Otwarcie granic - pozytywne i negatywne zjawiska. Polityka kryminalna w perspektywie zjednoczonej Europy

Pełen tekst

(1)566. 2001. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Halina Wantu³a Katedra. Socjologii. Otwarcie granic – pozytywne i negatywne zjawiska. Polityka kryminalna w perspektywie zjednoczonej Europy* 1. Znaki naszych czasów Do czasów obecnych mo¿na œmia³o odnieœæ okreœlenie „wêdrówka ludów” . Wszelka mobilnoœæ przynosi ze sob¹ zmiany w wielu dziedzinach ¿ycia spo³ecznego – zarówno pozytywne, jak i negatywne, wówczas gdy ma ona charakter miêdzynarodowy, a u Ÿróde³ znajduj¹ siê polityczne i spo³eczno-ekonomiczne si³y stymuluj¹ce. Zjawiska negatywne, w tym przestêpczoœæ, wystêpuj¹ tym czêœciej, im wiêksze s¹ spo³eczno-ekonomiczne ró¿nice miêdzy poszczególnymi krajami, im bardziej ograniczone mo¿liwoœci dostêpu do ró¿nych dóbr, czy do pe³niejszego, zgodnego z prawem, uczestnictwa w ¿yciu spo³ecznym poszczególnych obywateli we w³asnym kraju. Chocia¿ – jak siê wydaje – mobilnoœæ przynosi niepo¿¹dane skutki, ostatecznie jednak nie d¹¿y siê do ograniczenia jej poprzez zamkniêcie granic, gdy¿ korzyœci wynikaj¹ce z otwarcia granic przewy¿szaj¹ straty. Przemawia³oby to te¿ za ide¹ „zjednoczonej Europy”. Tê ideê i d¹¿noœæ ró¿nych pañstw do wst¹pienia do Unii Europejskiej tak¿e mo¿na by uznaæ za znak naszych czasów. Nie przeczy temu, w ka¿dym razie nie ma tu logicznej sprzecznoœci, inna istotna cecha naszej wspó³* Niniejszy tekst zosta³ – w poszerzonej wersji – wyg³oszony 3 grudnia 1994 r. w Wiedniu na konferencji Österreich in neuer Nachbarschaft – Fünf Jahre nach der Wende, zorganizowanej przez Österreichisches Ost – und Südosteuropa – Institut. Przedstawione dane nie wychodz¹ wiêc (z wyj¹tkiem przypisów 13 i 16) poza 1994 r. Niemniej jednak prezentowane opisy zjawisk i uogólnienia nie straci³y nic na aktualnoœci. Niektóre fenomeny, jak na przyk³ad przestêpczoœæ zorganizowana, zyska³y jedynie jeszcze ostrzejsz¹ (czy groŸniejsz¹) formê lub sta³y siê powszechniejsze. Autorka przewiduje kontynuacjê podjêtego tematu na podstawie aktualnych danych..

(2) Halina Wantu³a. 9 2. czesnoœci: narodowy indywidualizm. Posiadanie autonomicznego pañstwa i rozwijanie w³asnej kultury stanowi raczej warunek partnerstwa ró¿nych krajów.. 2.. Polityka. kryminalna. Racjonalna polityka kryminalna musi uwzglêdniaæ wszystkie dziedziny ¿ycia spo³ecznego, wystêpuj¹ce w nich zjawiska i tendencje. Kszta³towanie prawa i polityki karnej, obejmuje tak¿e politykê w najszerszym znaczeniu, a tak¿e wa¿ne w danym okresie idee polityczne, socjologiczne, kryminologiczne. Idea zjednoczonej Europy powinna mieæ – tak mog³oby siê wydawaæ – znacz¹cy wp³yw na politykê kryminaln¹ tych krajów, które akceptuj¹ wejœcie do Unii Europejskiej (lub s¹ ju¿ jej cz³onkami). Mam na myœli przede wszystkim nie formalne „dopasowanie siê” poszczególnych systemów prawnych, lecz mo¿liwoœci humanistycznej inspiracji tej idei. „Zjednoczona Europa” mog³aby staæ siê paradygmatem, u³atwiæ poszukiwanie i znajdowanie odpowiednich praktycznych rozwi¹zañ. Jakkolwiek rozumie siê zjednoczenie Europy – czy przede wszystkim jako swobodê wyboru miejsca, w którym chce siê mieszkaæ i ¿yæ, czy jako zwi¹zek autonomicznych krajów, czy jako zjednoczenie si³ dla budowania szczêœliwszego ¿ycia, czy jako rz¹dy silnych, bogatych, czy te¿ tylko jako wspólny rynek, albo jako „dom, który posiada duszê”1 – z za³o¿enia wchodzi siê w bli¿sze relacje z innymi pañstwami i ich obywatelami. Akceptacja „zjednoczonej Europy” zak³ada zgodê na dalsz¹ mobilnoœæ miêdzynarodow¹, na wzajemne uznanie i poznawanie siê (kultura, historia, potrzeby), na gotowoœæ do wspierania siê wzajemnego (w ró¿nych dziedzinach i w ró¿nym zakresie). Wola lepszego poznania kogoœ – czy to indywidualn¹ jednostkê, czy ca³¹ spo³ecznoœæ – pozwala przezwyciê¿yæ dystans wytwarzaj¹cy poczucie obcoœci; jest szans¹ na psychiczne zbli¿enie, odnajdywanie i uszanowanie tego, co w drugim cz³owieku wartoœciowe. Tych, których nie uwa¿a siê za obcych w razie wykroczenia nie traktuje siê zbyt surowo. Ma miejsce wtedy lepsze wzajemne rozumienie, które wyra¿a siê te¿ w okreœlonym postêpowaniu. Nie do pomyœlenia zatem by³yby specjalne przepisy, surowsze œrodki postêpowania w stosunku do cudzoziemców (pozostajê pod wra¿eniem faktu tworzenia przez organa austriackich w³adz surowego prawa, ze szczególnym zastosowaniem wobec cudzoziemców)2. Tymczasem obserwuje siê pewien szczególny fenomen: równoczeœnie z d¹¿noœci¹ do zjednoczenia wystêpuje tendencja przeciwna – izolowania siê od innych, od obcych. Ostrzejsze przepisy wobec obcokrajowców, pozbawienie pewnych przywilejów w czasie odbywania kary (to zjawiska charakteryzuj¹ce nie tylko system prawny Austrii). 1. Tego okreœlenia, w czasie swego pobytu w Polsce (1994 r.) u¿y³ hiszpañski minister spraw zagranicznych.. Pewnym odzwierciedleniem ju¿ zaostrzonego postêpowania wobec cudzieziemców mo¿e byæ fakt, ¿e w wiêzieniach Australii przebywa prawie dwa tysi¹ce polskich obywateli; dla porównania: w Republice Federalnej Niemiec – siedemset (dane odnosz¹ siê do 1994 r.). 2.

(3) Otwarcie granic – pozytywne i negatywne zjawiska.... 9 3. Tendencja do zaostrzania i multiplikowania kar wystêpuje przede wszystkim w czasach trudnych i niespokojnych. Siêga siê wtedy chêtnie do teorii prewencji ogólnej, jako uzasadnienia surowego postêpowania, mimo i¿ teoria ta od dawna jest ostro krytykowana. W czasach o zwiêkszonym potencjale sytuacji frustruj¹cych, reaguje siê czêœciej irracjonalnie, z wiêksz¹ agresywnoœci¹, czêsto pod pozorem racji stanu i legalnoœci. W Polsce w latach osiemdziesi¹tych, po upadku „Solidarnoœci”, wprowadzono wiele surowych œrodków postêpowania, jak na przyk³ad: areszt tak¿e przy b³ahych zarzutach, kilka kar równoczeœnie za jedno wykroczenie lub przestêpstwo. Odpowiednie ustawy zosta³y ju¿ zniesione kilka lat wstecz, jednak negatywne skutki tamtej polityki trwaj¹. Ich ciê¿ar dŸwigaj¹ w pewnym sensie wszyscy, nie tylko osoby bezpoœrednio dotkniête okreœlonymi decyzjami 3. Wystêpuj¹ce z ró¿nych powodów niezadowolenie obywateli, a tak¿e brak poczucia bezpieczeñstwa wykorzystuje siê wszêdzie do celów politycznych, na przyk³ad w czasie kampanii wyborczych – prezentowane programy uwzglêdniaj¹ okreœlone nastroje wyborców (a nie trudno je te¿ stymulowaæ, nasilaæ), obiecuj¹ bezpieczeñstwo. W rzeczywistoœci otrzymuje siê jedynie zaostrzone prawo, a póŸniej negatywne spo³eczne tego konsekwencje. Surowoœæ prawa wyra¿a siê te¿ poprzez liczbê wiêŸniów danego kraju. Liczba osób pozbawionych wolnoœci przypadaj¹ca na 100 000 mieszkañców traktowana jest zwykle jako wskaŸnik przestêpczoœci, jednak w rzeczywistoœci nie wystêpuje ¿adna istotna zale¿noœæ. Nils Christie, norweski kryminolog, proponuje, by wspomnian¹ liczbê traktowaæ raczej jako pewien wskaŸnik kulturowy. Mówi ona bowiem o wartoœciach etycznych i dokonanych wyborach danego pañstwa, czy kraju; karaæ oznacza bowiem w œwiadomy sposób zadawaæ cz³owiekowi cierpienie [Christie 1982]. Nie mo¿na lekcewa¿yæ zachowañ przestêpczych, zaniechaæ ca³kowicie kary, jednak¿e, nie mo¿e ona byæ zbyt surowa – nie tylko z humanitarnych, ale z czysto prakseologicznych wzglêdów: kary surowe s¹ w zasadzie mniej skuteczne od kar ³agodnych (w tej sprawie i psychologowie spo³eczni mieliby wiele do powiedzenia [Aronson 1978, s. 166–171], [Aronson, Carlsmith 1963, s. 584–588].. 3. Polityka spo³eczna i kulturalna Pragnê w tym miejscu raz jeszcze przypomnieæ pewne idee norweskiego humanisty Nilsa Christie: „Systemy spo³eczne winny byæ tak skonstruowane, by koniecznoœæ zadawania cierpieñ jako œrodka spo³ecznej kontroli zosta³a zminimalizowana”. „Nale¿a³oby szukaæ alternatyw dla kary, nie tylko alternatywnych kar” [Christie 1982]. Podobne przekonania mo¿na odnaleŸæ u politologów i ekonomistów, mówi siê na przyk³ad o „œwiatowej wspólnocie” i „minimalnej przemocy” 3 Koszty dotycz¹ nie tylko przesz³oœci, dochodz¹ te¿ te, które wi¹¿¹ siê ze zmianami systemowymi. Nie ³atwo jest „przejœæ od chaosu do nowego porz¹dku, do prawdziwego systemu prawa” – jak wyrazi³ to L. Falandysz..

(4) Halina Wantu³a. 9 4. [Kenneth, Boulding 1985]. Tak¹ alternatywê stanowiæ mog³aby na przyk³ad pog³êbiona i zarazem w szerokim zakresie prowadzona dzia³alnoœæ kulturalna w dzielnicach zagro¿onych, zamieniaj¹cych siê w slumsy (jak na przyk³ad dzielnica Wiednia – Fünfhaus)4. Tego rodzaju aktywnoœæ musia³aby uwzglêdniæ kulturowe w³asnoœci i osi¹gniêcia tych narodów, których przedstawiciele dan¹ dzielnicê wspó³zamieszkuj¹. Programy radiowe, czy telewizyjne przeznaczone dla mniejszoœci narodowych (np. w Austrii) z pewnoœci¹ s¹ bardzo wa¿ne, jednak nie daj¹ szansy bezpoœredniego kontaktu, uczenia siê wzajemnego rozumienia siebie. Wa¿ne by³oby wszystko co osobiœcie anga¿owa³oby mieszkañców danej dzielnicy i pozwoli³o im bli¿ej siê poznaæ. Prowadzi³oby to, z jednej strony do wiêkszej integracji, która jest znacz¹cym czynnikiem kontroli spo³ecznej, z drugiej zaœ mog³oby wywo³aæ psychologicznie wa¿ny efekt: wzmo¿enia poczucia w³asnej wartoœci – poprzez identyfikacjê z narodowymi wartoœciami i osi¹gniêciami. To tak¿e wa¿ny element w kszta³towaniu postaw i zachowañ. Z badañ psychologów spo³ecznych wynika, i¿ ludzie o zani¿onym poczuciu w³asnej wartoœci ³atwiej ni¿ inni naruszaj¹ normy spo³eczne, prawne [Aronson, Mettie 1968, s. 121–127]. Oczywiœcie sytuacja ¿yciowa musia³aby osi¹gn¹æ pewien okreœlony poziom, by nie oddzia³ywa³a deprawuj¹co, by mo¿na by³o w ogóle mieæ jakieœ zainteresowanie dla wydarzeñ kulturalnych. St¹d ogromne znaczenie dla spo³ecznoœci ma zainteresowanie i dzia³alnoœæ lokalnych w³adz. Œwiadomoœæ, ¿e obcokrajowcy na zawsze przynale¿¹ do rodzimej spo³ecznoœci, powinna pomóc w przezwyciê¿aniu negatywnych nastawieñ.. 4. Zjawiska pozytywne Wydaje siê, ¿e za ma³o mówi siê o dobrych stronach, o pozytywnych aspektach otwarcia granic, o wartoœciowych, pobudzaj¹cych ideach i inicjatywach z tym faktem zwi¹zanych, tak¿e w krêgach pracodawców i prawników. Œwiadomoœæ, ¿e istnieje lepsza strona tej, wywo³uj¹cej spo³eczne niepokoje, sytuacji, ¿e byæ mo¿e przewa¿aj¹ nawet korzystne efekty z niej wynikaj¹ce, powinna mieæ (mo¿na tego oczekiwaæ) pewien ³agodz¹cy wp³yw na podejmowanie odpowiednich w zakresie prawa decyzji. Istotne zwiêkszenie mo¿liwoœci kontaktów gospodarczych i kulturalnych mo¿na zauwa¿yæ np. w Austrii, gdzie odnotowuje siê nadwy¿kê eksportu do Wêgier Czechos³owacji, Polski, a tak¿e tworzenie tam oœrodków produkcyjnych. W Polsce dzia³a ok. 600 polsko-austriackich spó³ek. Austria znajduje siê na 6. miejscu zagranicznych inwestorów (ze wzglêdu na zainwestowany kapita³)5. Pozytywnych efektów nie da siê wymierzyæ, np.: doœwiadczeñ zwi¹zanych z dostêpem do wiêkszego rynku, mo¿liwoœci dzia³ania w zwiêkszonej przestrzeni. Nie mo¿na te¿ zapomnieæ o konkretnych korzyœciach indywidualnych przedsiêbiorców (korzyœci handlowe 4 O zagro¿eniach Wiednia (i o dzielnicy Fünfhaus) zwi¹zanych z otwarciem granic z pañstwami by³ego „bloku wschodniego” mówi³ w swym wyst¹pieniu Arno Pilgram (treœæ wyst¹pienia zawarta w materia³ach z konferencji: Österreich in neuer Nachbarschaft, pod red. Gerhard Fink, 1995). 5. Dane odnosz¹ siê do 1994 r..

(5) Otwarcie granic – pozytywne i negatywne zjawiska.... 9 5. przede wszystkim w rejonach przygranicznych). Austriackie badania (oparte na kryteriach naukowych) wykaza³y, i¿ ostatecznie pozytywne efekty otwarcia granic wschodnich przewy¿szaj¹ negatywne6. „W dziedzinie kulturalnej wspó³praca bardzo siê zacieœni³a. Gotowoœæ dostrzegania Polski jako partnera w tworzeniu projektów kulturalnych jest teraz nieporównywalnie wiêksza ni¿ dawniej. Zwiêksza siê liczba chêtnych do przyjazdu do Polski i bezpoœredniego poznawania polskiej kultury. Oœrodkiem zainteresowania jest przede wszystkim Polska po³udniowa (koncentracja inwestycji), t³umacz¹ to wzglêdy historyczne; ten obszar jest po prostu lepiej znany” 7. Dodaæ jeszcze nale¿y, i¿ polsko-austriacka wspó³praca kulturalna najpe³niej reprezentowana jest przez Austriacki Konsulat Generalny w Krakowie i Miêdzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie. Z tymi instytucjami wspó³pracuj¹ na przyk³ad szko³y wy¿sze i muzea. W 1994 r. zorganizowanych zosta³o w Krakowie 280 imprez kulturalnych8. Dziêki nim przybli¿one zosta³y, miêdzy innymi, postacie O. Kokoschki, A. Zemlinskyego, a tak¿e w wê¿szym krêgu K. Poppera. W odniesieniu do wspó³pracy miêdzy organami bezpieczeñstwa i wykonania kary istnieje na przyk³ad porozumienie, które zezwala obywatelom polskim skazanym na karê pozbawienia wolnoœci w Austrii, odbyæ tê karê w Polsce. Jednak¿e tak¿e w tej dziedzinie mo¿na by oczekiwaæ œciœlejszej wspó³pracy (jest to opinia tak¿e na przyk³ad rzecznika policji wojewódzkiej w Krakowie). Na zakoñczenie przytoczê wypowiedŸ Generalnego Konsula Austrii dra E. Brixa. Wyra¿a ona w pe³ni moje przekonania. „Najwa¿niejsz¹ spraw¹ jest zdobycie tyle wzajemnej wiedzy o sobie, ile tylko jest mo¿liwe. Trzeba wspieraæ wszystko, co zwiêksza znajomoœæ sytuacji drugiego kraju. Osi¹gn¹æ to mo¿na tylko w czêœci œrodkami politycznymi, tu trzeba po prostu zainteresowania ludzi; kontakty powinny byæ jeszcze intensywniejsze”.. 5.. Zjawiska. negatywne. 5.1. Sytuacja w Polsce Wydarzenia niekorzystne, z³e, czy te¿ jako takie prze¿ywane, zdaj¹ siê traciæ coœ ze swej intensywnoœci, czy nadzwyczajnoœci, jeœli nie przytrafiaj¹ siê tylko jednej osobie, czy jednemu pañstwu. Wszystkie problemy, które nagromadzi³y siê i zaostrzy³y, w zwi¹zku z otwarciem granic na wschód, w Austrii, wystêpuj¹ w ró¿nym nasileniu, tak¿e w tych krajach, których obywatele stanowi¹ zagro¿enie dla „normalnego” ¿ycia Austrii. Tak¿e w Polsce przebywa tysi¹ce ludzi z ró¿nych kra6 Na podstawie wypowiedzi Konsula Generalnego Austrii w Krakowie – dra Emila Brixa (23 XI 1994). 7. Z wywiadu z Konsulem Generalnym Austrii w Krakowie (23 XI 1994).. Zob. dodatkowo: w styczniu 1997 r. – wernisa¿ wystawy „Galicja w obrazach” w Muzeum Narodowym w Krakowie; cykl wyk³adów towarzysz¹cych otwartej w 1996 r. w Pa³acu Sztuki w Krakowie, wystawie „Egon Schiele w Krakowie”; Kaffeehausliteratur: „Wiener Melange”; II spór filozoficzny in memoriam sir Karl Popper. 8.

(6) 9 6. Halina Wantu³a. jów. Pocz¹tkowo wielu z nich traktowa³o nasz kraj jako miejsce „postoju” w drodze na Zachód, jednak pozostaj¹ przez miesi¹ce, a nawet lata bez œrodków do ¿ycia; trzeba zadbaæ o mieszkania dla nich, o ich wy¿ywienie. W Polsce wci¹¿ jeszcze istnieje „czarny rynek”. Handel uprawiaj¹ przede wszystkim obywatele dawnego Zwi¹zku Radzieckiego; rocznie ok. 2 mln osób. Wiêkszoœæ w³aœnie dla uprawiania handlu. W Polsce istnieje równie¿ czarny rynek pracy. Wywo³uj¹ to zjawisko te same czynniki spo³eczno-ekonomiczne, co toute proportion garde, w Austrii: obywatelom Ukrainy, Rosji, czy Rumunii na przyk³ad, op³aca siê przyj¹æ pracê, za któr¹ s¹ op³acani gorzej ni¿ robotnicy polscy. Otwarcie granic spowodowa³o te¿ pojawienie siê szkodliwych, a nawet niebezpiecznych zjawisk. Przestêpczoœæ przybra³a równie¿ zorganizowane i czêsto brutalne formy. Konflikty wewn¹trz grup przestêpczych, czy z osobami z zewn¹trz (nierzadko chodzi o dziennikarzy albo prawników) za³atwia siê przy u¿yciu broni palnej lub podk³adania ognia. Pocz¹tkowo dzia³ania przestêpcze obywateli dawnego Zwi¹zku Radzieckiego skierowane by³y wy³¹cznie na wspó³ziomków, od 1993 r. coraz czêœciej ofiarami staj¹ siê tak¿e obywatele polscy (w Krakowie w 1993 r. dwa takie zabójstwa – na 16 ogó³em). Prostytucja dostarcza przyk³adów na przemoc i agresywnoœæ; ukraiñscy sutenerzy na przyk³ad s¹ brutalni wobec kobiet i bezwzglêdni w stosunku do Polaków zajmuj¹cych siê takim samym procederem. W polskich bankach i kantorach najprawdopodobniej „pierze siê” wiele „brudnych” pieniêdzy. Zagro¿enia docieraj¹ do Polski nie tylko ze Wschodu. Co prawda na publicznych placach handlowych nie spotyka siê handluj¹cych W³ochów, Niemców, czy Szwedów, nie ma ich te¿ na czarnym rynku pracy, nie ma ich wœród z³odziei sklepowych, bo najczêœciej ich dzia³anie jest bardziej wyrafinowane, na granicy prawa i przestêpstwa. Czêsto wykorzystuje siê luki w polskim systemie prawnym dla prywatnych korzyœci. W Polsce czynnych jest na przyk³ad kilka firm ubezpieczeniowych, które sprzedaj¹ polisy, nie p³ac¹c podatków (legaln¹ dzia³alnoœæ zagranicznych firm ubezpieczeniowych przewiduje siê dopiero za kilka lat); przynosi to pañstwu wielomiliardowe straty. Jako zagro¿enie z Zachodu mo¿na uznaæ ideologiê sukcesu finansowego. Prowadzi ona osoby, którym brak istotnego wsparcia moralnego, w sytuacji spo³ecznie i ekonomicznie trudnej, do naruszenia uznanych norm spo³ecznych. 5.2. Przysz³oœæ – oczekiwania i zobowi¹zania Jak za kilka lat bêdzie wygl¹da³a Europa? „Jakie s¹ nasze oczekiwania?”9 Chcia³abym o przysz³oœci mówiæ raczej w kategoriach obowi¹zków i zobowi¹zañ, ani¿eli 9 Pytanie to zosta³o postawione przez prof. G. Finka – do sformu³owania oczekiwañ krajów dawnego bloku wschodniego w stosunku do krajów Europy Zachodniej, w szczególnoœci zaœ do Austrii. By³ to zarazem punkt wyjœcia dla dyskusji panelowej..

(7) Otwarcie granic – pozytywne i negatywne zjawiska.... 9 7. oczekiwañ. Wychodz¹c z za³o¿enia o akceptacji idei „zjednoczonej Europy”, poszczególne pañstwa i osoby maj¹ okreœlone zadania, jak na przyk³ad podniesienie poziomu ¿ycia spo³ecznego i gospodarczego w krajach, które pozosta³y nieco w tyle w stosunku do znajduj¹cych siê ju¿ w Unii Europejskiej. Jest to cel wewnêtrzny poszczególnych pañstw, zarazem jednak zobowi¹zanie dla krajów przoduj¹cych, bogatszych, silniejszych. Niemniej wa¿ne zadania wy³aniaj¹ siê w dziedzinie ogólnego wykszta³cenia i etyki. Wzniesienie na wy¿szy poziom kultury i moralnoœci wszystkich warstw spo³ecznych jest wewnêtrznym zadaniem ka¿dego kraju. Nie ma granicy miêdzy ziomkami i obcokrajowcami, gdy¿ cz³owiek zaprzyjaŸnia siê z osobami z ró¿nych krajów (tak¿e z ró¿nych krêgów spo³ecznych). To co w sposób istotny przyci¹ga albo odrzuca, co odczuwa siê jako swojskie albo obce lub nawet jako zagra¿aj¹ce wynika z kultury osobistej, z etyki, ze zdolnoœci do empatii, albo z ich braku. Czy te kryteria nie powinny mieæ podobnego znaczenia w sferze dzia³ania prawa? Ludzi ró¿nicuje siê w zale¿noœci od tego, czy uznaj¹ wartoœci i normy etyczne i prawne, i dowodz¹ tego w codziennym postêpowaniu, albo te¿ naruszaj¹ zasady wspó³¿ycia spo³ecznego, niezale¿nie od tego z jakiego pochodz¹ kraju. Takie podejœcie mog³oby te¿ byæ znakiem naszych czasów. Jak Europa wygl¹daæ bêdzie w przysz³oœci, zale¿y w pewnej mierze tak¿e od nas wszystkich, od tego co ka¿dy wniesie w realizacjê oczekiwanych pozytywnych zmian.. Aneks 1. Przestêpczoœæ w Polsce od 198810 Przestêpczoœæ w Polsce od 1988 r. mocno siê nasili³a. Liczba zg³oszonych przestêpstw, z wyj¹tkiem przestêpstw gospodarczych, podwoi³a siê. Przestêpczoœæ w latach 1988–1994 Wyszczególnienie. 1988. 1989. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. Przestępstwa: kryminalne gospodarcze drogowe. 344 658 92 064 18 774. 441 484 71 239 21 705. 760 325 78 337 29 141. 721 959 84 590 35 568. 721 082 108 051 30 753. 734 956 64 055 29 578. 780 781 74 956 32 030. Łącznie. 475 273. 547 589. 883 346. 866 095. 881 076. 852 507. 906 157. Ta czêœæ referatu oparta jest na danych opracowanych przez rzecznika Komendanta G³ównego Policji Leszka Bullera. 10.

(8) Halina Wantu³a. 9 8. Niektóre przestêpstwa kryminalne w latach 1988–1994 Wyszczególnienie Zabójstwo Naruszenie integralności cielesnej Gwałt Rozbój Kradzież mienia prywatnego Bójki, znęcanie się. 1988. 1989. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 530. 556. 730. 971. 989. 1 106. 1 160. 9 111 1 564 7 182. 8 588 1 660 9 067. 10 415 1 840 16 217. 12 956 1 921 17 094. 13 795 1 919 17 715. 16 646 1 976 21 034. 18 454 2 039 23 574. 79 123 3 050. 105 129 2 988. 158 785 3 935. 139 507 5 553. 137 510 6 060. 134 089 7 285. 180 514 9 223. 2. Przestêpczoœæ obcokrajowców w latach 1991–1994 Przestêpczoœæ obcokrajowców ujêta procentowo nie jest wysoka, jednak ci¹gle narasta i charakteryzuje siê bezwzglêdnoœci¹ i okrucieñstwem. W 1991 r. by³o 2402 ujawnionych przestêpstw pope³nionych przez cudzoziemców, w 1992 r. – 3575, w 1993 r. – 3010, w 1994 r. – 398311. W kolizje z polskim prawem najczêœciej wchodzili „rosyjskojêzyczni” sprawcy – obywatele Ukrainy, Rosji, Bia³orusi, Litwy i £otwy. W nastêpnej kolejnoœci byli Niemcy i Rumuni. Najwiêcej zabójstw dokonali Rosjanie (1992 r. – 5, 1993 r. – 4, 1994 r. – 6), Ukraiñcy (1993 r. – 9, 1994 r. – 11). Rozbojów i wymuszeñ rozbójniczych najczêœciej dokonywali Ukraiñcy, Rosjanie i Bia³orusini. Najwiêcej kradzie¿y pope³nili Rumuni, Ukraiñcy, Rosjanie i Bu³garzy. Sprawcami obra¿eñ cielesnych byli najczêœciej Rosjanie, Ukraiñcy, Niemcy. Równie¿ w bójkach lub pobiciu najczêœciej udzia³ brali obywatele Rosji, Ukrainy i Niemiec. Najwiêcej zgwa³ceñ dokonali Ukraiñcy i Rumuni. WyraŸne tendencje malej¹ce obserwowane by³y jedynie w wypadku naruszeñ prawa celnego12. 3. Niektóre zjawiska przestêpcze Mo¿na wskazaæ pewne zjawiska i tendencje kryminalne (obecnie i w latach wczeœniejszych obserwowane w Polsce, a zwi¹zane z otwarciem granic, a tak¿e z liberalizacj¹ przepisów odnoœnie do aktywnoœci gospodarczej, np.: 1) „wzrastaj¹ca liczba zdarzeñ maj¹cych cechy porachunków miêdzy grupami przestêpczymi, przy czym ich skutkiem s¹ czêsto zabójstwa przy u¿yciu broni palnej, ciê¿kie pobicia, zagarniêcia mienia du¿ej wartoœci, porwania, podk³adania ³a11 Dane (styczeñ 1997 r.) wykazuj¹, ¿e w 1996 r. przestêpczoœæ cudzoziemców na terenie Polski wzros³a w stosunku do 1994 r. dwukrotnie (przy czym zwa¿yæ trzeba, ¿e nie wszystkie przestêpstwa s¹ zg³aszane). Oficjalnie wiadomo, ¿e dzia³aj¹ w Polsce mafie: rosyjska, ukraiñska i czeczeñska. 12. Powy¿sze dane obejmuj¹ lata do 1994 r..

(9) Otwarcie granic – pozytywne i negatywne zjawiska.... 9 9. dunków wybuchowych”. (Odnosi siê to przede wszystkim do tzw. „rosyjskojêzycznych” grup przestêpczych. „Najczêœciej czyny obywateli b. ZSRR skierowane by³y przeciw rodakom. Cechuje je bezwzglêdnoœæ, w wielu przypadkach okrucieñstwo po³¹czone nieraz ze zgwa³ceniem kobiet”)13; 2) wymuszanie okupu za prowadzon¹ dzia³alnoœæ handlow¹ przez zorganizowane grupy; 3) handel broni¹ (g³ównie przez obywateli by³ego Zwi¹zku Radzieckiego); 4) przestêpczy obrót samochodami (kradzie¿ samochodów za granic¹ przez narodowoœciowo mieszan¹ grupê, przebicie numerów identyfikacyjnych, podrobienie lub kradzie¿ dokumentów i sprowadzenie do Polski; kradzie¿ samochodów przez cudzoziemców lub na ich szkodê w Polsce, ich sprzeda¿ na gie³dzie lub przemyt za granicê); 5) powstanie zorganizowanych grup przestêpczych zajmuj¹cych siê przemytem alkoholu, papierosów, urz¹dzeñ radiowo-telewizyjnych oraz innych artyku³ów; 6) powstanie fikcyjnych podmiotów gospodarczych pos³uguj¹cych siê fa³szywymi dokumentami (najnowoczeœniejsze importowane urz¹dzenia poligraficzne), wy³udzaj¹cych oficjalne rejestracje i konta w bankach; 7) fa³szowanie i puszczanie w obieg pieniêdzy polskich i innych pañstw; 8) oszukañcze oferty pracy za granic¹; 9) próby przemytu wytwarzanej w Polsce amfetaminy i heroiny (inspiratorami i organizatorami tego procederu byli Nigeryjczycy i Turcy). Literatura Aronson E. [1978], Cz³owiek – istota spo³eczna, Warszawa. Aronson E., Carlsmith J.M. [1963], Effect of the Severity of Threat on the Devaluation of Forbidden Behaviour, „Journal of Abnormal and Social Psychology”, nr 66. Aronson E., Mettie D. [1968], Dishonest Behaviour as a Function of Different Levels of Selfesteem, „Journal of Personality and Social Psychology”, nr 9. Boulding K.E. [1985], Ponad ekonomi¹, Warszawa. Christie N. [1991], Granice cierpienia, Warszawa. Österreich in neuer Nachbarschaft [1995], pod red. G. Finka, Wien.. Opening-up Borders – Positive and Negative Phenomena: Crime Policy from the Perspective of a United Europe The opening up of the Eastern borders has for the countries of Western Europe involved many negative trends (street trading, the influx of foreigners, the labour black market, an increase in crime). The authorities (including Austria) have responded to such unacceptable social phenomena, and to increasing discontent among their own citizens, by creating new, tougher legislation for foreigners.. Cytaty, jak równie¿ dane (dotycz¹ce lat 1988–1994) pochodz¹ ze sprawozdania sporz¹dzonego przez komisarza L. Bullera – Rzecznika Komendanta G³ównego Policji. 13.

(10) 100. Halina Wantu³a. The author of the present article is critical of this process; from the viewpoint of a “United Europe” such legislation cannot be introduced. He also points out the positive aspects of opening-up borders, which ultimately outweigh the negative effects. He likewise shows that Poland, just like Austria and Germany, is affected by the same (although perhaps to a lesser extent) negative effects arising from the opening-up of borders (and not only the Eastern borders)..

(11)