich mas proletariackich dla idei kom unizm u”. Atakował też tych wszystkich, którzy walkę o zaspokojenie codziennych potrzeb szerokich mas pracujących nazywali reformizmem .23

W popraw kach zgłoszonych na Kongresie podkreślono, że niebezpie czeństwo ultralewicowości zostało wyolbrzymione w projekcie tez o tak tyce, które redagow ane były z udziałem Lenina. W swoim artykule na pisanym pół roku po Kongresie, a więc już nie w atmosferze polemiki, ale po przem yśleniu spraw y na zimno, Lenin przyznawał, że popełnił błąd stając na „skrajnie praw ym skrzydle”, jednak nadal podkreślał w ielkie niebezpieczeństwo faktu, że delegacje najbardziej wpływowych p artii zajęły „skrajnie lewicowe i błędnie lewicowe stanowisko”.24 Po dobnie ocenił Lenin postawę tych p artii kom unistycznych w Liście do

kom unistów niem ieckich napisanym 14 sierpnia 1921 r., a więc w mie

siąc po Kongresie:

„ P rze b ra n o m ia rę w stopniu niew ielkim , ale niebezpieczeństw o, ja k ie stą d w y n ik ało , było ogrom ne, w alczyć z tym było tru d n o , gdyż m ia rę p rze b ierały rz e czyw iście najlepsze, n a jb a rd z ie j oddane elem enty, bez k tó ry ch chyba w ogóle nie oyłoby M iędzynarodów ki K o m u n isty cz n ej” .25

Mimo intensyw nej kam panii antyradzieckiej i antykom unistycznej prowadzonej w tym czasie przez II Międzynarodówkę, M iędzynarodów ka K omunistyczna czyniła w tym okresie wszystko, by doprowadzić do naw iązania rzeczowych stosunków z tą organizacją międzynarodową oraz z Międzynarodówką 2V2. Na Kongresie tych trzech M iędzynaro dówek w Berlinie w 1922 r. 4 kw ietnia przedstawiciele M. K. K lara Zetkin i K arol Radek czynili wszystko, by doprowadzić do jednolitego

22 A. W a r s k i : W yb ó r p ism i p rze m ó w ie ń , t. II, W arszaw a 1958, s. 216;

K P P — U ch w a ły i rezolucje, t. II, W arszaw a 1955, s. 263.

22 K . M a j : K szta łto w a n ie się ta k ty k i je d n o lite g o fr o n tu w m ięd zyn a ro d o 

w y m i p o lsk im ru c h u k o m u n is ty c z n y m w latach 1921—1922, „Z P o la W alki” 1965,

n r 1 (29), s. 24.

24 W. I. L e n i n : U w agi p u b lic y sty , D zieła, t. 33, W arszaw a 1957, s. 209—210. 25 W. I. L e n i n : P rze m ó w ien ie w obronie ta k ty k i M ięd zy n a ro d ó w k i K o m u  n is ty c z n e j, D zieła, t. 32, W arszaw a 1957, s. 552—553.

(11)

10 S tan islaw K rzy k ała

frontu i proponowali program m inim alny współdziałania w w al ce o 8-godzinny dzień pracy, przeciwko bezrobociu, o jedność akcji prze ciwko ofensywie kapitału, w obronie Rosji Radzieckiej oraz o naw iąza nie z nią stosunków dyplom atycznych i ekonomicznych przez rządy p ań stw kapitalistycznych. Lenin uważał, że na tej konferencji należało na w et zrezygnować z hasła obrony ZSRR, głoszonego przez III M iędzyna rodówkę, byleby doprowadzić do jedności działania klasy robotniczej w skali międzynarodowej.26 Oznaczało to zarazem, że Związek Radziec ki niejednokrotnie skłonny był podporządkować swe racje państwowe interesom międzynarodowego ruchu robotniczego.

Jeśli w grudniu 1918 r. Lenin uważał, że w Europie w najbliższym czasie dojdzie do rewolucji, a w m arcu 1919 r : mówił o perspektyw ie zwycięstwa komunizmu na całym świecie, to w okresie osłabienia fali rew olucyjnej, na IV Kongresie M. K. wskazywał na takie polityczne przejściowe form y władzy, które oznaczają podniesienie na wyższy szczebel świadomości mas ludowych i zwiększają dem okratyzm . IV K on gres M. K., ostatni za życia Lenina, jest bardzo pouczający. W ysunięto na nim hasło rządu robotniczo-chłopskiego, które stało się zalążkiem późniejszej koncepcji szerokiego frontu ludowego, przyjętej na VII Kon gresie M. K.27

Zdaniem Lenina, zwycięstwo rew olucji proletariackiej w Polsce przy pońiocy sił w ew nętrznych miałoby olbrzymie znaczenie m iędzynarodo we, bowiem wspólnie z rew olucją w Niemczech, Czechosłowacji i na Węgrzech zburzyłoby reżim burżuazyjny zbudowany na Traktacie W er salskim. Lenin podkreślał w skutek tego doniosłą odpowiedzialność wo bec całego ruchu robotniczego, jaka ciąży na kom unistach polskich. L ist Lenina do komunistów polskich miał duże znaczenie dla skrystalizow a nia się właściwej polityki K PRP, obliczonej na system atyczne mobili zowanie w ew nętrznych rezerw rew olucji przez stosowanie tak ty k i jed nolitego frontu. Na posiedzeniu rozszerzonej egzekutyw y K om itetu Wy konawczego M.K. 26 lutego 1922 r. przedstawiciel K PR P — Wałecki bronił stanowiska Międzynarodówki w spraw ie jednolitego frontu i po lemizował z odmiennymi poglądami przedstawicieli Kom unistycznej P artii F ran cji i Włoch oświadczając: „wypowiadam się za zasadą jedno litego frontu i na jej zastosowaniem we wszystkich krajach, z uwzględ nieniem każdorazowej sytuacji, zarówno ogólnej, jak i w ew nątrz-par- ty jn e j”.28

W latach 1918— 1920, gdy zakładano podstawy M. K., istniała po “ D ysk u sja o działalności M ięd zy n a ro d ó w k i K o m u n is ty c zn e j, „Z P o la W al k i” 1966. n r 1 (33), s. 71, 83.

» Ibid., s. 72.

(12)

Z naczenie id ei leninow skich.. ₁₁ ważna fala rew olucyjna, ogarniająca szczególnie Europę środkową i po łudniowo-wschodnią. Dawało to podstawy do przypuszczeń, że ta fala re w olucyjna obejmie całą Europę, a być może cały świat. Ta sytuacja skłaniała do sform ułowania ogólnej, dającej się wszędzie zastosować stra tegii i do stw orzenia międzynarodowej organizacji, która by tego rodzaju strategię realizow ała i nosiła charakter partii światowej. W tym też czasie powstało szereg koncepcji organizacyjnych, strukturalnych i sta tutow ych M. K. Ale u Lenina już na III Kongresie, a jeszcze w więk szym stopniu na IV, pow stały na ten tem at pewne refleksje i w ątpli wości. Na III K ongresie M. K. wypowiadał on myśl, zaw artą w D zie

cięcej chorobie «lewicowości»..., o różnych drogach prowadzących do

d y k ta tu ry p roletariatu i o konieczności różnicowania strategii i taktyki. W większym jeszcze stopniu w ystępują te myśli u Lenina na IV Kon gresie M. K., kiedy ustosunkowuje się do projektu rezolucji o zasadach i metodach organizacyjnych. Mówił wówczas, iż obawia się zbytniej „rosyjskości”, zbytniego oparcia na wzorze rosyjskim tych zasad i m e tod, k tó re chce się zaproponować innym partiom. Podkreślił on wów czas wyraźnie, że „nie rozumieliśm y jednak, w jaki sposób powinniśmy przekazywać cudzoziemcom nasze rosyjskie doświadczenia".29

Wskazując na niebezpieczeństwo w yolbrzym ienia specyfiki narodo wej, K om intern podkreślał, że internacjonalistyczne wspólne elem enty w ruchu kom unistycznym n i e k ł ó c ą s i ę z e s p e c y f i k ą n a r o d o w ą , lecz organicznie ją w siebie w chłaniają.30 Rozwiązanie jed nolitego problem u internacjonalistycznego nie może następować inaczej niż w specyficznych w arunkach narodowych poszczególnych krajów, poprzez konkretne narodowe form y ruchu. W swej pracy Dziecięca cho

roba «lewicowości» w kom unizm ie napisanej w związku z II Kongresem

K om internu Lenin wskazywał wyraźnie, że zasady marksizmu, ulegając zmianom w szczegółach, w inny być realizowane w dostosowaniu do od

rębności narodowo-państwowych. .

K ontynuując tę myśl w kilkanaście lat później G. Dymitrow mówił na VII Kongresie K om internu, że:

„[...] n arodow e form y p ro le ta ria c k ie j w a lk i klaso w ej i ru ch u robotniczego w poszczególnych k ra ja c h nie k o lid u ją z in te rn acjo n alizm e m p ro letariac k im , w ręcz p rze ciw n ie — w łaśn ie w tych fo rm a ch m ożna z pow odzeniem bronić rów nież m ięd zy n aro d o w y ch in te resó w p ro le ta ria tu .” 51

*· L e n i n : Pięć lat re w o lu c ji ro sy jsk ie j a p e r s p e k ty w y re w o lu c ji św ia to

w e j, D zieła, t. 33, s. 447.

10 P od L e n in o w sk im szta n d a rem in te rn a c jo n a lizm u proletariackiego. P rze

m ó w ie n ie S u sło w a na se sji n a u k o w e j pośw ięco n ej 50 ro c zn icy pow stania K o m in  te rn u , „Now e C zasy” n r 14, 7 IV 1969, s. 7.

(13)

W ładysław Gomułka podkreślając niezwykle w szechstronny w pływ Lenina na polski ruch robotniczy mówił:

„Ze w zględu n a sy tu a cję n aro d u polskiego i na szczególne w a ru n k i d ziała n ia ru c h u robotniczego w iele m iejsca w ro zw aż an ia ch L e n in a pośw ięconych Polsce, w jego ra d a c h d la polskich rew olu cjo n istó w , z a jm u je k w e stia n aro d o w a.” »*

Myśli i stanowisko Lenina w tej bardzo doniosłej spraw ie w yw arły wielki w pływ na teoretyczne i polityczne dojrzewanie m arksistowskiej p artii polskiego proletariatu. Lenin rozumiał lepiej i głębiej zadania polskiego proletariatu w kw estii narodowej, jego rolę i miejsce w walce o rew olucję socjalistyczną — niż wielu polskich marksistów.

Określając internacjonalistyczny obowiązek p artii komunistycznych Lenin podkreślał, aby ponad wszystko stawiać ogólne interesy między narodowego ruchu robotniczego, realizować najściślejszą braterską współpracę w walce o wspólne cele.

K om intern i p artie kom unistyczne w pisały do historii m iędzynaro dowego ruchu rewolucyjnego piękne k a rty solidarności międzynarodo wej. Nigdy nie zapomnimy, że w latach w ojny domowej i obcej in ter wencji rozw inął się szeroki ruch pod hasłem „Ręce precz od Rosji Ra dzieckiej”, k tó ry ogarnął m iliony robotników na całym świecie. P a m iętne są liczne kam panie solidarności ze strajkującym i robotnikam i w różnych krajach kapitalistycznych, masowe w ystąpienia w obronie życia rewolucjonistów włoskich Sacco i Vanzettiego, skazanych na śmierć przez sąd USA; pam iętna jest w alka o w yrw anie z rąk burżua- zyjnych i faszystowskich oprawców G. Dymitrowa, E. Thälm anna, T. An- tikainena i w ielu innych rewolucjonistów. P rzy współudziale Komin- tern u ogromnego rozmachu nabrały swego czasu kam panie pomocy dla rew olucji i Hiszpańskiej R epubliki Frontu Ludowego.

Rząd Radziecki, w ierny wskazaniom Lenina, czynił wszystko, co do niego należało, dla umocnienia radziecko-chińskiej współpracy. F unda ment tej przyjaźni położono jeszcze w latach, kiedy Związek Radziecki udzielał szerokiej i wszechstronnej pomocy narodowi chińskiem u w jego walce o narodowe i społeczne wyzwolenie. Żyw ą k artą w historii sto sunków radziecko-chińskich i braterskich więzów łączących m asy p ra cujące obu krajów stanow i pomoc Republiki Rad dla rew olucyjnych sił Chin w latach 1923— 1927, polityczne, ekonomiczne i wojskowe popar cie, udzielone Chinom przez Związek Radziecki w odparciu agresji im perializm u japońskiego w latach 1937— 1945.33

K om intern spełniał doniosłą rolę wnosząc idee m arksizm u-leninizm u 32 W. G o m u ł k a : S zta n d a r naszej ep o ki [w:] P rze m ó w ien ia I960, W arszaw a 1961, s. 124.

(14)

Znaczenie idei leninow skich... ₁₃ do międzynarodowego ruchu robotniczego, zapewnił mu jedność m ar ksistowsko-leninowskiej teorii i praktyki rew olucyjnej. Utworzony jako narzędzie światow ej rew olucji proletariackiej, nieprzejednany w walce z teoretycznym i praktycznym oportunizmem, jakimikolwiek przeja w am i ugodowości, tw orzył bojowy, kolektyw ny, międzynarodowy sztab rew olucyjny, k tó ry kierow ał w alką klasową proletariatu i przygotowy w ał p artie kom unistyczne do decydującej w alki z burżuazją o ustano w ienie w ładzy d y k ta tu ry proletariatu. K om intern był pierwszą w h is torii rzeczywiście wszechświatową kom unistyczną organizacją, która

obejmowała m arksistów-leninistów wszystkich kontynentów , łączyła w sobie partie Europy i A m eryki Północnej i Łacińskiej, Azji, Afryki i Oceanii. Posiadała oparcie m aterialne i ideowe w pierwszym na świę cie państw ie proletariackim — Związku Radzieckim.34

Program K om internu w yraźnie podkreślał, że:

„[...] w sw ojej te o re ty cz n ej i p ra k ty c z n e j p rac y całkow icie i bezw arunkow o w ychodzi z p u n k tu w id zen ia rew o lu c y jn eg o m a rk sizm u , któ rzy otrzy m ał sw ój dalszy rozw ój w leninizm ie, k tó ry je s t niczym in n y m ja k m arksizm em epoki im p e ria liz m u i p ro le ta ria c k ic h re w o lu c ji’.*1

W postanowieniach K om internu, które odzwierciedlają leninowskie idee i leninowską metodologię, uwzględniano ogólne rysy epoki histo rycznej, specyfikę ruchu rewolucyjnego w krajach imperializm u i śred nio rozwiniętego kapitalizm u, w krajach zależnych, kolonialnych i pół- kolonialnych, uznając rację dla tradycji historycznych i właściwości narodow ych.38

Inicjatyw a Lenina i jego kierownictwo w K om internie zapewniły za sadę kolegialności przy dyskutow aniu i rozwiązywaniu podstawowych problem ów robotniczego ruchu komunistycznego, wspólnego udziału w opracowywaniu uchw ał i wcielenia ich w życie. Wspólne opracowy w anie postanowień i internacjonalistyczna metoda ich realizacji stano w iły rzeczywisty m arksistowsko-leninowski uniw ersytet dla p artii ko m unistycznych, efektyw ną szkołę w alki politycznej, w której m arksis towsko-leninowska teoria i p rak ty k a rew olucyjna łączyły się, wzajem nie wzbogacając jedna drugą. Na te j podstawie podnosiła się zdolność bojowa kom unistycznych partii.

Pod kierow nictw em Lenina K om intern w ypracował ideowo-polityczne i organizacyjne podstaw y działalności p artii komunistycznych, uczył ich samodzielności i inicjatyw y w opanowaniu praw ideł walki klasowej

M A. J . S o b o l e w : K o m in tie rn i a k tu a ln y je p ro b le m y ko m u n isticzesko g o

d w iże n ija , „W oprosy Is to rii” n r 3, M oskw a 1969, s. 9.

“ P rogram i sta tu t K o m u n is ty c zn e j M ięd zy n a ro d ó w k i, M oskw a 1936, s. 10. " L e n i n : D ziecięca choroba „lew icow oSci" w k o m u n izm ie , D zieła, t. 31, s. 79.

(15)

i umiejętności zastosowania ich w praktyce. Rozwijające się i wzboga cające leninowskie zasady partie kom unistyczne stanow iły bazę w yjś ciową dla szybkiego w zrostu ruchu komunistycznego w nowych w aru n kach historycznych.

Wzajemne stosunki, jakie kształtow ały się między M. K. a Związ kiem Radzieckim, w ynikały wówczas ze słusznego założenia, że rola ZSRR jest olbrzymia i decydująca. Każdy kom unista uw ażał jedyne państwo socjalistyczne za swoją „drugą ojczyznę”. Nie tylko komuniści, ale również lewica socjaldemokratyczna zdawały sobie sprawę, że klęs ka ZSRR doprowadziłaby do regresu ruchu robotniczego i trium fu n aj czarniejszej reakcji. Były to słuszne oceny, ale Lenin stale naw oływ ał do uczenia się, a nie dogmatycznego przenoszenia doświadczeń rew o lucji październikowej do innych krajów . A tymczasem po jego śmierci V i VI kongresy M. K. odeszły od tych wskazań uznając, iż doświadcze nia budownictwa socjalistycznego w ZSRR stanow ią podstawę do roz wiązania wszystkich problemów, jakie stają przed partiam i komunistycz nym i innych krajów i nie uwzględniały ich specyfiki i trad ycji narodo wej. Stosowane wówczas form y i metody nie przyczyniały się do zapew nienia jedności światowego ruchu komunistycznego.

W dyskusjach podkreśla się, iż nie wolno łączyć zwrotu, jaki n astą pił na V Kongresie M. K. wyłącznie ze śm iercią Lenina.37 Należy pa miętać, że międzynarodowy ruch rew olucyjny w Niemczech, Bułgarii, i Polsce doznał porażki jesienią 1923 r. i rozpoczęła się stabilizacja przejściowa system u kapitalistycznego i trw ała ustroju gospodarczego, społecznego i politycznego w Związku Radzieckim. Pogłębiała się dys proporcja między osiągnięciami ZSRR a sytuacją w rewolucyjnym* r u chu robotniczym. Rozpiętość ta zwiększyła się jeszcze bardziej, gdy w 1933 r. Związek Radziecki zakończył zwycięsko realizację pierw szej pięciolatki, a w Niemczech zwyciężył faszyzm. W skutek dysproporcji między tym, co dokonywało się w ZSRR a resztą świata, kształtow ał się łatw iej „kult jednostki”.

Mimo negatywnych zjawisk związanych z „kultem jednostki” w ie lu działaczy komunistycznych w latach dw udziestych rozważało spraw ę zwiększenia autonomii i samodzielności partii komunistycznych. W la tach trzydziestych, w okresie poprzedzającym zwołanie VII Kongresu M. K. spraw a ta staw ała się coraz bardziej aktualna. Potw ierdzeniem tego jest list D ym itrowa z czerwca 1934 r. adresow any do Komisji P rzy gotowawczej VII Kongresu, w którym czytamy:

„N ależy zm ienić m etody p racy k ie ro w n ic tw a K o m in te rn u , p rzy czym należy w ziąć pod uw agę, iż niem ożliw e jest, by z M oskw y i odnośnie do w szy stk ich z a

(16)

Z naczenie id ei leninow skich... ₁₅ g a d n ie ń k iero w ać w sposób o p era ty w n y w szy stk im i 65 se k cja m i K o m in tern u , k tó re d zia ła ją w n ajró ż n iejszy c h w a ru n k a c h (p a rtie w m etro p o liach i koloniach, p a rtie w w ysoko ro zw in ię ty ch k ra ja c h p rzem ysłow ych i p a rtie w k ra ja c h , gdzie p rzew aża ludność chłopska, le g aln e i nielegalne) [...].” SB

Jeszcze przed VII Kongresem M. K. zaznaczył się proces pewnego usamodzielnienia partii komunistycznych. Leninowską strategię i tak tykę stosowała K P P w walce o jednolity front ludowy: podobną drogę obrała K P Włoch prowadząc żmudne p ertrak tacje z kierownictwem włos kiej p artii socjalistycznej, zakończone w sierpniu 1934 r. podpisaniem paktu o jedności działania obu partii. W 1934 r. ukazały się pierwsze ar ty k u ły sekretarza K PP, Ju lian a Leńskiego, nawołujące do tworzenia jednolitego frontu z PPS.

Leninowskie idee i wskazania o narodowościowo specyficznych wa runkach doprowadzenia mas do rew olucji w każdym kraju, nakazujące łączenie w alki o dem okrację z w alką o socjalizm zostały wprowadzone do uchwał ViII Kongresu K om internu, dla sformułowania których w y korzystano również doświadczenia płynące z zastosowania polityki jed nolitego antyfaszystowskiego frontu narodowego, zwłaszcza w Hiszpanii i stały się potężnym ładunkiem ideologicznym i taktycznym w uzbro jeniu p artii komunistycznych.

Działalność K om internu stała się ogromnie ważnym etapem na dro dze przekształcenia światowego ruchu komunistycznego w najbardziej wpływową siłę polityczną współczesności. Niezależnie od błędów, które przejaw iły się w ostatnich latach działalności K om internu, odegrał on pozytyw ną rolę wznosząc międzynarodowy ruch robotniczy i cały ruch rew olucyjny na nowy, wyższy szczebel.

W m iarę um acniania się p artii komunistycznych i w związku z ogrom ną rozmaitością w arunków ich walki, kierowanie ruchem komunistycz nym z jednego ośrodka stawało się coraz trudniejsze i coraz mniej od powiadało realnej sytuacji. Już na VII Kongresie K om internu podjęto uchw ały, które m iały zapewnić większą inicjatyw ę samodzielność i ru chliwość poszczególnych partii. W m aju 1943 r. p artie komunistyczne powzięły decyzję rozwiązania K om internu, bowiem w owym okresie bratnie partie wielu krajów osiągnęły wysoki szczebel ideowy i organi zacyjny, k tóry nie mieścił się w dotychczasowych kształtach. W uchwale Prezydium K om internu Wykonawczego z 15 m aja 1943 r. stwierdzono, że Międzynarodówka „[...] przeżyła się [...] i staw ała się naw et hamulcem dla dalszego umocnienia narodowych p artii robotniczych”.39

W przededniu II w ojny światowej partie komunistyczne w świecie kapitalistycznym reprezentow ały aw angardę rew olucyjną liczącą około

»· Ibid., s. 80.

(17)

700 tysięcy członków. W ybitna rola komunistów w walce o wyzwolenie społeczne i narodowe przeciw faszyzmowi spowodowała szybki w zrost szeregów partii komunistycznych. Po zakończeniu II w ojny światowej komuniści w państw ach kapitalistycznych przedstaw iali potężną siłę rew olucyjną liczącą około 5 milionów ludzi. W chwili obecnej liczba ta wynosi 6600 tysięcy.40

W całości na kuli ziemskiej jest 88 partii komunistycznych, szeregi których liczą około 50 milionów członków.41 Komuniści reprezentują rzeczywiście najbardziej masową, dobrze zorganizowaną bojową siłę po lityczną. Jeżeli przed II w ojną światową istniała tylko 1 p artia kom u nistyczna znajdująca się u władzy — Kom unistyczna P artia Związku Radzieckiego, to w obecnej chwili istnieje 14 państw socjalistycznych, w których kierowniczą i decydującą rolę odgryw ają p artie kom unis tyczne.

W takich k rajach jak: Włochy, Francja, Japonia, Hiszpania, Belgia, Argentyna, Indie, Chile, U rugwaj partie kom unistyczne stały się orga nizacjami masowymi, a w innych wchodzą na tę drogę. W szeregu k ra jów partie kom unistyczne prowadzą za sobą znaczne m asy robotników i wszystkich ludzi pracy, otrzym ują poparcie w czasie parlam entarnych i samorządowych wyborów, aktyw nie w ykorzystują swoje m andaty w parlam entarnych i miejscowych organach w ładzy dla obrony in tere sów mas pracujących.

W związku z olbrzymim rozwojem ruchu komunistycznego w zrasta rozpowszechnianie się idei m arksizm u-leninizm u wśród innych grup ludności: chłopów, w arstw średnich, w szeregach inteligencji i studen tów. Toteż utw ory Lenina zajm ują pierwsze miejsce w świecie pod względem ilości tłum aczeń na obce języki, a do obchodów setnej rocz nicy urodzin Lenina przygotow ują się nie tylko komuniści, ale cała po stępowa ludzkość. Dzięki dziełom Lenina światowy ruch kom unistycz ny, narodowe partie kom unistyczne wnoszą do walk narodowowyzwo leńczych idee naukowego socjalizmu, pod w pływ em których form uło wane są program y w yrażające socjalistyczne dążenia w społeczno-eko nomicznym rozwoju młodych państw.

Podobnie jak dawniej, współczesny ruch kom unistyczny odczuwa na cisk różnych grup społecznych, w pływ y różnych politycznych i ideolo gicznych koncepcji, od jaw nie wrogich marksizmowi-leninizm owi do maskowanych i reformistycznych. Pod naciskiem nieproletariackich wpływów pow staw ały różne frakcje, oportunistyczne teorie; rodziły się tendencje do demagogicznego, hurrarew olucyjnego i mechanicznego,

*0 Ibid., s. 15.

(18)

Z naczenie idei leninow skich. ₁₇ dogmatycznego stosowania tych lub innych zasad m arksistowsko-leni nowskich teorii, powodując w ahania wśród niektórych grup kom unis tów, odchodzenie p artii od zasad leninizmu. Na źródła takich wahań w skazywał Lenin pisząc następująco:

„K ażdy sw oisty zw ro t dziejow y sp raw ia , iż fo rm y w a h a ń drobnom ieszczań- skich, k tó re zaw sze n u r tu ją środow iska otaczające p ro le ta ria t, k tó re zaw sze w j a k im ś sto p n iu p rz e n ik a ją do środow iska p ro le ta ria tu — u le g a ją pew nym zm ianom . D robnom ieszczański reform izm , tzn. osłonięte poczciw ym i, d em okratycznym i i „so cjal”-d em o k raty cz n y m i fra ze sam i i bezsilnym i życzeniam i lok ajstw o w obec b u rż u a z ji oraz drobnom ieszczański rew olucjonizm , w słow ach groźny, nadęty, chełpliw y, w czynach zaś b eztreściow e w cielenie rozbicia, ro zproszenia i głupoty — oto d w a « n u rty » tych w ah a ń . Są one n ie u n ik n io n e , dopóki nie zostaną u su n ię te najg łęb sze k o rzen ie k ap ita liz m u .” 42

Współczesny ruch kom unistyczny k ry je w sobie również ideowo po lityczne źródła, z których w ypływ ają nacjonalistyczne poglądy podsy cane szowinistycznymi am bicjami grupy maoistów, usiłujących narzucić partiom kom unistycznym antymarksistow,ski, antyleninow ski kieru nek. W niektórych partiach komunistycznych ożywili się rewizjoniści, dążąc do zrewidowania podstawowych zasad marksizm u-leninizm u w spraw ach dróg rozwoju rew olucji socjalistycznej i metod budowania socjalizmu. Okresowo następują w ybuchy drobnoburżuazyjnej rew olu- cyjności, stanowiącej odbicie postaw y tej części robotników, których świadomość została zaciemniona w skutek wytworzonej wokół nich gm at w aniny poglądów.

Wszystkie te negatyw ne zjawiska w ruchu kom unistycznym rodzą się w skutek szeregu obiektywnych i subiektywnych czynników. Przede wszystkim p artie kom unistyczne m ają doświadczonego, chytrego i pod stępnego wroga — burżuazję monopolistyczną, która podobnie jak dawniej w ykorzystuje dostępne jej potężne środki inform acji masowej i liczne dźwignie ekonomiczne dążąc do oderw ania mas pracujących od rew olucyjnego proletariatu, upiększa kapitalizm i staw ia różne bariery na drodze w alki klasy robotniczej. Trudności w ynikają również z po ważnej zm iany w składzie społecznym klasy robotniczej, do której wchodzą rujnow ani przez kapitalizm monopolistyczny chłopi i rzem ieśl nicy, pracownicy branż usługowych i inżynieryjno-technicznych, wno sząc w środowisko robotnicze drobnoburżuazyjne przesądy i złudzenia. Do czynników dających pożywkę wahaniom należy zaliczyć i tę okolicz ność, że rew olucyjny ruch robotniczy wciąga do w alki o pokój i demo krację, postęp i socjalizm olbrzymie masy nieproletariackie w arstw pra cujących.43 W wielu krajach zwiększyli oni znacznie szeregi partii ko

42 L e n i n : L ist do k o m u n is tó w austria ckich , D zieła, t. 31, s. 268—269. 42 S o b o l e w : op. cit., s. 20.

(19)

munistycznych, a w niektórych przypadkach i k adry kierow nictw a p ar tyjnego, które m ają niewystarczające wiadomości z dziedziny m arksiz- m u-ieninizm u i nie są zahartow ane w walce.

Lenin w swoim czasie uprzedzał, że:

„[...] przy ciąg an iu w ciąż now ych « rek ru tó w » , w cią g an iu now ych w a rstw ludzi p rac y m uszą z konieczności tow arzyszyć w a h a n ia w dziedzinie te o rii i ta k ty k i, p o w tarz an ie sta ry c h błędów , przejścio w e n aw ro ty do p rze sta rz a ły c h poglądów i p rze starza ły c h m etod itp. N a «w yszkolenie» re k ru tó w ru c h robotniczy każdego k r a ju periodycznie tra c i w iększy lu b m niejszy zap as energ ii, u w agi i czasu.”44 Imperialiści w ykorzystują te czynniki i podejm ują w ysiłki w celu osłabienia jedności światowego ruchu komunistycznego, solidarności państw socjalistycznych i rozdzielenia trzech wielkich rew olucyjnych strum ieni współczesności, które stanow i siła państw obozu socjalistycz nego, partie komunistyczne w krajach kapitalistycznych, w alka o w yz wolenie społeczne i narodowe krajów trzeciego świata. Dlatego jednym z najważniejszych zadań politycznych współczesnego ruchu kom unis tycznego jest zabezpieczenie internacjonalnej solidarności komunistów wszystkich krajów , w celu okiełzania reakcyjnej, agresyw nej polityki im perialistów utrudniającej postęp społeczny oraz odbudowanie i umoc nienie jedności partii kom unistycznych wszystkich krajów .

Osiągnięcie tej jedności to proces skomplikowany. Rozszerzenie za kresu walki rew olucyjnej i jej socjalnej bazy, poważne zróżnicowanie społeczno-politycznej sytuacji w różnych krajach, zwiększenie samo dzielności partii kom unistycznych z uwagi na narodowe aspekty ruchu rewolucyjnego — wszystko to prowadzi do rozbieżności w zapatryw a niach i sposobach rozwiązywania zagadnień.

Ale wszystkie te okoliczności i czynniki rozdzielające nie są w y znacznikami w ruchu kom unistycznym i w końcowym rezultacie posia dają charakter przejściowy. Jak w ykazuje ponad stuletnia historia po litycznej działalności komunistów, począwszy od Związku Komunistów, oraz historia K om internu i rozwój partii kom unistycznych po jego roz wiązaniu, zasadniczą tendencją światowego ruchu komunistycznego jest międzynarodowa solidarność różnych jego oddziałów. Tendencja do jed ności jest obiektyw nym historycznym praw em rozwoju sił rew olucyj nych; zakorzeniona głęboko w społecznych stosunkach współczesnych, tkwiąca w obiektyw nej istocie społecznego postępu, toruje sobie drogę zarówno w w yniku działania napędowych sił historii jak i w skutek aktyw nej działalności marksistów-leninowców.43

44 W. I. L e n i n : R ozbieżności w e u r o p e jsk im ru ch u ro b o tn iczy m , D zieła, t. 16, W arszaw a 1957, s. 356.

(20)

Z naczenie idei le n in o w s k ic h . ₁₉ Osiągnięcie jedności w nowych w arunkach historycznych przy obec nym poziomie rew olucyjnego ruchu komunistycznego, wymaga nowych form dla jej w yrażenia i funkcjonowania. Rozwiązanie K om internu oznaczało obum ieranie starych form powiązań internacjonalistycznych w ram ach jednego centrum . Ale w trakcie rozwoju procesu rew olucyj nego pow staw ały i pow stają nadal nowe form y międzynarodowych po wiązań, które odzwierciedlają wzrost samodzielnej roli partii i wzrost ich historycznej odpowiedzialności. Dużego znaczenia nabrały takie form y powiązań, jak dw ustronne i w ielostronne kontakty, wymiana de legacji, wzajemne poznanie doświadczeń, w ym iana myśli itd. W ostat nim czasie wzrosła rola regionalnych spotkań i narad, na których są rozważane wspólne dla całego szeregu partii problem y działalności po litycznej i w alki antyim perialistycznej. P artie kom unistyczne działają obecnie jako w pełni samodzielne siły w swych krajach i na forum międzynarodowym.

Po rozwiązaniu K om internu odbyły się w latach 1957 i 1960 N arady partii komunistycznych, a opracowane na nich dokum enty w ytyczyły generalną linię światowego ruchu komunistycznego we współczesnych w arunkach. W dokum entach tych N arad rozwinięto leninowskie idee o prawidłowości budownictwa socjalizmu, o drogach rozwoju światowej rew olucji socjalistycznej, o walce o masy i perspektyw ach utworzenia sojuszu klasy robotniczej z szerokimi w arstw am i mas pracujących, 0 strategii i taktyce w walce o pokój, dem okrację i socjalizm. Doku m enty przyjęte na tych naradach zaw ierają głębokie, wszechstronne marksistowsko-leninowskie teoretyczne uogólnienia najnowszej p rak tyki rew olucyjnej, wspólne doświadczenie działalności partii komunis tycznych wszystkich krajów , stanowią krok naprzód w rozwoju teorii przejścia od kapitalizm u do socjalizmu.

N arady rozszerzające idee Lenina wskazały, że w alka sił demokracji 1 socjalizmu przeciwko siłom im perializm u składa się z trzech równo prawnych, w zajem nie powiązanych nurtów rew olucyjnych, na które składają s ię :48 1) rew olucyjno-przekształcająca działalność narodów państw socjalistycznych, stanowiących aw angardę postępowego rozwo ju ludzkości; 2) ruch rew olucyjny klasy robotniczej państw kapitalis tycznych; 3) w alka wyzwoleńcza narodów, domagających się pełnej po litycznej, ekonomicznej samodzielności i społecznego postępu. N arady podkreśliły, że najw ażniejszym politycznym i strategicznym zadaniem stojącym przed p artią m arksistowsko-leninowską każdego kraju, który znajduje się w sferze kapitalizm u jest utw orzenie szerokiego antyim pe- rialistycznego sojuszu, obejmującego wszystkie klasy i w arstw y

(21)

20 S tan islaw K rzykala

ne, zainteresowane w alką przeciw uciskowi ze strony monopoli, w obro nie dem okracji o rozszerzenie wolności dem okratycznych, o zabezpie czenie narodów przed nową wojną światową, o zwycięstwo socjalizmu. Jeśli N arada z 1957 r. wniosła nowy w kład w opracowanie teorii r u chu narodowowyzwoleńczego, to N arada z 1960 r. w ysunęła ideę utw o rzenia jednolitego narodowo-demokratycznego frontu w szystkich sił patriotycznych, określiła jego skład i siły napędowe. Komunistyczne partie uznały, że nadszedł czas zwiększenia koordynacji ich działań, w kierunku jeszcze większego zacieśnienia solidarności państw socja listycznych, ruchu komunistycznego, wszystkich postępowych i demo kratycznych organizacji z siłami narodowowyzwoleńczymi.

Obie N arady wniosły poważny w kład do opracowania zasad wza jemnych stosunków między partiam i kom unistycznym i. Podkreślono w nich braterski sojusz, jedność działania i w zajem ną pomoc narodo wych oddziałów proletariatu, międzynarodową solidarność i wierność zasadom internacjonalizm u, przy zachowaniu równości i samodzielności partii komunistycznych.

Podkreślono też zgodnie, że ważnym elem entem proletariackiego in ternacjonalizm u jest konsekwentna, internacjonalistyczna odpowiedzial ność za wykonanie wspólnie opracowanych postanowień, w rozum ieniu marksistowsko-leninowskiej dyscypliny. Pojęcie międzynarodowej dys cypliny klasowej zostało wprowadzone jeszcze przez K om intern i zna lazło szerokie uznanie w. jego programie:

„T a m ięd zy n aro d o w a d y scy p lin a p o w in n a u ze w n ętrzn ić się w p o d p o rzą d k o w an iu p ry w a tn y c h i m iejscow ych in te resó w ru ch u jego ogólnym i trw a ły m in teresom , w b ezw aru n k o w y m w y k o n y w an iu przez w szy stk ich k o m u n istó w p o sta now ień k ierow niczych o rąa n ó w M iędzynarodów ki K o m u n isty cz n ej.” 47

Podkreślając wielkie znaczenie internacjonalistycznej odpowiedzial ności i p artyjnej dyscypliny, pisał Lenin następująco w 1920 r.:

„Szczycim y się tym , że w ielk ie pro b lem y dotyczące w a lk i ro b o tn ik ó w o ich w yzw olenie rozstrzygam y p o d p o rzą d k u jąc się m iędzynarodow ej d y sc y p lin ie re w o lu cy jn eg o p ro le ta ria tu , u w zg lę d n ia jąc dośw iadczenie ro b o tn ik ó w różn y ch k r a jów , licząc się z ich w iedzą, z ich w olą i re a liz u ją c w te n sposób w p ra k ty c e (a nie w słow ach — ja k R ennerow ie, F ry d e ry k o w ie A d lerow ie i O ttonow ie B a u e - row ie) jedność w a lk i k lasow ej ro b o tn ik ó w o kom unizm n a całym św iecie.” 48

W okresie K om internu oportuniści z praw a i z lewa próbowali ne gować pojęcie międzynarodowej dyscypliny; w obecnych w arunkach czynią to rewizjoniści, elem enty nacjonalistyczne i maoiści, podważając internacjonalistyczną odpowiedzialność partii komunistycznych. Jak wy

47 P rogram M ięd zy n a ro d ó w k i K o m u n is ty c zn e j, M oskw a 1928, s. 121. 48 L e n i n : N o w e czasy, stare b łęd y w n o w e j postaci, D zieła, t. 33, s. 1.

(22)

Z naczenie idei leninow skich.. ₂₁ kazała teoria i prakty ka K om internu oraz całe doświadczenie współ czesnego ruchu komunistycznego, negowanie międzynarodowej samo dyscypliny rozluźnia podstaw y proletariackiego internacjonalizm u, przy nosi poważną szkodę walce o pokój i dem okrację, spraw ie rewolucji i socjalistycznemu rozwojowi narodów. Podsumowując te doświadcze nia N arada przedstawicieli p artii kom unistycznych i robotniczych w 1960 r. przyjęła oświadczenie, w którym czytamy:

„W szystkie m a rk sisto w sk o -len in o w sk ie p a rtie niezależne, ró w n o p raw n e, w y p ra c o w u ją p o lity k ę, w ychodząc z k o n k re tn y c h w a ru n k ó w sw oich k rajó w , k ie ru ją c się zasad am i m a rk siz m u -le n in iz m u i okazu jąc je d n a d ru g iej w zajem n ą po moc. P ow odzenie sp raw y k lasy robotniczej w każdym k ra ju w ym aga in te rn a c jo - n alisty c zn e j solidarności w szystkich m a rk sisto w sk o -le n in o w sk ic h p artii. K ażda p a rtia je s t o d p ow iedzialna przed k la są robotniczą, m asam i p rac u jąc y m i sw oich k ra jó w , p rzed całym m iędzynarodow ym p ro le ta ria te m i ru ch e m k o m unistycznym .”

Te postanowienia umocniły znacznie zdolności bojowe p artii komu nistycznych, które przygotowując N aradę p artii kom unistycznych i ro botniczych w Moskwie w 1969 r. m iały pełną świadomość, że między narodowa solidarność bratnich, marksistowsko-leninowskich p artii jest głównym źródłem siły w walce przeciwko wspólnemu wrogowi — im perializmowi i reakcji.

Już sama lista uczestników N arady Moskiewskiej świadczy o pow szechnym, napraw dę światowym charakterze współczesnego ruchu ko munistycznego. Od kongresów Międzynarodowego Stowarzyszenia Ro botników przez Drugą, a szczególnie Trzecią Międzynarodówkę do dzi siejszych narad P artii Komunistycznych i Robotniczych — to olbrzymia droga rozwoju. W spółczesny ruch kom unistyczny zajm ujący w ybitne miejsce w życiu ludzkości k ieru je swe hasła nie tylko do proletariuszy. Naw ołuje do w alki i narody krajów , w których klasa robotnicza trzym a już w rękach ster władzy; wzywa proletariuszy św iata kapitalistycznego i wielomilionowe m asy ludowe byłych krajów kolonialnych, które po w stały do walki, a które niedawno nie były jeszcze objęte nurtem po stępu historycznego.49

B itw y klasowe ostatniego okresu zadały cios złudzeniom szerzonym przez zwolenników neokapitalizm u i reformizmu, potwierdziły podsta wowe założenia m arksizm u-leninizm u. P artie komunistyczne i robot nicze, w odróżnieniu od oportunistów prawicowych i „lewicowych”, nie przeciw staw iają walce o socjalizm w alki o daleko idące postulaty eko nomiczne i społeczne, o postępową dem okrację, lecz uważają ją za część w alki o socjalizm.

W nowej sytuacji, jaka się ukształtow ała, konieczność jedności kla 4> N arada p rze d sta w icie li p artii k o m u n is ty c zn y c h i robotniczych w M oskw ie, W a rsza w a 1960, s. 85—86.

(23)

sy robotniczej stała się jeszcze bardziej oczywista. Doświadczenie na byw ane przez ruch robotniczy w toku walki, zdecydowana k ry ty k a oportunizm u przez partie komunistyczne i robotnicze, pogłębiają k ry zys koncepcji reformistycznych. W szeregach socjaldem okracji doko nuje się proces zróżnicowania, który również znajduje odzwierciedlenie w jej kierownictwie.

„W m ia rę zw iększenia w alk i an ty im p e ria listy c z n e j — pow iedział w sw ym p rzem ó w ien iu n a N arad z ie s e k re ta rz g en e raln y K C K P Z R L eonid B reżn iew — w z ra sta odpow iednio ro la p a r tii kom u n isty czn y ch i ich p rac y w śród m as. Od d zia łaln o ści kom unistów będzie w znacznym sto p n iu zależeć rozw ój w y d arze ń n a św ię cie w o statnich trzy d z iestu la ta c h X X w ie k u ." 50 .

Komuniści, uznając decydujące znaczenie jedności klasy robotniczej, opowiadają się za współpracą z socjalistam i i socjaldem okratam i, aby już wprowadzić postępowy ustrój dem okratyczny, a w przyszłości zbu dować społeczeństwo socjalistyczne. Opowiadają się oni także za współ pracą z innym i dem okratycznym i partiam i i organizacjami, zaintereso wanymi w odnowie społeczeństwa.

R eprezentowane na Naradzie partie kom unistyczne i robotnicze zw racają się do wszystkich komunistów świata, do w szystkich prze ciwników im perializm u, do wszystkich, którzy gotowi są walczyć o po kój, wolność, postęp.

Bez względu na różnice między reprezentow anym i w Moskwie p ar tiami, wszystkie one były rów ne na Naradzie i wszystkie łączył jeden cel, jedno dążenie: w alka z im perializmem, umocnienie jedności frontu antyimperialistycznego. To stanowisko znalazło w yraz w przyjętym przez międzynarodową Naradę A pelu w obronie pokoju, w którym stw ier

dzano: _i

„My kom uniści, w e w szystkich p ró b ac h zachow aliśm y b ezg ran iczn ą w iern o ść w obec leninow skich idei p o k o ju i p rzy ja ź n i m iędzy naro d am i. Dziś, ta k ja k i do tychczas będziem y w alczyć o te w zniosłe, ogólnoludzkie cele razem ze w szy stk i m i, któ rzy w y stę p u ją przeciw ko polity ce m ilita ry z m u , a g re sji i w ojny. D la re a li zacji tych celów jesteśm y gotow i ro zw ijać k o n ta k ty i w spółpracow ać z n a jb a r dziej różnorodnym i siłam i społecznym i i p o litycznym i.” 51

Dlatego dzisiejszym zawołaniem w szystkich bojowników przeciw im perializmowi są słowa podstawowego dokum entu N arady P artii Komu nistycznych i Robotniczych, w którym czytamy:

„N arody k ra jó w socjalistycznych, w szy stk ie siły d em o k ra ty cz n e w k ra ja c h k ap italisty c zn y c h , n aro d y w yzw olone i uciskane, łączcie się w e w sp ó ln ej w alce przeciw im p erializm o w i o pokój, niezaw isłość n arodow ą, o postęp społeczny, d e m o k ra c ję i socjalizm .” ®*

s» Ibid., s. 3.

„N ow e C zasy” n r 25, 23 VI 1969, s. 3. ®* „Nowe C zasy” n r 26, 30 VI 1969, s. 34.